Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kastiliyalı I İzabella (isp. Isabel I la Católica; 22 aprel 1451 – 26 noyabr 1504) — Kastiliya və Leon kraliçası, Araqon kralı Ferdinandın xanımı, Araqon kraliçası.
| I İzabella | |
|---|---|
| isp. Isabel I la Católica | |
 | |
| 11 dekabr 1474 – 26 noyabr 1504 | |
| Əvvəlki | IV Henri |
| Sonrakı | Kastiliyalı Yuanna |
| 20 yanvar 1479 – 26 noyabr 1504 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 22 aprel 1451 |
| Vəfat tarixi | 26 noyabr 1504(53 yaşında) |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | rəhbər[d] |
| Atası | Kastiliyalı II Xuan |
| Anası | Portuqaliyalı İzabella |
| Həyat yoldaşı |
|
| Uşaqları | |
| Ailəsi | Trastamar sülaləsi |
| Dini | katolisizm |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Taxt uğrunda apardığı mübarizənin ardından İzabella hökumət sistemini yenidən tənzimlədi və krallığın qardaşı dönəmindən qalan borclarını azaltdı. 1469-cu ildə Ferdinandla baş tutan evliliyi bugünkü İspaniyanın yaranmasına şərait yaratdı.
İzabella və Ferdinand rekonkista əməliyyatını tamamladıqları, İspaniyadakı müsəlman və yəhudiləri sürgün etdikləri, Xristofor Kolumbun 1492 səfərini dəstələdikləri və maliyyələşdirdikləri ilə tanındılar. İzabella və əri Ferdinand Papa VI Aleksandr tərəfindən "Katolik monarx" ünvanı aldılar və 1974-cü ildə Roma-Katolik kilsəsi tərəfindən "Tanrının xidmətçisi" olaraq elan edildilər.
Həyatı
İlk illəri
İzabella 22 aprel 1451-ci ildə Kastiliya kralı II Con və ikinci xanımı Portuqaliyalı İzabellanın yeganə qızı olaraq Avilada dünyaya gəldi. Dünyaya gəlişiylə özündən böyük ögey qardaşı Henridən sonra taxt sırasında ikinci yeri tutdu. Üstəlik o əsnada 26 yaşlı Henri evli olsa da, övladı yox idi. 2 il sonra qardaşı Alfonsonun dünyaya gəlişiylə taxt sırasında üçüncü yerə düşdü. Atasının 1454-cü ildə vəfatının ardından ögey qardaşı IV Henri olaraq taxta keçdi və İzabella kiçik qardaşıyla birlikdə kralın himayəsinə verildi. Yeni kralın əmriylə İzabella anası və qardaşıyla birlikdə Arevalo əyalətinə göndərildi.
Bu illər İzabella üçün olduqca çalxantılı keçdi. Belə ki, Arevalodakı həyatları yoxsulluq içində keçdi. Əslində atası öz vəsiyyətində övladlarına külli miqdarda mal-mülk buraxmışdı. Ancaq ögey qardaşı IV Henrinin hərisliyi və ya bacarıqsızlığı səbəbilə mərhum kralın vəsiyyəti yerinə gətirilmədi. Olduqca çətin vəziyyətdə yaşasa da, anasının səyləriylə əsaslı dini inanc dərsləri aldı.
Kralın xanımı Portuqaliyalı Yuanna hamiləliyinin son günlərində İzabella və qardaşını Seqoviyadakı sarayına aldırdı. İzabella kraliçanın xidmətçi alayına alındı, Alfonso isə xüsusi dayələrin baxımına verildi. Bu əsnada yazı, tarix, hesab, şahmat, rəqs və musiqi dərsləri alan İzabella bu müddət ərzində ögey qardaşının qoyduğu qadağa səbəbilə Seqoviyadan ayrılmadı. Üstəlik, IV Henri bacısını dövlət işlərindən və krallığın siyasi həyatından uzaq tutmağa çalışırdı.
IV Henri 2 dəfə evlənmiş ancaq yalnız 1 qız uşağı dünyaya gəlmişdi. Yuanna adlı bu qız uşağının isə atasının kim olduğu barədə şayələr gəzməkdə idi. Krallığın hələ də vəliəhdsiz olmasından qorxuya düşən saray əyanları kralı, kiçik qardaşı Alfonsonu varisi olaraq elan etməyə məcbur etdilər. Onlar hətta bu uğurda krala qarşı silahlı çatışmaya girdilər. IV Henri qızı Yuanna ilə evlənməsi şərtiylə qardaşı Alfonsonu varisi elan etməyi qəbul etdi. Asturiya şahzadəsi elan edildikdən bir müddət sonra Alfonso 5 iyul 1468-ci ildə vəbadan vəfat etdi. Onu dəstəkləyən zadəganlar bu ölümün ardında kralın olduğunu iddia etdilər. 2013-cü ildə məzarında aparılan tədqiqatlar nəticəsində onun vəba deyil, zəhərlənərək öldürüldüyü sübut edildi. Alfonso ölüm yatağında ikən varisi olaraq böyük bacısı İzabellanı seçdi və nəticədə IV Henriyə müxalif olan zadəganlar onun ətrafında toplanmağa başladılar. İzabella isə qardaşının əksinə taxt varisliyini əmin-amanlıqla almaq niyyətində idi. Bu səbəblə kralla danışıq yolunu seçdi. Müzakirələrin ardından IV Henri İzabellanı, kralın icazəsi olmadan evlənməməsi şərtilə, varisi olaraq qəbul etdi.
Evliliyi
İzabellanın kimlə evlənəcəyi isə uzun zamandır müzakirə edilirdi. Belə ki, qardaşı daxildə çıxan qarışıqlıq səbəbilə özünə güclü müttəfiq axtarırdı və bunun üçün siyasi evlilik şərt idi. Əlində bu evlilik üçün isə yalnız bacısı İzabella vardı. Onun evliliyi ilk dəfə 6 yaşında ikən Navarra kralı II Conun oğlu Ferdinandla (gələcək əri) müzakirə edildi. Qardaşı IV Henri tərəfindən aparılan müzakirələrin ardından cütlük nişanlanmış, ancaq bu nişan çox keçmədən pozulmuşdu. Daha sonra Navarra kralına qarşı onun böyük oğlu danışıqlar aparıldı və gəlinən razılığa görə, İzabella nişanlandı. Ancaq bu plandan xəbərdar olan II Con dərhal oğlunu həbs etdirdi. 1461-ci ildə vəfat etdi.
1465-ci ildə IV Henri bacısını bu dəfə də qaynı olan Portuqaliya kralı V Afonsoyla evləndirmək istədi. Xanımı Portuqaliyalı Yuannanın tərtib etdiyi bu evlilik planı da İzabellanın rədd cavabıyla pozuldu. Həm daxili çəkişmələr, həm də özünə müttəfiq tapa bilməməsi nəticəsində Kastiliyada vətəndaş müharibəsi başladı. Vəziyyəti öz xeyrinə dəyişmək üçün IV Henri bacısını saray əyanlarından birinin qardaşı olan Pedro Gironla evləndirmək istədi. Qarşılığında isə Don Pedro kral xəzinəsinə yüklü miqdarda məbləğ ödəyəcəkdi. İzabella bu təklifi qəbul etməsə də, bu evliliyə məcbur qaldı. Ancaq Don Pedro nişanlısını görmək üçün çıxdığı səfərin sonunda xəstələnərək vəfat etdi.
Qardaşının vəfatından sonra İzabella 19 sentyabr 1468-ci ildə taxtın varisi elan edildi və bundan sonra evlilik planları daha da önəmli oldu. Həmin il Portuqaliya kralı V Afonso yenidən onunla evlənmək istəsə də, İzabella bu təklifi də qəbul etmədi və ilk nişanlısı olan Araqonlu Ferdinandla evlənmək üzrə gizlicə fəaliyyə başladı. 18 oktyabr 1469-cu ildə cütlük kağız üzərində nişanlandı. Ancaq onlar qohum idi — babaları III Henri və I Ferdinand qardaş idi. Bunun üçün Roma papasından xüsusi icazə alındı. Daha sonra İzabella mərhum qardaşının məzarını ziyarət etmə bəhanəsiylə qardaşının sarayından qaçdı. Digər tərəfdən Ferdinand xidmətçi paltarında Kastiliya sərhəddini keçdi və cütlük 19 oktyabr 1469-cu ildə Valyadoliddəki Vivero sarayında gizlicə evləndilər.
Taxta çıxışı
11 dekabr 1474-cü ildə IV Henri vəfat etdi və ertəsi gün İzabella dərhal Seqoviyaya çağırıldı və Kastiliya-Leon kraliçası elan edildi. Ancaq onun səltənəti olduqca çətin başladı. Belə ki, vəfat edən ögey qardaşı IV Henri onu varisi elan etsə də, öz qızı Yuanna da taxt iddiasını davam etdirirdi. Bəzi yerli zadəganların da dəstəyini alan Yuanna dayısı olan Portuqaliya kralı V Afonsoyla evlənərək özünə müttəfiq qazanmağı planlamışdı. 1475-ci ilin mayında V Afonso Kastiliya torpaqlarına daxil oldu və Yuanna ilə evləndi. Bir il boyunca davam edən daxili çəkişmələrin sonunda Yuanna ölkədən qaçmağa məcbur oldu. Səltənətinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə böyük qızı və adaşı İzabellanı 1476-cı ilin oktyabrında Kastiliya taxtının varisi elan etdi.
Həmin ilin avqustunda İzabella təkbaşına monarx olduğunu bir daha sübut etdi. Belə ki, əri Ferdinandın müharibədə olması səbəbilə, Seqoviyada başlayan üsyanı yatırmaq üçün təkbaşına orduya rəhbərlik etdi. Ətrafındakı müşavirlərinin təkidlərini qəbul etməyərək şəhərə daxil oldu və üsyan rəhbərləriylə danışıq apararaq üsyanı yatırdı. 2 il sonra — 30 iyun 1478-ci ildə İzabella yeganə oğlu olan Conu dünyaya gətirdi və beləcə, öz səltənətini daha da möhkəmləndirdi.
Digər yandan Kastiliya və Portuqaliya qüvvələri dənizdə də döyüşməyə davam etdi. Nəhayət, müharibənin sonunda Portuqaliya dənizdə, Kastiliya isə qururda qələbə qazandı. Tərəflər 4 sentyabr 1479-cu ildə sülh sazişi bağladılar. Sazişə əsasən, Yuanna Kastiliya taxt-tacından əl çəkməli və Kastiliya döyüş təzminatı ödəməli idi.
Reformasiya və islahat işləri
Asayişin təmin edilməsi
İzabella 1474-cü ildə səltənəti ələ aldığı dönəmdə Kastiliya IV Henri dönəmindən qalan ümidsizliyin içində idi. IV Henri olduqca bədxərc idi və krallığın asayişi tamamilə pozulmuşdu. Oğurluq, cinayət, təcavüz və bu kimi ağır cinayətlər cəzasız qalırdı və bu da cəmiyyətin sosial həyatını məhv edirdi. Bu səbəblə islahat işlərinə olduqca sərt və qərarlı şəkildə başladı. Bu yolda atılan ən böyük addım isə 1476-cı ildə La Santa Hermandad ("Müqəddəs qardaşlıq") birliyinin qurulması oldu. Bu anlayış, yollarda və ətraf bölgələrdə gəzərək təqsirli görülən şəxsləri cəzalandıran, nizam-intizamı təmin edən və öz istəyilə bir araya gələn sivil şəxslər üçün istifadə edilirdi. Bu tip birliklər ilk dəfə 1476-cı ildə Kastiliya, Leon və Asturiya bölgələrində tədbiq edilməyə başlandı.
1481-ci ildə 2 məsul şəxs Qalisiya bölgəsini nizama salmaq üçün göndərildi. Bu çalxantılı əyalət İzabellanın atası II Conun səltənətindən bəri tiranlıq edən zadəganların əlində oyuncaq olmuşdu. Əsas yollar ələ keçirilmiş, kiçik qəsəbə və kəndlərə basqınlar tərtib edilirdi. İzabella tərəfindən göndərilən məmurlar qısa müddət ərzində əyaləti ələ aldılar. 1500-dən çox təqsirli görülən şəxs əyalətdən sürgün edildi.
Maliyyə islahatları
İzabella səltənətinin ilk ilindən etibarən krallığın maliyyə vəziyyətinin pis olduğunu bilirdi. Ögey qardaşı IV Henrinin səltənəti Kastiliya krallığını böyük borc içinə salmışdı. Bunun əsas səbəbi isə IV Henrinin dövlət xəzinəsini doldurmaq məqsədilə, monarx ailəsinə aid mülk və torpaqları dəyərindən daha aşağı qiymətə satması idi. 1480-ci ildə aparılan araşdırmaların ardından maliyyə vəziyyətini düzəltməyin yeganə yolu olaraq bu mülklərin geri alınması göstərildi. Bu qərar sarayın öndə gələn zadəganları tərəfindən də müsbət qarşılandı ancaq İzabella belə sərt təsbirin alınmasından çəkinirdi. Bu səbəblə İspaniya kardinalının IV Henri dönəmində satılan əmlaklarla bağlı araşdırma aparmasına qərar verildi. Qarşılıqsız verilən torpaqlar təzminat ödənilmədən geri alındı. Dəyərindən aşağı qiymətə satılan torpaqlar isə eyni məbləğ ödənilərək geri alındı. Nəticədə krallığın xəzinəsi dolub daşdı. Ancaq İzabellanın tək şərti kilsələrə, xəstəxanalara və yoxullara verilən əmlakların geri alınmaması idi.
Digər maliyyə problemi isə krallıqda sayı hədsiz artan zərbxana və dövriyyəyə həddindən çox pulun buraxılması idi. Təkcə IV Henrinin səltənətində sikkə kəsilən zərbxanaların sayı 5-dən 150-yə yüksəlmişdi. Yaranan inflyasiyanın önünü almaq üçün əvvəlcə zərbxanaların böyük bir hissəsi bağlandı və pul kəsmə səlahiyyəti monarxın əlində toplandı.
Qranada əmirliyinin ələ keçirilməsi
Rekonkista əməliyyatından sonra Qranada əmirliyi öz varlığını hələ də davam etdirirdi. Bu əmirlik müsəlman Nasirilər sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu və coğrafi mövqeyi səbəbilə ispanlara qarşı mübarizəni davam etdirirdi. 1 fevral 1482-ci ildə İzabella və Ferdinand bölgəyə gəldilər və bu səyahət Qranada əmirliyinə qarşı hərbi əməliyyatla davam etdi. Qranadada baş verən daxili çəkişmələrə baxmayaraq bölgə 10 il ərzində ələ keçirilə bildi.
Krallığın hər tərəfindən, eləcə də bəzi Avropa ölkələrindən əsgər toplayan İzabella və Ferdinand Qranadanı hissə-hissə işğal etməyə başladılar. 1485-ci ildə Ronda qalası mühasirəyə alındı və aramsız top atəşi səbəbilə yalnız 2 həftə sonra ələ keçirildi. Ardından Loja və Malaqa qalalarının ələ keçirilməsiylə əmirliyin qərb torpaqlarının işğalı tamamlandı. 1491-ci ilin yazında əmirliyin mərkəzi hesab edilən Qranada şəhəri mühasirəyə alındı və ilin sonunda son Nasiri kralı XII Məhəmməd əbu Abdullah təslim oldu. 2 yanvar 1492-ci ildə İzabella və Ferdinand şəhərə daxil oldular və şəhərin cümə məscidini kilsəyə çevirdilər. Həmin ilin sonunda bağlanan Qranada sülhü ilə ispanlar bölgədə yaşayan müsəlman və yəhudilərin əmin-amanlıqla yaşamasına icazə verdilər.
Xristofor Kolumb və Portuqaliyalılarla əlaqələr
Qranadanın ələ keçirilməsindən cəmi 3 ay sonra İzabella, Hindistana dəniz yolunu kəşf etməsi üçün Xristofor Kolumbu himayəsinə aldı. 3 avqustda yola düşən Xristofor Kolumb 12 oktyabrda Yeni dünyaya çatdı. Ertəsi il geri döndü və ələ keçirdiyi əsirlərlə qiymətli hədiyyələri İzabellaya təqdim etdi. Kraliçanın onu dəstəkləməsinə baxmayaraq xəzinə sənədlərinə görə, Kolumb ilk səyahətindən döndükdən sonra 1493-cü ilin sonuna qədər dövlətdən heç bir maddi yardım ala bilmədi. 1494-cü ildə Portuqaliya kralı II Conla bağlanan Tordesillas sazişi ilə İzabella və Ferdinand Avropadan kənarda qalan Yeni dünyanın torpaqlarını aralarında bölüşdürdü. Sazişə əsasən ispanlar Cənubi Amerika üzərindəki Portuqaliya hakimiyyətini tanıdılar. Üstəlik, 1500-cü ildə verilən qərarla, müstəmləkə bölgəsində krallığın tabeliyini qəbul edən yerli əhaliyə vətəndaşlıq verildi.
Yəhudilərin qovulması
İspaniya inkvizisiya məhkəməsinin qurulmasından sonra İzabella və Ferdinand ölkədə dini və milli birlik yaratma siyasəti yürütdülər. İzabella iqtisadi tarazlığın pozulmasından çəkinərək yəhudilərin ölkədən qovulmasına qarşı çıxsa da, ölkədəki din xadimləri Ferdinandı razı saldılar. 31 mart 1492-ci ildə elan edilən Əlhambra qanunnaməsi ilə ölkədəki bütün yəhudilərin qovulmasına qərar verildi. Həmin ilin iyuluna qədər vaxt verildi və ölkəni tərk edərkən yəhudilərin özləriylə qızıl, gümüş, pul və ya atlarını aparması qadağan edildi. Bu qanunla 200 min yəhudinin sürgün edildiyi deyilsə də, bir çox araşdırmaçıya görə bu rəqəm şişirdilmiş göstəricidir. Belə ki, tədqiqatçılara görə ölkədəki 80 min yəhudinin yalnız yarısı sürgün edildi. Qalanı isə din dəyişdirməyə məcbur edildi.
Son illəri
İspaniyanın birləşdirilməsinin ardından İzabella və Ferdinand ölkəni ortaq dini inanc altında birləşdirməyə davam etdilər. Bunun ilk göstəricisi olaraq inkvizisiya məhkəməsi dövlət qurumuna çevrildi. 1499-cu ildə əsarət altında tutulan müsəlmanların üsyan etməsinin ardından, 1502-ci ildə Qranada sülhünün şərtləri pozuldu. Müsəlman əhali xristian olmağa və ya ölkəni tərk etməyə məcbur edildi.
Digər tərəfdən əri Ferdinandla qurduğu imperiyanın özündən sonra da davam edə bilməsi üçün övladları vasitəsilə Avropanın digər nəhəng dövlətləriylə qırılmaz əlaqələr qurdu. Yeganə oğlu və varisi olan Habsburqlu Marqaritayla; böyük qızı İzabella Portuqaliya kralı I Manuellə, digər qızı Yuanna isə Habsburqlu Filiplə evlənmişdi. Ancaq İzabellanın planları alınmadı. Oğlu evləndikdən qısa müddət sonra övladı olmadan vəfat etdi. Böyük qızı İzabella isə yeganə övladı olan Miquel da Pazın doğumu əsnasında ölmüşdü. Varis elan etdikləri nəvəsi Miquel isə 2 yaşı tamam olmadan vəfat etdi. Qızının vəfatından sonra münasibətləri qorumaq üçün dul qalan Portuqaliya kralı ilə digər qızı Mariyanı evləndirdi. Ən kiçik qızı Ketrin isə İngiltərə kralının varisi Artur Tüdorla evləndi. Ancaq vəliəhdin gənc yaşda vəfatının ardından, Ketrin onun qardaşı və gələcək İngiltərə kralı Henriylə evləndi.
1496-cı ildə anasının, 1497-ci ildə yeganə oğlunun, 1498-ci ildə isə qızı İzabellanın ölümündən sonra kraliçanın səhhəti pisləşməyə başladı. İzabella 14 sentyabr 1504-cü ildə rəsmi şəkildə dövlət işlərindən əl çəkdiyini elan etdi və çox keçmədən 26 noyabrda vəfat etdi. Cənazəsi Qranada krallıq kilsəsində nəvəsi Miquelin yanına dəfn olundu. Özündən sonra vəfat edən əri Ferdinand, qızı Yuanna və onun əri Filip də İzabellanın yanına dəfn olundu.
Övladları
- İzabella (d. 2 oktyabr 1470 — ö. 23 avqust 1498)
- 31 may 1475-ci ildə ölü doğulan oğlan uşağı
- (d. 30 iyun 1478 — ö. 4 oktyabr 1497)
- Yuanna (d. 6 noyabr 1479 — ö. 12 aprel 1555)
- Mariya (d. 29 iyun 1482 — ö. 7 mart 1517)
- Mariyanın əkiz bacısı (d. 29 iyun 1482 — ö. 1 iyul 1482)
- Ketrin (d. 16 dekabr 1485 — ö. 7 yanvar 1536)
Həmçinin bax
Mənbə
- Gristwood, Sarah (2016). Game of Queens: The Women Who Made Sixteenth-Century Europe. Basic Books. p. 30.
- "To seize power in Spain, Queen Isabella had to play it smart". History Magazine. 28 March 2019
- Watson, Fiona Flores (26 July 2013). "History — The Catholic Monarchs"
- Palos, Joan-Lluís (28 March 2019). "To seize power in Spain, Queen Isabella had to play it smart: Bold, strategic, and steady, Isabella of Castile navigated an unlikely rise to the throne and ushered in a golden age for Spain" 2019-04-20 at the Wayback Machine. National Geographic History Magazine
- Weissberger, Barbara, "Queen Isabel I of Castile Power, Patronage, Persona." Tamesis, Woodbridge, 2008, p. 20–21
- Prescott, William. History of the Reign of Ferdinand and Isabella, The Catholic. J. B Lippincott & Co., 1860, p. 28
- Boruchoff, David A. Isabel la Católica, Queen of Castile: Critical Essays. New York: Palgrave Macmillan, 2003.
- Edwards, John. The Spain of the Catholic Monarchs, 1474–1520. Oxford: Blackwell 2000. ISBN 0-631-16165-1
- Gerli, Edmondo Michael (1992) Medieval Iberia: An Encyclopedia, Taylor & Francis.
İstinadlar
- J.R.L. Highfield Isabella I // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Diccionario biográfico español (isp.). Real Academia de la Historia, 2011.
- Kindred Britain.
- https://capillarealgranada.com/los-reyes-fundadores/.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu ad soyadli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Kastiliyali Izabella Kastiliyali I Izabella isp Isabel I la Catolica 22 aprel 1451 26 noyabr 1504 Kastiliya ve Leon kralicasi Araqon krali Ferdinandin xanimi Araqon kralicasi I Izabellaisp Isabel I la CatolicaKastiliya ve Leon kralicasi11 dekabr 1474 26 noyabr 1504EvvelkiIV HenriSonrakiKastiliyali YuannaAraqon kralinin xanimi20 yanvar 1479 26 noyabr 1504EvvelkiSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 22 aprel 1451Vefat tarixi 26 noyabr 1504 53 yasinda Defn yeri Qranada kralliq kilsesi d Fealiyyeti rehber d Atasi Kastiliyali II XuanAnasi Portuqaliyali IzabellaHeyat yoldasi II Ferdinand 1469 1504 Usaqlari Kastiliyali I Yuanna Araqonlu Izabella Araqonlu Mariya Araqonlu KetrinAilesi Trastamar sulalesiDini katolisizm Vikianbarda elaqeli mediafayllar Taxt ugrunda apardigi mubarizenin ardindan Izabella hokumet sistemini yeniden tenzimledi ve kralligin qardasi doneminden qalan borclarini azaltdi 1469 cu ilde Ferdinandla bas tutan evliliyi bugunku Ispaniyanin yaranmasina serait yaratdi Izabella ve Ferdinand rekonkista emeliyyatini tamamladiqlari Ispaniyadaki muselman ve yehudileri surgun etdikleri Xristofor Kolumbun 1492 seferini desteledikleri ve maliyyelesdirdikleri ile tanindilar Izabella ve eri Ferdinand Papa VI Aleksandr terefinden Katolik monarx unvani aldilar ve 1974 cu ilde Roma Katolik kilsesi terefinden Tanrinin xidmetcisi olaraq elan edildiler HeyatiIlk illeri Izabella 22 aprel 1451 ci ilde Kastiliya krali II Con ve ikinci xanimi Portuqaliyali Izabellanin yegane qizi olaraq Avilada dunyaya geldi Dunyaya gelisiyle ozunden boyuk ogey qardasi Henriden sonra taxt sirasinda ikinci yeri tutdu Ustelik o esnada 26 yasli Henri evli olsa da ovladi yox idi 2 il sonra qardasi Alfonsonun dunyaya gelisiyle taxt sirasinda ucuncu yere dusdu Atasinin 1454 cu ilde vefatinin ardindan ogey qardasi IV Henri olaraq taxta kecdi ve Izabella kicik qardasiyla birlikde kralin himayesine verildi Yeni kralin emriyle Izabella anasi ve qardasiyla birlikde Arevalo eyaletine gonderildi Bu iller Izabella ucun olduqca calxantili kecdi Bele ki Arevalodaki heyatlari yoxsulluq icinde kecdi Eslinde atasi oz vesiyyetinde ovladlarina kulli miqdarda mal mulk buraxmisdi Ancaq ogey qardasi IV Henrinin herisliyi ve ya bacariqsizligi sebebile merhum kralin vesiyyeti yerine getirilmedi Olduqca cetin veziyyetde yasasa da anasinin seyleriyle esasli dini inanc dersleri aldi Kralin xanimi Portuqaliyali Yuanna hamileliyinin son gunlerinde Izabella ve qardasini Seqoviyadaki sarayina aldirdi Izabella kralicanin xidmetci alayina alindi Alfonso ise xususi dayelerin baximina verildi Bu esnada yazi tarix hesab sahmat reqs ve musiqi dersleri alan Izabella bu muddet erzinde ogey qardasinin qoydugu qadaga sebebile Seqoviyadan ayrilmadi Ustelik IV Henri bacisini dovlet islerinden ve kralligin siyasi heyatindan uzaq tutmaga calisirdi IV Henri 2 defe evlenmis ancaq yalniz 1 qiz usagi dunyaya gelmisdi Yuanna adli bu qiz usaginin ise atasinin kim oldugu barede sayeler gezmekde idi Kralligin hele de veliehdsiz olmasindan qorxuya dusen saray eyanlari krali kicik qardasi Alfonsonu varisi olaraq elan etmeye mecbur etdiler Onlar hetta bu ugurda krala qarsi silahli catismaya girdiler IV Henri qizi Yuanna ile evlenmesi sertiyle qardasi Alfonsonu varisi elan etmeyi qebul etdi Asturiya sahzadesi elan edildikden bir muddet sonra Alfonso 5 iyul 1468 ci ilde vebadan vefat etdi Onu destekleyen zadeganlar bu olumun ardinda kralin oldugunu iddia etdiler 2013 cu ilde mezarinda aparilan tedqiqatlar neticesinde onun veba deyil zeherlenerek oldurulduyu subut edildi Alfonso olum yataginda iken varisi olaraq boyuk bacisi Izabellani secdi ve neticede IV Henriye muxalif olan zadeganlar onun etrafinda toplanmaga basladilar Izabella ise qardasinin eksine taxt varisliyini emin amanliqla almaq niyyetinde idi Bu sebeble kralla danisiq yolunu secdi Muzakirelerin ardindan IV Henri Izabellani kralin icazesi olmadan evlenmemesi sertile varisi olaraq qebul etdi Evliliyi Izabellanin kimle evleneceyi ise uzun zamandir muzakire edilirdi Bele ki qardasi daxilde cixan qarisiqliq sebebile ozune guclu muttefiq axtarirdi ve bunun ucun siyasi evlilik sert idi Elinde bu evlilik ucun ise yalniz bacisi Izabella vardi Onun evliliyi ilk defe 6 yasinda iken Navarra krali II Conun oglu Ferdinandla gelecek eri muzakire edildi Qardasi IV Henri terefinden aparilan muzakirelerin ardindan cutluk nisanlanmis ancaq bu nisan cox kecmeden pozulmusdu Daha sonra Navarra kralina qarsi onun boyuk oglu danisiqlar aparildi ve gelinen raziliga gore Izabella nisanlandi Ancaq bu plandan xeberdar olan II Con derhal oglunu hebs etdirdi 1461 ci ilde vefat etdi 1465 ci ilde IV Henri bacisini bu defe de qayni olan Portuqaliya krali V Afonsoyla evlendirmek istedi Xanimi Portuqaliyali Yuannanin tertib etdiyi bu evlilik plani da Izabellanin redd cavabiyla pozuldu Hem daxili cekismeler hem de ozune muttefiq tapa bilmemesi neticesinde Kastiliyada vetendas muharibesi basladi Veziyyeti oz xeyrine deyismek ucun IV Henri bacisini saray eyanlarindan birinin qardasi olan Pedro Gironla evlendirmek istedi Qarsiliginda ise Don Pedro kral xezinesine yuklu miqdarda mebleg odeyecekdi Izabella bu teklifi qebul etmese de bu evliliye mecbur qaldi Ancaq Don Pedro nisanlisini gormek ucun cixdigi seferin sonunda xestelenerek vefat etdi Qardasinin vefatindan sonra Izabella 19 sentyabr 1468 ci ilde taxtin varisi elan edildi ve bundan sonra evlilik planlari daha da onemli oldu Hemin il Portuqaliya krali V Afonso yeniden onunla evlenmek istese de Izabella bu teklifi de qebul etmedi ve ilk nisanlisi olan Araqonlu Ferdinandla evlenmek uzre gizlice fealiyye basladi 18 oktyabr 1469 cu ilde cutluk kagiz uzerinde nisanlandi Ancaq onlar qohum idi babalari III Henri ve I Ferdinand qardas idi Bunun ucun Roma papasindan xususi icaze alindi Daha sonra Izabella merhum qardasinin mezarini ziyaret etme behanesiyle qardasinin sarayindan qacdi Diger terefden Ferdinand xidmetci paltarinda Kastiliya serheddini kecdi ve cutluk 19 oktyabr 1469 cu ilde Valyadoliddeki Vivero sarayinda gizlice evlendiler Taxta cixisi 11 dekabr 1474 cu ilde IV Henri vefat etdi ve ertesi gun Izabella derhal Seqoviyaya cagirildi ve Kastiliya Leon kralicasi elan edildi Ancaq onun selteneti olduqca cetin basladi Bele ki vefat eden ogey qardasi IV Henri onu varisi elan etse de oz qizi Yuanna da taxt iddiasini davam etdirirdi Bezi yerli zadeganlarin da desteyini alan Yuanna dayisi olan Portuqaliya krali V Afonsoyla evlenerek ozune muttefiq qazanmagi planlamisdi 1475 ci ilin mayinda V Afonso Kastiliya torpaqlarina daxil oldu ve Yuanna ile evlendi Bir il boyunca davam eden daxili cekismelerin sonunda Yuanna olkeden qacmaga mecbur oldu Seltenetinin tehlukesizliyini temin etmek meqsedile boyuk qizi ve adasi Izabellani 1476 ci ilin oktyabrinda Kastiliya taxtinin varisi elan etdi Hemin ilin avqustunda Izabella tekbasina monarx oldugunu bir daha subut etdi Bele ki eri Ferdinandin muharibede olmasi sebebile Seqoviyada baslayan usyani yatirmaq ucun tekbasina orduya rehberlik etdi Etrafindaki musavirlerinin tekidlerini qebul etmeyerek sehere daxil oldu ve usyan rehberleriyle danisiq apararaq usyani yatirdi 2 il sonra 30 iyun 1478 ci ilde Izabella yegane oglu olan Conu dunyaya getirdi ve belece oz seltenetini daha da mohkemlendirdi Kralica Izabella genc yaslarinda 1482 Diger yandan Kastiliya ve Portuqaliya quvveleri denizde de doyusmeye davam etdi Nehayet muharibenin sonunda Portuqaliya denizde Kastiliya ise qururda qelebe qazandi Terefler 4 sentyabr 1479 cu ilde sulh sazisi bagladilar Sazise esasen Yuanna Kastiliya taxt tacindan el cekmeli ve Kastiliya doyus tezminati odemeli idi Reformasiya ve islahat isleri Asayisin temin edilmesi Izabella 1474 cu ilde selteneti ele aldigi donemde Kastiliya IV Henri doneminden qalan umidsizliyin icinde idi IV Henri olduqca bedxerc idi ve kralligin asayisi tamamile pozulmusdu Ogurluq cinayet tecavuz ve bu kimi agir cinayetler cezasiz qalirdi ve bu da cemiyyetin sosial heyatini mehv edirdi Bu sebeble islahat islerine olduqca sert ve qerarli sekilde basladi Bu yolda atilan en boyuk addim ise 1476 ci ilde La Santa Hermandad Muqeddes qardasliq birliyinin qurulmasi oldu Bu anlayis yollarda ve etraf bolgelerde gezerek teqsirli gorulen sexsleri cezalandiran nizam intizami temin eden ve oz isteyile bir araya gelen sivil sexsler ucun istifade edilirdi Bu tip birlikler ilk defe 1476 ci ilde Kastiliya Leon ve Asturiya bolgelerinde tedbiq edilmeye baslandi 1481 ci ilde 2 mesul sexs Qalisiya bolgesini nizama salmaq ucun gonderildi Bu calxantili eyalet Izabellanin atasi II Conun seltenetinden beri tiranliq eden zadeganlarin elinde oyuncaq olmusdu Esas yollar ele kecirilmis kicik qesebe ve kendlere basqinlar tertib edilirdi Izabella terefinden gonderilen memurlar qisa muddet erzinde eyaleti ele aldilar 1500 den cox teqsirli gorulen sexs eyaletden surgun edildi Maliyye islahatlari Izabella seltenetinin ilk ilinden etibaren kralligin maliyye veziyyetinin pis oldugunu bilirdi Ogey qardasi IV Henrinin selteneti Kastiliya kralligini boyuk borc icine salmisdi Bunun esas sebebi ise IV Henrinin dovlet xezinesini doldurmaq meqsedile monarx ailesine aid mulk ve torpaqlari deyerinden daha asagi qiymete satmasi idi 1480 ci ilde aparilan arasdirmalarin ardindan maliyye veziyyetini duzeltmeyin yegane yolu olaraq bu mulklerin geri alinmasi gosterildi Bu qerar sarayin onde gelen zadeganlari terefinden de musbet qarsilandi ancaq Izabella bele sert tesbirin alinmasindan cekinirdi Bu sebeble Ispaniya kardinalinin IV Henri doneminde satilan emlaklarla bagli arasdirma aparmasina qerar verildi Qarsiliqsiz verilen torpaqlar tezminat odenilmeden geri alindi Deyerinden asagi qiymete satilan torpaqlar ise eyni mebleg odenilerek geri alindi Neticede kralligin xezinesi dolub dasdi Ancaq Izabellanin tek serti kilselere xestexanalara ve yoxullara verilen emlaklarin geri alinmamasi idi Diger maliyye problemi ise kralliqda sayi hedsiz artan zerbxana ve dovriyyeye heddinden cox pulun buraxilmasi idi Tekce IV Henrinin seltenetinde sikke kesilen zerbxanalarin sayi 5 den 150 ye yukselmisdi Yaranan inflyasiyanin onunu almaq ucun evvelce zerbxanalarin boyuk bir hissesi baglandi ve pul kesme selahiyyeti monarxin elinde toplandi Qranada emirliyinin ele kecirilmesi Rekonkista emeliyyatindan sonra Qranada emirliyi oz varligini hele de davam etdirirdi Bu emirlik muselman Nasiriler sulalesi terefinden idare olunurdu ve cografi movqeyi sebebile ispanlara qarsi mubarizeni davam etdirirdi 1 fevral 1482 ci ilde Izabella ve Ferdinand bolgeye geldiler ve bu seyahet Qranada emirliyine qarsi herbi emeliyyatla davam etdi Qranadada bas veren daxili cekismelere baxmayaraq bolge 10 il erzinde ele kecirile bildi Kralligin her terefinden elece de bezi Avropa olkelerinden esger toplayan Izabella ve Ferdinand Qranadani hisse hisse isgal etmeye basladilar 1485 ci ilde Ronda qalasi muhasireye alindi ve aramsiz top atesi sebebile yalniz 2 hefte sonra ele kecirildi Ardindan Loja ve Malaqa qalalarinin ele kecirilmesiyle emirliyin qerb torpaqlarinin isgali tamamlandi 1491 ci ilin yazinda emirliyin merkezi hesab edilen Qranada seheri muhasireye alindi ve ilin sonunda son Nasiri krali XII Mehemmed ebu Abdullah teslim oldu 2 yanvar 1492 ci ilde Izabella ve Ferdinand sehere daxil oldular ve seherin cume mescidini kilseye cevirdiler Hemin ilin sonunda baglanan Qranada sulhu ile ispanlar bolgede yasayan muselman ve yehudilerin emin amanliqla yasamasina icaze verdiler Xristofor Kolumb ve Portuqaliyalilarla elaqeler Xristofor Kolumb Katolik monarxlar in qebulunda Qranadanin ele kecirilmesinden cemi 3 ay sonra Izabella Hindistana deniz yolunu kesf etmesi ucun Xristofor Kolumbu himayesine aldi 3 avqustda yola dusen Xristofor Kolumb 12 oktyabrda Yeni dunyaya catdi Ertesi il geri dondu ve ele kecirdiyi esirlerle qiymetli hediyyeleri Izabellaya teqdim etdi Kralicanin onu desteklemesine baxmayaraq xezine senedlerine gore Kolumb ilk seyahetinden dondukden sonra 1493 cu ilin sonuna qeder dovletden hec bir maddi yardim ala bilmedi 1494 cu ilde Portuqaliya krali II Conla baglanan Tordesillas sazisi ile Izabella ve Ferdinand Avropadan kenarda qalan Yeni dunyanin torpaqlarini aralarinda bolusdurdu Sazise esasen ispanlar Cenubi Amerika uzerindeki Portuqaliya hakimiyyetini tanidilar Ustelik 1500 cu ilde verilen qerarla mustemleke bolgesinde kralligin tabeliyini qebul eden yerli ehaliye vetendasliq verildi Yehudilerin qovulmasi Ispaniya inkvizisiya mehkemesinin qurulmasindan sonra Izabella ve Ferdinand olkede dini ve milli birlik yaratma siyaseti yurutduler Izabella iqtisadi tarazligin pozulmasindan cekinerek yehudilerin olkeden qovulmasina qarsi cixsa da olkedeki din xadimleri Ferdinandi razi saldilar 31 mart 1492 ci ilde elan edilen Elhambra qanunnamesi ile olkedeki butun yehudilerin qovulmasina qerar verildi Hemin ilin iyuluna qeder vaxt verildi ve olkeni terk ederken yehudilerin ozleriyle qizil gumus pul ve ya atlarini aparmasi qadagan edildi Bu qanunla 200 min yehudinin surgun edildiyi deyilse de bir cox arasdirmaciya gore bu reqem sisirdilmis gostericidir Bele ki tedqiqatcilara gore olkedeki 80 min yehudinin yalniz yarisi surgun edildi Qalani ise din deyisdirmeye mecbur edildi Son illeri Kralica Izabella son illerinde 1504 Ispaniyanin birlesdirilmesinin ardindan Izabella ve Ferdinand olkeni ortaq dini inanc altinda birlesdirmeye davam etdiler Bunun ilk gostericisi olaraq inkvizisiya mehkemesi dovlet qurumuna cevrildi 1499 cu ilde esaret altinda tutulan muselmanlarin usyan etmesinin ardindan 1502 ci ilde Qranada sulhunun sertleri pozuldu Muselman ehali xristian olmaga ve ya olkeni terk etmeye mecbur edildi Diger terefden eri Ferdinandla qurdugu imperiyanin ozunden sonra da davam ede bilmesi ucun ovladlari vasitesile Avropanin diger neheng dovletleriyle qirilmaz elaqeler qurdu Yegane oglu ve varisi olan Habsburqlu Marqaritayla boyuk qizi Izabella Portuqaliya krali I Manuelle diger qizi Yuanna ise Habsburqlu Filiple evlenmisdi Ancaq Izabellanin planlari alinmadi Oglu evlendikden qisa muddet sonra ovladi olmadan vefat etdi Boyuk qizi Izabella ise yegane ovladi olan Miquel da Pazin dogumu esnasinda olmusdu Varis elan etdikleri nevesi Miquel ise 2 yasi tamam olmadan vefat etdi Qizinin vefatindan sonra munasibetleri qorumaq ucun dul qalan Portuqaliya krali ile diger qizi Mariyani evlendirdi En kicik qizi Ketrin ise Ingiltere kralinin varisi Artur Tudorla evlendi Ancaq veliehdin genc yasda vefatinin ardindan Ketrin onun qardasi ve gelecek Ingiltere krali Henriyle evlendi 1496 ci ilde anasinin 1497 ci ilde yegane oglunun 1498 ci ilde ise qizi Izabellanin olumunden sonra kralicanin sehheti pislesmeye basladi Izabella 14 sentyabr 1504 cu ilde resmi sekilde dovlet islerinden el cekdiyini elan etdi ve cox kecmeden 26 noyabrda vefat etdi Cenazesi Qranada kralliq kilsesinde nevesi Miquelin yanina defn olundu Ozunden sonra vefat eden eri Ferdinand qizi Yuanna ve onun eri Filip de Izabellanin yanina defn olundu OvladlariIzabella d 2 oktyabr 1470 o 23 avqust 1498 31 may 1475 ci ilde olu dogulan oglan usagi d 30 iyun 1478 o 4 oktyabr 1497 Yuanna d 6 noyabr 1479 o 12 aprel 1555 Mariya d 29 iyun 1482 o 7 mart 1517 Mariyanin ekiz bacisi d 29 iyun 1482 o 1 iyul 1482 Ketrin d 16 dekabr 1485 o 7 yanvar 1536 Hemcinin baxKralica Izabella portretli 25 sentMenbeGristwood Sarah 2016 Game of Queens The Women Who Made Sixteenth Century Europe Basic Books p 30 ISBN 978 0 465 09679 4 To seize power in Spain Queen Isabella had to play it smart History Magazine 28 March 2019 Watson Fiona Flores 26 July 2013 History The Catholic Monarchs Palos Joan Lluis 28 March 2019 To seize power in Spain Queen Isabella had to play it smart Bold strategic and steady Isabella of Castile navigated an unlikely rise to the throne and ushered in a golden age for Spain 2019 04 20 at the Wayback Machine National Geographic History Magazine Weissberger Barbara Queen Isabel I of Castile Power Patronage Persona Tamesis Woodbridge 2008 p 20 21 Prescott William History of the Reign of Ferdinand and Isabella The Catholic J B Lippincott amp Co 1860 p 28 Boruchoff David A Isabel la Catolica Queen of Castile Critical Essays New York Palgrave Macmillan 2003 Edwards John The Spain of the Catholic Monarchs 1474 1520 Oxford Blackwell 2000 ISBN 0 631 16165 1 Gerli Edmondo Michael 1992 Medieval Iberia An Encyclopedia Taylor amp Francis IstinadlarJ R L Highfield Isabella I Encyclopaedia Britannica ing Diccionario biografico espanol isp Real Academia de la Historia 2011 Kindred Britain https capillarealgranada com los reyes fundadores