Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəlilər və ya Sülüklər (lat. Hirudinea)— Həlqəvi qurdlar (lat. Annelida) tipinə, (lat. Clitellata) yarım tipinə aid olan heyvan sinfi. Onlar bu tipin mühüm siniflərindən biri olan Azqıllı qurdların (lat. Oligochaeta) kəskin dəyişilmiş nəsli və ya onun bir şaxəsi hesab olunurlar.
| Zəlilər | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Tipüstü: Tip: Sinif: Yarımsinif: Hirudinea | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Ümumi xarakteristika
Azqıllı qurdlar sinfinin xarakterik əlaməti hesab olunan seyrək "qıl" örtüyü bunların ən primitiv qədim nümayəndələrində az da olsa rast gəlinir. Bədən seqmentlidir və ya ayrı –ayrı həlqələrdən (tipə xas olan əlamət) ibarətdir. Azqıllı qurdlardan fərqli olaraq bunlarda iki cür seqmentləşmə ayır edilir: (və ya yalançı) və (və ya əsl) seqmentləşmə.
Azqıllı qurdlardan fərqli olaraq bütün zəlilərdə əsl seqmentlərin sayı sabitdir – (lat. Acanthobdellida) 30 ədəd, əsl zəlilərdə (lat. Euhirudinea) isə 33 ədəddir. Bədəndə aydın seçilən baş və anal pərləri yoxdur. Bunun əvəzində onların bədəninin ön və arxa nahiyələrində adlanan xüsusi törəmə vardır. qidalanmağa, arxa sormacla birlikdə isə həm də yapışmağa və hərəkətə xidmət edir. Zəlilərin dünya miqyasında 400 növü, Respublikamızın isə cəmi 15 növü məlumdur. Düzdür Azərbaycanda indiyə qədər zəlilərin növ tərkibinin, onların yayılmasının, miqdarının və s. öyrənilməsi istiqamətində xüsusi tədqiqat işləri aparılmamışdır . Yaşam tərzinə ən uyğun ərazi olan Sabirabad rayonunda yetişdirilib bala alınması həyata keçirilir . Qeydə alınan bu zəli növləri də tədqiqatlarda qeydə alınan növlərdir. Tədqiqatçılar zəlilər sinfini iki yarımsinfə:
Qədim zəlilərə cəmi 1 dəstə — Qıllı zəlilər (lat. Acanthobdellida) daxildir. Hazırda qıllı zəlilərin cəmi iki növü məlumdur. Onlar da azqıllı qurdlarla əsl zəlilər arasında bir növ körpü – keçid qrupunu təşkil edirlər. Əsl zəlilər yarımsinfinin Xortumlu zəlilər (lat. Rhynchobdellida) və Çənəli zəlilər (lat. Gnathobdellida) kimi iki dəstəsi vardır. Müasir zəlilərin ən çox nümayəndələri də elə bu iki dəstənin payına düşür. Tibb zəlisi Çənəli zəlilər (lat. Gnathobdellida) dəstəsinə daxildir.
Hazırda bu növün 3 forması ayırd edilir: 1. (), 2. (), 3. (). Qeyd olunan bu formalar növünün biri- birinə çox yaxın olan 3 forması olub, biri-birilə maneəsiz olaraq uğurla çarpazlaşaraq sağlam və döllü nəsil verirlər. Hər 3 forma tibbdə geniş istifadə olunur. Bu formaların arasında isə özünün aqressivliyi, acgözlüyü və fəallığı ilə H.m.orientalis seçilir. İndiyə qədər ölkəmizin su tutarlarından qeydə alınan tibb zəlilərini Hirudo medicinalis adı altında verirdilər. Tibbi zəli yetişdirilməsi 12 hektarlıq torpaq sahəsində Baxşəliyev Balakişi famil oğlu tərəfindən yetişdirilib bala alınır.
Zəlinin xarici quruluşu
Zəlinin dəri-əzələ kisəsində bütün əzələlər var. Bu əzələlər onun hər tərəfə dönməsinə kömək edir. Zəli . Onun iki ədəd ilə örtülü var. Zəli parazitlik edərkən, qanı sorarkən onun diçciklərinin yeri üçbucaq formasında olur. Tibb zəlisinin (Hirudo medicinalis orientalis) bədəni qurdvari olub, bel-qarın istiqamətində yastılaşmışdır. Uzunluğu orta hesabla 120 mm (labarotoriya şəraitində yetişdirilən fərdlərdə isə 250–300, hətta 440 mm) eni isə 10–12 mm –dir. Təbiətdə də bu cür iri fərdlərə nadir hallarda olsa da rast gəlinir. Kütləsi 2–5 q. və daha çox olur. Həlqəvi qurdlara xas olan əsas əlamətlər Tibb zəlisində də mövcuddur. Tibb zəlisinin də iki sormacı – ön və arxa sormacları vardır. Ön sormac bədənin ön uc hissəsinin alt tərəfində, arxa sormac isə arxa ucun alt tərəfində yerləşir. Tibb zəlisində arxa sormacı daha güclü inkişaf etmişdir. Onun diametri zəlinin bədəninin ən enli hissəsinin yarısından çoxdur.Tibb zəlisində sormaclardan başqa bədənin üzərində (çoxsaylı kiçik sormacları nəzərə almasaq) heç bir törəməyə və ya çıxıntıya rast gəlinmir. Bununla belə bədənin üzərində sıx seqmentləşmə müşahidə olunur. Bu seqmentləşmələr xarici həlqələrin izləridir. Həlqələr çox ensiz olurlar. Ona görə də tibb zəlisində olan bu xarici həlqələrin sayı onun daxili seqmentlərinin sayından 3 – 5 dəfə çoxdur. Həqiqi seqmentlərin ön uc hissədə yerləşən 4 seqment birləşərək ön sormacı, arxa uc hissədə yerləşən seqmentlərin 7-si birləşərək arxa sormacı əmələ gətirirlər. Bədənin ön ucunun üst tərəfində yarımdairə üzrə düzülən 5 cüt göz yerləşir. Gözlər heyvanın təsnifatında müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Bədən xaricdən kifayət qədər möhkəm olan kutikula qatı ilə örtülüdür. Bu qatda da, yuxarıda deyildiyi kimi, çoxsaylı kiçik sormaclar yerləşir.
Zəlinin daxili quruluşu
ağız dəliyi yerləşir. Ona görə də həm qidalanmağa, həm də birlikdə yapışmağa və hərəkətə xidmət edir. Ağız boşluğunda üç əzələvi yastıq-1 bel və 2 yan yastıqlar vardır. Qida qəbulu zamanı zəlinin çənələri sahibin dərisini kəsir və üçşüalı yara alınır. Sorulan qan şaxələnərək bağırsaqlara daxil olur. Bağırsaq üç hisssədən ibarətdir: ön, orta və arxa bağırsaq
Ağız boşluğu və udlaq ön bağırsağı təşkil edir. Udlağa birhüceyrəli açılır. Ön bağırsaqdan sonra uzanır. Bağırsağın bu hissəsini mədə və ya , nazik bağırsaq təşkil edir. Mədədə cibcik adlanan çoxlu yan çıxıntılar (9–11 cüt) vardır. Bu cibciklərin sayı növə görə dəyişir. Məsələn, H. medicinalis 11 cütdür. qısadır, anus arxa sormacın önündə yerləşir. Selom reduksiya etmişdir və lakunar sistem formalaşmışdır. Zəlinin lakunar sistemində toplanmış qan ilə həmin ərazidə yayılmış heyvanların növünü də təyin etmək olar. Hirudin (C₆₆H₉₃N₁₃O₂₅, kütləsi 1468.52 q.) qanın laxtalanmasının qarşısını alır. fermentinin sayəsində qan bir neçə ay zəlinin bağırsağında laxtalanmamış, dəyişilməmiş formada qalır.
Sinir sistemi cüt udlaqüstü və ya beyin düyünü, udlağı əhatə edən iki köməyi ilə qarın sinir zəncirinin başlanğıcı hesab olunan udlaqalatı sinir düyünü ilə əlaqələnir. Qarın sinir zənciri hər bir seqmentə uyğun gələn 20 və daha artıq düyünlərdən təşkil olunmuşdur: udlaqaltı düyün 4, arxa düyün isə 7 sadə sinir düyününün qovuşmasından əmələ gəlmişdir ki, bu da bədənin göstərilən sahələrində bir neçə seqmentin qovuşub ön və arxa sormacları əmələ gətirdiyini göstərir.
Tənəffüsü bədən səthilə gedir.
Zəlilər . Tibb zəlisində cinsi sistem bədənin orta hissəsində metamer yerləşən 9 cüt dəyirmi toxum kisələrindən ibarətdir. Dişi cinsi sistem isə içərisində yumurtalıq olan cəmi bir cüt yumurta kisələrindən ibarətdir.
Təsnifatı
Zəli yetişdirmə sabirabad rayonunda həyata keçirilir
Zəlilər sinfi 3 dəstəyə ayrılır:
- Qıllı zəlilər ()
- Xortumlu zəlilər (Rhynchobdellida)
- Çənəli zəlilər (Gnathobdellida)
Hirudoterapiya
Hirudoterapiya-qədim vaxtlardan başlayaraq insanlar zəlinin köməyi ilə müxtəlif xəstəlikləri müalicə edirdilər. Müasir vaxtlarda da bu müalicə üsulundan uğurla istifadə olunur.
Zəlinin kompleks müalicə effekti vardır. Zəlinin köməyi ilə müxtəlif xəstəlikləri (ürək-damar, , , dəri, mədə-bağırsaq sistemi və s.) müalicə etmək mümkündür. Zəli insult və xəstəliklərinin ən yaxşı profilaktik müalicə üsullarından biri sayılır. Hipertoniya xəstəliyi zamanı bu müalicə üsulundan uğurla istifadə olunur. Bir çox dəri xəstəliklərinin də (trofik xoralar, psoriaz, ekzema, sklerodermiya və s.) müalicəsində zəli ən təsirli tibbi "vasitədir". kosmetologiyada da istifadə olunur. Zəlinin sekreti (şirəsi) dərini cavanlaşdırır, daha parlaq edir, xırda qırışları yox edir.
Seans zamanı həkim zəlini xüsusi şüşə borucuğuna yerləşdirir və insan bədəninin müxtəlif yerlərinə (xəstəlikdən asılıdır) qoyulur. Seansın əvvəlində insan yüngül yandırma hiss edə bilər. 1 seans zamanı 1 və ya bir neçə zəli istifadə oluna bilər. Zəli yalnız bir neçə ml qan (təxminən 15 ml kimi) sovura bilər. Doyunca sovurduqdan sonra zəli dəridən qopur. Bu baş vermədikdə həkim zəlini spirt və ya yod məhlulunda isladılmış tamponla götürür. Zəli qanı sorarkən öncə bədənin müəyyən nahiyəsində adi qan axınına səbəb olur. Seans zamanı zəli müxtəlif və çox faydalı bioloji aktiv komponentlərlə zəngin olan xüsusi sekret (şirə) ifraz edirki, bu sekret insanın qanına düşür və insan orqanizminin bütün orqan və sistemlərinə çox müsbət təsir edir. Hirudin qanın laxtalanmasının qarşısını alır, duruldur, oksigenlə zənginləşdirir, trombları əridir və orqanizmdəki iltihab prosesi aradan götürür və yüksək təzyiqi azaldır. Seansdan sonra 2 gün ərzində zəli yapışan yeri isladmaq və qaşımaq olmaz. Zəli yapışan yerlərdə cüzi qanaxma yarana bilər. Belə qanaxmalar insanın səhhəti üçün heç bir təhlükə yaratmır və 24 saat ərzində kəsilir. , anemiya, tuberkulyoz xəstəlikləri və zəli fermentlərinə qarşı allergik reaksiyaları olan insanlar hirudoterapiyadan istifadə edə bilməz.
Hirudoterapiya, əsasən, 3 təsir göstərir: mexaniki, bioloji və refleksogen.
- — dəridə qalma hesabına yerli qan dövranının yaxşılaşdırmasına və tromb yaranmasının qarşısının alınmasına yönəlib. Uzun müddət alimlər hirudoterapiyanın müsbət effektini yalnız bu amilə bağlayıblar.
- — zəli sancarkən yaraya ifraz etdiyi sekretin təsiri ilə bağlıdır. Onun kifayət qədər mürəkkəb tərkibə (200-ə yaxın fermentlər) malikdir.
- — refleksoterapiya ilə, demək olar ki, eynidir. Son zamanlar mütəxəssislər daha çox zəlini zamanı istifadə olunan nöqtələri qoymağı daha məqsədəuyğun hesab edirlər.
Beləliklə, zəli ilə müalicə xroniki iltihab prosesləri ilə yanaşı, ürək qüsurlarında, ürəyim və qan dövranı xəstəliklərində, stenokardiya, maddələr mübadiləsi pozulduqda, mədə-bağırsaq xəstəliklərində, nevroloji problemlərdə, miqrendə və s. xəstəliklərdə zəli ilə müalicə müsbət effekt verir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- İUCN
- Medicinal leech
Ədəbiyyat
- Adil Əliyev. Şəbnəm Fərzəli. Tibb zəlisi haqqında bilmədiklərimiz.
- (1987) Animals Without Backbone, 3rd, Chicago: The University of Chicago Press, 312–317. .Leeches
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
- Buchsbaum, Ralph; Buchsbaum, Mildred; Pearse, John; Pearse, Vicki. Animals Without Backbone (3rd). Chicago: The University of Chicago Press. 1987. 312–317. ISBN .
- Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007, səh.233
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zeliler ve ya Sulukler lat Hirudinea Helqevi qurdlar lat Annelida tipine lat Clitellata yarim tipine aid olan heyvan sinfi Onlar bu tipin muhum siniflerinden biri olan Azqilli qurdlarin lat Oligochaeta keskin deyisilmis nesli ve ya onun bir saxesi hesab olunurlar ZelilerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarRanqsiz Tipustu SpirallilarTip Helqevi qurdlarSinif Yarimsinif HirudineaBeynelxalq elmi adiHirudinea Lam 1818Sekil axtarisiITIS 69290NCBI 6403EOL 2565059Umumi xarakteristikaAzqilli qurdlar sinfinin xarakterik elameti hesab olunan seyrek qil ortuyu bunlarin en primitiv qedim numayendelerinde az da olsa rast gelinir Beden seqmentlidir ve ya ayri ayri helqelerden tipe xas olan elamet ibaretdir Azqilli qurdlardan ferqli olaraq bunlarda iki cur seqmentlesme ayir edilir ve ya yalanci ve ve ya esl seqmentlesme Azqilli qurdlardan ferqli olaraq butun zelilerde esl seqmentlerin sayi sabitdir lat Acanthobdellida 30 eded esl zelilerde lat Euhirudinea ise 33 ededdir Bedende aydin secilen bas ve anal perleri yoxdur Bunun evezinde onlarin bedeninin on ve arxa nahiyelerinde adlanan xususi toreme vardir qidalanmaga arxa sormacla birlikde ise hem de yapismaga ve herekete xidmet edir Zelilerin dunya miqyasinda 400 novu Respublikamizin ise cemi 15 novu melumdur Duzdur Azerbaycanda indiye qeder zelilerin nov terkibinin onlarin yayilmasinin miqdarinin ve s oyrenilmesi istiqametinde xususi tedqiqat isleri aparilmamisdir Yasam terzine en uygun erazi olan Sabirabad rayonunda yetisdirilib bala alinmasi heyata kecirilir Qeyde alinan bu zeli novleri de tedqiqatlarda qeyde alinan novlerdir Tedqiqatcilar zeliler sinfini iki yarimsinfe lat Archihirudinea lat Euhirudinea yarimsiniflerine bolurler Qedim zelilere cemi 1 deste Qilli zeliler lat Acanthobdellida daxildir Hazirda qilli zelilerin cemi iki novu melumdur Onlar da azqilli qurdlarla esl zeliler arasinda bir nov korpu kecid qrupunu teskil edirler Esl zeliler yarimsinfinin Xortumlu zeliler lat Rhynchobdellida ve Ceneli zeliler lat Gnathobdellida kimi iki destesi vardir Muasir zelilerin en cox numayendeleri de ele bu iki destenin payina dusur Tibb zelisi Ceneli zeliler lat Gnathobdellida destesine daxildir Hazirda bu novun 3 formasi ayird edilir 1 2 3 Qeyd olunan bu formalar novunun biri birine cox yaxin olan 3 formasi olub biri birile maneesiz olaraq ugurla carpazlasaraq saglam ve dollu nesil verirler Her 3 forma tibbde genis istifade olunur Bu formalarin arasinda ise ozunun aqressivliyi acgozluyu ve fealligi ile H m orientalis secilir Indiye qeder olkemizin su tutarlarindan qeyde alinan tibb zelilerini Hirudo medicinalis adi altinda verirdiler Tibbi zeli yetisdirilmesi 12 hektarliq torpaq sahesinde Baxseliyev Balakisi famil oglu terefinden yetisdirilib bala alinir Zelinin xarici qurulusuZelinin deri ezele kisesinde butun ezeleler var Bu ezeleler onun her terefe donmesine komek edir Zeli Onun iki eded ile ortulu var Zeli parazitlik ederken qani sorarken onun dicciklerinin yeri ucbucaq formasinda olur Tibb zelisinin Hirudo medicinalis orientalis bedeni qurdvari olub bel qarin istiqametinde yastilasmisdir Uzunlugu orta hesabla 120 mm labarotoriya seraitinde yetisdirilen ferdlerde ise 250 300 hetta 440 mm eni ise 10 12 mm dir Tebietde de bu cur iri ferdlere nadir hallarda olsa da rast gelinir Kutlesi 2 5 q ve daha cox olur Helqevi qurdlara xas olan esas elametler Tibb zelisinde de movcuddur Tibb zelisinin de iki sormaci on ve arxa sormaclari vardir On sormac bedenin on uc hissesinin alt terefinde arxa sormac ise arxa ucun alt terefinde yerlesir Tibb zelisinde arxa sormaci daha guclu inkisaf etmisdir Onun diametri zelinin bedeninin en enli hissesinin yarisindan coxdur Tibb zelisinde sormaclardan basqa bedenin uzerinde coxsayli kicik sormaclari nezere almasaq hec bir toremeye ve ya cixintiya rast gelinmir Bununla bele bedenin uzerinde six seqmentlesme musahide olunur Bu seqmentlesmeler xarici helqelerin izleridir Helqeler cox ensiz olurlar Ona gore de tibb zelisinde olan bu xarici helqelerin sayi onun daxili seqmentlerinin sayindan 3 5 defe coxdur Heqiqi seqmentlerin on uc hissede yerlesen 4 seqment birleserek on sormaci arxa uc hissede yerlesen seqmentlerin 7 si birleserek arxa sormaci emele getirirler Bedenin on ucunun ust terefinde yarimdaire uzre duzulen 5 cut goz yerlesir Gozler heyvanin tesnifatinda mustesna ehemiyyete malikdir Beden xaricden kifayet qeder mohkem olan kutikula qati ile ortuludur Bu qatda da yuxarida deyildiyi kimi coxsayli kicik sormaclar yerlesir Zelinin daxili qurulusuagiz deliyi yerlesir Ona gore de hem qidalanmaga hem de birlikde yapismaga ve herekete xidmet edir Agiz boslugunda uc ezelevi yastiq 1 bel ve 2 yan yastiqlar vardir Qida qebulu zamani zelinin ceneleri sahibin derisini kesir ve ucsuali yara alinir Sorulan qan saxelenerek bagirsaqlara daxil olur Bagirsaq uc hissseden ibaretdir on orta ve arxa bagirsaq Agiz boslugu ve udlaq on bagirsagi teskil edir Udlaga birhuceyreli acilir On bagirsaqdan sonra uzanir Bagirsagin bu hissesini mede ve ya nazik bagirsaq teskil edir Medede cibcik adlanan coxlu yan cixintilar 9 11 cut vardir Bu cibciklerin sayi nove gore deyisir Meselen H medicinalis 11 cutdur qisadir anus arxa sormacin onunde yerlesir Selom reduksiya etmisdir ve lakunar sistem formalasmisdir Zelinin lakunar sisteminde toplanmis qan ile hemin erazide yayilmis heyvanlarin novunu de teyin etmek olar Hirudin C H N O kutlesi 1468 52 q qanin laxtalanmasinin qarsisini alir fermentinin sayesinde qan bir nece ay zelinin bagirsaginda laxtalanmamis deyisilmemis formada qalir Sinir sistemi cut udlaqustu ve ya beyin duyunu udlagi ehate eden iki komeyi ile qarin sinir zencirinin baslangici hesab olunan udlaqalati sinir duyunu ile elaqelenir Qarin sinir zenciri her bir seqmente uygun gelen 20 ve daha artiq duyunlerden teskil olunmusdur udlaqalti duyun 4 arxa duyun ise 7 sade sinir duyununun qovusmasindan emele gelmisdir ki bu da bedenin gosterilen sahelerinde bir nece seqmentin qovusub on ve arxa sormaclari emele getirdiyini gosterir Teneffusu beden sethile gedir Zeliler Tibb zelisinde cinsi sistem bedenin orta hissesinde metamer yerlesen 9 cut deyirmi toxum kiselerinden ibaretdir Disi cinsi sistem ise icerisinde yumurtaliq olan cemi bir cut yumurta kiselerinden ibaretdir TesnifatiZeli yetisdirme sabirabad rayonunda heyata kecirilir Zeliler sinfi 3 desteye ayrilir Qilli zeliler Xortumlu zeliler Rhynchobdellida Ceneli zeliler Gnathobdellida HirudoterapiyaHirudoterapiya qedim vaxtlardan baslayaraq insanlar zelinin komeyi ile muxtelif xestelikleri mualice edirdiler Muasir vaxtlarda da bu mualice usulundan ugurla istifade olunur Zelinin kompleks mualice effekti vardir Zelinin komeyi ile muxtelif xestelikleri urek damar deri mede bagirsaq sistemi ve s mualice etmek mumkundur Zeli insult ve xesteliklerinin en yaxsi profilaktik mualice usullarindan biri sayilir Hipertoniya xesteliyi zamani bu mualice usulundan ugurla istifade olunur Bir cox deri xesteliklerinin de trofik xoralar psoriaz ekzema sklerodermiya ve s mualicesinde zeli en tesirli tibbi vasitedir kosmetologiyada da istifade olunur Zelinin sekreti siresi derini cavanlasdirir daha parlaq edir xirda qirislari yox edir Seans zamani hekim zelini xususi suse borucuguna yerlesdirir ve insan bedeninin muxtelif yerlerine xestelikden asilidir qoyulur Seansin evvelinde insan yungul yandirma hiss ede biler 1 seans zamani 1 ve ya bir nece zeli istifade oluna biler Zeli yalniz bir nece ml qan texminen 15 ml kimi sovura biler Doyunca sovurduqdan sonra zeli deriden qopur Bu bas vermedikde hekim zelini spirt ve ya yod mehlulunda isladilmis tamponla goturur Zeli qani sorarken once bedenin mueyyen nahiyesinde adi qan axinina sebeb olur Seans zamani zeli muxtelif ve cox faydali bioloji aktiv komponentlerle zengin olan xususi sekret sire ifraz edirki bu sekret insanin qanina dusur ve insan orqanizminin butun orqan ve sistemlerine cox musbet tesir edir Hirudin qanin laxtalanmasinin qarsisini alir duruldur oksigenle zenginlesdirir tromblari eridir ve orqanizmdeki iltihab prosesi aradan goturur ve yuksek tezyiqi azaldir Seansdan sonra 2 gun erzinde zeli yapisan yeri isladmaq ve qasimaq olmaz Zeli yapisan yerlerde cuzi qanaxma yarana biler Bele qanaxmalar insanin sehheti ucun hec bir tehluke yaratmir ve 24 saat erzinde kesilir anemiya tuberkulyoz xestelikleri ve zeli fermentlerine qarsi allergik reaksiyalari olan insanlar hirudoterapiyadan istifade ede bilmez Hirudoterapiya esasen 3 tesir gosterir mexaniki bioloji ve refleksogen deride qalma hesabina yerli qan dovraninin yaxsilasdirmasina ve tromb yaranmasinin qarsisinin alinmasina yonelib Uzun muddet alimler hirudoterapiyanin musbet effektini yalniz bu amile baglayiblar zeli sancarken yaraya ifraz etdiyi sekretin tesiri ile baglidir Onun kifayet qeder murekkeb terkibe 200 e yaxin fermentler malikdir refleksoterapiya ile demek olar ki eynidir Son zamanlar mutexessisler daha cox zelini zamani istifade olunan noqteleri qoymagi daha meqsedeuygun hesab edirler Belelikle zeli ile mualice xroniki iltihab prosesleri ile yanasi urek qusurlarinda ureyim ve qan dovrani xesteliklerinde stenokardiya maddeler mubadilesi pozulduqda mede bagirsaq xesteliklerinde nevroloji problemlerde miqrende ve s xesteliklerde zeli ile mualice musbet effekt verir Hemcinin baxAzqilli qurdlar Helqevi qurdlar Azerbaycanda zelicilikXarici kecidlerIUCN Medicinal leechEdebiyyatAdil Eliyev Sebnem Ferzeli Tibb zelisi haqqinda bilmediklerimiz 1987 Animals Without Backbone 3rd Chicago The University of Chicago Press 312 317 ISBN 0 226 07874 4 LeechesIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1999 Buchsbaum Ralph Buchsbaum Mildred Pearse John Pearse Vicki Animals Without Backbone 3rd Chicago The University of Chicago Press 1987 312 317 ISBN 0 226 07874 4 Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2007 seh 233