Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Koqnitivlik (lat. cognitio - “başa düşmək, dərk etmək, öyrənmək”) — dərketmə və xarici informasiyaları mənimsəmək qabiliyyətni təsvir edir. Bir-birindən fərqlənən müxtəlif kontekstlərdə işlənir. Psixologiyada bu anlayış şəxsdə baş verən psixoloji prosesləri və əsasən informasiya emalında psixoloji vəziyyəti araşdırmaq üçün tətbiq edilir. Bu anlayış həm də tez-tez “kontekst bilikləri”n (abstraksiyalaşdırma, konkretləşdimə), bilik, bacarıq, qavrama kimi keyfiyyətlərin araşdırılmasında istifadə edilir.
Çox vaxt koqnitivlik ilə şüur eyni götürülür. İnsanda bir çox proseslər şüurlı baş versə də, koqnitivlik və şüur eyni deyildir. İnsanda proses koqnitiv ola bilər, ancaq şüursuz baş verə bilər, məsələn, şüursuz şəkildə nəyisə öyrənmək.
İnsanın koqnitiv xassələrinə “diqqətlilik”, “yadınasalma”, “öyrənmə”, “yaradıclıq”, “təşkiletmə”, “oriyentasiya”, “əsaslandırma”, “iradə”, “inam” və s. kimi keyfiyyətlər aid edilir. Koqnitiv xassələr psixiatriya, psixologiya, fəlsəfə, neyrologiya və süni intellekt kimi müxtəlif elm sahələrində tədqiq edilir. Koqnitivliyin elmi araşdırılması “Koqnitivlik elmi” adı altında aparılır.
Kognitiv elmin yaradıcıları kimi psixoloqlar J. Miller, J. Bruner və kibernetika üzrə Nobel mükafatı laureatı G. Simon qəbul edilir. Lakin bəşəriyyətin humanitar, enerji və ətraf mühit problemlərinin həlli üçün lazım olan biliklər sferasının yaranmasına sosial-iqtisadi və texnoloji şərait son on ildə yaradılmışdır. Əslində hələ qədim zamanlarda Platon və Aristotel kimi filosoflar insan beyni, onun fəaliyyəti və insan zəkasının təbiətini izah etməyə cəhdlər etmişdirlər.
İnsanın zəkasının öyrənilməsi on doqquzuncu əsrə kimi fəlsəfənin əsas səhələrindən biri olmuşdur. XIX əsrin ikinci yarısında eksperimental psixologiya yarandı və onun əsasını qoyan Vilhelm Vundt və davamçıları psixoloji proseslərinin ciddi laboratorya metodlarının tətbiq edilməsi yolu ilə öyrənilməsini sistemli şəkildə həyata keçirməyə başladılar.
Lakin bir neçə onilliklər ərzində eksperimental psixologiyada biheviorizm dominantlıq təşkil edirdi. Bihevioristlər ağlın mövcudluğunu faktiki olaraq inkar edirdilər. Onların iddiasına görə (JB Vatson və digərləri) psixologiya yalnız müşahidə edilən stimullar və müşahidə olunan davranış cavabları arasındakı əlaqəni araşdırmaqla məhdudlaşmalıdır. Fərqli mental düşüncələr və şüur haqqında olan söhbətlər bütövlükdə ciddi elmi müzakirələrdən kənarlaşdırıldı. Bu biheviorizmin 1950-ci illərdə Şimali Amerikada dominantlıq təşkil etdiyi dövrdə baş verirdi.
Bu elmi yanaşmaya John Vatson (1878-1958) rəhbərlik edirdi. Sözügedən hərakata başçılıq edən Vatson təfəkkür prosesini nəzərə alan hər hansı bir nəzəriyyəni inkar edirdi. Onun fikrinə görə introspeksiya (özünü müşahidə) şüurun və mental düşüncənin davranışa təsir etmək iqtidarında deyildir. Yəni introspeksiya şüurun və təfəkkür prosesinin mövcudluğunu izah etmək üçün ciddi arqument ola bilməz.
Bihevioristlər təkid edirdilər ki, qavramaya (və yaxud stimulların) öyrənilməsi üçün yalnız obyektiv tədbirlərdən istifadə etmək olar, o tədbirlər ki, heyvana tətbiq olunur və ondan gələn cavabı əsas götürür (stimullara reaksiya və onları cavablandırma). Koqnitiv elm biheviorizmə cavab kimi yarandı və insan şüurunu anlamaq üçün yeni bir yanaşmanı ortaya qoydu. Elmin bu istiqamətinin ortaya çıxmasında ilkin addımlar psixologiyada yeni nəzəriyyələr olmuşdur.
Bu elmi istiqamətin yaranması Hermann von Helmholtz (1821-1894) və onun tələbəsi Vilhelm Vundtun (1832-1920) əsərlərində müşahidə olunur. Vundt 1879-cu ildə Leipzig Universitetində eksperimental psixologiya üzrə ilk laborotoriyanı açır. Vundt nəzarət edilə bilən eksperimentlərin heyata keçirilməsini təkid edirdi. Bu ekspirementlərdə təfəkkür proseslərinin introspektiv müşahidəsini həyata keçirdərək onun əməkdaşları asosasiyaların qavranılması və formalaşması üzrə tapşırıqları yerinə yetirirdilər.
İnsprospeksiya – insanın özü öz üzərində ekspirement apararaq təfəkkür proseslərinin öyrənilməsi metodudur, o prosesləri ki, insan özü o prosesləri yaşayır və özü onları müşahidə edir.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Koqnitivlik lat cognitio basa dusmek derk etmek oyrenmek derketme ve xarici informasiyalari menimsemek qabiliyyetni tesvir edir Bir birinden ferqlenen muxtelif kontekstlerde islenir Psixologiyada bu anlayis sexsde bas veren psixoloji prosesleri ve esasen informasiya emalinda psixoloji veziyyeti arasdirmaq ucun tetbiq edilir Bu anlayis hem de tez tez kontekst bilikleri n abstraksiyalasdirma konkretlesdime bilik bacariq qavrama kimi keyfiyyetlerin arasdirilmasinda istifade edilir Cox vaxt koqnitivlik ile suur eyni goturulur Insanda bir cox prosesler suurli bas verse de koqnitivlik ve suur eyni deyildir Insanda proses koqnitiv ola biler ancaq suursuz bas vere biler meselen suursuz sekilde neyise oyrenmek Insanin koqnitiv xasselerine diqqetlilik yadinasalma oyrenme yaradicliq teskiletme oriyentasiya esaslandirma irade inam ve s kimi keyfiyyetler aid edilir Koqnitiv xasseler psixiatriya psixologiya felsefe neyrologiya ve suni intellekt kimi muxtelif elm sahelerinde tedqiq edilir Koqnitivliyin elmi arasdirilmasi Koqnitivlik elmi adi altinda aparilir Kognitiv elmin yaradicilari kimi psixoloqlar J Miller J Bruner ve kibernetika uzre Nobel mukafati laureati G Simon qebul edilir Lakin beseriyyetin humanitar enerji ve etraf muhit problemlerinin helli ucun lazim olan bilikler sferasinin yaranmasina sosial iqtisadi ve texnoloji serait son on ilde yaradilmisdir Eslinde hele qedim zamanlarda Platon ve Aristotel kimi filosoflar insan beyni onun fealiyyeti ve insan zekasinin tebietini izah etmeye cehdler etmisdirler Insanin zekasinin oyrenilmesi on doqquzuncu esre kimi felsefenin esas sehelerinden biri olmusdur XIX esrin ikinci yarisinda eksperimental psixologiya yarandi ve onun esasini qoyan Vilhelm Vundt ve davamcilari psixoloji proseslerinin ciddi laboratorya metodlarinin tetbiq edilmesi yolu ile oyrenilmesini sistemli sekilde heyata kecirmeye basladilar Lakin bir nece onillikler erzinde eksperimental psixologiyada biheviorizm dominantliq teskil edirdi Bihevioristler aglin movcudlugunu faktiki olaraq inkar edirdiler Onlarin iddiasina gore JB Vatson ve digerleri psixologiya yalniz musahide edilen stimullar ve musahide olunan davranis cavablari arasindaki elaqeni arasdirmaqla mehdudlasmalidir Ferqli mental dusunceler ve suur haqqinda olan sohbetler butovlukde ciddi elmi muzakirelerden kenarlasdirildi Bu biheviorizmin 1950 ci illerde Simali Amerikada dominantliq teskil etdiyi dovrde bas verirdi Bu elmi yanasmaya John Vatson 1878 1958 rehberlik edirdi Sozugeden herakata basciliq eden Vatson tefekkur prosesini nezere alan her hansi bir nezeriyyeni inkar edirdi Onun fikrine gore introspeksiya ozunu musahide suurun ve mental dusuncenin davranisa tesir etmek iqtidarinda deyildir Yeni introspeksiya suurun ve tefekkur prosesinin movcudlugunu izah etmek ucun ciddi arqument ola bilmez Bihevioristler tekid edirdiler ki qavramaya ve yaxud stimullarin oyrenilmesi ucun yalniz obyektiv tedbirlerden istifade etmek olar o tedbirler ki heyvana tetbiq olunur ve ondan gelen cavabi esas goturur stimullara reaksiya ve onlari cavablandirma Koqnitiv elm biheviorizme cavab kimi yarandi ve insan suurunu anlamaq ucun yeni bir yanasmani ortaya qoydu Elmin bu istiqametinin ortaya cixmasinda ilkin addimlar psixologiyada yeni nezeriyyeler olmusdur Bu elmi istiqametin yaranmasi Hermann von Helmholtz 1821 1894 ve onun telebesi Vilhelm Vundtun 1832 1920 eserlerinde musahide olunur Vundt 1879 cu ilde Leipzig Universitetinde eksperimental psixologiya uzre ilk laborotoriyani acir Vundt nezaret edile bilen eksperimentlerin heyata kecirilmesini tekid edirdi Bu ekspirementlerde tefekkur proseslerinin introspektiv musahidesini heyata kecirderek onun emekdaslari asosasiyalarin qavranilmasi ve formalasmasi uzre tapsiriqlari yerine yetirirdiler Insprospeksiya insanin ozu oz uzerinde ekspirement apararaq tefekkur proseslerinin oyrenilmesi metodudur o prosesleri ki insan ozu o prosesleri yasayir ve ozu onlari musahide edir Hemcinin baxQavrayis