Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Rəy sorğusu — keçirmək uçun hər şeydən əvvəl anket tərtib etmək lazımdır ki, onun köməyi ilə lazım olan məlumatları toplamaq mümkün olsun. Anket — müəyyən tərzdə struktur cəhətdən təşkil olunmuş və hər biri tədqiqatın əsas vəzifəsi ilə məntiqi surətdə bağlı olan suallar yığımıdır.
Anketin tərtib edilməsi prosesi əslində tədqiqatın əsas hipotezasını suallar dilinə çevirməkdən ibarətdir. Bu çox mürəkkəb və olduqca çox zəhmətli, tədqiqatçı-sosioloqdan diqqətlə, səbirlə işləməyi, sualların tipləri haqqında yaxşı biliklərin olmasını, sualları dəqiq ifadə etməyi və onları müəyyən ardıcıllıqla düzməyi bacarmağı tələb edən əməliyyatdır.
Anket sualları, adətən, üç əsasa görə fərqləndirilir:
- məzmununa görə;
- formasına görə;
- funksiyasına görə.
Anket sualları
Sualların məzmununa görə tipləri. Anketin bütün suallarını məzmununa görə şərti olaraq iki böyük qrupa bölmək olar:
- keçmiş və indiki zamanlardakı faktlar, davranış və fəaliyyət məhsulları haqqında suallar;
- fərdin motivləri, qiymətləri və rəyləri haqqında suallar.
Əgər birinci qrupdan olan suallar vasitəsi ilə tədqiqatçı rəyi soruşulan haqqında, onun nələri bildiyi və yadda saxladığı haqqında obyektiv məlumat ala bilərsə, ikinci qrupda, daxil olan sualların köməyi ilə o, rəyi soruşulanın nə düşündüyü, bu və ya digər bir şey haqqında rəyi, nə etmək istədiyi və bunun səbəbi haqqında məlumat əldə edir.
Birinci qrup suallara hər şeydən əvvəl demoqrafik sualları, rəyi soruşulanın statusunun, cinsinin, yaşının, təhsilinin, ailə vəziyyətinin, peşəsinin, iş stajının və s. müəyyənləşdirilməsinə yönəlmiş sualları aid etmək olar. Adətən, bu cür suallardan "anketin demoqrafik, hissəsi" və ya "pasportçası" adını almış bölməsi tərtib edilir və anketin sonunda yerləşdirilİr.
Əgər suallar cavabların qəti birmənalılığını nəzərdə tutan dəqiq və tamamilə aydın sözlərlə ifadə olunmuşdursa, onda onlara cavab vermək prosesində özü, adətən, rəyi soruşulanlar üçün xüsusi çətinlik təşkil etmir. Bu çur suallara verilən cavabların doğruluq dərəcəsi olduqca yüksəkdir. Lakin bəzi istisnalar da olur. Əgər respondent anketin anonimliyinə şübhə edərsə və onda verdiyi səmimi cavabları ilə özünə hər hansı bir tərzdə ziyan vura biləcəyi barədə qorxu yaranarsa, onda o, özü haqqında olduqca yanlış məlumatlar verər və ya "pasportçası" ona məhz anonimliyi təmin olunacağında şübhəli görünən suallara cavab verməyə bilər.
Fərdin davranışı və fəaliyyəti məhsulları ilə bağlı və sosioloqun onların köməyi ilə hadisələrlə, faktlarla dolu məlumatlar aldığı suallara gəldikdə isə, onlara verilən cavabların əksəriyyəti həmçinin kifayət qədər düzgün və səmimi olur. Adətən, rəyi soruşulanlar onlara böyük həvəslə və heç bir çətinlik çəkmədən cavab verirlər. Lakin qeyd etmək dazımdır ki, verilən suallar cəmiyyət tərəfindən bəyənilməyən hərəkətlərə və ya respondentin keçmiş həyatında çoxdan olmuş hadisə və hərəkətlərə aid olduqda qeyri-mötəbər cavabların alınacağı ehtimalı kəskin surətdə artır. Birinci halda, hansı davranış tipinin cəmiyyət tərəfindən bəyənildiyini, hansının isə pisləndiyini yaxşı bilən respondent öz həyatının mənfi faktlarını gizlətməyə və hansısa müsbət hərəkətləri həddindən çox şişirtməyə və ya həyatında heç mövcud olmamış davranışı öz ayağına yazmağa meyl göstərəcəkdir. İkinci halda qeyri-mötəbərlilik, yaddaşın səhvləri, respondent tərəfindən hər hansı bir keçmiş hadisənin fikrən canlandırılması çətinliyi nəticəsində yaranır.
Rəyi soruşulanların motivləri, qiymət və rəylərinin aydınlaşdırılmasına yönəldilmiş ikinci qrupun sualları respondentlər üçün birinci qrupdakı suallardan çətindir, buna görə də onlara verilən cavabların düzgünlüyü və səmimiliyi birinci qrupun suallarına verilmiş cavablara nisbətən həmişə daha az olur. Sualların ümumi sayının hər hansı bir cavabsız qalanların çox faizi məhz bu suallara düşür. Məhz həmin suallara cavab verilərkən sosioloq respondentin ya cavab verə bilmədiyi, ya da istəmədiyi halları qeyd edir. Belə hallarda tədqiqatçının vəzifəsi müxtəlif texniki üsullar və vasitələrin köməyi ilə lazımi məlumatların alınmasına nail olmaqdan ibarətdir.
"Niyə?" tipli birbaşa və nəzakətsiz ("Siz niyə belə fikirləşirsiniz?" və s.), respondentdə yalnız mənfi reaksiya və cavab verməmək arzusu doğuran suallar əvəzinə tədqiqatçı detallaşdırılmış suallar silsiləsi tərtib edir və onlara verilən cavabların məcmusu tədqiqatçı respondentdə müəyyən bir rəyin yaranması səbəbləri haqda təsəvvür yaradır.
Respondentin davranış motivasiyasını daha dərindən və düzgün başa düşmək, onun niyyətlərini, yönümlərini üzə çıxartmaq üçün projektiv (xəyali) suallar böyük əhəmiyyətə malikdir: "respondentə onun həyatda rast gələ biləcəyi hallar toplusu təklif olunur və xahiş edilir ki, verilmiş şəraitdə üstün tutulmağa layiq davranış və ya rəy variantını göstərsin". Adətən bu suallar şərt cümlələri şəklində ifadə edilir. "Təsəvvür edin ki,..", "Fərz edək ki...". Projektiv suallar tərtib etmək metodu hal-hazırda bir çox sosioloqlar tərəfindən çox geniş istifadə olunur.
Rəyin yalnız məzmunu deyil, onun həm də intensivliyini müəyyənləşdirmək üçün bu və ya digər rəyin aydınlaşdırılmasına yönəlmiş sualın tərkibinə qiymətlərin intensivliyi şkalasını da daxil etmək üstün tutulmağa layiqdir. Məsələn: "Bəzi adamlar belə deyir:"; "Mən razı olmadığım bir şeyə məni inandırmaq istəyənləri xoşlamıram". "Bəs siz necə hesab edirsiniz?"
1. Onlarla tamamilə razıyam;
2. Onlarla razıyam;
3. Razıyam, amma tam yox;
4. Onlarla razı deyiləm;
5. Onlarla qətiyyən razı deyiləm.
Respondentlərin rəylərinin bilavasitə aşkar etmə üsullarının birləşdirilməsi, şübhəsiz, daha müsbət nəticələr verir və lazım olan məlumatların alınmasına çox kömək edir.
Sualların formasına görə tipləri.
Formasına görə suallar bu cür olur:
a) açıq və qapalı;
b) birbaşa və dolayı (bilavasitə və vasitəli).
Əgər müəyyən bir suala cavab hər hansı, istənilən bir formada verilə bilərsə, hansısa bir qaydaya tabe edilərək məhdudlaşdırılmırsa və respondent istədiyi cavabı istədiyi formada verə bilərsə, bu sual açıq və ya sərbəst sual adlanır.
Əgər sualın ifadə olduğu formada mümkün cavabların variantları (müəyyən alternativ siyahısı) varsa və respondent onlardan birini və ya bir neçəsini seçməlidirsə, həmin sual qapalı adlanır.
Adları çəkilmiş sual tiplərindən hər birinin öz müsbət və mənfi cəhətləri vardır. Açıq sualların yaxşı cəhəti cavabın sərbəst formada olmasından, spontan, təbii xarakter daşımasından ibarətdir ki, bunun sayəsində tədqiqatçı respondent üçün ən böyük mənası olan rəyləri, qiymətləri üzə çıxartmağa, onda hansısa tamamilə gözlənilməz və əvvəllər güman edilməyən fikirləri aşkar etməyə imkan qazanır.
Nöqsanlara gəldikdə isə onların, əsasən, ikisini göstərmək olar. Birincisi, açıq suallar istifadə olunan zaman onların respondent tərəfindən subyektiv, ixtiyari yozulması ehtimalı çox yüksəkdir və bu, nəticə etibarı ilə yekun məlumatlarının müqayisə edilməz olmasına gətirib çıxarır. İkincisi, açıq suallara alınan cavabların təhlili həddindən artıq zəhmət tələb edən və baha başa gədən işdir.
Bunun əksinə olaraq, qapalı sualların üstünlüyü məhz ondan ibarətdir ki, onlar dəqiq və birmənalı izah olunur, asanlıqla standartlaşdırılır, işlənməsi və təhlili üçün xüsusi zehni, fiziki və maddi ehtiyatların sərf olunmasını tələb etmir. Lakin, təəssüf ki, qapalı suallarda respondentin bu və ya digər məsələ üzrə, ümumiyyətlə, öz formalaşmış fikri olmadıqda, yaxud onun tamamilə müəyyən bir fikri olduğu halda, təqdim olunmuş alternativlərdən heç biri onun həmin məsələyə nöqteyi-nəzərini tam əks etdirmədiyi üçün onu qane etmədikdə respondentə cavabların qəbul etdirilməsi təhlükəsi çox böyükdür.
Bu iki müxtəlif sual tiplərini "daha yaxşıdır — daha pisdir" mövqeyindən müqayisə etməyin və qiymətləndirməyin heç bir mənası yoxdur. Onlardan hər birinin öz vəzifəsi vardır və buna görə də bu və ya digər sualın istifadə olunması məqsədəuyğunluğu bütünlüklə sorğunun məqsədləri və keçirildiyi şəraitlə müəyyənləşdirilir. Öz həcminə görə böyük olmayan, sorğu vərəqəsinin işlənildiyi və sorğunun standartlaşdırılmamış müsahibə formasında aparıldığı sınaq tədqiqatı mərhələsində əsasən açıq suallar tipindən istifadə edilir. Əsas tədqiqatda üstünlük qapalı suallar tininə verilir, çünki bu halda anketlərin işlənməsi asanlaşır, bunun isə kütləvi səciyyə daşıyan sorğuda böyük əhəmiyyəti vardır.
Son vaxtlar yarımqapalı adlanan suallar geniş yayılmışdır. Sual o zaman yarımqapalı sayılır ki, alternativlər siyahısında "başqası" tipli, sərbəst əlavə şərh və qeydlər etməyə imkan verən alternativ olsun.
Qapalı suallar tərtib edilərkən yadda saxlamaq və çalışmaq lazımdır ki:
1) cavabların bütün mümkün variantlarının hamısı göstərilməli;
2) bütün alternativlər qarışdırılmamalı;
3) kəmiyyət alternativləri siyahısında müsbət və mənfi tərəflər eyni ölçüdə olmalıdır.
Əgər siyahıda bütün mümkün alternativ cavabların göstərildiyinə qəti inam yoxdursa, mütləq respondentə ya siyahıya "bilmirəm", "başa düşmədim", "cavab verməyə çətinlik çəkirəm", "bu barədə düşünməmişəm" tipli alternativləri daxil etməklə yalnız verilmiş alternativləri seçməkdən yayınmaq, ya da siyahıya "başqası" tipli alternativ daxil etməklə, ona özü istədiyi kimi cavab söyləmək imkanını vermək lazımdır.
Yaxşı anket, adətən, özündə sualların bütün növlərini — açıq, qapalı və yarımqapalı sualları cəmləşdirir. Onların məharətlə seçilməsi və əlaqələndirilməsi alınan məlumatların dəqiqliyini, dolğunluğunu, tamlığını və etibarlılığını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Respondentdən açıq, səmimi məlumatların alınmasına yönəldilmiş sual birbaşa (bilavasitə) sual adlanır. Adətən o, şəxsi formada ifadə olunur: "Bilirsinizmi ki,..", "...haqqında nə düşünürsünüz", "...barədə sizin fikriniz necədir? ", "Siz necə hesab edirsiniz?"
Əgər tədqiqatçıda respondentin hər hansı bir sual üzrə müəyyən məlumatı açıq söyləmək istəyəcəyinə qəti inam yoxdursa, o, dolayı, vasitəli sual verir. Bu suala verilən cavab onun sonradan respondentdən gizli mənada izah olunacağını nəzərdə tutur. Məsələn, respondentdən onun ailə gəlirinin nə qədər olduğunu birbaşa soruşmaq əvəzinə tədqiqatçı bir sıra dolayı sualların vasitəsi ilə respondentin şəxsi avtomobili, bağı, televizoru, soyuducusunun olub-olmadığını öyrənərək, onun ailə gəliri barədə təsəvvür əldə edə bilər.
Bir çox hallarda dolayı suallar şəxssiz və yarım şəxssiz formada ifadə edilir: "Bəzi adamlar belə hesab edir ki, ", "Bəs Siz necə fikirləşirsiniz?"
Təcrübə göstərir ki, respondent (məsələn, söhbət müəyyən, olduqca fərdiləşmiş, adi baxışlardan kəskin surətdə fərqlənən fikirlərin aşkar edilməsindən gedirsə) birbaşa şəxsi suallardan çox, dolayı şəxssiz suallara daha böyük həvəslə cavab verir.
Funksiyasına görə sualların tipləri.
Funksiyasına görə suallar süzgəc suallara və yoxlama suallara bölünür.
Süzgəc suallar öncə yuxarıda adları çəkilmiş məzmununa görə hər iki sual qrupuna, yəni həm respondentə aid faktlar və hərəkətlər haqqındakı, həm də onun rəy, motiv və qiymətləri barədəki suallara tətbiq edilir.
Bu sualların funksiyaları məzmununa görə birinci qrup suallara nisbətən faktlar barədə bir və ya bir neçə növbəti suallara cavab verməli olan respondentləri bu suallara cavab verməli olmayan respondentlərdən ayırmaqdan ibarətdir. Məsələn, əgər tədqiqatçını respondentin ictimai işi, onun ictimai özünüidarənin hansı formalarında iştirak etdiyi, seçkili orqanlarda çalışıb-çalışmadığı ilə bağlı suallar maraqlandırırsa, onda bu suallar qrupundan əvvəl mütləq "Siz ictimai işdə, iştirak edirsinizmi?" süzgəc sualı gəlməlidir. Yuxarıda göstərilmiş bütün suallara bu sonuncu suala yalnız müsbət cavab vermiş adamlar cavab söyləyə bilər.
Bir çox hallarda rəyi soruşulanlar heç bir təsəvvürləri olmayan şeylərə qiymət verir, bu haqda fikirlərini bildirirlər. Süzgəc sualların vəzifəsi də elə məhz respondentlərin nə dərəcədə məlumatlı olduğunu yoxlamaq, onların arasındakı səriştəsiz adamları seçib ayırmaqdan ibarətdir.
Yoxlama sualların funksional vəzifəsi respondentin anketin əsas suallarına verdiyi cavabların doğruluğunu yoxlamaqdan ibarətdir. Onların köməyi ilə alınan məlumatların keyfiyyəti qiymətləndirilir. Adətən, bütövlükdə tədqiqatın əsas məqsəd və vəzifələri ilə daha sıx əlaqədə olan suallar üzrə yoxlama aparılır, çünki belə hallarda məlumatların etibarlılıq dərəcəsini bilmək xüsusilə vacibdir.
Adətən, əsas və yoxlama suallar anketdə elə yerləşdirilir ki, respondent onların arasında hər hansı birbaşa əlaqənin olduğunu sezməsin, əks təqdirdə həmin sualların yoxlama funksiyası heçə enə bilər. Yoxlama suallar kimi, adətən dolayı və açıq suallar işlədilir.
Sorğunun keyfiyyəti və nəticələri anketin nə dərəcədə yaxşı tərtib edilməsindən, onun tərtibi ilə bağlı əsas tələbləri bilməkdən və onların gözlənilməsindən çox asılıdır.
Anketin aşağıdakı tərtib edilməsi qaydalarını göstərmək olar:
1. Anketdə yalnız elə ən mühüm suallar göstərilməlidir ki, onlara verilən cavablarda məhz tədqiqatın qarşısında duran əsas məsələlərin həlli üçün zəruri və yalnız anket sorğusu vasitəsi ilə alına bilən məlumatlar olsun.
2. Sualların ifadə edildiyi forma dil, konseptual səviyyə və sistematik məna cəhətdən respondent üçün asan anlaşılan, onun bilik və təhsilinə uyğun olmalıdır.
3. Suallar elə ifadə edilməlidir ki, rəyi soruşulanlar ümumiyyətlə onlara cavab verə bilsinlər.
4. Anketdə respondentdə səmimi və doğru məlumatlar verməmək oyada bilən suallar olmamalıdır.
Anket, sualların adi xaotik yığımı deyil, onların müəyyən tərzdə təşkil olunmuş ardıcıllığı olmalıdır. Hər bir ayrı halda sualların spesifik sistem şəklində təşkili, sorğunun məqsədləri və rəyi soruşulanların ümumi xarakteristikaları ilə müəyyən edilir. Lakin sualları təşkil edərkən tədqiqatçı sorğu vərəqəsinin tərtibi ilə bağlı bəzi ümumi tələbləri də nəzərə almalıdır:
a) sorğu nəticələrinin etibarlılığını və səhihliliyini artırmaq məqsədi ilə hər hansı bir mövzu üzrə bir neçə sualın verilməsi yeganə bir sualın verilməsindən daha yaxşıdır. Bu mürəkkəb problemlər tədqiq edilərkən xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir;
b) respondentdən irəli sürülən fikirlə razılıq formasında cavab tələb edən dixotomik suallardan istifadə edilərkən, təsdiq formalarını növbələmək çox vacibdir. Belə tədbirlər bəzi respondentlərdə yaranan yalnız "Bəli" və ya yalnız "Xeyr" cavabını vermək adətini aradan qaldırmaq məqsədini güdür;
v) rəyi soruşulanlarda göstərilmiş alternativli suallara cavab verərkən diqqəti ilk alternativlər üzərində saxlamaq meylinin formalaşmasının qarşısını almaq üçün alternativlərin ardıcıllığını daim dəyişmək lazımdır;
q) mənaca vahid mövzu çərçivəsində suallar seriyası elə planlaşdırılmalıdır ki, respondent tədricən şüurlu surətdə ən ümumi və açıq suallardan daha spesifik və konkret suallara keçsin;
d) anketdə toxunulan mövzular ardıcıllığı elə planlaşdırılmalıdır ki, respondentdə anketin bütöv, tam və düşünülmüş, mənalı olduğu haqqında təsəvvür yaransın;
e) mövzudan mövzuya keçid tədrici və rəvan olmalıdır. Anketin mənaca müxtəlif hissələri arasında heç bir kəskin keçid və fərq olmamalıdır. Bir mövzudan digərinə keçidlərdə mütləq bir neçə ya tamamilə neytral, ya da ki, toxunulmuş mövzular arasında əlaqəni aydın göstərən sual yerləşdirmək lazımdır.
Elmi cəhətdən əsaslandırılmış anketin tərkibində tamamlayıcı və zəruri mərhələ suallarının ifadə formasının keyfiyyətini, onların düzgün təşkil olunduğunu yoxlamaq məqsədini güdən sınaq tədqiqatının keçirilməsi təşkil edir.
Adətən anketin kompozisiyası mənaca müstəqil bölmələrin aşağıdakı ardıcıllığı ilə səciyyələnir:
1) giriş hissəsi;
2) əsas hissə;
3) demoqrafik hissə ("pasportça").
Anketin giriş hissəsi əslində "rəyi soruşulana müraciət"dir və burada:
a) anket sorğusunu hansı təşkilat və ya elmi müəssisənin apardığı göstərilir;
b) sadə və aydın şəkildə tədqiqatın məqsədi və onun nəticələrinin gələcəkdə necə istifadə ediləcəyi izah edilir;
v) respondentin aparılan sorğuda şəxsən iştirak etməsinin (cavabların) vacibliyi və əhəmiyyəti qeyd edilir;
q) cavabların anonimliyinə təminat verilir;
d) anketi doldurmaq qaydaları və geri qaytarmaq üsulları aydın və dəqiq ifadə olunur.
Anketin giriş hissəsinin vəzifəsi rəyi soruşulanda rəğbət doğurmaq, onu sorğunun mövzusu ilə maraqlandırmaq və onda aparılan tədqiqatda səmimi iştirak arzusu oyatmaqdan ibarətdir.
Rəyi soruşulana müraciəti tərtib edərkən həmişə yadda saxlamaq lazımdır ki, müraciət son dərəcə qısa olmalı və respondent üçün anlaşılmaz ola bilən heç bir şeyi nəzərdən qaçırmamalıdır. Respondentlərin bir çoxunun həddindən çox böyük mətnləri oxumağa bir o qədər də həvəsi olmur və buna görə də giriş hissəsinin çox uzadılması mənfi təsir göstərə bilər. Nəticə etibarı ilə tədqiqatçının bütün səyləri puça çıxa bilər.
Anketin əsas hissəsi sözün əsl mənasında suallardan ibarətdir və onların ardıcıllığında tədricən tədqiq olunan mövzunun məzmunu açılır. Anketin bu hissəsi həcmcə ən böyük və məzmununa görə ən mürəkkəb hissədir. Buna görə də o, əsasən, respondentin psixologiyasını nəzərə almaqla, xüsusi hissələrə (sual bloklarına) bölünərək strukturlaşdırılır və həmin hissələrin ardıcıllığı və vəzifələri tədqiqatçı-sosioloq tərəfindən müəyyənləşdirilir.
Anketləşdirmə üsulları
Konkret sosioloji tədqiqatların təcrübəsində anketləşdirmənin üç növü məlumdur:
1) poçtla;
2) mətbuatla;
3) paylama ilə.
Buna müvafiq olaraq adətən anketlər bu cür təsnif edilir:
a) poçt (yəni poçtla göndərilən anketlər);
b) mətbuat (yəni mətbuatda çap edilənlər);
v) paylama (yəni rəyi soruşulanın şəxsən özünə verilən).
Poçtla anketləşdirmənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, anketlər respondentlərə poçtla göndərilir və onlardan tədqiqatçıya yenə də poçtla qaytarılır. Anketləşdirmənin bu üsulunun çox geniş yayılması, bir tərəfdən, onun daha ucuz başa gəlməsi, digər tərəfdən isə təşkilinin sadə və asan olması ilə izah edilir.
Anketləşdirmənin bu üsulunun qüsurlarından biri anketlərin qaytarılma faizinin çox az (orta hesabla 5%) olmasıdır. Adətən anketlərin geri qaytarılma faizini artırmaq üçün sosioloqlar buna kömək edən bir sıra tədbirlər həyata keçirirlər. Məsələn, bir qəzetin oxucularını öyrənərkən sosioloqlar nümunə üçün, eksperiment xatirinə ünvanları və ya familiyaları onlara əvvəlcədən məlum olan oxuculara 1000 anket göndərirlər. Oxucuya zərfdə onun adı və familiyası göstərilməklə şəxsi müraciət qaytarılmış anketlərin ümumi sayı 15 %-ə qədər artır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, anketlərin qaytarılmasında radio, televiziya və mətbuatın rolu daha böyükdür, çünki aparılan sosioloji tədqiqatın məqsədi və əhəmiyyəti haqqında bu kütləvi informasiya vasitələrinin verdiyi xəbərlər adamları aldıqları anketləri qaytarmağa sövq edir. Bu vasitələrdən istifadə edərək, sosioloqlar anketlərin 20 %-ə qədər qaytarılmasına nail olurlar.
Poçt anketlərinin qaytarılması probleminin müsbət həllinə anketlə birlikdə zərfə qoyulan və bilavasitə respondentə ünvanlanmış qoşma məktub xeyli dərəcədə kömək edir. Qoşma məktubun məzmunu paylama anketləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş anket blanklarının üzərində çap edilən "rəyin, soruşulana müraciətin" məzmunu ilə oxşardır. Məktubda adətən sadə, aydın və qısa formada tədqiqatın məqsəd və vəzifələri göstərilir, onun əhəmiyyəti əsaslandırılır və nə üçün məhz həmin respondentin rəyinin soruşulduğu izah olunur (bu zaman seçmə prinsipləri izah edilir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, burada qoşma məktubun və anketin hansı rəngdə kağız üzərində və hansı şriftlə çar olunması kimi detalların da böyük əhəmiyyəti vardır. Əgər qoşma məktub və anketlə birlikdə respondentə boş və üzərində tədqiqatın təşkilati qərargahının ünvanı yazılmış markalı zərf göndərilərsə bu daha yaxşı olar. Yuxarıda göstərilən bütün tədbirlər nəticəsində sosioloqlar poçtla qaytarılmış anketlərin ümumi sayının əhəmiyyətli dərəcədə artmasına nail ola bilirlər.
Bu cür anketləşdirmə üsulunun digər mühüm qüsuru ondan ibarətdir ki, qiyabi yazılı sorğu tədqiq üçün nəzərdə tutulmuş seçməni (toplunu) xeyli pozmuş olur. Poçtla anketləşdirmə aparılarkən sosioloq bəzən əmin ola bilmir ki, o məhz rəylərini soruşmaq istədiyi adamları sorğudan keçirmişdir.
Məsələn, qəzet oxucularını öyrənərkən sosioloqlar aşkar etmişlər ki, rəyi soruşulanlar və anketləri poçtla qaytaranlar arasında təqaüd yaşlı adamların faizi olduqca böyükdür (bütün oxucular arasında yaşı 60-ı ötmüş adamlar 1 %, anketləri qaytaranlar arasında isə 18 %). Rəyi soruşulanların müəyyən yaş tərəfə bu cür dəyişməsi nəticəsində alınmış məlumatlar əsl vəziyyəti o qədər də düzgün əks etdirməyəcəkdir.
Mətbuatla anketləşdirmənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, anket qəzetlərin birində dərc olunur və cavab vermək arzusunda olanlar anketi müvafiq surətdə doldurandan sonra onu qəzetin ünvanına göndərirlər.
Mətbuat vasitəsi ilə anketləşdirmənin üstünlük və qüsurları əsasən poçtla anketləşdirmənin müsbət və mənfi cəhətləri ilə oxşardır.
Anketləri yaymağın ən geniş istifadə olunan üsulu paylama anketləşdirməsidir. Bu üsul tətbiq edilərkən anket tədqiqatçı tərəfindən bilavasitə respondentə təqdim edilir və respondent anketi doldurandan sonra onu geri qaytarır.
Paylama anketləşdirməsi anketin verilməsi və onun yerindəcə doldurulması, yaxud onun evdə doldurulub sonradan tədqiqatçının təyin etdiyi vaxtda geri qaytarılması kimi aparıla bilər.
Sorğu yerindəcə aparıldıqda anket tədqiqatçının yanında doldurulur və o dəqiqə ona qaytarılır. Anketin tədqiqatçının yanında doldurulması həm fərdi, həm də qrup halında ola bilər. Yerindəcə anketləşdirmə anketləri yaymağın ən yaxşı üsuludur, çünki bu üsul onların tamamilə hamısının qaytarılmasını təmin edir. Anketləşdirmənin bu üsulunun digər üstün cəhəti ondan ibarətdir ki, burada tədqiqatçının anketi doldurma prosesinə nəzarət etmək imkanı vardır.
Anketlərin evdə doldurulması ilə yerinə yetirilən anketləşdirməyə gəldikdə isə, onun qüsurları ondan ibarətdir ki, əvvəla, bu üsulun istifadəsi anketin məhz onun verildiyi adam tərəfindən doldurulacağına heç bir təminat vermir, ikincisi isə anketlərin bir hissəsi, adətən, geri qaytarılmır.
Mənbə
- anket.mcs.mn/
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Rey sorgusu kecirmek ucun her seyden evvel anket tertib etmek lazimdir ki onun komeyi ile lazim olan melumatlari toplamaq mumkun olsun Anket mueyyen terzde struktur cehetden teskil olunmus ve her biri tedqiqatin esas vezifesi ile mentiqi suretde bagli olan suallar yigimidir Anketin tertib edilmesi prosesi eslinde tedqiqatin esas hipotezasini suallar diline cevirmekden ibaretdir Bu cox murekkeb ve olduqca cox zehmetli tedqiqatci sosioloqdan diqqetle sebirle islemeyi suallarin tipleri haqqinda yaxsi biliklerin olmasini suallari deqiq ifade etmeyi ve onlari mueyyen ardicilliqla duzmeyi bacarmagi teleb eden emeliyyatdir Anket suallari adeten uc esasa gore ferqlendirilir mezmununa gore formasina gore funksiyasina gore Anket suallariSuallarin mezmununa gore tipleri Anketin butun suallarini mezmununa gore serti olaraq iki boyuk qrupa bolmek olar kecmis ve indiki zamanlardaki faktlar davranis ve fealiyyet mehsullari haqqinda suallar ferdin motivleri qiymetleri ve reyleri haqqinda suallar Eger birinci qrupdan olan suallar vasitesi ile tedqiqatci reyi sorusulan haqqinda onun neleri bildiyi ve yadda saxladigi haqqinda obyektiv melumat ala bilerse ikinci qrupda daxil olan suallarin komeyi ile o reyi sorusulanin ne dusunduyu bu ve ya diger bir sey haqqinda reyi ne etmek istediyi ve bunun sebebi haqqinda melumat elde edir Birinci qrup suallara her seyden evvel demoqrafik suallari reyi sorusulanin statusunun cinsinin yasinin tehsilinin aile veziyyetinin pesesinin is stajinin ve s mueyyenlesdirilmesine yonelmis suallari aid etmek olar Adeten bu cur suallardan anketin demoqrafik hissesi ve ya pasportcasi adini almis bolmesi tertib edilir ve anketin sonunda yerlesdirilIr Eger suallar cavablarin qeti birmenaliligini nezerde tutan deqiq ve tamamile aydin sozlerle ifade olunmusdursa onda onlara cavab vermek prosesinde ozu adeten reyi sorusulanlar ucun xususi cetinlik teskil etmir Bu cur suallara verilen cavablarin dogruluq derecesi olduqca yuksekdir Lakin bezi istisnalar da olur Eger respondent anketin anonimliyine subhe ederse ve onda verdiyi semimi cavablari ile ozune her hansi bir terzde ziyan vura bileceyi barede qorxu yaranarsa onda o ozu haqqinda olduqca yanlis melumatlar verer ve ya pasportcasi ona mehz anonimliyi temin olunacaginda subheli gorunen suallara cavab vermeye biler Ferdin davranisi ve fealiyyeti mehsullari ile bagli ve sosioloqun onlarin komeyi ile hadiselerle faktlarla dolu melumatlar aldigi suallara geldikde ise onlara verilen cavablarin ekseriyyeti hemcinin kifayet qeder duzgun ve semimi olur Adeten reyi sorusulanlar onlara boyuk hevesle ve hec bir cetinlik cekmeden cavab verirler Lakin qeyd etmek dazimdir ki verilen suallar cemiyyet terefinden beyenilmeyen hereketlere ve ya respondentin kecmis heyatinda coxdan olmus hadise ve hereketlere aid olduqda qeyri moteber cavablarin alinacagi ehtimali keskin suretde artir Birinci halda hansi davranis tipinin cemiyyet terefinden beyenildiyini hansinin ise pislendiyini yaxsi bilen respondent oz heyatinin menfi faktlarini gizletmeye ve hansisa musbet hereketleri heddinden cox sisirtmeye ve ya heyatinda hec movcud olmamis davranisi oz ayagina yazmaga meyl gosterecekdir Ikinci halda qeyri moteberlilik yaddasin sehvleri respondent terefinden her hansi bir kecmis hadisenin fikren canlandirilmasi cetinliyi neticesinde yaranir Reyi sorusulanlarin motivleri qiymet ve reylerinin aydinlasdirilmasina yoneldilmis ikinci qrupun suallari respondentler ucun birinci qrupdaki suallardan cetindir buna gore de onlara verilen cavablarin duzgunluyu ve semimiliyi birinci qrupun suallarina verilmis cavablara nisbeten hemise daha az olur Suallarin umumi sayinin her hansi bir cavabsiz qalanlarin cox faizi mehz bu suallara dusur Mehz hemin suallara cavab verilerken sosioloq respondentin ya cavab vere bilmediyi ya da istemediyi hallari qeyd edir Bele hallarda tedqiqatcinin vezifesi muxtelif texniki usullar ve vasitelerin komeyi ile lazimi melumatlarin alinmasina nail olmaqdan ibaretdir Niye tipli birbasa ve nezaketsiz Siz niye bele fikirlesirsiniz ve s respondentde yalniz menfi reaksiya ve cavab vermemek arzusu doguran suallar evezine tedqiqatci detallasdirilmis suallar silsilesi tertib edir ve onlara verilen cavablarin mecmusu tedqiqatci respondentde mueyyen bir reyin yaranmasi sebebleri haqda tesevvur yaradir Respondentin davranis motivasiyasini daha derinden ve duzgun basa dusmek onun niyyetlerini yonumlerini uze cixartmaq ucun projektiv xeyali suallar boyuk ehemiyyete malikdir respondente onun heyatda rast gele bileceyi hallar toplusu teklif olunur ve xahis edilir ki verilmis seraitde ustun tutulmaga layiq davranis ve ya rey variantini gostersin Adeten bu suallar sert cumleleri seklinde ifade edilir Tesevvur edin ki Ferz edek ki Projektiv suallar tertib etmek metodu hal hazirda bir cox sosioloqlar terefinden cox genis istifade olunur Reyin yalniz mezmunu deyil onun hem de intensivliyini mueyyenlesdirmek ucun bu ve ya diger reyin aydinlasdirilmasina yonelmis sualin terkibine qiymetlerin intensivliyi skalasini da daxil etmek ustun tutulmaga layiqdir Meselen Bezi adamlar bele deyir Men razi olmadigim bir seye meni inandirmaq isteyenleri xoslamiram Bes siz nece hesab edirsiniz 1 Onlarla tamamile raziyam 2 Onlarla raziyam 3 Raziyam amma tam yox 4 Onlarla razi deyilem 5 Onlarla qetiyyen razi deyilem Respondentlerin reylerinin bilavasite askar etme usullarinin birlesdirilmesi subhesiz daha musbet neticeler verir ve lazim olan melumatlarin alinmasina cox komek edir Suallarin formasina gore tipleri Formasina gore suallar bu cur olur a aciq ve qapali b birbasa ve dolayi bilavasite ve vasiteli Eger mueyyen bir suala cavab her hansi istenilen bir formada verile bilerse hansisa bir qaydaya tabe edilerek mehdudlasdirilmirsa ve respondent istediyi cavabi istediyi formada vere bilerse bu sual aciq ve ya serbest sual adlanir Eger sualin ifade oldugu formada mumkun cavablarin variantlari mueyyen alternativ siyahisi varsa ve respondent onlardan birini ve ya bir necesini secmelidirse hemin sual qapali adlanir Adlari cekilmis sual tiplerinden her birinin oz musbet ve menfi cehetleri vardir Aciq suallarin yaxsi ceheti cavabin serbest formada olmasindan spontan tebii xarakter dasimasindan ibaretdir ki bunun sayesinde tedqiqatci respondent ucun en boyuk menasi olan reyleri qiymetleri uze cixartmaga onda hansisa tamamile gozlenilmez ve evveller guman edilmeyen fikirleri askar etmeye imkan qazanir Noqsanlara geldikde ise onlarin esasen ikisini gostermek olar Birincisi aciq suallar istifade olunan zaman onlarin respondent terefinden subyektiv ixtiyari yozulmasi ehtimali cox yuksekdir ve bu netice etibari ile yekun melumatlarinin muqayise edilmez olmasina getirib cixarir Ikincisi aciq suallara alinan cavablarin tehlili heddinden artiq zehmet teleb eden ve baha basa geden isdir Bunun eksine olaraq qapali suallarin ustunluyu mehz ondan ibaretdir ki onlar deqiq ve birmenali izah olunur asanliqla standartlasdirilir islenmesi ve tehlili ucun xususi zehni fiziki ve maddi ehtiyatlarin serf olunmasini teleb etmir Lakin teessuf ki qapali suallarda respondentin bu ve ya diger mesele uzre umumiyyetle oz formalasmis fikri olmadiqda yaxud onun tamamile mueyyen bir fikri oldugu halda teqdim olunmus alternativlerden hec biri onun hemin meseleye noqteyi nezerini tam eks etdirmediyi ucun onu qane etmedikde respondente cavablarin qebul etdirilmesi tehlukesi cox boyukdur Bu iki muxtelif sual tiplerini daha yaxsidir daha pisdir movqeyinden muqayise etmeyin ve qiymetlendirmeyin hec bir menasi yoxdur Onlardan her birinin oz vezifesi vardir ve buna gore de bu ve ya diger sualin istifade olunmasi meqsedeuygunlugu butunlukle sorgunun meqsedleri ve kecirildiyi seraitle mueyyenlesdirilir Oz hecmine gore boyuk olmayan sorgu vereqesinin islenildiyi ve sorgunun standartlasdirilmamis musahibe formasinda aparildigi sinaq tedqiqati merhelesinde esasen aciq suallar tipinden istifade edilir Esas tedqiqatda ustunluk qapali suallar tinine verilir cunki bu halda anketlerin islenmesi asanlasir bunun ise kutlevi seciyye dasiyan sorguda boyuk ehemiyyeti vardir Son vaxtlar yarimqapali adlanan suallar genis yayilmisdir Sual o zaman yarimqapali sayilir ki alternativler siyahisinda basqasi tipli serbest elave serh ve qeydler etmeye imkan veren alternativ olsun Qapali suallar tertib edilerken yadda saxlamaq ve calismaq lazimdir ki 1 cavablarin butun mumkun variantlarinin hamisi gosterilmeli 2 butun alternativler qarisdirilmamali 3 kemiyyet alternativleri siyahisinda musbet ve menfi terefler eyni olcude olmalidir Eger siyahida butun mumkun alternativ cavablarin gosterildiyine qeti inam yoxdursa mutleq respondente ya siyahiya bilmirem basa dusmedim cavab vermeye cetinlik cekirem bu barede dusunmemisem tipli alternativleri daxil etmekle yalniz verilmis alternativleri secmekden yayinmaq ya da siyahiya basqasi tipli alternativ daxil etmekle ona ozu istediyi kimi cavab soylemek imkanini vermek lazimdir Yaxsi anket adeten ozunde suallarin butun novlerini aciq qapali ve yarimqapali suallari cemlesdirir Onlarin meharetle secilmesi ve elaqelendirilmesi alinan melumatlarin deqiqliyini dolgunlugunu tamligini ve etibarliligini ehemiyyetli derecede artirir Respondentden aciq semimi melumatlarin alinmasina yoneldilmis sual birbasa bilavasite sual adlanir Adeten o sexsi formada ifade olunur Bilirsinizmi ki haqqinda ne dusunursunuz barede sizin fikriniz necedir Siz nece hesab edirsiniz Eger tedqiqatcida respondentin her hansi bir sual uzre mueyyen melumati aciq soylemek isteyeceyine qeti inam yoxdursa o dolayi vasiteli sual verir Bu suala verilen cavab onun sonradan respondentden gizli menada izah olunacagini nezerde tutur Meselen respondentden onun aile gelirinin ne qeder oldugunu birbasa sorusmaq evezine tedqiqatci bir sira dolayi suallarin vasitesi ile respondentin sexsi avtomobili bagi televizoru soyuducusunun olub olmadigini oyrenerek onun aile geliri barede tesevvur elde ede biler Bir cox hallarda dolayi suallar sexssiz ve yarim sexssiz formada ifade edilir Bezi adamlar bele hesab edir ki Bes Siz nece fikirlesirsiniz Tecrube gosterir ki respondent meselen sohbet mueyyen olduqca ferdilesmis adi baxislardan keskin suretde ferqlenen fikirlerin askar edilmesinden gedirse birbasa sexsi suallardan cox dolayi sexssiz suallara daha boyuk hevesle cavab verir Funksiyasina gore suallarin tipleri Funksiyasina gore suallar suzgec suallara ve yoxlama suallara bolunur Suzgec suallar once yuxarida adlari cekilmis mezmununa gore her iki sual qrupuna yeni hem respondente aid faktlar ve hereketler haqqindaki hem de onun rey motiv ve qiymetleri baredeki suallara tetbiq edilir Bu suallarin funksiyalari mezmununa gore birinci qrup suallara nisbeten faktlar barede bir ve ya bir nece novbeti suallara cavab vermeli olan respondentleri bu suallara cavab vermeli olmayan respondentlerden ayirmaqdan ibaretdir Meselen eger tedqiqatcini respondentin ictimai isi onun ictimai ozunuidarenin hansi formalarinda istirak etdiyi seckili orqanlarda calisib calismadigi ile bagli suallar maraqlandirirsa onda bu suallar qrupundan evvel mutleq Siz ictimai isde istirak edirsinizmi suzgec suali gelmelidir Yuxarida gosterilmis butun suallara bu sonuncu suala yalniz musbet cavab vermis adamlar cavab soyleye biler Bir cox hallarda reyi sorusulanlar hec bir tesevvurleri olmayan seylere qiymet verir bu haqda fikirlerini bildirirler Suzgec suallarin vezifesi de ele mehz respondentlerin ne derecede melumatli oldugunu yoxlamaq onlarin arasindaki seristesiz adamlari secib ayirmaqdan ibaretdir Yoxlama suallarin funksional vezifesi respondentin anketin esas suallarina verdiyi cavablarin dogrulugunu yoxlamaqdan ibaretdir Onlarin komeyi ile alinan melumatlarin keyfiyyeti qiymetlendirilir Adeten butovlukde tedqiqatin esas meqsed ve vezifeleri ile daha six elaqede olan suallar uzre yoxlama aparilir cunki bele hallarda melumatlarin etibarliliq derecesini bilmek xususile vacibdir Adeten esas ve yoxlama suallar anketde ele yerlesdirilir ki respondent onlarin arasinda her hansi birbasa elaqenin oldugunu sezmesin eks teqdirde hemin suallarin yoxlama funksiyasi hece ene biler Yoxlama suallar kimi adeten dolayi ve aciq suallar isledilir Sorgunun keyfiyyeti ve neticeleri anketin ne derecede yaxsi tertib edilmesinden onun tertibi ile bagli esas telebleri bilmekden ve onlarin gozlenilmesinden cox asilidir Anketin asagidaki tertib edilmesi qaydalarini gostermek olar 1 Anketde yalniz ele en muhum suallar gosterilmelidir ki onlara verilen cavablarda mehz tedqiqatin qarsisinda duran esas meselelerin helli ucun zeruri ve yalniz anket sorgusu vasitesi ile alina bilen melumatlar olsun 2 Suallarin ifade edildiyi forma dil konseptual seviyye ve sistematik mena cehetden respondent ucun asan anlasilan onun bilik ve tehsiline uygun olmalidir 3 Suallar ele ifade edilmelidir ki reyi sorusulanlar umumiyyetle onlara cavab vere bilsinler 4 Anketde respondentde semimi ve dogru melumatlar vermemek oyada bilen suallar olmamalidir Anket suallarin adi xaotik yigimi deyil onlarin mueyyen terzde teskil olunmus ardicilligi olmalidir Her bir ayri halda suallarin spesifik sistem seklinde teskili sorgunun meqsedleri ve reyi sorusulanlarin umumi xarakteristikalari ile mueyyen edilir Lakin suallari teskil ederken tedqiqatci sorgu vereqesinin tertibi ile bagli bezi umumi telebleri de nezere almalidir a sorgu neticelerinin etibarliligini ve sehihliliyini artirmaq meqsedi ile her hansi bir movzu uzre bir nece sualin verilmesi yegane bir sualin verilmesinden daha yaxsidir Bu murekkeb problemler tedqiq edilerken xususile boyuk ehemiyyet kesb edir b respondentden ireli surulen fikirle raziliq formasinda cavab teleb eden dixotomik suallardan istifade edilerken tesdiq formalarini novbelemek cox vacibdir Bele tedbirler bezi respondentlerde yaranan yalniz Beli ve ya yalniz Xeyr cavabini vermek adetini aradan qaldirmaq meqsedini gudur v reyi sorusulanlarda gosterilmis alternativli suallara cavab vererken diqqeti ilk alternativler uzerinde saxlamaq meylinin formalasmasinin qarsisini almaq ucun alternativlerin ardicilligini daim deyismek lazimdir q menaca vahid movzu cercivesinde suallar seriyasi ele planlasdirilmalidir ki respondent tedricen suurlu suretde en umumi ve aciq suallardan daha spesifik ve konkret suallara kecsin d anketde toxunulan movzular ardicilligi ele planlasdirilmalidir ki respondentde anketin butov tam ve dusunulmus menali oldugu haqqinda tesevvur yaransin e movzudan movzuya kecid tedrici ve revan olmalidir Anketin menaca muxtelif hisseleri arasinda hec bir keskin kecid ve ferq olmamalidir Bir movzudan digerine kecidlerde mutleq bir nece ya tamamile neytral ya da ki toxunulmus movzular arasinda elaqeni aydin gosteren sual yerlesdirmek lazimdir Elmi cehetden esaslandirilmis anketin terkibinde tamamlayici ve zeruri merhele suallarinin ifade formasinin keyfiyyetini onlarin duzgun teskil olundugunu yoxlamaq meqsedini guden sinaq tedqiqatinin kecirilmesi teskil edir Adeten anketin kompozisiyasi menaca musteqil bolmelerin asagidaki ardicilligi ile seciyyelenir 1 giris hissesi 2 esas hisse 3 demoqrafik hisse pasportca Anketin giris hissesi eslinde reyi sorusulana muraciet dir ve burada a anket sorgusunu hansi teskilat ve ya elmi muessisenin apardigi gosterilir b sade ve aydin sekilde tedqiqatin meqsedi ve onun neticelerinin gelecekde nece istifade edileceyi izah edilir v respondentin aparilan sorguda sexsen istirak etmesinin cavablarin vacibliyi ve ehemiyyeti qeyd edilir q cavablarin anonimliyine teminat verilir d anketi doldurmaq qaydalari ve geri qaytarmaq usullari aydin ve deqiq ifade olunur Anketin giris hissesinin vezifesi reyi sorusulanda regbet dogurmaq onu sorgunun movzusu ile maraqlandirmaq ve onda aparilan tedqiqatda semimi istirak arzusu oyatmaqdan ibaretdir Reyi sorusulana muracieti tertib ederken hemise yadda saxlamaq lazimdir ki muraciet son derece qisa olmali ve respondent ucun anlasilmaz ola bilen hec bir seyi nezerden qacirmamalidir Respondentlerin bir coxunun heddinden cox boyuk metnleri oxumaga bir o qeder de hevesi olmur ve buna gore de giris hissesinin cox uzadilmasi menfi tesir gostere biler Netice etibari ile tedqiqatcinin butun seyleri puca cixa biler Anketin esas hissesi sozun esl menasinda suallardan ibaretdir ve onlarin ardicilliginda tedricen tedqiq olunan movzunun mezmunu acilir Anketin bu hissesi hecmce en boyuk ve mezmununa gore en murekkeb hissedir Buna gore de o esasen respondentin psixologiyasini nezere almaqla xususi hisselere sual bloklarina bolunerek strukturlasdirilir ve hemin hisselerin ardicilligi ve vezifeleri tedqiqatci sosioloq terefinden mueyyenlesdirilir Anketlesdirme usullariKonkret sosioloji tedqiqatlarin tecrubesinde anketlesdirmenin uc novu melumdur 1 poctla 2 metbuatla 3 paylama ile Buna muvafiq olaraq adeten anketler bu cur tesnif edilir a poct yeni poctla gonderilen anketler b metbuat yeni metbuatda cap edilenler v paylama yeni reyi sorusulanin sexsen ozune verilen Poctla anketlesdirmenin mahiyyeti ondan ibaretdir ki anketler respondentlere poctla gonderilir ve onlardan tedqiqatciya yene de poctla qaytarilir Anketlesdirmenin bu usulunun cox genis yayilmasi bir terefden onun daha ucuz basa gelmesi diger terefden ise teskilinin sade ve asan olmasi ile izah edilir Anketlesdirmenin bu usulunun qusurlarindan biri anketlerin qaytarilma faizinin cox az orta hesabla 5 olmasidir Adeten anketlerin geri qaytarilma faizini artirmaq ucun sosioloqlar buna komek eden bir sira tedbirler heyata kecirirler Meselen bir qezetin oxucularini oyrenerken sosioloqlar numune ucun eksperiment xatirine unvanlari ve ya familiyalari onlara evvelceden melum olan oxuculara 1000 anket gonderirler Oxucuya zerfde onun adi ve familiyasi gosterilmekle sexsi muraciet qaytarilmis anketlerin umumi sayi 15 e qeder artir Onu da qeyd etmek lazimdir ki anketlerin qaytarilmasinda radio televiziya ve metbuatin rolu daha boyukdur cunki aparilan sosioloji tedqiqatin meqsedi ve ehemiyyeti haqqinda bu kutlevi informasiya vasitelerinin verdiyi xeberler adamlari aldiqlari anketleri qaytarmaga sovq edir Bu vasitelerden istifade ederek sosioloqlar anketlerin 20 e qeder qaytarilmasina nail olurlar Poct anketlerinin qaytarilmasi probleminin musbet helline anketle birlikde zerfe qoyulan ve bilavasite respondente unvanlanmis qosma mektub xeyli derecede komek edir Qosma mektubun mezmunu paylama anketlesdirilmesi ucun nezerde tutulmus anket blanklarinin uzerinde cap edilen reyin sorusulana muracietin mezmunu ile oxsardir Mektubda adeten sade aydin ve qisa formada tedqiqatin meqsed ve vezifeleri gosterilir onun ehemiyyeti esaslandirilir ve ne ucun mehz hemin respondentin reyinin sorusuldugu izah olunur bu zaman secme prinsipleri izah edilir Onu da qeyd etmek lazimdir ki burada qosma mektubun ve anketin hansi rengde kagiz uzerinde ve hansi sriftle car olunmasi kimi detallarin da boyuk ehemiyyeti vardir Eger qosma mektub ve anketle birlikde respondente bos ve uzerinde tedqiqatin teskilati qerargahinin unvani yazilmis markali zerf gonderilerse bu daha yaxsi olar Yuxarida gosterilen butun tedbirler neticesinde sosioloqlar poctla qaytarilmis anketlerin umumi sayinin ehemiyyetli derecede artmasina nail ola bilirler Bu cur anketlesdirme usulunun diger muhum qusuru ondan ibaretdir ki qiyabi yazili sorgu tedqiq ucun nezerde tutulmus secmeni toplunu xeyli pozmus olur Poctla anketlesdirme aparilarken sosioloq bezen emin ola bilmir ki o mehz reylerini sorusmaq istediyi adamlari sorgudan kecirmisdir Meselen qezet oxucularini oyrenerken sosioloqlar askar etmisler ki reyi sorusulanlar ve anketleri poctla qaytaranlar arasinda teqaud yasli adamlarin faizi olduqca boyukdur butun oxucular arasinda yasi 60 i otmus adamlar 1 anketleri qaytaranlar arasinda ise 18 Reyi sorusulanlarin mueyyen yas terefe bu cur deyismesi neticesinde alinmis melumatlar esl veziyyeti o qeder de duzgun eks etdirmeyecekdir Metbuatla anketlesdirmenin mahiyyeti ondan ibaretdir ki anket qezetlerin birinde derc olunur ve cavab vermek arzusunda olanlar anketi muvafiq suretde doldurandan sonra onu qezetin unvanina gonderirler Metbuat vasitesi ile anketlesdirmenin ustunluk ve qusurlari esasen poctla anketlesdirmenin musbet ve menfi cehetleri ile oxsardir Anketleri yaymagin en genis istifade olunan usulu paylama anketlesdirmesidir Bu usul tetbiq edilerken anket tedqiqatci terefinden bilavasite respondente teqdim edilir ve respondent anketi doldurandan sonra onu geri qaytarir Paylama anketlesdirmesi anketin verilmesi ve onun yerindece doldurulmasi yaxud onun evde doldurulub sonradan tedqiqatcinin teyin etdiyi vaxtda geri qaytarilmasi kimi aparila biler Sorgu yerindece aparildiqda anket tedqiqatcinin yaninda doldurulur ve o deqiqe ona qaytarilir Anketin tedqiqatcinin yaninda doldurulmasi hem ferdi hem de qrup halinda ola biler Yerindece anketlesdirme anketleri yaymagin en yaxsi usuludur cunki bu usul onlarin tamamile hamisinin qaytarilmasini temin edir Anketlesdirmenin bu usulunun diger ustun ceheti ondan ibaretdir ki burada tedqiqatcinin anketi doldurma prosesine nezaret etmek imkani vardir Anketlerin evde doldurulmasi ile yerine yetirilen anketlesdirmeye geldikde ise onun qusurlari ondan ibaretdir ki evvela bu usulun istifadesi anketin mehz onun verildiyi adam terefinden doldurulacagina hec bir teminat vermir ikincisi ise anketlerin bir hissesi adeten geri qaytarilmir Menbeanket mcs mn