Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eksperimental psixologiya və ya təcrübi psixologiya — psixoloji tədqiqatlar və ona aid olan prosesləri empirik metodlarla tədqiq edilməsinə deyilir. Eksperimental psixoloqlar insan və ya heyvan subyektləri üzərində müxtəlif mövzular haqqında (sensasiya və hissi, yaddaş, idrak, öyrənmə, motivasiya, emosiya, , sosial psixologiya) tədqiqat aparırlar.
Tarix
İlkin eksperimental psixologiya
Vilhelm Vundt
Eksperimental psixologiya müasir bir akademik intizam kimi 19-cu əsrdə Wilhelm Wundt psixologiya sahəsinə riyazi və eksperimental yanaşmanı tətbiq edərkən ortaya çıxdı. Wundt, Almaniyanın Leipzig şəhərində ilk psixologiya laboratoriyasını qurdu.Hermann Ebbinghaus və də daxil olmaqla, digər eksperimental psixoloqlar, eksperimental üsulları arasında əhatə edirdi.
Çarlz Bell
Charles Bell İngilis fizyoloq idi, və onun əsas töhfəsi sinir sistemi ilə bağlı araşdırma idi. O, dovşan üzərində etdiyi araşdırmaları özündə əks etdirən bir broşür yazır. Onun tədqiqatı nəticəsində, onurğa kordunun posterior (dorsal) köklərinə daxil olan duyğu sinirləri və onurğa beyinin ön (ventral) köklərindən meydana gələn motor sinirləri ortaya çıxdı. On bir il sonra, bir Fransız fiziloqu François Magendie, Bell-in araşdırmasından xəbəri olmadan eyni təsbitləri nəşr edir. Bell araşdırmalarını dərc etmədiyinə görə, bu kəşf adlandırıldı. Bell'in kəşfi, sinirlərin titrəmələri ya da ruhları ötürdüyü inancını inkar edirdi.
XX əsr
XX əsrin ortalarında behaviorism xüsusilə, psixologiya sahəsində Amerika Birləşmiş Ştatlarında dominant paradiqma oldu. Avropa psixologiyasına , , və kimi psixoloqlar təsir etdiyi üçün düşüncə, yaddaş və kimi mövzulara diqqət yetirilirdi və Avropada behaviorism daha az təsir daşıyırdı. Bu, koqnitiv psixologiyanın sonrakı inkişafı üçün də təməl qoydu.
XX əsrin ikinci yarısında psixologiyanın bir akademik sahə kimi genişlənməsinə görə "eksperimental psixologiya" sözü mənasını dəyişdi. Eksperimental psixoloqlar bir sıra metodlardan istifadə edirlər və özlərini məhz eksperimental yanaşma ilə məhdudlaşdırmırlar, çünki elm fəlsəfəsindəki inkişaflar eksperimentin müstəsna nüfuzuna təsiri göz qabağındadır. Əksinə, eksperimental metod artıq inkişaf etmiş və sosial psixologiya sahələrində, eləcə də əvvəllər eksperimental psixologiyanın bir hissəsi olmayan sahələrdə geniş yayılmışdır. Ancaq bir sıra məşhur, yüksək nüfuzlu öyrənilmiş cəmiyyətlər və , eləcə də bəzi universitetlərdə psixologiya təhsil kurslarında eksperimental psixologiya başlığından istifadə etməyə davam edir.
Metodologiya
Əsaslı metodologiya kompleks davranış və zehni proseslərin öyrənilməsi üçün vacibdir və bu, xüsusilə də, eksperimental dəyişənlərin diqqətlə müəyyən edilməsi və nəzarətinə kömək edir.
Psixologiya elminin bəzi əsas fərziyyələri
[] Elmi cəhətdən eksperimental psixologiya digər elmlərlə bir çox fərziyyələri bölüşür. Bunlar arasında aşağıdakılar var.
Empirizm
Elmin ən əsas fərziyyəyələrindən biri odur ki, dünyada baş verən hadisələr haqda faktlar həmin hadisələrin müşahidələrinə əsaslanmalıdır. anlayışı, fərziyyə və nəzəriyyələrin apriori düşüncəyə, intuisiya əsaslanan deyil, təbii şəraitin müşahidələrinə qarşı sınaqdan keçirilməsini tələb edir.
Yoxlanılabilənlik
Empirizmlə yaxından əlaqəli bir digər fikir budur ki, elmi qanun və ya nəzəriyyə mövcud olan araşdırma metodlarına əsaən yoxlanılabilən olmalıdır. Əgər bir nəzəriyyə hər hansı bir metodla yoxlanıla bilmirsə, bir çox alim bu nəzəriyyəni mənasız hesab edir. Yoxlanılabilənlik yəni müşahidələrin bəzi metodlarla inkar olunmasını təsdiq edir. Psixologiyada yoxlanılabilənlik vurğulanır, çünki Freudun nüfuzlu və tanınmış nəzəriyyələri test etmək çətin idi.
Determinizm
Eksperimental psixoloqlar da, bir çox alimlər kimi, determinizm anlayışını qəbul edirlər. Bu, bir obyektin və ya hadisənin hzırdakı halının əvvəlki hallar tərəfindən müəyyənləşdirilməsi fərziyyəsidir. Başqa sözlə, davranış və ya zehni hadisələr adətən səbəb və nəticə baxımından ifadə edilir. Bir fenomen kifayət qədər ümumi və geniş şəkildə təsdiqlənərsə, bu "qanun" adlandırıla bilər; psixoloji nəzəriyyələr qanunların təşkili və inteqrasiyasına xidmət edir.
Qarışıqlıq
Elmin başqa bir rəhbər fikri, sadəlik axtarmaqdır. Məsələn, bir çox elm adamları razılaşır ki, əgər iki nəzəriyyə bir sıra eksperimental müşahidələrdə eyni şəkildə yaxşı işləyirsə, onların ikisindən daha sadə olanı seçilməlidir. Orta əsr ingilis filosofu William Occam tərəfindən sadəlik üçün erkən bir fərziyyə irəli sürülmüşdü və bu fərziyyəyə tez-tez Okkam ülgücü kimi istinad edilir.
Əməli tərif
və kimi behaviorism sahəsində tanınmış psixoloqlar operativlik ideyasını və ya operativ tərifini tanıtdılar. Əməliyyatın tərifi konkret konkret, baxılan prosedurlar baxımından müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutur. Eksperimental psixoloqlar, zehniyyət zəncirləri ilə müşahidələrlə əlaqələndirərək, zehni hadisələr kimi gözləməz hadisələri müəyyən etməyə çalışırlar.
Eksperimentlər
Tədqiqatlarda, insan subyektləri, tədqiqatçının təlimatlarına uyğun olaraq, vizual, səs və ya da digər stimullara cavab verir; heyvanlar isə müvafiq cavablar vermək üçün mükafatlar vasitəsilə "təlimatlandırıla" bilər. 1990-cı illərdən etibarən kompüterlər laboratoriyada stimul təqdimatını və davranış ölçüsünü avtomatlaşdırmaq üçün istifadə edilmişdir. Həm insanlar, həm də heyvanlar ilə davranış tədqiqatları adətən reaksiyanın vaxtını, iki və ya daha çox alternativ arasında seçimi və / və ya cavab dərəcəsini və ya gücünü ölçür; hərəkətləri, üz ifadələrini və ya digər davranışlarını da qeyd olunur. İnsan subyektləri ilə aparılan tədqiqatlarda, təcrübi prosedurlar zamanı, əvvəl və sonra yazılı cavablar alına bilər. Digər tərəfdən, tədqiqatlar, , EEG, və ya oxşar kimi üsullardan istifadə edərək, bir stimul təqdim olunarkən beyin və ya (əsasən heyvanlarda) tək-hüceyrəli aktivliyin ölçülməsindən ibarətdir.
nəzarət, nin potensial minimuma endirilməsi, adektvat , əməli təriflərdən istifadə, etibarlılıq və haqda məlumatların vurğulanması, və nəticələrin müvafiq statistik təhlili psixologiyanın əsas eksperimental metodlarındandır . Bu məsələlərin dərk edilməsi demək olar ki, bütün psixologiya sahələrində nəticələrin təfsiri üçün vacibdir və psixologiya üzrə bakalavr proqramlarında adətən tədqiqat metodları və statistika üzrə zəruri dərslərdə keçilir.
Mühüm təcrübə eyni zamanda bir neçə fərziyyəni test etmək üçün nəzərdə tutulan bir tədqiqatdır. İdeal olaraq, bir fərziyyə təsdiq edilir və bütün digərləri rədd edilir. Lakin, nəticələr bir neçə fərziyyəyə də uyğun ola bilər və bu halda müvafiq fərziyyələrin sayını daraltmaq üçün gələcəkdə əlavə tədqiqatlar olunmalıdır.
Pilot tədqiqat, müxtəlif prosedurları nəzərdən keçirmək, eksperimental dəyişənlərin optimal dəyərlərini müəyyən etmək və ya eksperimental dizaynın zəifliklərini ortaya çıxartmaq üçün əsas tədqiqata başlamazdan əvvəl həyata keçirilə bilər. Pilot tədqiqatın eksperimental dizaynda olması vacib deyil; məsələn, dan da ibarət ola bilər.
iştirakçıların laboratoriya xaricində real şəraitdə müşahidə edilməsinə deyilir. Sahə təcrübəsində ətraf mühitin bir hissəsinin ( sahə ) idarəli bir şəkildə manipulyasiya edildir (məsələn, tədqiqatçılar uşaq bağçasında iki müxtəlif uşaq qrupuna müxtəlif növ oyuncaqlar verməklə) və sahə araşdırmalarından fərqlənir.
Keys üsulu, müsahibə, rəy sorğusu və kimi digər tədqiqat üsulları da psixoloqlar tərəfindən tez-tez istifadə olunur. Bunlar eksperimental üsullar deyil, çünki istənməyən xarici dəyişənlərdən təcrid olunmayıblar, nəzarət olunan dəyişənlər və s. kimi aspektləri yoxdur.
Etibarlılıq və dəqiqlik
Etibarlılıq
Etibarlılıq müşahidənin tutarlılığını və ya alınan nəticələrin təkrarlabilənliyini ölçür. Məsələn etibarlılığı qiymətləndirmək üçün bir qrup iştirakçının bir zamanda ölçülməsi və nəticələrin ardıcıl olub-olmadığını yoxlamaq üçün onları ikinci dəfə sınaqdan keçirilməsindən ibarət olan "test-retest" ("test-təkrar test") üsulundan istifadə oluna bilər.
Dəqiqlik
Dəqiqlik bir təcrübədən əldə edilən nəticələrin düzgünlüyünü və dəqiqliyini ölçür. Dəqiqliyi müəyyən etmək üçün onu bir meyarla müqayisə etmək lazımdır. Məsələn, akademik qabiliyyət imtahanının dəqiqliyini müəyyən etmək üçün bu test bir qrup tələbəyə verilir və əldə olunan nəticələrin həmin qrupdakı fərdlərin sinif ortalamaları ilə əlaqəli olduğu aşkarlanır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Pashler, H. (Ed)(2002) Stevens' Handbook of Experimental Psychology; New York: Wiley
- "Who Is the Founder of Psychophysics and Experimental Psychology?". American Journal of Islamic Social Sciences. 16. 1999.
- Abramson, P.R. (1992) A case for case studies: An immigrant's journal. Newbury Park, CA: Sage Publications.
- Duffy, M. (1993). Occam's razor. London: Sinclair- Stevenson.
- "The vocabulary of anglophone psychology in the context of other subjects". History of Psychology. 16 (1): 36–56. 2013. doi:10.1037/a0030532. PMID 23394175.
- McGuigan, F.J. (1997) Experimental Psychology: Methods of Research. New Jersey: Prentice-Hall.
- Levine, G., Parkinson, S (1994) Experimental methods in psychology. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eksperimental psixologiya ve ya tecrubi psixologiya psixoloji tedqiqatlar ve ona aid olan prosesleri empirik metodlarla tedqiq edilmesine deyilir Eksperimental psixoloqlar insan ve ya heyvan subyektleri uzerinde muxtelif movzular haqqinda sensasiya ve hissi yaddas idrak oyrenme motivasiya emosiya sosial psixologiya tedqiqat aparirlar TarixWilhelm WundtCharles BellIlkin eksperimental psixologiya Vilhelm Vundt Eksperimental psixologiya muasir bir akademik intizam kimi 19 cu esrde Wilhelm Wundt psixologiya sahesine riyazi ve eksperimental yanasmani tetbiq ederken ortaya cixdi Wundt Almaniyanin Leipzig seherinde ilk psixologiya laboratoriyasini qurdu Hermann Ebbinghaus ve de daxil olmaqla diger eksperimental psixoloqlar eksperimental usullari arasinda ehate edirdi Carlz Bell Charles Bell Ingilis fizyoloq idi ve onun esas tohfesi sinir sistemi ile bagli arasdirma idi O dovsan uzerinde etdiyi arasdirmalari ozunde eks etdiren bir brosur yazir Onun tedqiqati neticesinde onurga kordunun posterior dorsal koklerine daxil olan duygu sinirleri ve onurga beyinin on ventral koklerinden meydana gelen motor sinirleri ortaya cixdi On bir il sonra bir Fransiz fiziloqu Francois Magendie Bell in arasdirmasindan xeberi olmadan eyni tesbitleri nesr edir Bell arasdirmalarini derc etmediyine gore bu kesf adlandirildi Bell in kesfi sinirlerin titremeleri ya da ruhlari oturduyu inancini inkar edirdi DII k displaystyle frac Delta I I k XX esr XX esrin ortalarinda behaviorism xususile psixologiya sahesinde Amerika Birlesmis Statlarinda dominant paradiqma oldu Avropa psixologiyasina ve kimi psixoloqlar tesir etdiyi ucun dusunce yaddas ve kimi movzulara diqqet yetirilirdi ve Avropada behaviorism daha az tesir dasiyirdi Bu koqnitiv psixologiyanin sonraki inkisafi ucun de temel qoydu XX esrin ikinci yarisinda psixologiyanin bir akademik sahe kimi genislenmesine gore eksperimental psixologiya sozu menasini deyisdi Eksperimental psixoloqlar bir sira metodlardan istifade edirler ve ozlerini mehz eksperimental yanasma ile mehdudlasdirmirlar cunki elm felsefesindeki inkisaflar eksperimentin mustesna nufuzuna tesiri goz qabagindadir Eksine eksperimental metod artiq inkisaf etmis ve sosial psixologiya sahelerinde elece de evveller eksperimental psixologiyanin bir hissesi olmayan sahelerde genis yayilmisdir Ancaq bir sira meshur yuksek nufuzlu oyrenilmis cemiyyetler ve elece de bezi universitetlerde psixologiya tehsil kurslarinda eksperimental psixologiya basligindan istifade etmeye davam edir MetodologiyaEsasli metodologiya kompleks davranis ve zehni proseslerin oyrenilmesi ucun vacibdir ve bu xususile de eksperimental deyisenlerin diqqetle mueyyen edilmesi ve nezaretine komek edir Psixologiya elminin bezi esas ferziyyeleri menbe gosterin Elmi cehetden eksperimental psixologiya diger elmlerle bir cox ferziyyeleri bolusur Bunlar arasinda asagidakilar var Empirizm Elmin en esas ferziyyeyelerinden biri odur ki dunyada bas veren hadiseler haqda faktlar hemin hadiselerin musahidelerine esaslanmalidir anlayisi ferziyye ve nezeriyyelerin apriori dusunceye intuisiya esaslanan deyil tebii seraitin musahidelerine qarsi sinaqdan kecirilmesini teleb edir Yoxlanilabilenlik Empirizmle yaxindan elaqeli bir diger fikir budur ki elmi qanun ve ya nezeriyye movcud olan arasdirma metodlarina esaen yoxlanilabilen olmalidir Eger bir nezeriyye her hansi bir metodla yoxlanila bilmirse bir cox alim bu nezeriyyeni menasiz hesab edir Yoxlanilabilenlik yeni musahidelerin bezi metodlarla inkar olunmasini tesdiq edir Psixologiyada yoxlanilabilenlik vurgulanir cunki Freudun nufuzlu ve taninmis nezeriyyeleri test etmek cetin idi Determinizm Eksperimental psixoloqlar da bir cox alimler kimi determinizm anlayisini qebul edirler Bu bir obyektin ve ya hadisenin hzirdaki halinin evvelki hallar terefinden mueyyenlesdirilmesi ferziyyesidir Basqa sozle davranis ve ya zehni hadiseler adeten sebeb ve netice baximindan ifade edilir Bir fenomen kifayet qeder umumi ve genis sekilde tesdiqlenerse bu qanun adlandirila biler psixoloji nezeriyyeler qanunlarin teskili ve inteqrasiyasina xidmet edir Qarisiqliq Elmin basqa bir rehber fikri sadelik axtarmaqdir Meselen bir cox elm adamlari razilasir ki eger iki nezeriyye bir sira eksperimental musahidelerde eyni sekilde yaxsi isleyirse onlarin ikisinden daha sade olani secilmelidir Orta esr ingilis filosofu William Occam terefinden sadelik ucun erken bir ferziyye ireli surulmusdu ve bu ferziyyeye tez tez Okkam ulgucu kimi istinad edilir Emeli terif ve kimi behaviorism sahesinde taninmis psixoloqlar operativlik ideyasini ve ya operativ terifini tanitdilar Emeliyyatin terifi konkret konkret baxilan prosedurlar baximindan mueyyenlesdirilmesini nezerde tutur Eksperimental psixoloqlar zehniyyet zencirleri ile musahidelerle elaqelendirerek zehni hadiseler kimi gozlemez hadiseleri mueyyen etmeye calisirlar Eksperimentler Tedqiqatlarda insan subyektleri tedqiqatcinin telimatlarina uygun olaraq vizual ses ve ya da diger stimullara cavab verir heyvanlar ise muvafiq cavablar vermek ucun mukafatlar vasitesile telimatlandirila biler 1990 ci illerden etibaren komputerler laboratoriyada stimul teqdimatini ve davranis olcusunu avtomatlasdirmaq ucun istifade edilmisdir Hem insanlar hem de heyvanlar ile davranis tedqiqatlari adeten reaksiyanin vaxtini iki ve ya daha cox alternativ arasinda secimi ve ve ya cavab derecesini ve ya gucunu olcur hereketleri uz ifadelerini ve ya diger davranislarini da qeyd olunur Insan subyektleri ile aparilan tedqiqatlarda tecrubi prosedurlar zamani evvel ve sonra yazili cavablar alina biler Diger terefden tedqiqatlar EEG ve ya oxsar kimi usullardan istifade ederek bir stimul teqdim olunarken beyin ve ya esasen heyvanlarda tek huceyreli aktivliyin olculmesinden ibaretdir nezaret nin potensial minimuma endirilmesi adektvat emeli teriflerden istifade etibarliliq ve haqda melumatlarin vurgulanmasi ve neticelerin muvafiq statistik tehlili psixologiyanin esas eksperimental metodlarindandir Bu meselelerin derk edilmesi demek olar ki butun psixologiya sahelerinde neticelerin tefsiri ucun vacibdir ve psixologiya uzre bakalavr proqramlarinda adeten tedqiqat metodlari ve statistika uzre zeruri derslerde kecilir Muhum tecrube eyni zamanda bir nece ferziyyeni test etmek ucun nezerde tutulan bir tedqiqatdir Ideal olaraq bir ferziyye tesdiq edilir ve butun digerleri redd edilir Lakin neticeler bir nece ferziyyeye de uygun ola biler ve bu halda muvafiq ferziyyelerin sayini daraltmaq ucun gelecekde elave tedqiqatlar olunmalidir Pilot tedqiqat muxtelif prosedurlari nezerden kecirmek eksperimental deyisenlerin optimal deyerlerini mueyyen etmek ve ya eksperimental dizaynin zeifliklerini ortaya cixartmaq ucun esas tedqiqata baslamazdan evvel heyata kecirile biler Pilot tedqiqatin eksperimental dizaynda olmasi vacib deyil meselen dan da ibaret ola biler istirakcilarin laboratoriya xaricinde real seraitde musahide edilmesine deyilir Sahe tecrubesinde etraf muhitin bir hissesinin sahe idareli bir sekilde manipulyasiya edildir meselen tedqiqatcilar usaq bagcasinda iki muxtelif usaq qrupuna muxtelif nov oyuncaqlar vermekle ve sahe arasdirmalarindan ferqlenir Keys usulu musahibe rey sorgusu ve kimi diger tedqiqat usullari da psixoloqlar terefinden tez tez istifade olunur Bunlar eksperimental usullar deyil cunki istenmeyen xarici deyisenlerden tecrid olunmayiblar nezaret olunan deyisenler ve s kimi aspektleri yoxdur Etibarliliq ve deqiqlik Etibarliliq Etibarliliq musahidenin tutarliligini ve ya alinan neticelerin tekrarlabilenliyini olcur Meselen etibarliligi qiymetlendirmek ucun bir qrup istirakcinin bir zamanda olculmesi ve neticelerin ardicil olub olmadigini yoxlamaq ucun onlari ikinci defe sinaqdan kecirilmesinden ibaret olan test retest test tekrar test usulundan istifade oluna biler Deqiqlik Deqiqlik bir tecrubeden elde edilen neticelerin duzgunluyunu ve deqiqliyini olcur Deqiqliyi mueyyen etmek ucun onu bir meyarla muqayise etmek lazimdir Meselen akademik qabiliyyet imtahaninin deqiqliyini mueyyen etmek ucun bu test bir qrup telebeye verilir ve elde olunan neticelerin hemin qrupdaki ferdlerin sinif ortalamalari ile elaqeli oldugu askarlanir Hemcinin baxIstinadlarPashler H Ed 2002 Stevens Handbook of Experimental Psychology New York Wiley Who Is the Founder of Psychophysics and Experimental Psychology American Journal of Islamic Social Sciences 16 1999 Abramson P R 1992 A case for case studies An immigrant s journal Newbury Park CA Sage Publications Duffy M 1993 Occam s razor London Sinclair Stevenson The vocabulary of anglophone psychology in the context of other subjects History of Psychology 16 1 36 56 2013 doi 10 1037 a0030532 PMID 23394175 McGuigan F J 1997 Experimental Psychology Methods of Research New Jersey Prentice Hall Levine G Parkinson S 1994 Experimental methods in psychology Hillsdale NJ Lawrence Erlbaum Associates