Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yuli Borisoviç Xariton (rus. Ю́лий Бори́сович Харито́н;27 fevral 1904, Sankt-Peterburq – 18 dekabr 1996, Sarov[d], Nijeqorod vilayəti) — Sovet və rus nəzəri fiziki və fiziki kimyaçısı, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, SSRİ Elmlər Akademiyasının və Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki.
| Yuli Xariton | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 27 fevral 1904 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 dekabr 1996(92 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | nəzəri fizika, fizika, fiziki kimya |
| Elmi dərəcələri | |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbərləri | Ernest Rezerford, Ceyms Çedvik |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sovet atom bombası layihəsinin liderlərindən biri. (1956) və üç (1949, 1951, 1953) laureatı. Üç dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1949, 1951, 1954).
Həyatı
Yuli Xariton 14 (27) fevral 1904-cü ildə Sankt-Peterburqda yəhudi ailəsində anadan olub. O, 13 yaşından real məktəbdə oxuyarkən xadimə, şagird mexanik, çilingər kimi çalışmağa başlayıb.
Xariton 1920–1925-ci illərdə Petroqradda Politexnik İnstitutunun elektromexanika fakültəsində, 1921-ci ilin yazından fizika-mexanika fakültəsində təhsil alıb.
O,1921-ci ildə N. N. Semyonovun rəhbərliyi ilə Fizika-Texniki İnstitutunda elmi-tədqiqat işlərinə başlayır.
1926–1928-ci illərdə Yuli Xariton Kavendiş Laboratoriyasında (Kembric, İngiltərə) təlim keçib. Ernest Rezorford və Ceyms Çadvikin rəhbərliyi altında o, elmlər doktoru (D. Sc., Doctor of Science) elmi dərəcəsi alıb.
Xaritonun dissertasiya mövzusu: "Alfa hissəciklərinin yaratdığı ssintillyasiyaların hesablanması haqqında" olub. Ezamiyyətdən qayıtdıqdan sonra Q. M. Frank ilə birlikdə mitogenetik şüalanma məsələləri ilə məşğul olmağa başlayır. Xariton bir müddət sonra kimyəvi kinetikaya — partlayıcı maddələrin nəzəriyyəsi məsələlərinin tədqiqi sahəsinə qayıdır.
Xariton 1931–1946-cı illərdə Leninqradda Kimya-Fizika İnstitutunda partlayıcı maddələr laboratoriyasının müdiri vəzifəsində çalışıb. Detonasiya, yanma nəzəriyyəsi və partlayış dinamikası üzrə elmi işlər aparıb. Eyni zamanda o, Leninqrad Sənaye İnstitutunda ümumi fizika kursundan dərs deyib və "Eksperimental və nəzəri fizika" jurnalının redaktoru olub.
1935-ci ildən — əsərlərinin məcmusuna görə fizika-riyaziyyat elmləri doktoru dərəcəsini alıb.
SSRİ nüvə layihəsində
1939–1941-ci illərdə Yuli Xariton və Yakov Zeldoviç ilk dəfə uranın parçalanmasının zəncirvari reaksiyasını hesabladılar. İkinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə nüvə silahı üzərində işlər dayandırıldı, Çünki Xaritonun laboratoriyası adi silahlar üzərində işlərlə dolu idi. Böyük Vətən müharibəsinin qızğın vaxtında ağır nüvələrin kortəbii parçalanmasını kəşf edənlərdən biri Georgi Flerov İosif Stalinə məktub göndərərək, atom bombasının dizaynı və istehsalı üzərində işlərin təxirə salınmadan başlanmasını təkid etdi.
1946-cı ildə Xariton İqor Kurçatovun təşəbbüsü və təkidi ilə SSRİ Elmlər Akademiyasının Sarov şəhərində yerləşən 2 saylı məxfi laboratoriyasına (Arzamas-16) baş konstruktoru və elmi rəhbəri təyin olundu. Onun rəhbərliyi altında nüvə silahı proqramının həyata keçirilməsi işlərinə SSRİ-nin ən yaxşı fizikləri cəlb edildi. Yuli Xariton ən ciddi məxfilik şəraitində Sarovda ilk sovet atom (29 avqust 1949) və hidrogen (12 avqust 1953) bombalarının uğurlu sınağı ilə yekunlaşan işlərə rəhbərlik edənlərdən biri oldu. Atom silahının hazırlığının birinci mərhələsində əsas vəzifə sirlərinə yalnız dörd elm adamının daxil olduğu Amerika silahını öyərnmək idi. Bu qrupa Əlixanov, Kurçatov, Kikoin və Xariton daxil edilmişdi. İkinci mərhələdə isə silahın özü hazırlandı.
Yuli Xariton xatirələrində atom bombasının ilk sınağını belə təsvir edib: "29 avqust 1949-cu ildə atom bombasının sınağı keçirilirdi. Paliqona ali rütbəli hərbçi və tanınmış fiziklərlə yanaşı atom layihəsinin kuratoru Lavrenti Beriya da gəlmişdi. Həyəcanlı dəqiqələr yaşanırdı. İosif Stalin məruzə gözləyirdi. Hər şey uğurlu alındı. Beriya əvvəlcə Kurçatovu qucaqlayıb öpdü. Sonra məni qucağına alaraq alnımdan öpməyə başladı. Bəli, o, dəqiqələr sonra Stalinə zəng vurub SSRİ-nin nüvə silahına sahib olduğunu deyəcəkdi və bununla da özünün əvəzolunmaz kadr olduğunu sübut edəcəkdi." Xaritonun nəvəsi A. Y. Semenovun xatirələrinə görə isə, babası Beriyanın həyatında rastlaşdığı ən dəhşətli insan olduğunu söyləyirdi.
Yuli Xariton 1946-cı ildən SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 1953-cü ildən isə akademiki idi.
Xariton elmi fəaliyyəti dövründə normadan qat-qat artıq şüalanmaya məruz qalsa da, uzun ömür yaşayıb. 1996-cı il dekabrın 18-də 92 yaşında Sarovda vəfat edib. Moskvada, Novodeviçye qəbiristanlığında 9-cu bölmədə dəfn olunub.
İctimai fəaliyyəti
Yuli Xariton 1955-ci ildə "Üç yüz məktubu"nu imzalayanlar arasında idi. 1956-cı ildən Sov.İKP üzvüdür.
O, 3–11 çağırış SSRİ Ali Sovetinin deputatı olub.
Xariton 1973-cü ildə "Pravda" qəzetinə alimlərin "akademik Andrey Saxarovun davranışını" pisləyən məktubunu imzalayan SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiklərindən biri idi. Məktubda Saxarov "Sovet İttifaqının dövlət sistemini, xarici və daxili siyasətini gözdən salan bir sıra bəyanatlar verməkdə" ittiham olunurdu.
1965-ci ildə A. P. Aleksandrov və N. N. Semyonovla birlikdə Leonid Brejnevə Stalin şəxsiyyətinə pərəstişin pislənməsini ləğv etməməyə çağıran məktub imzalayıb.
1981-ci ildə o, A. Saxarovun ögey oğlu A. Semyonovun gəlini — Yelizaveta Alekseevanın SSRİ-ni tərk etməsini asanlaşdırmaq xahişi ilə Yuri Andropova müraciət edib.
1988-ci ildə o, Leninqrad ekologiyasına vurduğu zərərlə əlaqədar təsdiq edilmiş layihə üzrə Leninqrad bəndinin tikintisinə qarşı çıxıb.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Julij Chariton // https://www.vle.lt/straipsnis/julij-chariton/.
- https://old.bigenc.ru/physics/text/4730189.
- http://www.biblioatom.ru/founders/khariton_yuliy_borisovich/.
- http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-52594.ln-ru.
- Харитон Юлий Борисович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- http://moscow-tombs.ru/1996/1996.htm.
- Династия Гессенов 2012-04-28 at the Wayback Machine
- Чернышёв А. К. Подвиг Юлия Харитона 2016-10-27 at the Wayback Machine.
- Из биографических записей Ю. Б. Харитона // Юлий Борисович Харитон. Человек столетия. М.: ИздАТ. В. Н. Михайлов. 1999. 13–14. ISBN .
- Биография Юлия Харитона 2014-03-28 at the Wayback Machine // РИА Новости
- . Archived from the original on 2010-08-30. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- Дименштейн И. Латвийский след атомной бомбы 2016-03-05 at the Wayback Machine // delfi.lv
- . Archived from the original on 2016-09-14. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- . Archived from the original on 2019-04-30. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- Сойфер В. Н. "Юлий Харитон: «Водородную бомбу мы сделали раньше американцев»". Новости сибирской науки. Научно-техническая библиотека Сибирского отделения РАН. 2017-11-08. 2024-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- . Archived from the original on 2017-07-10. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- "Архивированная копия". 2018-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-11.Arxiv surəti 15 yanvar 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- . Archived from the original on 2018-10-18. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- Юлий Борисович Харитон: Путь длиною в век. — М.: Наука, 2005. — С. 525.
- Юлий Борисович Харитон: Путь длиною в век. — М.: Наука, 2005. — С. 529.
- Юлий Борисович Харитон: Путь длиною в век. — М.: Наука, 2005. — С. 530.
Ədəbiyyat
- Ю. Б. Харитон: Профиль автора // Журнал "Успехи физических наук" (данное досье также доступно здесь и здесь)
- Звезда Харитона // Наука и жизнь. № 9. 2004.
- Человек столетия. Под ред. В. Н. Михайлова. М.: ИздАТ. 1999. ISBN .
- [1424 Харитон Юлий Борисович] (#bad_url).
- Н. Фукс. Рецензия на книгу Ю. Б. Харитона и А. И. Шальникова «Механизм конденсации и образование коллоидов» (PDF) // Успехи физических наук. № 6. 1934. 819—820.
- Андрюшин И. А. Юлий Борисович Харитон: Страницы творческой биографии. Саров: РФЯЦ-ВНИИЭФ. 2014. ISBN .
Xarici keçidlər
- Ю. Б. Харитон: Биография // Портал РНЦ "Курчатовский институт".
- Юлий Борисович Харитон (К восьмидесятилетию со дня рождения) / А. П. Александров, Е. И. Забабахин, Я. Б. Зельдович, П. Л. Капица, И. К. Кикоин, М. А. Марков, Н. Н. Семенов, В. Я. Френкель, А. И. Шальников // Ru:УФН, 1984,т. 142, № 2, с. 357–358.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yuli Borisovic Xariton rus Yu lij Bori sovich Harito n 27 fevral 1904 Sankt Peterburq 18 dekabr 1996 Sarov d Nijeqorod vilayeti Sovet ve rus nezeri fiziki ve fiziki kimyacisi fizika riyaziyyat elmleri doktoru SSRI Elmler Akademiyasinin ve Rusiya Elmler Akademiyasinin akademiki Yuli XaritonDogum tarixi 27 fevral 1904 1904 02 27 Dogum yeri Sankt Peterburq Rusiya imperiyasiVefat tarixi 18 dekabr 1996 1996 12 18 92 yasinda Vefat yeri Sarov d Sarov seher dairesi d Nijeqorod vilayeti RusiyaDefn yeri Novodevicye qebiristanligiElm saheleri nezeri fizika fizika fiziki kimyaElmi dereceleri fizika riyaziyyat elmleri doktoru felsefe doktoruIs yerleri A F Ioffe adina Fizika Texnologiya Institutu d 1921 Tehsili Kembric Universiteti 1926 1928 Sankt Peterburq Politexnik Universiteti 1920 1925 Elmi rehberleri Ernest Rezerford Ceyms CedvikUzvluyu Rusiya Elmler Akademiyasi 1953 SSRI Elmler AkademiyasiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sovet atom bombasi layihesinin liderlerinden biri Lenin 1956 ve uc Stalin mukafati 1949 1951 1953 laureati Uc defe Sosialist Emeyi Qehremani 1949 1951 1954 HeyatiYuli Xariton 14 27 fevral 1904 cu ilde Sankt Peterburqda yehudi ailesinde anadan olub O 13 yasindan real mektebde oxuyarken xadime sagird mexanik cilinger kimi calismaga baslayib Xariton 1920 1925 ci illerde Petroqradda Politexnik Institutunun elektromexanika fakultesinde 1921 ci ilin yazindan fizika mexanika fakultesinde tehsil alib O 1921 ci ilde N N Semyonovun rehberliyi ile Fizika Texniki Institutunda elmi tedqiqat islerine baslayir 1926 1928 ci illerde Yuli Xariton Kavendis Laboratoriyasinda Kembric Ingiltere telim kecib Ernest Rezorford ve Ceyms Cadvikin rehberliyi altinda o elmler doktoru D Sc Doctor of Science elmi derecesi alib Xaritonun dissertasiya movzusu Alfa hisseciklerinin yaratdigi ssintillyasiyalarin hesablanmasi haqqinda olub Ezamiyyetden qayitdiqdan sonra Q M Frank ile birlikde mitogenetik sualanma meseleleri ile mesgul olmaga baslayir Xariton bir muddet sonra kimyevi kinetikaya partlayici maddelerin nezeriyyesi meselelerinin tedqiqi sahesine qayidir Xariton 1931 1946 ci illerde Leninqradda Kimya Fizika Institutunda partlayici maddeler laboratoriyasinin mudiri vezifesinde calisib Detonasiya yanma nezeriyyesi ve partlayis dinamikasi uzre elmi isler aparib Eyni zamanda o Leninqrad Senaye Institutunda umumi fizika kursundan ders deyib ve Eksperimental ve nezeri fizika jurnalinin redaktoru olub 1935 ci ilden eserlerinin mecmusuna gore fizika riyaziyyat elmleri doktoru derecesini alib SSRI nuve layihesinde1939 1941 ci illerde Yuli Xariton ve Yakov Zeldovic ilk defe uranin parcalanmasinin zencirvari reaksiyasini hesabladilar Ikinci Dunya muharibesinin baslamasi ile nuve silahi uzerinde isler dayandirildi Cunki Xaritonun laboratoriyasi adi silahlar uzerinde islerle dolu idi Boyuk Veten muharibesinin qizgin vaxtinda agir nuvelerin kortebii parcalanmasini kesf edenlerden biri Georgi Flerov Iosif Staline mektub gondererek atom bombasinin dizayni ve istehsali uzerinde islerin texire salinmadan baslanmasini tekid etdi 1946 ci ilde Xariton Iqor Kurcatovun tesebbusu ve tekidi ile SSRI Elmler Akademiyasinin Sarov seherinde yerlesen 2 sayli mexfi laboratoriyasina Arzamas 16 bas konstruktoru ve elmi rehberi teyin olundu Onun rehberliyi altinda nuve silahi proqraminin heyata kecirilmesi islerine SSRI nin en yaxsi fizikleri celb edildi Yuli Xariton en ciddi mexfilik seraitinde Sarovda ilk sovet atom 29 avqust 1949 ve hidrogen 12 avqust 1953 bombalarinin ugurlu sinagi ile yekunlasan islere rehberlik edenlerden biri oldu Atom silahinin hazirliginin birinci merhelesinde esas vezife sirlerine yalniz dord elm adaminin daxil oldugu Amerika silahini oyernmek idi Bu qrupa Elixanov Kurcatov Kikoin ve Xariton daxil edilmisdi Ikinci merhelede ise silahin ozu hazirlandi Yuli Xariton xatirelerinde atom bombasinin ilk sinagini bele tesvir edib 29 avqust 1949 cu ilde atom bombasinin sinagi kecirilirdi Paliqona ali rutbeli herbci ve taninmis fiziklerle yanasi atom layihesinin kuratoru Lavrenti Beriya da gelmisdi Heyecanli deqiqeler yasanirdi Iosif Stalin meruze gozleyirdi Her sey ugurlu alindi Beriya evvelce Kurcatovu qucaqlayib opdu Sonra meni qucagina alaraq alnimdan opmeye basladi Beli o deqiqeler sonra Staline zeng vurub SSRI nin nuve silahina sahib oldugunu deyecekdi ve bununla da ozunun evezolunmaz kadr oldugunu subut edecekdi Xaritonun nevesi A Y Semenovun xatirelerine gore ise babasi Beriyanin heyatinda rastlasdigi en dehsetli insan oldugunu soyleyirdi Yuli Xariton 1946 ci ilden SSRI Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu 1953 cu ilden ise akademiki idi Xariton elmi fealiyyeti dovrunde normadan qat qat artiq sualanmaya meruz qalsa da uzun omur yasayib 1996 ci il dekabrin 18 de 92 yasinda Sarovda vefat edib Moskvada Novodevicye qebiristanliginda 9 cu bolmede defn olunub Ictimai fealiyyetiYuli Xariton 1955 ci ilde Uc yuz mektubu nu imzalayanlar arasinda idi 1956 ci ilden Sov IKP uzvudur O 3 11 cagiris SSRI Ali Sovetinin deputati olub Xariton 1973 cu ilde Pravda qezetine alimlerin akademik Andrey Saxarovun davranisini pisleyen mektubunu imzalayan SSRI Elmler Akademiyasinin akademiklerinden biri idi Mektubda Saxarov Sovet Ittifaqinin dovlet sistemini xarici ve daxili siyasetini gozden salan bir sira beyanatlar vermekde ittiham olunurdu 1965 ci ilde A P Aleksandrov ve N N Semyonovla birlikde Leonid Brejneve Stalin sexsiyyetine perestisin pislenmesini legv etmemeye cagiran mektub imzalayib 1981 ci ilde o A Saxarovun ogey oglu A Semyonovun gelini Yelizaveta Alekseevanin SSRI ni terk etmesini asanlasdirmaq xahisi ile Yuri Andropova muraciet edib 1988 ci ilde o Leninqrad ekologiyasina vurdugu zererle elaqedar tesdiq edilmis layihe uzre Leninqrad bendinin tikintisine qarsi cixib IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Julij Chariton https www vle lt straipsnis julij chariton https old bigenc ru physics text 4730189 http www biblioatom ru founders khariton yuliy borisovich http www ras ru win db show per asp P id 52594 ln ru Hariton Yulij Borisovich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 http moscow tombs ru 1996 1996 htm Dinastiya Gessenov 2012 04 28 at the Wayback Machine Chernyshyov A K Podvig Yuliya Haritona 2016 10 27 at the Wayback Machine Iz biograficheskih zapisej Yu B Haritona Yulij Borisovich Hariton Chelovek stoletiya M IzdAT V N Mihajlov 1999 13 14 ISBN 5 866656 089 5 Biografiya Yuliya Haritona 2014 03 28 at the Wayback Machine RIA Novosti Archived from the original on 2010 08 30 Istifade tarixi 2023 04 13 Dimenshtejn I Latvijskij sled atomnoj bomby 2016 03 05 at the Wayback Machine delfi lv Archived from the original on 2016 09 14 Istifade tarixi 2023 04 13 Archived from the original on 2019 04 30 Istifade tarixi 2023 04 13 Sojfer V N Yulij Hariton Vodorodnuyu bombu my sdelali ranshe amerikancev Novosti sibirskoj nauki Nauchno tehnicheskaya biblioteka Sibirskogo otdeleniya RAN 2017 11 08 2024 03 16 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 13 Archived from the original on 2017 07 10 Istifade tarixi 2023 04 13 Arhivirovannaya kopiya 2018 01 15 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 11 Arxiv sureti 15 yanvar 2018 tarixinden Wayback Machine saytinda Archived from the original on 2018 10 18 Istifade tarixi 2023 04 13 Yulij Borisovich Hariton Put dlinoyu v vek M Nauka 2005 S 525 Yulij Borisovich Hariton Put dlinoyu v vek M Nauka 2005 S 529 Yulij Borisovich Hariton Put dlinoyu v vek M Nauka 2005 S 530 EdebiyyatYu B Hariton Profil avtora Zhurnal Uspehi fizicheskih nauk dannoe dose takzhe dostupno zdes i zdes Zvezda Haritona Nauka i zhizn 9 2004 Chelovek stoletiya Pod red V N Mihajlova M IzdAT 1999 ISBN 5 866656 089 5 1424 Hariton Yulij Borisovich bad url N Fuks Recenziya na knigu Yu B Haritona i A I Shalnikova Mehanizm kondensacii i obrazovanie kolloidov PDF Uspehi fizicheskih nauk 6 1934 819 820 Andryushin I A Yulij Borisovich Hariton Stranicy tvorcheskoj biografii Sarov RFYaC VNIIEF 2014 ISBN 978 5 9515 0260 5 Xarici kecidlerYu B Hariton Biografiya Portal RNC Kurchatovskij institut Yulij Borisovich Hariton K vosmidesyatiletiyu so dnya rozhdeniya A P Aleksandrov E I Zababahin Ya B Zeldovich P L Kapica I K Kikoin M A Markov N N Semenov V Ya Frenkel A I Shalnikov Ru UFN 1984 t 142 2 s 357 358