Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orxon-Yenisey abidələri — Orxon-Yenisey abidələrini isveç zabiti Filip Stralenberqin tapıntılardan sonra bu yazılarla tədqiqatçılar daha çox maraqlanmağa başladılar. Türk xalqlarına məxsus üzərində qədim türk yazıları olan abidədir. Bu abidənin adı ilk dəfə XII əsr tarixçisi Ələddin Ata Məlikin "Cüveyni-tarixi-cahangüşə" əsərində çəkilir. Orxon çayı sahilində tapıldığına görə bu cür adlandırılıb və qədim türk tayfaları tərəfindən düzəldilmişdir. Orxon abidələri qədim türk dilini öyrənmək baxımından olduqca vacibdir. Orxon abidələrinə , , Bilgə xaqan, Tonyukuk, , , , və abidələri daxildir. Abidəni tərcümə edən danimarkalı alim Vilhelm Tomsendir.
Abidənin aşkar olunması
Orxon-Yenisey abidələrinin mövcudluğu uzun müddət Avropa ölkələrində və Rusiyada məlum olmamışdı. Onları ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində Rusiya ilə İsveç arasında baş vermiş müharibədə Poltava döyüşündə əsir düşmüş İsveç zabiti Filipp Starlenberq üzə çıxarmışdı. O, 13 il Sibirdə Tobol əyalətində yaşamış, həmin ərazinin keçmiş xalqları haqqında materiallar toplamış, həm də Orxon-Yenisey abidələrinin üzünü çıxarmış və vətənində dərc etdirmişdi.
Türkcənin bilinən yazılı ilk nümunələri VIII əsrin əvvəllərinə aid olan və Orxon vadisində olan, buna görə də Orxon abidələri və ya Orxon-Yenisey Abidələri olaraq adlandırılan kitabələrdir. Bu kitabələr Türkcənin, tarixi müddətdəki qrammatik quruluşu və bu quruluşun dəyişməsiylə əlaqədar məlumatlar verdiyi kimi, türklərin dövlət anlayışı ilə rəhbərliyi, türklərin mədəni elementləri, türklərin qonşuları ilə soydaşlarıyla olan əlaqələri və ictimai həyatıyla və s. əlaqədar əhəmiyyətli məlumatlardan ibarətdir.
Yazının tərcüməsi
Kültigin və Bilgə xaqan doğma qardaş olublar. 731-ci ildə Kültigin döyüşdə həlak olur. Onun ölümünə kədərlənən Bilgə xaqan onun şərəfinə qəbirüstü abidə ucaldır. Abidə qardaşların hərbi istedadadından, qələbələrindən danışır. Sonradan Bilgə xaqan özü üçün də abidə ucaltmışdır. Bilgə Xaqan abidəsini Azərbaycancaya tərcümə etdikdə, belə deyilir:
- Türk Oğuz Bəyləri, eşidin! Üstdə göy çökmədikcə, altda yer dənizi deşmədikcə, elini, mərasimi kim poza bilər?!
- Ey Türk Milləti! Özünə dön. Səni yüksəltmiş Bilgə Xaqanına, azad və müstəqil ölkənə qarşı səhv etdin, pis vəziyyətə saldın.
- Millətin adı yox olmasın deyə, Türk milləti üçün gecə yatmadım, gündüz oturmadım. Qardaşım Gül-Tigin və iki Şad ilə öləsiylə bitənə çalışdım…
- "Edgü bilge kişi edgü alp kişi yorıtmaz ermiş." "İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş." "…ıraḳ erser yablaḳ aġı birür, yaġuḳ erser edgü aġı birür tip ança boşġurur ermiş." "…uzak ise kötü mal verir, diyip öyle öğretiyormuş.
Həmçinin bax
- Orxon əlifbası
- Orxon abidələri mətni (unicode) 2012-04-11 at the Wayback Machine
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Ross, E. Denison. "The Orkhon Inscriptions: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen's Final Danish Rendering". Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London. 5 (4). 1930: 861–76. doi:10.1017/S0041977X00090558. JSTOR 607024.
- Erdem, KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 2016-09-23 at the Wayback Machine", Edebiyat ve Sanat Akademisi
Xarici keçidlər
- Türk xalqlarının mədəniyyəti
 | Abidə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orxon Yenisey abideleri Orxon Yenisey abidelerini isvec zabiti Filip Stralenberqin tapintilardan sonra bu yazilarla tedqiqatcilar daha cox maraqlanmaga basladilar Turk xalqlarina mexsus uzerinde qedim turk yazilari olan abidedir Bu abidenin adi ilk defe XII esr tarixcisi Eleddin Ata Melikin Cuveyni tarixi cahanguse eserinde cekilir Orxon cayi sahilinde tapildigina gore bu cur adlandirilib ve qedim turk tayfalari terefinden duzeldilmisdir Orxon abideleri qedim turk dilini oyrenmek baximindan olduqca vacibdir Orxon abidelerine Bilge xaqan Tonyukuk ve abideleri daxildir Abideni tercume eden danimarkali alim Vilhelm Tomsendir Abidenin askar olunmasiOrxon Yenisey abidelerinin movcudlugu uzun muddet Avropa olkelerinde ve Rusiyada melum olmamisdi Onlari ilk defe XVIII esrin evvellerinde Rusiya ile Isvec arasinda bas vermis muharibede Poltava doyusunde esir dusmus Isvec zabiti Filipp Starlenberq uze cixarmisdi O 13 il Sibirde Tobol eyaletinde yasamis hemin erazinin kecmis xalqlari haqqinda materiallar toplamis hem de Orxon Yenisey abidelerinin uzunu cixarmis ve veteninde derc etdirmisdi Turkcenin bilinen yazili ilk numuneleri VIII esrin evvellerine aid olan ve Orxon vadisinde olan buna gore de Orxon abideleri ve ya Orxon Yenisey Abideleri olaraq adlandirilan kitabelerdir Bu kitabeler Turkcenin tarixi muddetdeki qrammatik qurulusu ve bu qurulusun deyismesiyle elaqedar melumatlar verdiyi kimi turklerin dovlet anlayisi ile rehberliyi turklerin medeni elementleri turklerin qonsulari ile soydaslariyla olan elaqeleri ve ictimai heyatiyla ve s elaqedar ehemiyyetli melumatlardan ibaretdir Orxon abidesiYazinin tercumesiKultigin ve Bilge xaqan dogma qardas olublar 731 ci ilde Kultigin doyusde helak olur Onun olumune kederlenen Bilge xaqan onun serefine qebirustu abide ucaldir Abide qardaslarin herbi istedadadindan qelebelerinden danisir Sonradan Bilge xaqan ozu ucun de abide ucaltmisdir Bilge Xaqan abidesini Azerbaycancaya tercume etdikde bele deyilir Turk Oguz Beyleri esidin Ustde goy cokmedikce altda yer denizi desmedikce elini merasimi kim poza biler dd Ey Turk Milleti Ozune don Seni yukseltmis Bilge Xaqanina azad ve musteqil olkene qarsi sehv etdin pis veziyyete saldin dd Milletin adi yox olmasin deye Turk milleti ucun gece yatmadim gunduz oturmadim Qardasim Gul Tigin ve iki Sad ile olesiyle bitene calisdim Edgu bilge kisi edgu alp kisi yoritmaz ermis Iyi bilgili insani iyi cesur insani yurutmezmis iraḳ erser yablaḳ aġi birur yaġuḳ erser edgu aġi birur tip anca bosġurur ermis uzak ise kotu mal verir diyip oyle ogretiyormus dd Hemcinin baxOrxon elifbasi Orxon abideleri metni unicode 2012 04 11 at the Wayback MachineIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Ross E Denison The Orkhon Inscriptions Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen s Final Danish Rendering Bulletin of the School of Oriental Studies University of London 5 4 1930 861 76 doi 10 1017 S0041977X00090558 JSTOR 607024 Erdem KONUR ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SIYASI MESAJLAR 2016 09 23 at the Wayback Machine Edebiyat ve Sanat AkademisiXarici kecidlerTurk xalqlarinin medeniyyeti Abide ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin