Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Poltava döyüşü, Şimal Müharibəsinin ən böyük döyüşü kimi 27 iyun 1709-ci ildə Poltavanın (Sol taylı Ukrayna) 6 verstliyində baş verib. Rus ordusunun həlledici qələbəsi Şimal müharibəsində dönüş nöqtəsi oldu, və İsveçin Avropada əsas hərbi qüvvə kimi mövqelərini sarsıtdı.
| Poltava döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Şimal müharibəsi (1700-1721) | |||
 Poltava döyüşü | |||
| Tarix | 27 iyun 1709 | ||
| Yeri | Poltava yanında | ||
| Nəticəsi | XII Karlın darmadağın edilməsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Ümumi məlumat
Narva döyüşündən sonra(1700) XII Karlın ordusu Avropaya soxuldu və bir çox ölkənin yer aldığı müharibə əsnasında Karlın qoşunları cənuba doğru xeyli irəlilədilər. I Pyotr XII Karldan Livoniyanı alandan və burada Sankt Peterburqun əsasını qoyandan sonra, Karl Moskvanı tutmaq məqsədi ilə Rusiyanın mərkəzinə yürüşə hazırlaşmağa başladı. Lakin əlverişsiz iqlim şəraiti Karlın bu planına əngəl oldu, və o ordusunu Moskvaya cənubdab Ukrayna vasitəsilə aparmalı oldu. Poltavaya yaxınlaşanda Karl ordusunun üçdən birini itirmişdi, onun arxalarına döyüşün lap ərəfəsində kazak və kalmıklar tərəfindən hücum edilmişdi, Karlın özü də yaralanmışdı. Döyüş gedişində isveçlilər darmadağın edildilər, Karl Osmanlıların yanına qaçdı.
Döyüş ərəfəsindəki vəziyyət
1707-ci ilin avqustunda İsveç kralı XII Karl Saksoniyadan öz ordusu ilə Rusiyaya qarşı irəliləyərək, Belarus və Smolenskdən keçir. O Moskvanı zəbt etmək, Rusiya taxtına Polşa kralını çıxarmaq, sonra isə Rusiyanı 8 ayrı knyazlığa bölmək istəyirdi. Olduqca mobil isveçli ordusu Avropanın ən yaxşı ordusu sayılırdı. I Pyotr isə daha çox partizan taktikasından yararlanırdı: rus ordusu döyüşə girməyərək, isveçliləri müdafiə toqquşmalarında yorur və onların azuqə və sursat ehtiyatlarını məhv edirdi. Ehtiyatları tükənməkdə olan isveçlilər yandırılmış torpaqdan keçmək məcburiyətində qalmışdılar. Belə vəziyətdə XII Karl korpusuna çıxmaqı və azuqə və sursat ehtiyatı ilə əsas ordu ilə birləşmək üçün Belarusa hərəkət etmək barədə əmr verir.
11 sentyabr 1708-ci ildə XII Karl ordusu ilə Smolenskin 14 verstliyində dayanır. Lakin Levenqauptun yardımını yetişmir –(27–29 sentyabr 1708-ci ildə) rus qoşunları isveçliləri darmadağın edirlər və onların ehtiyat yükünü ələ keçirirlər. Lakin aralarında çoxdan davam edən danışıqların nəticəsi olaraq, Ukrayna hetmanı İvan Mazepanın onun tərəfinə keçməsi XII Karlın vəziyyətini müəyyən qədər yaxşılaşdırır. Mazepanın Karlla yazışmasında ona 50 minlik kazak qoşunu ilə yardım edəcəyini boyun olmuşdu, ancaq 28 oktyabr 1708-ci ildə Karlın düşərgəsinə 5 min kazakla gəlmişdi. Bu dəstədə sonralar xeyli seyrəlmişdi. Ancaq Karl onlara etibar etmədiyinə görə Poltava döyüşündə onları döyüşə daxil etməkdən çəkindi.
30 aprel 1709-ci ildə İsveç ordusu Poltavanın mühasirəsinə başladı. Polkovnik A.S. Kelinin başçılığı ilə Poltavanın 4,2 min əskərdən və 2,6 min şəhərlidən ibarət qarnizonu isevçlilərin bir neçə hücumunu dəf edə bildi. Apreldən iyuna qədər isveçlilər Poltavaya 20 dəfə həmlə etdilər və onun divarları önündə 6 min adam itirdilər. Mayın sonunda Poltavaya I Pyotrun komandası altında rus ordusunun əsas qüvvələri yaxınlaşdı. Onlar Vorskla çayının Poltavadan əks tərəfdəki qırağında düşərgə saldılar. 16 iyunda rusların ön dəstəsi, rus ordusunun əsas qüvvələrinin forsajını təmin etmək üçün Poltavanın şimalında Vorskla çayını keçdi.
Tərəflərin dispozisiyası və qüvvələr nisbəti
İyunun 19-da rusların əsas qüvvələri keçidə marş etdilər və növbəti gün Vorsklanı keçdilər. Pyotrun ordusu Semönovka kəndi yanında düşərgə saldı. İyunun 25-də rus ordusu daha cənuba dislokasiya oldu, və Yakovsı kəndi yanında, Poltavanın 5 km-liyində mövqe tutdu. Rus ordusu 45 min əskər və 102 topdan ibarət idi. Karlın ordusunda 27 min əskər və cəmi 4 top vardı. Bilavasitə Poltava döyüşündə daha az qoşun iştirak edirdi: İsveç ordusu tərəfdən 8 min piyada(18 batalyon) və 7800 süvari, 1000 nəfər qeyri-nizami süvari; ruslar tərəfdən 25 min piyada, ama bunların bir hissəsi bilavasitə döyüşdə iştirak etmirdi. Bundan başqa ruslar tərəfdən döyüşdə 9000 min süvari iştirak edirdi. Ruslar tərəfdən 73 top döyüşə cəlb edilmişdir, isveçlilərin isə cəmi 4 topu vardı ki, bunların da mərmi ehtiyatı Poltavanın mühasirəsi vaxtı demək olar ki tamamilə xərclənmişdi.
Döyüşün gedişi
Redutlar uğrunda döyüş
17 iyul 1709-cü ildə, gecə saat 2 yaxın, isveçlilər Poltavadan çıxıb rus ordusu istiqamətində yeridilər. Piyadalar dörd sütunla hərəkət edirdi, süvarilər ardınca altı sütunla. Dan söküləndə, isveçli ordusu rus redutlarına yaxınlaşdı. Əsas qüvvələrə isveçlilərlə döyüşə hazırlaşmaq imkanı vermək üçün, knyaz Menşikov öz süvari alaylarını döyüş qaydalarına düzüb isveçlilərin qarşılamağa getdi. Rus süvarilərinin hərəkətlərini görən isveçli süvariləri sürətlə piyadalarını qabaqlayıb rus süvarilərinin üzərinə atıldılar. Bir neçə dəqiqədən sonra rus redutları qarşısında iki ordunun süvari alaylarının qızğın döyüşü gedirdi. Əvvəlcə isveçli ağır süvarilər(əsasən kirasirlər), kazakların dəstəyi ilə rus süvarilərini sıxışdıra bildilər. Lakin tezliklə Pyotrun nizami süvarilərinin köməyinə qeyri-nizami kalmık süvariləri yetişdi. İsveçlilər geri atıldı. İsveçlilərin süvariləri geri çəkildi və döyüşə isveçli piyadaları girdi. İsveçli feldmarşal orduya iki məqsəd qoydu -general komandası altındakı qruppa ön redutları almalı, qalan qoşunlar redutların yanında durmadan rus düşərgəsinə doğru hərəkət etməliydi. İlk iki redutu alan Roosun dəstəsi rusların növbəti iki redutunu ala bilmədi. Tezliklə, əsas qüvvələr döyüşə hazır olan kimi, Pyotr Menşikovun süvarilərinə və redutu müdafiə edənlərə əsas qüvvələrə tərəf çəkilmək əmri verdi. İsveçlilərin komandanı da öz nöbvbəsində, rus redutlarını sol yandan keçməyə cəhd edərək, qoşunlarını qruplaşdırdı.
Qarşısında qoyulmuş məqsədə doğru general Roos redutların birinə həmlə etdi, lakin bu olduqca uğursuz alındı və o əskərlərinin az qala yarısını itirdi. Menşikovun diviziyasındakı süvarilərə komandanlıq edən rus genaralı Ransel bundan yararlandı. Roosun dəstəsi məhv edildi, qalanlarını Ransel əsir götürdü.
Əsas döyüş
Rus ordusu, hərəsində təxminən 8000 nəfər, iki xəttə düzüldü. Mərkəzdə piyadalar, cinahlarda süvarilər: solda — Menşikovun süvariləri, sağda, Lesnoy kəndi yanındakı döyüşdə, Pyotrun yardımına vaxtında yetişməklə fərqlənən -Bourun süvariləri. İsveçli ordusu, döyüş qabiliyətini itirməmiş 4 min piyada ilə bir xəttə düzüldü.
Təxminən səhər saat 9 -da, Karlın mövqedə olmasından ruhlanan isveçli piyadaları, rus ordusunu həmlə etdilər. Əvvəlcə isveçlilərin sağ cinahı rusların döyüş cərgəsini sıxışdıra bildilər. Bunu görən Pyotr Novqorod batalyonlarından biri ilə döyüşün qızğın yerinə atıldı. Pyotrun gəlişi rusların panikası dayandı. Tezliklə rusların ikinci xətti birincisi ilə birləşdi və isveçlilərin üzərinə təzyiqi artırdılar. İsveçlilər yorulmağa başladılar. Rus ordusunun, süvarilərdən ibarət cinahları, isveçliləri dövrəyə almağa başladı. Vəziyəti düzəltmək üçün Karl döyüşün ən qızğın yerində göründü.
Lakin onun əskərləri ruhlandırmaq niyyəti baş tutmadı, əksinə onun xərəyi(Karl döyüşdən əvvəl ayağından yaralanmışdı) top atəşi ilə vuruldu və o yıxıldı, əskərlər arasında Karlın ölümü şaiyəsi yayıldı. Tezliklə İsveç ordusu təşvişə düşdü. Rusların üstün qüvvələri qarşısında təzyiqə dözməyən isveçlilər qaydasız halda geri çəkilməyə başladılar və bir azdan qaçmağa başladılar.
Döyüşün nəticələri
Poltava döyüşü nəticəsində XII Karlın ordusu 11 min nəfər ölü və yaralı və 15 min əsir itki verdi. Rus ordusu 1340 ölü və 3300 yaralı itki verdi. Poltava döyüşü Şimal müharibəsinin gedişini rusların xeyrinə dəyişdi. İsveç nəinki müharibəni davam etdirə bilmədi, həm də dövlət kimi sarsıldı.
Mənbə
- -Полтавская битва 1709 2014-04-23 at the Wayback Machine
- -Полтавская битва[ölü keçid]
- -Северная война (1700–1721). Полтавская битва (1709 2014-08-04 at the Wayback Machine
Qeydlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Poltava doyusu Simal Muharibesinin en boyuk doyusu kimi 27 iyun 1709 ci ilde Poltavanin Sol tayli Ukrayna 6 verstliyinde bas verib Rus ordusunun helledici qelebesi Simal muharibesinde donus noqtesi oldu ve Isvecin Avropada esas herbi quvve kimi movqelerini sarsitdi Poltava doyusuSimal muharibesi 1700 1721 Poltava doyusuTarix 27 iyun 1709Yeri Poltava yanindaNeticesi XII Karlin darmadagin edilmesiMunaqise terefleriIsvec imperiyasi RusiyaKomandan lar XII Karl I PyotrTereflerin quvvesi27 min esker ve 4 top 45 min esker ve 102 topItkilerrus menbelerine gore 11 min nefer olu ve yarali ve 15 min esir Isvec menbelerine gore 6 900 olu ve yarali 2 800 esir 1340 olu ve 3300 yarali Vikianbarda elaqeli mediafayllarUmumi melumatNarva doyusunden sonra 1700 XII Karlin ordusu Avropaya soxuldu ve bir cox olkenin yer aldigi muharibe esnasinda Karlin qosunlari cenuba dogru xeyli irelilediler I Pyotr XII Karldan Livoniyani alandan ve burada Sankt Peterburqun esasini qoyandan sonra Karl Moskvani tutmaq meqsedi ile Rusiyanin merkezine yuruse hazirlasmaga basladi Lakin elverissiz iqlim seraiti Karlin bu planina engel oldu ve o ordusunu Moskvaya cenubdab Ukrayna vasitesile aparmali oldu Poltavaya yaxinlasanda Karl ordusunun ucden birini itirmisdi onun arxalarina doyusun lap erefesinde kazak ve kalmiklar terefinden hucum edilmisdi Karlin ozu de yaralanmisdi Doyus gedisinde isvecliler darmadagin edildiler Karl Osmanlilarin yanina qacdi Doyus erefesindeki veziyyet1707 ci ilin avqustunda Isvec krali XII Karl Saksoniyadan oz ordusu ile Rusiyaya qarsi irelileyerek Belarus ve Smolenskden kecir O Moskvani zebt etmek Rusiya taxtina Polsa kralini cixarmaq sonra ise Rusiyani 8 ayri knyazliga bolmek isteyirdi Olduqca mobil isvecli ordusu Avropanin en yaxsi ordusu sayilirdi I Pyotr ise daha cox partizan taktikasindan yararlanirdi rus ordusu doyuse girmeyerek isveclileri mudafie toqqusmalarinda yorur ve onlarin azuqe ve sursat ehtiyatlarini mehv edirdi Ehtiyatlari tukenmekde olan isvecliler yandirilmis torpaqdan kecmek mecburiyetinde qalmisdilar Bele veziyetde XII Karl korpusuna cixmaqi ve azuqe ve sursat ehtiyati ile esas ordu ile birlesmek ucun Belarusa hereket etmek barede emr verir 11 sentyabr 1708 ci ilde XII Karl ordusu ile Smolenskin 14 verstliyinde dayanir Lakin Levenqauptun yardimini yetismir 27 29 sentyabr 1708 ci ilde rus qosunlari isveclileri darmadagin edirler ve onlarin ehtiyat yukunu ele kecirirler Lakin aralarinda coxdan davam eden danisiqlarin neticesi olaraq Ukrayna hetmani Ivan Mazepanin onun terefine kecmesi XII Karlin veziyyetini mueyyen qeder yaxsilasdirir Mazepanin Karlla yazismasinda ona 50 minlik kazak qosunu ile yardim edeceyini boyun olmusdu ancaq 28 oktyabr 1708 ci ilde Karlin dusergesine 5 min kazakla gelmisdi Bu destede sonralar xeyli seyrelmisdi Ancaq Karl onlara etibar etmediyine gore Poltava doyusunde onlari doyuse daxil etmekden cekindi 30 aprel 1709 ci ilde Isvec ordusu Poltavanin muhasiresine basladi Polkovnik A S Kelinin basciligi ile Poltavanin 4 2 min eskerden ve 2 6 min seherliden ibaret qarnizonu isevclilerin bir nece hucumunu def ede bildi Aprelden iyuna qeder isvecliler Poltavaya 20 defe hemle etdiler ve onun divarlari onunde 6 min adam itirdiler Mayin sonunda Poltavaya I Pyotrun komandasi altinda rus ordusunun esas quvveleri yaxinlasdi Onlar Vorskla cayinin Poltavadan eks terefdeki qiraginda duserge saldilar 16 iyunda ruslarin on destesi rus ordusunun esas quvvelerinin forsajini temin etmek ucun Poltavanin simalinda Vorskla cayini kecdi Tereflerin dispozisiyasi ve quvveler nisbetiIyunun 19 da ruslarin esas quvveleri kecide mars etdiler ve novbeti gun Vorsklani kecdiler Pyotrun ordusu Semonovka kendi yaninda duserge saldi Iyunun 25 de rus ordusu daha cenuba dislokasiya oldu ve Yakovsi kendi yaninda Poltavanin 5 km liyinde movqe tutdu Rus ordusu 45 min esker ve 102 topdan ibaret idi Karlin ordusunda 27 min esker ve cemi 4 top vardi Bilavasite Poltava doyusunde daha az qosun istirak edirdi Isvec ordusu terefden 8 min piyada 18 batalyon ve 7800 suvari 1000 nefer qeyri nizami suvari ruslar terefden 25 min piyada ama bunlarin bir hissesi bilavasite doyusde istirak etmirdi Bundan basqa ruslar terefden doyusde 9000 min suvari istirak edirdi Ruslar terefden 73 top doyuse celb edilmisdir isveclilerin ise cemi 4 topu vardi ki bunlarin da mermi ehtiyati Poltavanin muhasiresi vaxti demek olar ki tamamile xerclenmisdi Doyusun gedisiRedutlar ugrunda doyus Poltava doyusu Marten 17 iyul 1709 cu ilde gece saat 2 yaxin isvecliler Poltavadan cixib rus ordusu istiqametinde yeridiler Piyadalar dord sutunla hereket edirdi suvariler ardinca alti sutunla Dan sokulende isvecli ordusu rus redutlarina yaxinlasdi Esas quvvelere isveclilerle doyuse hazirlasmaq imkani vermek ucun knyaz Mensikov oz suvari alaylarini doyus qaydalarina duzub isveclilerin qarsilamaga getdi Rus suvarilerinin hereketlerini goren isvecli suvarileri suretle piyadalarini qabaqlayib rus suvarilerinin uzerine atildilar Bir nece deqiqeden sonra rus redutlari qarsisinda iki ordunun suvari alaylarinin qizgin doyusu gedirdi Evvelce isvecli agir suvariler esasen kirasirler kazaklarin desteyi ile rus suvarilerini sixisdira bildiler Lakin tezlikle Pyotrun nizami suvarilerinin komeyine qeyri nizami kalmik suvarileri yetisdi Isvecliler geri atildi Isveclilerin suvarileri geri cekildi ve doyuse isvecli piyadalari girdi Isvecli feldmarsal orduya iki meqsed qoydu general komandasi altindaki qruppa on redutlari almali qalan qosunlar redutlarin yaninda durmadan rus dusergesine dogru hereket etmeliydi Ilk iki redutu alan Roosun destesi ruslarin novbeti iki redutunu ala bilmedi Tezlikle esas quvveler doyuse hazir olan kimi Pyotr Mensikovun suvarilerine ve redutu mudafie edenlere esas quvvelere teref cekilmek emri verdi Isveclilerin komandani da oz nobvbesinde rus redutlarini sol yandan kecmeye cehd ederek qosunlarini qruplasdirdi Qarsisinda qoyulmus meqsede dogru general Roos redutlarin birine hemle etdi lakin bu olduqca ugursuz alindi ve o eskerlerinin az qala yarisini itirdi Mensikovun diviziyasindaki suvarilere komandanliq eden rus genarali Ransel bundan yararlandi Roosun destesi mehv edildi qalanlarini Ransel esir goturdu Esas doyus Poltava doyusunun helledici ani Rus ordusu heresinde texminen 8000 nefer iki xette duzuldu Merkezde piyadalar cinahlarda suvariler solda Mensikovun suvarileri sagda Lesnoy kendi yanindaki doyusde Pyotrun yardimina vaxtinda yetismekle ferqlenen Bourun suvarileri Isvecli ordusu doyus qabiliyetini itirmemis 4 min piyada ile bir xette duzuldu Texminen seher saat 9 da Karlin movqede olmasindan ruhlanan isvecli piyadalari rus ordusunu hemle etdiler Evvelce isveclilerin sag cinahi ruslarin doyus cergesini sixisdira bildiler Bunu goren Pyotr Novqorod batalyonlarindan biri ile doyusun qizgin yerine atildi Pyotrun gelisi ruslarin panikasi dayandi Tezlikle ruslarin ikinci xetti birincisi ile birlesdi ve isveclilerin uzerine tezyiqi artirdilar Isvecliler yorulmaga basladilar Rus ordusunun suvarilerden ibaret cinahlari isveclileri dovreye almaga basladi Veziyeti duzeltmek ucun Karl doyusun en qizgin yerinde gorundu Lakin onun eskerleri ruhlandirmaq niyyeti bas tutmadi eksine onun xereyi Karl doyusden evvel ayagindan yaralanmisdi top atesi ile vuruldu ve o yixildi eskerler arasinda Karlin olumu saiyesi yayildi Tezlikle Isvec ordusu tesvise dusdu Ruslarin ustun quvveleri qarsisinda tezyiqe dozmeyen isvecliler qaydasiz halda geri cekilmeye basladilar ve bir azdan qacmaga basladilar Doyusun neticeleriPoltava qelebesi Kotsebu Poltava doyusu neticesinde XII Karlin ordusu 11 min nefer olu ve yarali ve 15 min esir itki verdi Rus ordusu 1340 olu ve 3300 yarali itki verdi Poltava doyusu Simal muharibesinin gedisini ruslarin xeyrine deyisdi Isvec neinki muharibeni davam etdire bilmedi hem de dovlet kimi sarsildi Menbe Poltavskaya bitva 1709 2014 04 23 at the Wayback Machine Poltavskaya bitva olu kecid Severnaya vojna 1700 1721 Poltavskaya bitva 1709 2014 08 04 at the Wayback MachineQeydler