Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bohemiya — Çexiyada vilayət, qədim krallıq.
| dövlət | |||||
| Bohemiya krallığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| České království (cs) Königreich Böhmen (de) Regnum Bohemiae (la) | |||||
| |||||
 Bohemiya 1419–37 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Praqa | ||||
| Rəsmi dilləri | Çex dili və Alman dili | ||||
| Dövlət dini | lüteranlıq, katolisizm | ||||
| İdarəetmə forması | monarxiya | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Eramızın IV əsrində, hələ çex xalqının təşəkkül tapmadığı bir dövrdə Asiyadan gəlmiş köçəri hunların qədim çex torpağı olan Bohemiyaya yürüşü bu mənada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlumdur ki, hunlar öz yürüşü ilə bütün Avropanın xəritəsini dəyişdirmişlər.
A. N. Veselovskiyə görə, bütün tarix "Vermittelung der Gegensatze" ("qarşıdurma vasitəsidir"), çünki daim mübarizə şəraitində keçmişdir. Bəzi araşdırmalara görə, IV əsrin axırlarında Şərqi Avropa çöllərindəki hunların etnik tərkibi əsasən dil baxımdan bir-birinə yaxın olan iki müxtəlif qrupdan – protobulqar və qədim türk tayfalarından ibarət olmuşdur. Hunlar 374-cü ildən başlayaraq 469-cu ilə qədər Avropada imperatorluq etmişlər. Məhz həmin dövrə təsadüf edən Xalqların Böyük Köçü də birbaşa hunların Avropaya yürüşü ilə bağlıdır. Cənub-Şərqi Avropada hunlar haqqında məlumatlara eramızın I minilliyinin I yarısına aid latın və yunan mənbələrində, xüsusən, , , Menandrın və əsərlərində rast gəlinir.
Hunların yürüşü Avropanın barbar tayfalarını da hərəkətə gətirdi. Belə ki, bu dövrdə onların hücumu ilə Qara dəniz ətrafı vilayətlərdə hökmranlıq edən ostqotlar və vestqotlar darmadağın edilərək qərbə tərəf çəkilməyə məcbur oldular. Hunların ən böyük gücü onların düşmənə gözlənilməz anda və gözlənilməz yerdə zərbə vurmaları idi. Qərbi slavyanlar, o cümlədən çexlər və slovaklar həmin dövrdə Dunay, Elba və Visla çayları arasında məskunlaşmışdılar. Türklər, germanlar və başqa xalqlar kimi, onlar da Xalqların Böyük Köçü prosesində fəal iştirak etmişlər. "Çex haqqında əfsanə"dən göründüyü kimi, çexlər də IV – VI əsrlərdə Xalqların Böyük Köçü prosesində iştirak etmiş və Xorvatiyadan indiki Çexiyanın ərazisinə gələrək assimilyasiya prosesinə məruz qalmışlar.
Hunların slavyanlarla təmaslarından danışarkən ilk növbədə onların Avropaya yürüşündən əvvəl mövcud olan tarixi vəziyyəti nəzərdən keçirmək lazım gəlir.
Dəmir dövründə, e.ə. VIII–V əsrlərdə Avropanın böyük bir hissəsi Halstat mədəniyyətinin təsiri altında idi. Halstat mədəniyyəti əsasən Cənubi German və Orta Dunay mədəniyyətlərindən təşkil olunmuşdur. Orta Dunayın şimal vadisində yerləşən Çexiya və Moravanın mədəniyyəti də özündə bir çox mədəniyyətləri birləşdirir: Şərqdə Sileziya mədəniyyətini, Cənubi Moravada Dağlı mədəniyyətini, Cənubi Çexiyada Halstat sərdabə mədəniyyətini, Mərkəzi, Şimali, Qərbi Çexiyada Bilan mədəniyyətini..
Bohemiya ərazisindəki sonrakı dövr La Ten dövrü adlanır. Bu, İsveçrədə La Ten ərazisində tapılmış qazıntı ilə bağlıdır. Mərkəzi Avropada aparılan qazıntılar isə əsasən keltlərə məxsus əşyaların müəyyən edilməsi ilə nəticələnmişdir. Reyn və Dunay sahillərindən gəlmiş keltlər Avropanın böyük bir hissəsini işğal edərək Kiçik Asiyaya qədər gəlib çıxmışlar. İşğalçılıq dövründə onlar bir çox qədim vilayətlərlə təmasda olmuşlar, hətta bir sıra antik müəlliflərin əsərlərində də onlardan bəhs olunur. İndiki Çexiya ərazisində məskunlaşmış ilk sakinlər keltlərin məşhur Boy tayfası olmuşdur. Bu hələ ki, bizə məlum olan yeganə tezisdir. O dövrdə rəsmi dil latın dili olduğundan bu tayfaya latınca "Bohemians", onların yaşadığı əraziyə isə "Bohemia" dedilər.. Sonradan çexlər bu adı əbədiləşdirmək üçün bu torpağın rəmzi saydıqları çini qablara "Bohemia" və ya xalq dilində desək, "Bogema" adını verdilər. Almanlar bu gün də bu əraziyə "Böhmen" deyirlər.
E. ə. IV əsrdə keltlər Çexiya və ərazilərində ən məhsuldar torpaqları tutaraq orada məskunlaşmağa başladılar. Çox tez bir zamanda burada əkinçilik və maldarlıq böyük vüsət aldı. Keltlər gözəl şaxtaçı, dəmirçi kimi ad çıxarmış, dünyada ilk dəfə olaraq sikkə düzəltmiş, kirəmit emalının gözəl bilicisi olmuşlar. Onların işlətdiyi alətlər bu günə kimi öz görkəmini saxlamaqdadır.
Kelt cəmiyyətinin çiçəklənməsi prosesi e. ə. I əsrdə şimaldan gələn german tayfalarının yürüşü ilə dayandırıldı. Bunun ardınca romalılar keltləri məğlub edərək onların hakimiyyətinə son qoydular. Yeni eraya keçid dövründə kelt əhalisinin bir hissəsi sıxışdırıldı, digər hissəsi isə assimilyasiyaya uğradı. Lakin onların yaratdığı o böyük mədəniyyət yaşadı və uzun müddət Avropa mədəni irsinin tərkib hissəsi olaraq qaldı. Çexlərə keltlərdən latın mənşəli "Bohemia" sözü qaldı.
Sonralar keltləri german tayfaları olan və kvadlar əvəz edərək tədricən indiki Çexiya ərazisində məskunlaşmağa başladılar. V əsrdən etibarən isə həmin ərazilər hunların nəzarəti altına keçir. Hun tayfalarının Şərqi Avropada hegemon rola malik olmaları o vaxtkı tarixi şəraitlə bağlı idi. Belə ki, Şərqi Avropada həmin dövrdə hunların qarşısında dura biləcək dövlət yox idi. Bununla belə şərqdəki ağırlıq mərkəzi Dnepr sahilləri idi, qərbdə isə narahatlıq Dunay boyunca hiss olunurdu (6, 75.). V əsrin əvvəllərində hunlar Bohemiya və Slovakiyaya daxil oldular. Həmin dövrdə, başqa sözlə, Xalqların Böyük Köçü dövründə Bohemiya o qədər də geniş şəkildə məskunlaşmamışdı. Elə bu səbəbdən də Bohemiya torpağı mədəni və iqtisadi inkişafdan geri qalmışdı.. Hunların təsiri altında bu köçə məruz qalanlar ilk növbədə germanlar, indiki Çexiya ərazisində yaşamış markomanlar, Morava və Slovakiyada məskunlaşmış kvadlar olmuşlar. Uzun döyüşlərdən sonra şərqi german tayfaları hunlar tərəfindən məğlubiyyətə uğrayaraq qərbə doğru çəkilməyə məcbur oldular.
V əsrdən etibarən slavyanlar hunların təzyiqi nəticəsində geri çəkilən german tayfalarından, xüsusən, qot, burqund, vandal və lanqobardlardan boşaldılmış geniş ərazilərdə məskunlaşmağa başladılar.. Bu dövrün sonunda qərbi slavyanlar Elba sahillərinə, indiki Çexiya ərazilərinə daxil oldular. Çex tayfaları qərbi slavyanlar içərisində sayca çoxluq təşkil edirdilər. Praqa qəsri Avropanın mərkəzində, ticarət yollarının qovşağında yerləşdiyindən xırda tayfalar yadelli işğalçılara qarşı birgə müqavimət göstərmək üçün bura axışıb gəlirdilər(5, 8).
Slavyanların sonrakı axını Şərqə – Karpat ətəyinə, Dunayın aşağı sahillərindəki ərazilərə doğru istiqamətlənmişdi. Onlar əsasən Avropanın mərkəzi və cənub hissələrində – Visla ilə Dnepr çayları arasında məskunlaşmışdılar. Artıq bu zaman keltlər həmin ərazilərin böyük bir hissəsini tərk etmişdilər. Onların Dunayın şimal hissəsinə ilk gəlişi IV əsrin sonu, V əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Ümumiyyətlə, slavyanların yeni ərazilərə köçürülməsi bir qayda olaraq imperatorların razılığı ilə sülh şəraitində keçmişdir. IV–VII əsrlərdə slavyanlar Frakiyadan Adrianopola, Makedoniyadan Soluna, Albaniyadan Fessaliya və Livadiyaya qədər böyük bir ərazidə məskunlaşmışdılar. Mərkəzi Avropada Odra ilə Dnepr arasında yaşayan slavyan tayfaları da bu köçə qoşuldular. VI əsrin I yarısında lanqobardlar hələ də Morava ərazisində qalmaqda idilər. Bununla belə Bohemiya ərazisində məskunlaşmış markomanların qalıqları digər german tayfaları ilə birgə Dunaya doğru çəkilərək Bavar tayfasının yaranmasında iştirak etdilər.
434-cü ildə Attila Hun sərhədinə gələn elçiləri Dunay ilə Morava çaylarının birləşdiyi yerdə qarşılayaraq sülh bağladı. Bu sülh tarixdə Konstantsa adı ilə məşhurdur. Sülhün şərtlərinə görə, Bizans Hun hakimiyyəti altında olan qövmlərlə (bunların çoxu german və slavyan tayfaları idi) görüşməməli, hunlardan qaçıb Bizansa sığınanları geri qaytarmalı, həmçinin hunlara ödədiyi illik vergi 700 librə olmalı idi Bizansın bu ağır şərtləri qəbul etməkdən başqa çarəsi yox idi.
Əgər nəzərə alsaq ki, hunlar Avropanın böyük bir hissəsinə nəzarət edirdilər və bu səbəbdən də işçi qüvvəsinə hədsiz ehtiyac yaranmışdı, onda bu ərazilərdə slavyanların yerləşdirilməsi səbəbi aydınlaşar. Məhz o dövrdə hun türkləri ilə slavyanların geniş təmasları yaranır.
Slavyanlar haqqında ilk məlumatı eramızın I əsrində yaşamış Roma yazıçısı və alimi Böyük Plinin vermişdir. Onlar Avropanın yerli sakinləri olmuş, lakin daim yerlərini dəyişdikləri üçün başqa xalqların təsiri altına düşmüş və təbiidir ki, özləri də həmin xalqların mədəniyyətinin inkişafına öz təsirlərini göstərmişlər (5, 7.). Slavyanların ulu diyarı əsasən Karpat silsilə dağlarını, Visla və Dnepr arasındakı geniş əraziləri əhatə edirdi. Slavyanlar yeni ərazilərdə inkişaf etmiş xalqlarla təmasa girərək mədəniyyət və təsərrüfat vərdişlərinə yiyələnirdilər. Lakin bu zaman onlar yabançı ünsürləri kor-koranə qəbul etmir, yaradıcı şəkildə onlardan bəhrələnərək özünəməxsus həyat tərzi yaradırdılar.
Slavyanların da daxil olduğu Hun imperiyası müxtəlif tayfaları özündə birləşdirirdi. Onların arasında german tayfalarını, eləcə də indiki Çexiyanın əvvəlki sahibləri olan markomanları və kvadları, slavyanları, türk tayfalarını göstərmək olar. Hunlar onların təzyiqindən qaçan tayfaların Romanın hakimiyyəti altında birləşərək yeni bir güc yaratmalarına mane olmaq üçün öz yürüşünü davam etdirərək Dunay sahillərindəki qalaları aldılar. Bundan sonra nə Şərqi, nə də Qərbi Roma onunla savaşmağa qadir deyildilər. Böyük hun sərkərdəsi Attila artıq "Dünyanın hakimi" sayılırdı.
Lakin 453-cü ildə hunların başçısı, bütün Avropanı, eləcə də Roma papasını diz çökdürən, türklərin ulu babası Attila gözlənilmədən ölür. Belə ki, Roma səfərindən qayıdandan sonra Attila İldiko adlı gözəl bir şahzadə ilə evlənir, lakin toy gecəsi o daxili qanaxmadan ölür. Onu da qeyd edək ki, Attilanın qardaşı Buda da bu xəstəlikdən ölmüşdür. Attilanın ölümü nəinki türk dünyasını sarsıdır, həm də bütün xristian aləmində silinməz iz buraxır.
Başsız qalan hunlar tutduqları ucsuz-bucaqsız Avropa torpaqlarından, o cümlədən, qədim Bohemiyadan geri çəkilməyə qərar verdilər. Bu isə öz növbəsində slavyanların həmin torpaqlara sahib çıxması üçün münbit şərait yaratdı. Artıq V əsrin sonuna doğru Çexiya və Morava əraziləri slavyanlarla məskunlaşdırılmışdı (8, 60.). Beləliklə, çexlərin indiki Çexiyada yaşaması birbaşa şərqli hunların sayəsində mümkün olmuşdur.
Hunlar Avropaya, o cümlədən, Bohemiyaya yeni bir biçimdə hərb sənəti, mədəniyyət, ictimai həyat tərzi gətirdi. Romalılar tədricən orduda türklərə məxsus onbaşı sisteminə keçdilər. Bundan əlavə kətan köynək, jaket geyimləri və masada yeməyi avropalılar məhz hunlardan öyrəndilər.
Hunların yürüşü ilə başlanan Xalqların Böyük Köçü eyni zamanda antik dövrün başa çatdığını və Orta əsrlər dövrünün başlandığını bildirirdi. 476-cı ildə isə Qərbi Roma imperiyasının xarabalıqlarında yeni barbar dövlətlər yaranmağa başlayır, Avropanın etnik görkəmi tamamilə dəyişir. Hunların tərkibində olan türk tayfaları sonrakı əsrlərdə Cənub-Şərqi Avropanın tarixində mühüm rol oynadılar və həmin xalqların etnogenezini yeni səmtə istiqamətləndirdilər.
Ədəbiyyat
- Конрад Н.И. Запад и Восток. Cтатьи. М., 1972.
- Веселовский А. Н. Историческая поэтика. Л., 1940.
- Джафаров Ю. Гунны и Азербайджан. Б., 1993.
- Váníček V. a jiné. Dějiny zemí Koruny české. Svazek 1–2. Praha, 1993.
- Кузнецова Р.Р. История чешской литературы. М., 1987.
- Özdək R. Türkün qızıl kitabı. B., 1992.
- Adcı M. Qıpçaq çölünün yovşanı . Bakı, 1997.
- Шумов С. и Андреев А. История Словакии. М., 2000.
- Muxtarova Ə. Türk xalqlarının tarixi. B., 1999.
İstinadlar
- Веселовский А. Н. Историческая поэтика. Л., 1940, səh.13.
- Джафаров Ю. Гунны и Азербайджан. Б., 1993, səh. 34.
- Джафаров Ю. Гунны и Азербайджан. Б., 1993, səh. 8–9.
- Váníček V. a jiné. Dějiny zemí Koruny české. Svazek 1–2. Praha, 1993.səh. 3.60, 18.
- Váníček V. a jiné. Dějiny zemí Koruny české. Svazek 1–2. Praha, 1993.səh.15.
- Váníček V. a jiné. Dějiny zemí Koruny české. Svazek 1–2. Praha, 1993.səh. 16.
- Váníček V. a jiné. Dějiny zemí Koruny české. Svazek 1–2. Praha, 1993.səh. 18.
- Váníček V. a jiné. Dějiny zemí Koruny české. Svazek 1–2. Praha, 1993.səh.24.
- Özdək R. Türkün qızıl kitabı. B., 1992.səh. 75.
- Adcı M. Qıpçaq çölünün yovşanı . Bakı, 1997.səh. 9.
- Muxtarova Ə. Türk xalqlarının tarixi. B., 1999, səh.212.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bohemiya Cexiyada vilayet qedim kralliq dovletBohemiya kralligiCeske kralovstvi cs Konigreich Bohmen de Regnum Bohemiae la Bayraq GerbBohemiya 1419 37 1198 1918Paytaxt PraqaResmi dilleri Cex dili ve Alman diliDovlet dini luteranliq katolisizmIdareetme formasi monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiEramizin IV esrinde hele cex xalqinin tesekkul tapmadigi bir dovrde Asiyadan gelmis koceri hunlarin qedim cex torpagi olan Bohemiyaya yurusu bu menada muhum ehemiyyet kesb edir Melumdur ki hunlar oz yurusu ile butun Avropanin xeritesini deyisdirmisler A N Veselovskiye gore butun tarix Vermittelung der Gegensatze qarsidurma vasitesidir cunki daim mubarize seraitinde kecmisdir Bezi arasdirmalara gore IV esrin axirlarinda Serqi Avropa collerindeki hunlarin etnik terkibi esasen dil baximdan bir birine yaxin olan iki muxtelif qrupdan protobulqar ve qedim turk tayfalarindan ibaret olmusdur Hunlar 374 cu ilden baslayaraq 469 cu ile qeder Avropada imperatorluq etmisler Mehz hemin dovre tesaduf eden Xalqlarin Boyuk Kocu de birbasa hunlarin Avropaya yurusu ile baglidir Cenub Serqi Avropada hunlar haqqinda melumatlara eramizin I minilliyinin I yarisina aid latin ve yunan menbelerinde xususen Menandrin ve eserlerinde rast gelinir Hunlarin yurusu Avropanin barbar tayfalarini da herekete getirdi Bele ki bu dovrde onlarin hucumu ile Qara deniz etrafi vilayetlerde hokmranliq eden ostqotlar ve vestqotlar darmadagin edilerek qerbe teref cekilmeye mecbur oldular Hunlarin en boyuk gucu onlarin dusmene gozlenilmez anda ve gozlenilmez yerde zerbe vurmalari idi Qerbi slavyanlar o cumleden cexler ve slovaklar hemin dovrde Dunay Elba ve Visla caylari arasinda meskunlasmisdilar Turkler germanlar ve basqa xalqlar kimi onlar da Xalqlarin Boyuk Kocu prosesinde feal istirak etmisler Cex haqqinda efsane den gorunduyu kimi cexler de IV VI esrlerde Xalqlarin Boyuk Kocu prosesinde istirak etmis ve Xorvatiyadan indiki Cexiyanin erazisine gelerek assimilyasiya prosesine meruz qalmislar 1590 ci ile aid olan Bohemiya Kralliqinin xeritesi Hunlarin slavyanlarla temaslarindan danisarken ilk novbede onlarin Avropaya yurusunden evvel movcud olan tarixi veziyyeti nezerden kecirmek lazim gelir Demir dovrunde e e VIII V esrlerde Avropanin boyuk bir hissesi Halstat medeniyyetinin tesiri altinda idi Halstat medeniyyeti esasen Cenubi German ve Orta Dunay medeniyyetlerinden teskil olunmusdur Orta Dunayin simal vadisinde yerlesen Cexiya ve Moravanin medeniyyeti de ozunde bir cox medeniyyetleri birlesdirir Serqde Sileziya medeniyyetini Cenubi Moravada Dagli medeniyyetini Cenubi Cexiyada Halstat serdabe medeniyyetini Merkezi Simali Qerbi Cexiyada Bilan medeniyyetini Bohemiya erazisindeki sonraki dovr La Ten dovru adlanir Bu Isvecrede La Ten erazisinde tapilmis qazinti ile baglidir Merkezi Avropada aparilan qazintilar ise esasen keltlere mexsus esyalarin mueyyen edilmesi ile neticelenmisdir Reyn ve Dunay sahillerinden gelmis keltler Avropanin boyuk bir hissesini isgal ederek Kicik Asiyaya qeder gelib cixmislar Isgalciliq dovrunde onlar bir cox qedim vilayetlerle temasda olmuslar hetta bir sira antik muelliflerin eserlerinde de onlardan behs olunur Indiki Cexiya erazisinde meskunlasmis ilk sakinler keltlerin meshur Boy tayfasi olmusdur Bu hele ki bize melum olan yegane tezisdir O dovrde resmi dil latin dili oldugundan bu tayfaya latinca Bohemians onlarin yasadigi eraziye ise Bohemia dediler Sonradan cexler bu adi ebedilesdirmek ucun bu torpagin remzi saydiqlari cini qablara Bohemia ve ya xalq dilinde desek Bogema adini verdiler Almanlar bu gun de bu eraziye Bohmen deyirler E e IV esrde keltler Cexiya ve erazilerinde en mehsuldar torpaqlari tutaraq orada meskunlasmaga basladilar Cox tez bir zamanda burada ekincilik ve maldarliq boyuk vuset aldi Keltler gozel saxtaci demirci kimi ad cixarmis dunyada ilk defe olaraq sikke duzeltmis kiremit emalinin gozel bilicisi olmuslar Onlarin isletdiyi aletler bu gune kimi oz gorkemini saxlamaqdadir Kelt cemiyyetinin ciceklenmesi prosesi e e I esrde simaldan gelen german tayfalarinin yurusu ile dayandirildi Bunun ardinca romalilar keltleri meglub ederek onlarin hakimiyyetine son qoydular Yeni eraya kecid dovrunde kelt ehalisinin bir hissesi sixisdirildi diger hissesi ise assimilyasiyaya ugradi Lakin onlarin yaratdigi o boyuk medeniyyet yasadi ve uzun muddet Avropa medeni irsinin terkib hissesi olaraq qaldi Cexlere keltlerden latin menseli Bohemia sozu qaldi Sonralar keltleri german tayfalari olan ve kvadlar evez ederek tedricen indiki Cexiya erazisinde meskunlasmaga basladilar V esrden etibaren ise hemin eraziler hunlarin nezareti altina kecir Hun tayfalarinin Serqi Avropada hegemon rola malik olmalari o vaxtki tarixi seraitle bagli idi Bele ki Serqi Avropada hemin dovrde hunlarin qarsisinda dura bilecek dovlet yox idi Bununla bele serqdeki agirliq merkezi Dnepr sahilleri idi qerbde ise narahatliq Dunay boyunca hiss olunurdu 6 75 V esrin evvellerinde hunlar Bohemiya ve Slovakiyaya daxil oldular Hemin dovrde basqa sozle Xalqlarin Boyuk Kocu dovrunde Bohemiya o qeder de genis sekilde meskunlasmamisdi Ele bu sebebden de Bohemiya torpagi medeni ve iqtisadi inkisafdan geri qalmisdi Hunlarin tesiri altinda bu koce meruz qalanlar ilk novbede germanlar indiki Cexiya erazisinde yasamis markomanlar Morava ve Slovakiyada meskunlasmis kvadlar olmuslar Uzun doyuslerden sonra serqi german tayfalari hunlar terefinden meglubiyyete ugrayaraq qerbe dogru cekilmeye mecbur oldular V esrden etibaren slavyanlar hunlarin tezyiqi neticesinde geri cekilen german tayfalarindan xususen qot burqund vandal ve lanqobardlardan bosaldilmis genis erazilerde meskunlasmaga basladilar Bu dovrun sonunda qerbi slavyanlar Elba sahillerine indiki Cexiya erazilerine daxil oldular Cex tayfalari qerbi slavyanlar icerisinde sayca coxluq teskil edirdiler Praqa qesri Avropanin merkezinde ticaret yollarinin qovsaginda yerlesdiyinden xirda tayfalar yadelli isgalcilara qarsi birge muqavimet gostermek ucun bura axisib gelirdiler 5 8 Slavyanlarin sonraki axini Serqe Karpat eteyine Dunayin asagi sahillerindeki erazilere dogru istiqametlenmisdi Onlar esasen Avropanin merkezi ve cenub hisselerinde Visla ile Dnepr caylari arasinda meskunlasmisdilar Artiq bu zaman keltler hemin erazilerin boyuk bir hissesini terk etmisdiler Onlarin Dunayin simal hissesine ilk gelisi IV esrin sonu V esrin evvellerine tesaduf edir Umumiyyetle slavyanlarin yeni erazilere kocurulmesi bir qayda olaraq imperatorlarin raziligi ile sulh seraitinde kecmisdir IV VII esrlerde slavyanlar Frakiyadan Adrianopola Makedoniyadan Soluna Albaniyadan Fessaliya ve Livadiyaya qeder boyuk bir erazide meskunlasmisdilar Merkezi Avropada Odra ile Dnepr arasinda yasayan slavyan tayfalari da bu koce qosuldular VI esrin I yarisinda lanqobardlar hele de Morava erazisinde qalmaqda idiler Bununla bele Bohemiya erazisinde meskunlasmis markomanlarin qaliqlari diger german tayfalari ile birge Dunaya dogru cekilerek Bavar tayfasinin yaranmasinda istirak etdiler 434 cu ilde Attila Hun serhedine gelen elcileri Dunay ile Morava caylarinin birlesdiyi yerde qarsilayaraq sulh bagladi Bu sulh tarixde Konstantsa adi ile meshurdur Sulhun sertlerine gore Bizans Hun hakimiyyeti altinda olan qovmlerle bunlarin coxu german ve slavyan tayfalari idi gorusmemeli hunlardan qacib Bizansa siginanlari geri qaytarmali hemcinin hunlara odediyi illik vergi 700 libre olmali idi Bizansin bu agir sertleri qebul etmekden basqa caresi yox idi Eger nezere alsaq ki hunlar Avropanin boyuk bir hissesine nezaret edirdiler ve bu sebebden de isci quvvesine hedsiz ehtiyac yaranmisdi onda bu erazilerde slavyanlarin yerlesdirilmesi sebebi aydinlasar Mehz o dovrde hun turkleri ile slavyanlarin genis temaslari yaranir Slavyanlar haqqinda ilk melumati eramizin I esrinde yasamis Roma yazicisi ve alimi Boyuk Plinin vermisdir Onlar Avropanin yerli sakinleri olmus lakin daim yerlerini deyisdikleri ucun basqa xalqlarin tesiri altina dusmus ve tebiidir ki ozleri de hemin xalqlarin medeniyyetinin inkisafina oz tesirlerini gostermisler 5 7 Slavyanlarin ulu diyari esasen Karpat silsile daglarini Visla ve Dnepr arasindaki genis erazileri ehate edirdi Slavyanlar yeni erazilerde inkisaf etmis xalqlarla temasa girerek medeniyyet ve teserrufat verdislerine yiyelenirdiler Lakin bu zaman onlar yabanci unsurleri kor korane qebul etmir yaradici sekilde onlardan behrelenerek ozunemexsus heyat terzi yaradirdilar Slavyanlarin da daxil oldugu Hun imperiyasi muxtelif tayfalari ozunde birlesdirirdi Onlarin arasinda german tayfalarini elece de indiki Cexiyanin evvelki sahibleri olan markomanlari ve kvadlari slavyanlari turk tayfalarini gostermek olar Hunlar onlarin tezyiqinden qacan tayfalarin Romanin hakimiyyeti altinda birleserek yeni bir guc yaratmalarina mane olmaq ucun oz yurusunu davam etdirerek Dunay sahillerindeki qalalari aldilar Bundan sonra ne Serqi ne de Qerbi Roma onunla savasmaga qadir deyildiler Boyuk hun serkerdesi Attila artiq Dunyanin hakimi sayilirdi Lakin 453 cu ilde hunlarin bascisi butun Avropani elece de Roma papasini diz cokduren turklerin ulu babasi Attila gozlenilmeden olur Bele ki Roma seferinden qayidandan sonra Attila Ildiko adli gozel bir sahzade ile evlenir lakin toy gecesi o daxili qanaxmadan olur Onu da qeyd edek ki Attilanin qardasi Buda da bu xestelikden olmusdur Attilanin olumu neinki turk dunyasini sarsidir hem de butun xristian aleminde silinmez iz buraxir Bassiz qalan hunlar tutduqlari ucsuz bucaqsiz Avropa torpaqlarindan o cumleden qedim Bohemiyadan geri cekilmeye qerar verdiler Bu ise oz novbesinde slavyanlarin hemin torpaqlara sahib cixmasi ucun munbit serait yaratdi Artiq V esrin sonuna dogru Cexiya ve Morava erazileri slavyanlarla meskunlasdirilmisdi 8 60 Belelikle cexlerin indiki Cexiyada yasamasi birbasa serqli hunlarin sayesinde mumkun olmusdur Hunlar Avropaya o cumleden Bohemiyaya yeni bir bicimde herb seneti medeniyyet ictimai heyat terzi getirdi Romalilar tedricen orduda turklere mexsus onbasi sistemine kecdiler Bundan elave ketan koynek jaket geyimleri ve masada yemeyi avropalilar mehz hunlardan oyrendiler Hunlarin yurusu ile baslanan Xalqlarin Boyuk Kocu eyni zamanda antik dovrun basa catdigini ve Orta esrler dovrunun baslandigini bildirirdi 476 ci ilde ise Qerbi Roma imperiyasinin xarabaliqlarinda yeni barbar dovletler yaranmaga baslayir Avropanin etnik gorkemi tamamile deyisir Hunlarin terkibinde olan turk tayfalari sonraki esrlerde Cenub Serqi Avropanin tarixinde muhum rol oynadilar ve hemin xalqlarin etnogenezini yeni semte istiqametlendirdiler EdebiyyatKonrad N I Zapad i Vostok Ctati M 1972 Veselovskij A N Istoricheskaya poetika L 1940 Dzhafarov Yu Gunny i Azerbajdzhan B 1993 Vanicek V a jine Dejiny zemi Koruny ceske Svazek 1 2 Praha 1993 Kuznecova R R Istoriya cheshskoj literatury M 1987 Ozdek R Turkun qizil kitabi B 1992 Adci M Qipcaq colunun yovsani Baki 1997 Shumov S i Andreev A Istoriya Slovakii M 2000 Muxtarova E Turk xalqlarinin tarixi B 1999 IstinadlarVeselovskij A N Istoricheskaya poetika L 1940 seh 13 Dzhafarov Yu Gunny i Azerbajdzhan B 1993 seh 34 Dzhafarov Yu Gunny i Azerbajdzhan B 1993 seh 8 9 Vanicek V a jine Dejiny zemi Koruny ceske Svazek 1 2 Praha 1993 seh 3 60 18 Vanicek V a jine Dejiny zemi Koruny ceske Svazek 1 2 Praha 1993 seh 15 Vanicek V a jine Dejiny zemi Koruny ceske Svazek 1 2 Praha 1993 seh 16 Vanicek V a jine Dejiny zemi Koruny ceske Svazek 1 2 Praha 1993 seh 18 Vanicek V a jine Dejiny zemi Koruny ceske Svazek 1 2 Praha 1993 seh 24 Ozdek R Turkun qizil kitabi B 1992 seh 75 Adci M Qipcaq colunun yovsani Baki 1997 seh 9 Muxtarova E Turk xalqlarinin tarixi B 1999 seh 212 Hemcinin baxXarici kecidler