Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
XII Karl (isv. Karl XII; 27 iyun 1682[…] – 11 dekabr 1718[…]) — 1697-1718-ci illərdə İsveç kralı, hakimiyyətinin çox hissəsini Avropada uzunmüddətli müharibələrdə iştirak etməklə keçirmiş sərkərdə. XII Karl 15 yaşında atasının ölümündən sonra taxta çıxdı.
| XII Karl | |
|---|---|
| isv. Karl XII | |
 | |
İsveç monarxı[d] | |
| 5 (15) aprel 1697 – 29 noyabr (10 dekabr) 1718 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 27 iyun 1682[…] |
| Vəfat tarixi | 11 dekabr 1718[…](36 yaşında) |
| Vəfat səbəbi | döyüşdə ölüm |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d], monarx |
| Ailəsi | Pfals-Zveybrükgen-Kliburq sülaləsi |
| Dini | lüteranlıq |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Latın, alman, fransız dillərini bilirdi və atası XI Karlın siyasətini davam etdirməyə çalışırdı. Hakimiyyətə gəldikdən üç il sonra İsveç Danimarka, Saksoniya və Rusiyanın daxil olduğu koalisiyanın hücumuna məruz qaldı. Karl orduya rəhbərlik etdi və əvvəlcə bir sıra parlaq qələbələr qazandı, lakin 1709-cu ildə Poltavada ağır məğlubiyyətə uğradı və sonra bir neçə il Osmanlı imperiyasında fəxri əsir kimi qalmağa məcbur oldu. O, Norveç qalalarından birinin mühasirəsi zamanı həlak oldu. Döyüşdə ölən sonuncu Avropa monarxıdır.
Onun inadkarlığına heyran olan yeniçərilər XII Karla “Dəmir baş” ləqəbi vermişdilər.
Hakimiyyəti
Danimarka kampaniyası
1700-cü ildə anti-İsveç koalisiyası Baltikyanı ölkələrdə hərbi əməliyyatlara başladı. Polşa Saksoniya ilə, Danimarka Norveç və Rusiya ilə ittifaq qurdu və bu, Şimal müharibəsinə səbəb oldu. İsveç kralı çağırışı qəbul etdi. 18 yaşlı XII Çarlz köhnə rəqib monarxlarının təsəvvür edə biləcəyindən daha ağıllı olduğunu sübut etdi.
Çarlzın ilk hərbi kampaniyası 1700-cü ilin yayında Holşteyn-Qottorplu IV Frederikin İsveç müttəfiqinə (XII Karlın başqa əmisi oğlu, bacısı ilə evli) hücum edən padşahı o vaxt onun əmisi oğlu Danimarkalı IV Frederik olan Danimarkaya qarşı yönəlmişdi. Hedwig-Sofia). Çarlz ekspedisiya qüvvələri ilə gözlənilmədən Kopenhagenə endi və Danimarka təslim oldu. Lakin İsveçin Baltikyanı uğurları iki böyük qonşunun narazılığına səbəb oldu: rus çarı I Pyotr, eləcə də Polşa kralı II Avqust (o, həm XII Karl, həm də Danimarka kralı IV Fridrikin əmisi oğlu idi; hələ 1700-cü ilin fevralında onun Sakson qoşunları İsveç Baltikyanının mərkəzini - şəhəri - Riqa qalasını mühasirəyə aldılar, lakin Danimarkanın məğlubiyyəti xəbəri II Avqustu geri çəkilməyə məcbur etdi).
XII Karl Qustav Adolfu təqlid etməyə və həlledici müharibələr aparmağa çalışdı. Qoşunlara ildırımlı hücumlar və əlbəyaxa döyüş təlimləri keçirilib. İsveç kralı xətti taktika dövründə cəsarətli olan hərbi yürüşlərdə sürpriz, sürət, manevr, sütun hücumundan istifadə etdi.
Şimal müharibəsi
1700-cü ilin yayında İsveçə məxsus Baltikyanı ərazini işğal edən rus qoşunları I Pyotrun komandanlığı altında tək bir qarnizonla yaxınlıqda dayanan Narva və İvanqorod qalalarını mühasirəyə aldı. Buna cavab olaraq, Danimarkanı müharibədən uğurla çıxaran Karlın başçılıq etdiyi İsveç ekspedisiya korpusu dənizi keçərək Pärnuya (Pernov) keçərək mühasirəyə alınanlara kömək etmək üçün hərəkətə keçdi. Noyabrın 30-da Karl Narvada feldmarşal de Kruanın komandanlığında I Pyotrla birlikdə rus ordusuna qətiyyətlə hücum etdi. Bu inadkar döyüşdə rus ordusu İsveç ordusundan demək olar ki, üç dəfə çox idi (İsveçlilərdən 37 silahla 9-12 min, 184 silahla 32-35 min rusa qarşı). Qar fırtınasının pərdəsi altında gələn isveçlilər Narva divarları önündə nazik bir xəttlə uzanan rus mövqelərinə yaxınlaşdılar və qısa zərbələrlə onları bir neçə yerdən yarıblar. Komandir de Croix və bir çox xarici zabitlər öz əsgərləri tərəfindən döyülməkdən qaçaraq isveçlilərə təslim oldular. Rus qoşunlarının mərkəzi hissəsi çox sayda insan kütləsinə tab gətirə bilməyən və dağılan yeganə ponton körpüsünün yerləşdiyi sağ cinahlarına fərq qoymadan geri çəkilməyə başladı, çoxları boğuldu. Preobrajenski alayı və sağ cinahdakı mühafizənin digər alayları isveçlilərin hücumlarını dəf edə bildilər, sol cinahdakı piyadalar da müqavimət göstərdilər, lakin döyüş rus qoşunlarının tam məğlubiyyəti səbəbindən təslim olması ilə başa çatdı. Ölən, çayda boğulan və yaralananların sayı təxminən 7 min nəfər idi (İsveçlilər arasında 677 ölü və 1247 yaralıya qarşı). Bütün artilleriya (179 silah) itirildi, 700 nəfər, o cümlədən 56 zabit və 10 general əsir götürüldü. Təslim olma şərtlərinə görə, döyüş zamanı təslim olanlar istisna olmaqla, rus bölmələrinə silah, pankart və vaqon qatarı ilə geri çəkilməyə icazə verilirdi.
Ədəbiyyat
- Григорьев Б. Н. Карл XII, или Пять пуль для короля. — М.: Молодая гвардия, 2006. — 547, [3], [16] л. ил. с. — (Жизнь замечательных людей Вып. 1198 (998)). — 5000 экз. — ..
- Карл XII. Письмо о полтавском сражении. 1709 г // Грот Я. К. Труды Я. К. Грота из русской истории. Исследования, очерки, критические заметки и материалы / Публ. Я. К. Грота. — 157—159, 1901.. — Т. 4.
- Тарле Е. В. Северная война и шведское нашествие на Россию // Сочинения. — М.: Издательство Академии Наук СССР, 1958. — Т. 10. — С. 363—800.
- Цветков С. Э. Карл XII. Последний викинг. 1682—1718. — М.: Центрполиграф, 2005. — 480 с. — .
İstinadlar
- Karl XII (швед.). 1917.
- Hatton R. M., Nordlund S. Charles XII // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Беспалов А.в. Карл XII -почерк полководца // Norwegian Journal of Development of the International Science. — 2019. — Вып. 35—3. — ISSN 3453-9875.
- Kessler J. S. Echoes of Empire: An Accidental Historian’s Journey Through the Post-Ottoman World. N.Y., 2016. P. XV—XVII; Nazir B. Osmanlı Misafirperverliği ve Avrupa’daki Yankıları. Istanbul, 2009. S. 11-13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
XII Karl isv Karl XII 27 iyun 1682 11 dekabr 1718 1697 1718 ci illerde Isvec krali hakimiyyetinin cox hissesini Avropada uzunmuddetli muharibelerde istirak etmekle kecirmis serkerde XII Karl 15 yasinda atasinin olumunden sonra taxta cixdi XII Karlisv Karl XIIIsvec monarxi d 5 15 aprel 1697 29 noyabr 10 dekabr 1718Sexsi melumatlarDogum tarixi 27 iyun 1682 1682 06 27 Vefat tarixi 11 dekabr 1718 1718 12 11 36 yasinda Vefat sebebi doyusde olumTehsili Uppsala UniversitetiFealiyyeti herbi lider d monarxAilesi Pfals Zveybrukgen Kliburq sulalesiDini luteranliq Vikianbarda elaqeli mediafayllar Latin alman fransiz dillerini bilirdi ve atasi XI Karlin siyasetini davam etdirmeye calisirdi Hakimiyyete geldikden uc il sonra Isvec Danimarka Saksoniya ve Rusiyanin daxil oldugu koalisiyanin hucumuna meruz qaldi Karl orduya rehberlik etdi ve evvelce bir sira parlaq qelebeler qazandi lakin 1709 cu ilde Poltavada agir meglubiyyete ugradi ve sonra bir nece il Osmanli imperiyasinda fexri esir kimi qalmaga mecbur oldu O Norvec qalalarindan birinin muhasiresi zamani helak oldu Doyusde olen sonuncu Avropa monarxidir Onun inadkarligina heyran olan yeniceriler XII Karla Demir bas leqebi vermisdiler HakimiyyetiDanimarka kampaniyasi 1700 cu ilde anti Isvec koalisiyasi Baltikyani olkelerde herbi emeliyyatlara basladi Polsa Saksoniya ile Danimarka Norvec ve Rusiya ile ittifaq qurdu ve bu Simal muharibesine sebeb oldu Isvec krali cagirisi qebul etdi 18 yasli XII Carlz kohne reqib monarxlarinin tesevvur ede bileceyinden daha agilli oldugunu subut etdi Carlzin ilk herbi kampaniyasi 1700 cu ilin yayinda Holsteyn Qottorplu IV Frederikin Isvec muttefiqine XII Karlin basqa emisi oglu bacisi ile evli hucum eden padsahi o vaxt onun emisi oglu Danimarkali IV Frederik olan Danimarkaya qarsi yonelmisdi Hedwig Sofia Carlz ekspedisiya quvveleri ile gozlenilmeden Kopenhagene endi ve Danimarka teslim oldu Lakin Isvecin Baltikyani ugurlari iki boyuk qonsunun naraziligina sebeb oldu rus cari I Pyotr elece de Polsa krali II Avqust o hem XII Karl hem de Danimarka krali IV Fridrikin emisi oglu idi hele 1700 cu ilin fevralinda onun Sakson qosunlari Isvec Baltikyaninin merkezini seheri Riqa qalasini muhasireye aldilar lakin Danimarkanin meglubiyyeti xeberi II Avqustu geri cekilmeye mecbur etdi XII Karl Qustav Adolfu teqlid etmeye ve helledici muharibeler aparmaga calisdi Qosunlara ildirimli hucumlar ve elbeyaxa doyus telimleri kecirilib Isvec krali xetti taktika dovrunde cesaretli olan herbi yuruslerde surpriz suret manevr sutun hucumundan istifade etdi Simal muharibesi 1700 cu ilin yayinda Isvece mexsus Baltikyani erazini isgal eden rus qosunlari I Pyotrun komandanligi altinda tek bir qarnizonla yaxinliqda dayanan Narva ve Ivanqorod qalalarini muhasireye aldi Buna cavab olaraq Danimarkani muharibeden ugurla cixaran Karlin basciliq etdiyi Isvec ekspedisiya korpusu denizi kecerek Parnuya Pernov kecerek muhasireye alinanlara komek etmek ucun herekete kecdi Noyabrin 30 da Karl Narvada feldmarsal de Kruanin komandanliginda I Pyotrla birlikde rus ordusuna qetiyyetle hucum etdi Bu inadkar doyusde rus ordusu Isvec ordusundan demek olar ki uc defe cox idi Isveclilerden 37 silahla 9 12 min 184 silahla 32 35 min rusa qarsi Qar firtinasinin perdesi altinda gelen isvecliler Narva divarlari onunde nazik bir xettle uzanan rus movqelerine yaxinlasdilar ve qisa zerbelerle onlari bir nece yerden yariblar Komandir de Croix ve bir cox xarici zabitler oz esgerleri terefinden doyulmekden qacaraq isveclilere teslim oldular Rus qosunlarinin merkezi hissesi cox sayda insan kutlesine tab getire bilmeyen ve dagilan yegane ponton korpusunun yerlesdiyi sag cinahlarina ferq qoymadan geri cekilmeye basladi coxlari boguldu Preobrajenski alayi ve sag cinahdaki muhafizenin diger alaylari isveclilerin hucumlarini def ede bildiler sol cinahdaki piyadalar da muqavimet gosterdiler lakin doyus rus qosunlarinin tam meglubiyyeti sebebinden teslim olmasi ile basa catdi Olen cayda bogulan ve yaralananlarin sayi texminen 7 min nefer idi Isvecliler arasinda 677 olu ve 1247 yaraliya qarsi Butun artilleriya 179 silah itirildi 700 nefer o cumleden 56 zabit ve 10 general esir goturuldu Teslim olma sertlerine gore doyus zamani teslim olanlar istisna olmaqla rus bolmelerine silah pankart ve vaqon qatari ile geri cekilmeye icaze verilirdi EdebiyyatGrigorev B N Karl XII ili Pyat pul dlya korolya M Molodaya gvardiya 2006 547 3 16 l il s Zhizn zamechatelnyh lyudej Vyp 1198 998 5000 ekz ISBN 5 235 02910 0 Karl XII Pismo o poltavskom srazhenii 1709 g Grot Ya K Trudy Ya K Grota iz russkoj istorii Issledovaniya ocherki kriticheskie zametki i materialy Publ Ya K Grota 157 159 1901 T 4 Tarle E V Severnaya vojna i shvedskoe nashestvie na Rossiyu Sochineniya M Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR 1958 T 10 S 363 800 Cvetkov S E Karl XII Poslednij viking 1682 1718 M Centrpoligraf 2005 480 s ISBN 5 9524 1818 X IstinadlarKarl XII shved 1917 Hatton R M Nordlund S Charles XII Encyclopaedia Britannica ing Bespalov A v Karl XII pocherk polkovodca Norwegian Journal of Development of the International Science 2019 Vyp 35 3 ISSN 3453 9875 Kessler J S Echoes of Empire An Accidental Historian s Journey Through the Post Ottoman World N Y 2016 P XV XVII Nazir B Osmanli Misafirperverligi ve Avrupa daki Yankilari Istanbul 2009 S 11 13