Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yusif Akçura (türk. Yusuf Akçura, tatar. Yosıf Aqçura, Yosıf Aqçurin; 2 dekabr 1876, Simbirsk – 11 mart 1935, İstanbul) — tatar əsilli Türkiyə siyasətçisi və yazıçısı, Türk Tarix Qurumunun ilk sədri.
| Yusif Akçura | |
|---|---|
| türk. Yusuf Akçura | |
 | |
| Doğum tarixi | 2 dekabr 1876 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 mart 1935 (58 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, yazıçı, jurnalist, universitet müəllimi[d], tarixçi, publisist |
| Əsərlərinin dili | türk dili |
| Tanınmış əsəri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türkçülük ideyasının öndə gedən təmsilçilərindən olan Yusif Akçura elmin müxtəlif sahələlərində çalışmışdır. Yazdığı elmi və publisistik əsərlərə görə qısa müddətdən sonra bir vaxtlar mühacirət etməli olduğu Türkiyədə yenidən sevilməyə başlamışdır.
Həyatı
Yusif Akçura 1876-cı ildə Rusiyanın Ulyanovsk vilayətinin Simbirsk şəhərində anadan olmuşdur. Y. Akçura iki yaşında olarkən çuxa istehsal edən fabriki olan atası Həsən Akçurin vəfat edir və ardınca anası Bibi Qəmər Banu xanımın xəstəliyi ilə əlaqədar olaraq ailə 1883-cü ildə İstanbula köçür. Yusifin anası burada dağıstanlı Osman bəylə evlənir və Osman bəy Y.Akçuranın təlim-tərbiyəsi ilə yaxından məşğul olmağa başlayır. Burada Y.Akçura 1883–1886-cı illərdə ibtidai məktəbi, 1886–1892-ci illərdə isə orta məktəbi bitirir. 1892–1896-cı illərdə isə İstanbul Hərbiyyə məktəbində təhsilini davam etdirir. Hərbiyyə məktəbində oxuyarkən Yusif Akçura yeni-yeni formalaşan türkçülük hərəkatları ilə maraqlanmağa, dövrün ideoloqlarının əsərlərini oxumağa başlayır. Ona təsir edən ilk şəxs tez-tez evlərində qonaq olduğu, əmisi qızı Zöhrənin həyat yoldaşı olan türk dünyasının məşhur şəxslərindən olmuş İsmayıl bəy Qaspıralı olur. Eyni zamanda Yusif Akçura Vələd Çələbi, Nəcib Asim bəy, Bursalı Məhəmməd Tahir kimi türkçülərin irsini mənimsəyir və Osmanlı tarixini və fransız dilini dərindən öyrənir.
Qısa zamanda Yusif Akçuranın fəal fəaliyyət göstərməsi onun Gənc türklər hərəkatı ilə əlaqəsi olduğu iddia edilərək tezliklə həbs edilməsinə səbəb olmuşdur. 1897-ci ildə Sultan Əbdülhəmidin əmri ilə Trablisə sürgün edilir. İttihad və Tərəqqi partiyasının sultanla apardığı danışıqlardan sonra Yusif Akçuraya intizam verilir və o, bundan istifadə edərək dostu Əhməd Fərid bəylə birlikdə Parisə mühaciət edir. 1899–1903-cü illərdə Fransanın Siyasi Elmlər Akademiyasında təhsil alan Y.Akçura burada tanınmış Avropa alimlərindən dərs alır, eyni zamanda Fransada böyük gücə malik olan Gənc Türklərlə əlaqələrini möhkəmləndirir. Təhsilini tamamladıqdan sonra Türkiyəyə dönməsi qadağan olunduğu üçün 1904-cü ildə Rusiyaya dönür və 1908-ci ilə qədər burada qalır.
Bu dövrdə Yusif Akçura "Kazan müxbiri" adlı qəzetin redaktoru olur, "Rusiya müsəlmanları ittifaqını" yaradır, türkçülüyə aid ən məşhur yazılarını yazır. Dumaya millət vəkili seçiləcəyi üçün, bu prosesin qarşısını almaq məqsədilə 1906-cı ildə həbs edilir. Hadisədən sonra 1908-ci ildə Osmanlıda məşrutiyyənin elanından sonra İstanbula qayıdır. Bu dövrdə türkçü dərnəklərin qurulmasında iştirak edir, "Türk yurdu" dərgisini yaradır. Cumhuriyyətin elanında qədər bir sıra vəzifələrdə çalışan Y.Akçura TBMM-ə millət vəkili seçilir və 1932-ci ildən ölümünədək Türk Tarix Qurumu adlı dövlət təşkilatına rəhbərlik edir. Yusif Akçura 1935-ci ildə İstanbulda ürək tutmasından dünyasını dəyişir.
Fəaliyyəti
Yusif Akçuranın ilk yazısı Rusiya ilə Osmanlı türklərinin bir-birilərini tanıması məqsədilə yazdığı 1897-ci ildə, İstanbulun "Məlumat" dərgisində nəşr olunan "Şəhabəddin Mərcani" adlı bioqrafiya xarakterli məqalədir. İstanbulda oxuyarkən tətil vaxtlarını Kazanda və Simbirskidə keçirən Y.Akçura Rusiya türklərinin həyatını öyrənir, dövrün tanınmış öndərlərindən Qəyyum Nasirin, Şəhabəddin Həzrətin və ən əsası qohumu İsmayıl bəy Qaspıralının düşüncələrini mənimsəyirdi. Parisdə yaşadığı dönəmlərdə milliyətçi aydınlarla olan tanışlıqları onun fikirlərini daha da qətiləşdirir və məhvə doğru gedən Osmanlıdan xilas olmanın ancaq milliyətçiliklə mümkün ola biləcəyini dərk edirdi.
"Türkçülüyün tarixi" adlı əsərində özü haqqında olan bölmədə Yusif Akçura yazır:
 | Parisdə ilk görüşdüyü türk milliyyətçilərindən Doktor Şərafəddin Məğmumi mərhum, ona Osmanlı siyasətinin çürüklüyündən, müxtəlif ünsürlərin anlaşmasının mümkün olmamasından, türk milliyyətçiliyindən başqa heç bir sağlam fikir olmadığından, Batılıların ümumiyyətlə Doğu və türk düşmənliklərindən, mədənilərin dillərinə doladıqları ədalət və insaniyyət sözlərinə inanmanın tam bir axmaqlıq olacağından və bütün bu gerçəkləri ona Parisdəki həyatı və müşahidələrinin təlqin etdiyindən bəhs etmişdir |  |
.
Yusif Akçuranın türkçülüklə bağlı görüşlərini əks etdirən ilk yazısı 1904-cü ildə Qahirədə yayımlanan "Türk" qəzetində türkçülüyün manifesti hesab olunan 32 səhifəlik "Üç tərzi-siyasət" adlı məqaləsidir. Məqalə həmin qəzetdə mübahisəyə səbəb olmuş və bir neçə müəllif ona cavab yazmışdır. Bu məqalənin əsas məqsədi artıq parçalanmağa başlayan Osmanlı İmperiyasını ayaqda saxlamaq üçün verilən 3 təklif qeyd edilmişdir. Yusif Akçura türk tarixi haqqında elmi əsər yazmış ilk şəxs hesab edilir. "Türkçülüyün tarixi" əsəri ilk dəfə olaraq Akçuranın özünün naşiri və baş yazarı olduğıdıru "Türk yolu" adlı illik nəşrdə 1928-ci ildə nəşr edilmişdir.
Yusif Akçura əsərinin bəzilərində Mirzə Fətəli Axundzadənin fəaliyyətinə toxunmuşdur. Mirzə Fətəli Axundzadə haqqında danışarkən onu türkçülük hərəkatına daxil olan bir aydın kimi nəzərdən keçirilməsinə tam əmin olmadığını qeyd edir, lakin onun türk dili üçün verdiyi təklifləri, xüsusən əlifba islahatı ilə bağlı Türkiyədə Keçəçizadə Fuad Paşaya təqdimatını qeyd edir. Y.Akçura yazır:
| | Axundzadənin əsərlərini gözdən keçirə bilmədim. Həyatı və əsərlərindən bəhs edən şəxslər, Mirzənin komediyalarını Azərbaycanda danışılan dil ilə yazdığını bildirirlər. Elə bir dil ki, xalq və yüksək təbəqə, kəndli və şəhərli hər kəs anlarmış, süsdən uzaq, saf və həqiqi Azəri ləhcəsindən Mirzə əsərlərində ustalıqla istifadə etmiş imiş. Bu vəziyyətdə Axundzadə Mirzə Fətəli dildə feilən türkçülük etmiş olur. Fəqət Mirzənin türk milliyyətçiliyi ilə bağlı düşüncə və görüşlərinə dair mənim əlimdə ciddi məlumatlar yoxdur. | |
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Yusif Akçura haqqında «Татарские Новости» qəzetində 2007-08-07 at the Wayback Machine
- Yusif Akçura haqqında məlumat 2012-04-02 at the Wayback Machine
- Yusif Akçura İstanbulda dəfn edilmişdir
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yusif Akcura turk Yusuf Akcura tatar Yosif Aqcura Yosif Aqcurin 2 dekabr 1876 Simbirsk 11 mart 1935 Istanbul tatar esilli Turkiye siyasetcisi ve yazicisi Turk Tarix Qurumunun ilk sedri Yusif Akcuraturk Yusuf AkcuraDogum tarixi 2 dekabr 1876 1876 12 02 Dogum yeri SimbirskVefat tarixi 11 mart 1935 1935 03 11 58 yasinda Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Edirneqapi SehidliyiTehsili Quleli Herbi Liseyi d Turkiye Quru Qosunlari mektebiFealiyyeti siyasetci yazici jurnalist universitet muellimi d tarixci publisistEserlerinin dili turk diliTaninmis eseri Uc terzi siyaset Vikianbarda elaqeli mediafayllar Turkculuk ideyasinin onde geden temsilcilerinden olan Yusif Akcura elmin muxtelif sahelelerinde calismisdir Yazdigi elmi ve publisistik eserlere gore qisa muddetden sonra bir vaxtlar muhaciret etmeli oldugu Turkiyede yeniden sevilmeye baslamisdir HeyatiYusif Akcura 1876 ci ilde Rusiyanin Ulyanovsk vilayetinin Simbirsk seherinde anadan olmusdur Y Akcura iki yasinda olarken cuxa istehsal eden fabriki olan atasi Hesen Akcurin vefat edir ve ardinca anasi Bibi Qemer Banu xanimin xesteliyi ile elaqedar olaraq aile 1883 cu ilde Istanbula kocur Yusifin anasi burada dagistanli Osman beyle evlenir ve Osman bey Y Akcuranin telim terbiyesi ile yaxindan mesgul olmaga baslayir Burada Y Akcura 1883 1886 ci illerde ibtidai mektebi 1886 1892 ci illerde ise orta mektebi bitirir 1892 1896 ci illerde ise Istanbul Herbiyye mektebinde tehsilini davam etdirir Herbiyye mektebinde oxuyarken Yusif Akcura yeni yeni formalasan turkculuk herekatlari ile maraqlanmaga dovrun ideoloqlarinin eserlerini oxumaga baslayir Ona tesir eden ilk sexs tez tez evlerinde qonaq oldugu emisi qizi Zohrenin heyat yoldasi olan turk dunyasinin meshur sexslerinden olmus Ismayil bey Qaspirali olur Eyni zamanda Yusif Akcura Veled Celebi Necib Asim bey Bursali Mehemmed Tahir kimi turkculerin irsini menimseyir ve Osmanli tarixini ve fransiz dilini derinden oyrenir Qisa zamanda Yusif Akcuranin feal fealiyyet gostermesi onun Genc turkler herekati ile elaqesi oldugu iddia edilerek tezlikle hebs edilmesine sebeb olmusdur 1897 ci ilde Sultan Ebdulhemidin emri ile Trablise surgun edilir Ittihad ve Tereqqi partiyasinin sultanla apardigi danisiqlardan sonra Yusif Akcuraya intizam verilir ve o bundan istifade ederek dostu Ehmed Ferid beyle birlikde Parise muhaciet edir 1899 1903 cu illerde Fransanin Siyasi Elmler Akademiyasinda tehsil alan Y Akcura burada taninmis Avropa alimlerinden ders alir eyni zamanda Fransada boyuk guce malik olan Genc Turklerle elaqelerini mohkemlendirir Tehsilini tamamladiqdan sonra Turkiyeye donmesi qadagan olundugu ucun 1904 cu ilde Rusiyaya donur ve 1908 ci ile qeder burada qalir Bu dovrde Yusif Akcura Kazan muxbiri adli qezetin redaktoru olur Rusiya muselmanlari ittifaqini yaradir turkculuye aid en meshur yazilarini yazir Dumaya millet vekili secileceyi ucun bu prosesin qarsisini almaq meqsedile 1906 ci ilde hebs edilir Hadiseden sonra 1908 ci ilde Osmanlida mesrutiyyenin elanindan sonra Istanbula qayidir Bu dovrde turkcu derneklerin qurulmasinda istirak edir Turk yurdu dergisini yaradir Cumhuriyyetin elaninda qeder bir sira vezifelerde calisan Y Akcura TBMM e millet vekili secilir ve 1932 ci ilden olumunedek Turk Tarix Qurumu adli dovlet teskilatina rehberlik edir Yusif Akcura 1935 ci ilde Istanbulda urek tutmasindan dunyasini deyisir FealiyyetiYusif Akcura Edirneqapi mezarliginda yerlesen qebri Yusif Akcuranin ilk yazisi Rusiya ile Osmanli turklerinin bir birilerini tanimasi meqsedile yazdigi 1897 ci ilde Istanbulun Melumat dergisinde nesr olunan Sehabeddin Mercani adli bioqrafiya xarakterli meqaledir Istanbulda oxuyarken tetil vaxtlarini Kazanda ve Simbirskide keciren Y Akcura Rusiya turklerinin heyatini oyrenir dovrun taninmis onderlerinden Qeyyum Nasirin Sehabeddin Hezretin ve en esasi qohumu Ismayil bey Qaspiralinin dusuncelerini menimseyirdi Parisde yasadigi donemlerde milliyetci aydinlarla olan tanisliqlari onun fikirlerini daha da qetilesdirir ve mehve dogru geden Osmanlidan xilas olmanin ancaq milliyetcilikle mumkun ola bileceyini derk edirdi Turkculuyun tarixi adli eserinde ozu haqqinda olan bolmede Yusif Akcura yazir Parisde ilk gorusduyu turk milliyyetcilerinden Doktor Serafeddin Megmumi merhum ona Osmanli siyasetinin curukluyunden muxtelif unsurlerin anlasmasinin mumkun olmamasindan turk milliyyetciliyinden basqa hec bir saglam fikir olmadigindan Batililarin umumiyyetle Dogu ve turk dusmenliklerinden medenilerin dillerine doladiqlari edalet ve insaniyyet sozlerine inanmanin tam bir axmaqliq olacagindan ve butun bu gercekleri ona Parisdeki heyati ve musahidelerinin telqin etdiyinden behs etmisdir Yusif Akcuranin turkculukle bagli goruslerini eks etdiren ilk yazisi 1904 cu ilde Qahirede yayimlanan Turk qezetinde turkculuyun manifesti hesab olunan 32 sehifelik Uc terzi siyaset adli meqalesidir Meqale hemin qezetde mubahiseye sebeb olmus ve bir nece muellif ona cavab yazmisdir Bu meqalenin esas meqsedi artiq parcalanmaga baslayan Osmanli Imperiyasini ayaqda saxlamaq ucun verilen 3 teklif qeyd edilmisdir Yusif Akcura turk tarixi haqqinda elmi eser yazmis ilk sexs hesab edilir Turkculuyun tarixi eseri ilk defe olaraq Akcuranin ozunun nasiri ve bas yazari oldugidiru Turk yolu adli illik nesrde 1928 ci ilde nesr edilmisdir Yusif Akcura eserinin bezilerinde Mirze Feteli Axundzadenin fealiyyetine toxunmusdur Mirze Feteli Axundzade haqqinda danisarken onu turkculuk herekatina daxil olan bir aydin kimi nezerden kecirilmesine tam emin olmadigini qeyd edir lakin onun turk dili ucun verdiyi teklifleri xususen elifba islahati ile bagli Turkiyede Kececizade Fuad Pasaya teqdimatini qeyd edir Y Akcura yazir Axundzadenin eserlerini gozden kecire bilmedim Heyati ve eserlerinden behs eden sexsler Mirzenin komediyalarini Azerbaycanda danisilan dil ile yazdigini bildirirler Ele bir dil ki xalq ve yuksek tebeqe kendli ve seherli her kes anlarmis susden uzaq saf ve heqiqi Azeri lehcesinden Mirze eserlerinde ustaliqla istifade etmis imis Bu veziyyetde Axundzade Mirze Feteli dilde feilen turkculuk etmis olur Feqet Mirzenin turk milliyyetciliyi ile bagli dusunce ve goruslerine dair menim elimde ciddi melumatlar yoxdur Hemcinin baxZiya Goyalp Eli bey Huseynzade Ehmed bey Agaoglu Sedri Maqsudi ArsalXarici kecidlerYusif Akcura haqqinda Tatarskie Novosti qezetinde 2007 08 07 at the Wayback Machine Yusif Akcura haqqinda melumat 2012 04 02 at the Wayback Machine Yusif Akcura Istanbulda defn edilmisdirBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011