Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Üç tərzi siyasət" (türk. Üç Tarz-ı Siyâset) — türk millətçiliyinin ideoloqlarından olmuş Yusif Akçura tərəfindən yazılmış məqalə.
Tarixi
"Üç tərzi siyasət" Yusif Akçura 1904-cü ildə Qahirədə "Türk" adlı qəzetdə qələmə aldığı məqalədir. Daha sonra kitab olaraq nəşr edilmişdir.
Məğzi
Yusif Akçura Osmanlı dövlətinin təməl dövlət siyasəti olaraq Osmanlıçılıq, Panislamizm, Türkçülük olmaqla 3 siyasəti müqayisə edərək incələmişdir.
Yusif Akçura "Üç tərzi siyasət" əsərinin girişində yazır ki, Osmanlıda Qərbdən təsirlənərək güc qazanmaq, tərəqqi etmək üçün üç yol təklif edilib:
- Osmanlıya tabe olan millətləri birləşdirərək vahid Osmanlı milləti yaratmaq
- Xilafət haqqının Osmanlı hökmdarlarında olmasından yararlanaraq, bütün müsəlmanları bu hökumətin tabeliyində siyasi olaraq birləşdirmək, yəni panislamizm siyasəti.
- İrqə söykənən siyasi bir türk milləti təşkil etmək
Osmanlı milləti yaratmaq
Yusif Akçura yazır ki, birinci təklifdəki məqsəd o idi ki, Osmanlıdakı müsəlman və qeyri-müsəlman əhaliyə eyni siyasi haqlar tanınır, eyni vəzifələr tələbə olunur. İnsanlara fikir və din azadlığı verilir, yekunda amerikan milləti kimi Osmanlı milləti yaradılır. Bu çətin əməliyyatın nəticəsində Osmanlı dövləti köhnə sərhədlərini mühafizə edəcəkdi.
Yusif Akçura Osmanlı milləti anlayışının Sultan II Mahmudun dönəmində yarandığını yazır. Əsərdə sultanın məşhur fikrini misal gətirir:
 | Mən təbəələrim arasındakı din fərqini məscid, sinaqoq və kilsələrə girdikləri zaman görmək istəyirəm |  |
Osmanlıda vahid millət yaratmaq anlayışı fransız inqilabından sonra formalaşmışdı. Lakin Y.Akçuranın da yazdığı kimi, Osmanlı paşaları (Əli və Fuad paşalar) bu inqilabın mahiyyətini anlamadıqları üçün yanlış çizgiyə girmişdilər. Fransa imperatoru III Napoleonun bu paşalara dəstək verməsi ilə Osmanlı milləti yaratmaq ideyası güclənmişdi. Lakin 1870-71-ci il savaşında almanların fransızları məğlub etməsindən sonra eyni zamanda vicdani dəyərlərə əsaslanan fransız millətçiliyi, irqi əsasa söykənən alman millətçiliyi qarşısında yenildi. Bu yenilgi həm də fransızlardan təsirlənərək tətbiq edilmək istənən Osmanlı milləti anlayışını da məhv etdi.
Panislamizm
Y.Akçura yazır ki, panislamizm ideyasını gündəmə gətirənlər Osmanlı milləti ideyasının dəstəkçilərindən bir qrup idi. Vahid millət ideyası iflasa uğradıqdan sonra həmin qruplar panislamizmə söykəndilər. Panislamistlər Osmanlı dövlətində və ondan kənarda olan bütün müsəlmanları dinin ortaq dəyərləri ilə birləşdirməyə, soy fərqinə baxmadan “din və millət birdir” anlayışı ilə hərəkət edirdilər. Amma bu ideyanın əks tərəfi o idi ki, artıq Osmanlı daxilində müsəlmanlar və qeyri-müsəlmanlar ayrılacaqdı. Panislamizm əvvəlcə mətbuat səhifələrində işləndi, daha sonra diplomatik danışıqlarda istifadə olundu. Hökmdarlar padşah, sultan ləqəblərindən dolayısı ilə imtina edib xəlifə anlayışını yenidən önə çəkdilər. Saraylar seyidlər, şəriflər, imamlar, şeyxlərlə dolub daşdı.
Y.Akçura yazır ki, panislamizmə uyğun olaraq müsəlmanların çox yaşadığı Afrikanın içərilərinə, Çinə elçilər göndərildi, Həmidiyyə Hicaz dəmir yolunun inşasına başlanıldı. Beləliklə, Osmanlı yenidən teokratik kimliyə bürünürdü. Bu isə o demək idi ki, artıq vicdan, fikir azadlığı, din və irq birliyi kimi Osmanlının son dönəmlərdə qazandığı uğurlar yenidən itirilirdi.
İrqə söykənən millətçilik
Yusif Akçura üçüncü axımın çox yeni olduğunun, mövcud hökumətin bu görüşə isti yanaşmamasına görə çox yavaş inkişaf etdiyini yazır. İrqə söykənən millətçilik axını Osmanlıdan kənardakı türk xalqlarını da özündə ehtiva edirdi.
Beləliklə, Yusif Akçura "Üç tərzi siyasət" əsərində mövcud görüşləri təqdim edir və bunlardan hansının uyğun olması barədə fikirlərinə keçir.
Yusif Akçura öncəliklə qarşısına sual qoyur. Bu üç yoldan birini seçərkən mənim hansı mənfəətlər əsasında seçim etməyim lazımdır? Çünki Osmanlıda hər cür dindən və millətdən insan yaşayırdı.
Elə isə seçim necə olmalıdır?
Bu suala isə Y.Akçura hələ ki ağılla deyil, ancaq hisslərlə cavab verməyin mümkünlüyünü qeyd edir:
| | Mən Osmanlı, müsəlman bir türkəm. Buna görə də, Osmanlı dövləti, İslamiyyət və bütün türklərin mənfəətinə xidmət etmək istəyirəm…Osmanlı dövlətinin mənfəəti bütün türklərin və müsəlmanların mənfəətlərinə qarşı deyil. Əksinə, təbəəsi olan müsəlmanlar və türklər onun güclənməsi ilə güclənmiş olduğuna görə, müsəlman və türklər də güclü dəstək tapmış olurlar. Lakin İslamın mənfəəti Osmanlı dövləti və türklüyün mənfəətlərinə tamamən uymaz | |
Çünki bu zaman Osmanlı uzun illərdir təbəəsində olan qeyri-müsəlman topluluqlarını itirmiş olacaqdı, eyni zamanda türklərin içində müsəlman olmayanlar da dəstək verməyəcəkdi.
Y.Akçuraya görə, türklüyün mənfəəti əsas götürüldükdə isə, bu da Osmanlı dövlətinin və İslamın mənfəətinə uyğun gəlməyəcəkdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- (PDF). 2016-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-04.
- . 2017-10-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uc terzi siyaset turk Uc Tarz i Siyaset turk milletciliyinin ideoloqlarindan olmus Yusif Akcura terefinden yazilmis meqale Tarixi Uc terzi siyaset Yusif Akcura 1904 cu ilde Qahirede Turk adli qezetde qeleme aldigi meqaledir Daha sonra kitab olaraq nesr edilmisdir MegziYusif Akcura Osmanli dovletinin temel dovlet siyaseti olaraq Osmanliciliq Panislamizm Turkculuk olmaqla 3 siyaseti muqayise ederek incelemisdir Yusif Akcura Uc terzi siyaset eserinin girisinde yazir ki Osmanlida Qerbden tesirlenerek guc qazanmaq tereqqi etmek ucun uc yol teklif edilib Osmanliya tabe olan milletleri birlesdirerek vahid Osmanli milleti yaratmaq Xilafet haqqinin Osmanli hokmdarlarinda olmasindan yararlanaraq butun muselmanlari bu hokumetin tabeliyinde siyasi olaraq birlesdirmek yeni panislamizm siyaseti Irqe soykenen siyasi bir turk milleti teskil etmekOsmanli milleti yaratmaq Yusif Akcura yazir ki birinci teklifdeki meqsed o idi ki Osmanlidaki muselman ve qeyri muselman ehaliye eyni siyasi haqlar taninir eyni vezifeler telebe olunur Insanlara fikir ve din azadligi verilir yekunda amerikan milleti kimi Osmanli milleti yaradilir Bu cetin emeliyyatin neticesinde Osmanli dovleti kohne serhedlerini muhafize edecekdi Yusif Akcura Osmanli milleti anlayisinin Sultan II Mahmudun doneminde yarandigini yazir Eserde sultanin meshur fikrini misal getirir Men tebeelerim arasindaki din ferqini mescid sinaqoq ve kilselere girdikleri zaman gormek isteyirem Osmanlida vahid millet yaratmaq anlayisi fransiz inqilabindan sonra formalasmisdi Lakin Y Akcuranin da yazdigi kimi Osmanli pasalari Eli ve Fuad pasalar bu inqilabin mahiyyetini anlamadiqlari ucun yanlis cizgiye girmisdiler Fransa imperatoru III Napoleonun bu pasalara destek vermesi ile Osmanli milleti yaratmaq ideyasi guclenmisdi Lakin 1870 71 ci il savasinda almanlarin fransizlari meglub etmesinden sonra eyni zamanda vicdani deyerlere esaslanan fransiz milletciliyi irqi esasa soykenen alman milletciliyi qarsisinda yenildi Bu yenilgi hem de fransizlardan tesirlenerek tetbiq edilmek istenen Osmanli milleti anlayisini da mehv etdi Panislamizm Y Akcura yazir ki panislamizm ideyasini gundeme getirenler Osmanli milleti ideyasinin destekcilerinden bir qrup idi Vahid millet ideyasi iflasa ugradiqdan sonra hemin qruplar panislamizme soykendiler Panislamistler Osmanli dovletinde ve ondan kenarda olan butun muselmanlari dinin ortaq deyerleri ile birlesdirmeye soy ferqine baxmadan din ve millet birdir anlayisi ile hereket edirdiler Amma bu ideyanin eks terefi o idi ki artiq Osmanli daxilinde muselmanlar ve qeyri muselmanlar ayrilacaqdi Panislamizm evvelce metbuat sehifelerinde islendi daha sonra diplomatik danisiqlarda istifade olundu Hokmdarlar padsah sultan leqeblerinden dolayisi ile imtina edib xelife anlayisini yeniden one cekdiler Saraylar seyidler serifler imamlar seyxlerle dolub dasdi Y Akcura yazir ki panislamizme uygun olaraq muselmanlarin cox yasadigi Afrikanin icerilerine Cine elciler gonderildi Hemidiyye Hicaz demir yolunun insasina baslanildi Belelikle Osmanli yeniden teokratik kimliye burunurdu Bu ise o demek idi ki artiq vicdan fikir azadligi din ve irq birliyi kimi Osmanlinin son donemlerde qazandigi ugurlar yeniden itirilirdi Irqe soykenen milletcilik Yusif Akcura ucuncu aximin cox yeni oldugunun movcud hokumetin bu goruse isti yanasmamasina gore cox yavas inkisaf etdiyini yazir Irqe soykenen milletcilik axini Osmanlidan kenardaki turk xalqlarini da ozunde ehtiva edirdi Belelikle Yusif Akcura Uc terzi siyaset eserinde movcud gorusleri teqdim edir ve bunlardan hansinin uygun olmasi barede fikirlerine kecir Yusif Akcura oncelikle qarsisina sual qoyur Bu uc yoldan birini secerken menim hansi menfeetler esasinda secim etmeyim lazimdir Cunki Osmanlida her cur dinden ve milletden insan yasayirdi Ele ise secim nece olmalidir Bu suala ise Y Akcura hele ki agilla deyil ancaq hisslerle cavab vermeyin mumkunluyunu qeyd edir Men Osmanli muselman bir turkem Buna gore de Osmanli dovleti Islamiyyet ve butun turklerin menfeetine xidmet etmek isteyirem Osmanli dovletinin menfeeti butun turklerin ve muselmanlarin menfeetlerine qarsi deyil Eksine tebeesi olan muselmanlar ve turkler onun guclenmesi ile guclenmis olduguna gore muselman ve turkler de guclu destek tapmis olurlar Lakin Islamin menfeeti Osmanli dovleti ve turkluyun menfeetlerine tamamen uymaz Cunki bu zaman Osmanli uzun illerdir tebeesinde olan qeyri muselman topluluqlarini itirmis olacaqdi eyni zamanda turklerin icinde muselman olmayanlar da destek vermeyecekdi Y Akcuraya gore turkluyun menfeeti esas goturuldukde ise bu da Osmanli dovletinin ve Islamin menfeetine uygun gelmeyecekdi Hemcinin baxYusif AkcuraIstinadlar PDF 2016 03 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 03 04 2017 10 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 10