Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yanoş Kadar (mac. János Kádár, 26 may 1912[…], Riyeka – 6 iyul 1989[…], Budapeşt) — Macar dövlət xadimi, siyasətçi, Macarıstan Sosialist Fəhlə Partiyasının baş katibi, 1956–1988-ci illərdə Macarıstan Xalq Respublikasının rəhbəri olmuş kommunist rəhbər.
| Yanoş Kadar | |
|---|---|
| mac. Kádár János | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Czermanik János József |
| Doğum tarixi | 26 may 1912[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 6 iyul 1989[…](77 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, iqtisadçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Yanoş Kadar 26 may 1912-ci ildə Yanoş Krezinqer və Barbola Çermanik cütlüyünün ailəsində anadan olmuşdur. Atası alman əsilli hesab edilsə də, Yanoş uşaqlıqdan macar ənənələri ilə yetişdirilmişdi. Kiçik yaşlarından çalışmağa başlayan Yanoş Kadar ilk təhsilini 1918-ci ildə Budapeştdə məktəblərindən birində almışdır. Daha sonra Cukor küçəsində yerləşən bir məktəbə imtahan verərək daxil olmuş 1926-cı ilə qədər burada oxumuşdur. 14 yaşlı Yanoş çox keçmədən ailəsinin maddi vəziyyəti zəif olduğundan tezliklə təhsilini yarım qoyaraq maşın təmirxanasında işləməyə başlayır. 1927-ci ildə isə çap maşınlarının təmiri ilə məşğul olmağa qərar verir. Bu zaman Macarıstanda bu peşəni bacaran sadəcə 160 nəfər insan varidi.
Siyasi fəaliyyəti
1928-ci ildə Yanoş şahmat yarışlarının birində qalib olur və ona Fridrix Engelsin "Anti-Dürinq" əsəri hədiyyə edilir. Bu kitab onun marksizmlə ilk tanışlığı olmuşdur. 1929-cu il iqtisadi böhran zamanı o da işsiz qalan minlərlə insandan biri idi. Böhran və maddi çətinlik onun kommunist sıralarına daxil olmasına təsir edən amillər oldu. Beləliklə gənc Yanoş 1931-ci ildə üzvü olur. Macarıstan Sovet Respublikasının dağılmasından sonra bu partiya öz fəaliyyətini qeyri-qanuni yollarla davam etdirirdi. Partiya daxilində böyük nüfuz qazanan Yanoşun buradakı gizli ləqəbi "Rona" idi. Kommunist Partiyasının digər üzvləri ilə birlikdə bir neçə dəfə həbs edildikdən sonra sonuncu sərbəst buraxılır, lakin Macarıstan Kommunist Partiyası ləğv edilir. Azadlığa buraxılan köhnə üzvlər sıralarına qoşulurlar. Sonradan 1940-cı illərdə Kommunist Partiyasına geri çağırılan üzvlər qarşısna daha əvvəllər məhbus olmamaq şərti üoyulduğu üçün Yanoş Kadar Kommunist Partiyasına geri qayıda bilmir. 1940-cı illərdə kütləvi həbslər zamanı Yanoş qaçaraq bu həbslərdən gizlənə bilir və kommunist liderlerinin bir çoxu həbs edildiyindən Kadar Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə seçilməyə müvəffəq olur. Partiyanın müvəqqəti rəhbəri Kadarla bağlı bu cümlələri söyləmişdi: "Çox təvəzökar və ağıllı bir insan olmasına baxmayaraq təhsil baxımdan yetərsiz idi, amma Kovaç, Kadarı partiya idarəçiliyinə daxil edərək ona Mərkəzi Komitədə vəzifə verdi." Lakin çox keçmədən 1943-cü ildə baş verən həbslər zamanı Yanoş Kadar da həbs edilənlərdən biri idi.
Baş katiblik dövrü
Kütləvi həbslər və hökumətin kommunist partiyasına olan münasibəti Yanoş Kadarın ağlına yeni bir fikir gətirdi. Belə ki, partiyanın dağılması haqqında məlumat yaydı və avqust ayında onu yeni bir adla yenidən ictimaiyyətə tanıtdı. Yeni yaradılan partiyanın adı "Sülh Partiyası" idi, lakin bu təşəbbbüs də kommunistlərin kütləvi həbslərinin qarşısını ala bilmədi. Almaniyanın Macarıstanı işğal etməsindən sonra Sülh Partiyası və Macarıstanın digər partiyaları "Macarıstan Cəbhəsi" adı altında birləşdi, lakin əhalinin yeni yaradılan cəbhəyə olan etimadı aşağı idi. İşğaldan sonra Kadar rəhbərliyindəki partiya öz hərbi komitəsini yaradaraq partizanlıq fəaliyyətlərinə başladı. Kadarın məqsədi Yuqoslaviyanın lideri İosip Broz Tito ilə əlaqə yaratmaq idi. Bundan başqa Kadar SSRİ ilə də daha güclü və möhkəm əlaqələr yaratmaq istəyirdi. Çox keçmədən o saxta pasportla Yuqoslaviya sərhədini keçərkən yaxalandı və 2 il müddətinə həbs edildi. Həbsxanada Kadar və digər üst səviyyəli idarəçilərə xəbər göndərə bildi. Beləliklə, Kadarı xilas etmək üçün bir qaçış planı hazırlandı. Daha sonra baş verən hökumət dəyişikliyi hadisələrin axarına da öz təsirini göstərdi. Kadarın həbs edildiyi həbsxana ləğv edildi və bütün məhbuslar nasist düşərgələrinə göndərildi, lakin Kadar qaçaraq Budapeştdə gizləndi. Burada bir müddət propaqanda ilə məşğul olsa da, fəaliyyətləri gözlənilən nəticəni vermədi. Sovet ordusu Budapeştə daxil olduqdan sonra o əvvəlki soyadı "Çermanek"i "Kadar"la əvəz etdi.
II Dünya müharibəsindən sonra
Macarıstan işğaldan azad edildikdən sonra Sovet dəstəkli Macar kommunistlərinin lideri oldu. Tezliklə Mərkəzi Komitə yaradıldı. Kadar da yaradılan yeni komitənin üzvlərindən biri idi. İlk əvvəllər partiyanın baş qərargahında çalışan Kadar partiya üzvlərinin üzvlük kartlarını hazırlayırdı. Daha sonra bəzi sovet əsgərlərinin Macarıstanda qeyri-qanuni fəaliyyəti ilə bağlı o polis rəisinin müavini vəzifəsinə gətirildi. 1945-ci ildə isə Baş katibi seçildi. 1945–1947-ci il parlament seçkilərində Kadar ölkənin ən nüfuzlu şəxslərindən biri kimi ön planda idi. MKP-nin 3-cü konqresində Kadar Matyaş Rakoşinin köməkçilərindən biri oldu. Tarixçi Robert Qafa yazır ki, 1946-cı il partiyanın seçki kompaniyasında Kadar böyük pay sahibi idi. Kommunist partiyası 1947-ci il seçkilərində parlamentdə üstünlük əldə etdi. Bundan başqa, Kadar Sosial Demokrat Partiyası ilə Kommunist Partiyasının birləşməsindən əmələ gələn Macarıstan Zəhmətkeşlər Partiyasının yaranmasında da rol oynamışdı.
"Böyük təmizləmə" və həbsi
5 avqust 1948-ci ildə xarici işlər naziri təyin edildi. Yanoş Kadar isə onun yerinə daxili işlər naziri vəzifəsinə yüksəldi. Buna baxmayaraq vacib məslələrə dair qərarlar da Rakoşi və ona yaxın digər insanlar ilə birlikdə idarəçilik edirdi. Stalin özündən əvvəlki partiya idarəçilərinə qarşı apardığı Böyük təmizlik hərəkatı başladığı zaman Rakoşi də partiya daxilində bənzəri bir "təmizlik" həyata keçirir. 1950-ci ilin avqust ayında Rakoşi sabiq lideri Arpad Sakaşits "kapitalist ölkələr üçün casusluq" etdiyini Kadara bildirdi. Sakaşitsin həbsi kommunistlərə qarşı balaşadılan təmizlik hərəkatının başlanğıcı idi. Rakoşi Kadara olan inamsılığına görə onu istefa etməyə məcbur etdi. Səbəb olaraq isə səhhətinin pisləşdiyi göstərildi. O və xələfi sosializm əleyhinə fəaliyyətlərə təkan verməkdə günahladırılırdı. Kadar, Rakoşi rəhbərliyi tərəfindən ona qarşı edilən iddiaları təkzib etsə də, bir müddət sonra yeni ittiham və tənqidlərə məruz qalırdı. İddiaların ardı-arası kəsilmirdi. Nəhayət, təqsirlərə cavab vermədi və "müharibədən əvvəl və müharibə dövründə siyasi fikrinin tam təkamül etmədiyini və ideologiya cəhətdən zəif olduğunu buna görə də kapitalistlər tərəfindən aldadılaraq istefa etmək məcburiyyətində qaldığını" "etiraf edərək" aktiv siyasi fəaliyyətinə son qoyduğunu açıqladı. Kadar inanırdı ki, bu etirafdan sonra Rakoşi ona şans tanıyacaq və məsələ bununla da həll ediləcək, lakin tezliklə 1951-ci ilin mart ayında Kadar, Zöld və həbs edilməsi barədə əmr verildi. Kadar Mikloş Horti üçün casusluq etməkdə ittiham edildi. Nəticədə ömürlük həbsə məhkum edildi, lakin Stalinin ölümündən sonra İmre Nad baş nazir təyin olundu və Kadar 1954-cü ilin iyul ayında azadlığa buraxıldı.
1956-cı il Macar inqilabında rolu
1953-cü ilin iyununda Rakoşi nazirlər sovetinin sədri vəzifəsindən azad edildi. Həmin vəzifəyə onun rəqibi İ. Nad təyin edildi. İmre Nadın rəhbərlik etdiyi hökumət bir sıra islahatlar həyata keçirməyə başladı. Bununla yanaşı, ölkənin ictimai siyasi həyatında da, liberallaşdırma prosesi başlamışdı, lakin 1955-ci il aprelin 18-də Rakoşi tərəfdarlarının səyi nəticəsində İ. Nad vəzifədən və partiyadan xaric edildi. Ölkə yenidən stalinizm prinsiplərinə qayıtmağa başladı. Təbii olaraq, ciddi narazılıqlarla müşahidə olunan bu proses Moskvanıda narahat etməyə başladı. 1956-cı ilin iyulunda Moskvanın təzyiqi ilə Rakoşi baş katib vəzifəsindən azad edildi. Macarıstan Zəhmətkeşlər Partiyası ləğv edilərək Macar Sosialist Fəhlə Partiyası adı ilə yenidən fəaliyyətə başladı. 25 oktyabr 1956-cı ildə Kadar bu partiyanın baş katibi seçildi. Bununla yanaşı o Nad hökumətində dövlət nazirlərindən biri idi. 1 noyabr 1956-cı ildə Kadar və Moskovaya səfər etdi. Səfərdə onlara Macar inqilabının nəyin hesabına olursa olsun basdırılması lazım olduğu bildirildi. Tezlilklə Kadar tərəf dəyişdirdi. Bunun müqabilində ona Rakoşi-Geryo hakimiyyətinin yenidən qayıdacağı onun isə baş nazir olacağı vədi verilmişdi. Bu hadisədən illər sonra Kadar 12 aprel 1989-cu ildə bir nitqində İmre Nadın edamında pay sahibi olduğuna görə peşman olduğunu bildirmişdi. 4 noyabr 1956-cı ildə Sovet tankları inqilabı yatızdırmaq məqsədilə Budapeştə daxil oldu. Eyni gün Kadar rəhbərliyində yaradılan Macarıstan İnqilabçı Fəhlə və Kəndli hökuməti 15 maddədən ibarət proqramını nəşr etdirdi.
Sovet qoşunları Macarıstandan çıxarıldı. Kadar inqilabın rəhbərlərinə söz vermişdi ki, sağ-salamat evlərinə qayıdacaqlar və onlara heç kəs toxunmayacaq, lakin o sözünü tutmadı və İmre Nad başda olmaqla inqilabın digər fəalları mühakimə edilərək edam edildi.
Kadar dövrü
Kadar çox çətin bir şəraitdə hakimiyyətə keçmişdi. Ölkə bir neçə ay idi ki, sovetlərin hərbi nəzarəti altında idi. Kommunist Partiyasının devrilmiş lideri SSRİ-yə qaçmıış və hakimiyyəti yenidən ələ keçirməyi planlaşdırırdı. Çin, Şərqi Almaniya və Çexoslovakiya Sosialist Respublikasının liderləri əks-inqilab cəhd edənlərin ən ağır şəkildə cəzalandılırmasını tələb edirdilər. Bütün iqtisadi çətinliklərə və yeni rəhbərliyə inamın az olmasına baxmayaraq, Kadar qısa bir müddətdə vəziyyətin normallaşmasına nail oldu. Macar xalqı Qərbin onlara verdiyi vədlərin, Soyuq Müharibə şərtlərində verilən boş sözlər olduğunu başa düşmüşdü. Macarıstan Sovet təsir dairəsinin bir hissəsi olaraq qalırdı. Sovet İttifaqının təsiri altında olsa da, Yanoş Kadar SSRİ-dən fərqli siyasət həyata keçirə bilirdi. Məsələn, təsərrüfatda macar əkinçilərə daha geniş ərazilər verilirdi. Rakoşinin "bizimlə olmayan, bizə qarşıdır" bəyanından fərqli olaraq, Kadar "Bizə qarşı olmayan bizimlədir" şüarı ilə çıxış edirdi. Bundan başqa Rakoşinin mətbuat və söz azadlığına qarşı tətbiq etdiyi qadağaları tədricən aradan götürərək, mədəni fəaliyyətlərə qoyulan məhdudiyyətləri azaltmışdı. Macarlar digər Şərq bloku vətəndaşları ilə müqayisədə gündəlik həyatlarında daha çox azadlığa sahib idilər. Buna baxmayaraq, kommunist hökuməti cəmiyyətin bütün sahələrində mütləq bir nəzarətə sahib idi. Vətəndaşlar partiya təşkilatlarına üzv olmaq üçün təşviq edilirdi. Gizli polis təşkilatı digər Şərq bloku ölkələrinə nisbətən daha çox nəzarət altında olmasına baxmayaraq, hələ də hökumət tərəfindən ciddi təhlükə və cəza vasitəsi kimi istifadə edilirdi. Nisbətən yüksək yaşayış səviyyəsi və səhayət azadlığı olduğu üçün Macarıstan Şərq bloku ölkələri içində səyahət üçün ən yaxşı ölkə hesab edilirdi. Onun dövründə turizm inkişaf etdi. İnkişaf etmiş ölkələrlə qurulan əlaqələr sayəsində ölkəyə çoxlu sayda tələbələr gəldi. Artıq 60-cı illərin əvvəllərində Macarıstanda iqtisadi islahat haqqında qanunlar işlənib hazırlanmağa başlandı və 1968-ci ildə qüvvəyə mindi, lakin islahatlar ümidləri doğrultmadı. Dünya yanacaq-enerji böhranı iqtisadiyyata mənfi təsir göstərdi. 70-ci illərin sonu 80-ci illərin əvvəlində yenidən başlamış islahatlar kənd təsərrüfatına daha böyük səmərə verdi. Əhalinin təchiz olunmasının və xidmət sahəsinin yaxşılaşması, sənaye kooperasiyalarının inkişafı xırda ticarət məntəqələrinin, ictimai iaşə müəssisələrinin xüsusi şəxslərə verilməsinə səbəb oldu, lakin Macarıstan iqtisadiyyatı 80-ci illərin ortalarında xeyli çətin vəziyyətə düşdü. Xarici borcların xeyli artması vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirdi. Ölkə rəhbərliyi 80-ci illərin sonunadək radikal dəyişikliklərə girişməyə cəsarət etmədi. 1988-ci ildə Yanoş Kadar vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı.
Həyatının son illəri
MSFP-nin 1988-ci ilin may ayında keçirilmiş konfransdında qocalmış Yanoş Kadar MK-nın baş katibi vəzifəsini daha gənc verdi. O simvolik olaraq partiya rəhbərliyinə gətirildi, lakin 1989-cu ildə Qros və tərəfdaşları hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı. Beləliklə Kadarın bütün rəsmi titul və vəzifələri əlindən alındı.
Yanoş Kadar 1989-cu ildə 77 yaşında xərçəng xəstəliyindən vəfat etmişdir.
Kadarın Budapeştdə Kerepesi qəbiristanlığında olan məzarı 2 may 2007-ci ildə oğrular tərəfindən soyuldu; Kəllə sümüyü də daxil olmaqla bir sıra sümükləri, həyat yoldaşı Maria Tamaska'nın küllərinin saxlanıldığı qab ilə birlikdə oğurlandı.
Mükafatları
- "Sosialist Əməyi Qəhramanı" (3 dəfə; 1962, 1972, 1982)
- Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1964)
- (2 dəfə)
- Lenin Sülh mükafatı (1977)
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Janos Kadar // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Кадар Янош // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Crampton, R.J. Eastern Europe in the Twentieth Century – And After. Routledge. 1997. 264. ISBN .
- Hungary 2022-07-14 at the Wayback Machine at Encyclopedia Britannica.
- Lendvai, Paul. The Hungarians: 1000 Years of Victory in Defeat. Princeton: Princeton University Press. 2003. 463. ISBN .
- . Inside Europe Today. : . 1961. səh. 337. LCCN 61-9706.
- Qasımlı, Musa. Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi. Bakı: "Adiloğlu" nəşriyyat. 2008.
- Mustafayeva, Səmayə. AVROPA VƏ AMERİKA ÖLKƏLƏRİNİN ƏN YENİ TARİXİ. Bakı: ADPU-nun nəşriyyatı. 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yanos Kadar mac Janos Kadar 26 may 1912 Riyeka 6 iyul 1989 Budapest Macar dovlet xadimi siyasetci Macaristan Sosialist Fehle Partiyasinin bas katibi 1956 1988 ci illerde Macaristan Xalq Respublikasinin rehberi olmus kommunist rehber Yanos Kadarmac Kadar JanosSexsi melumatlarDogum adi Czermanik Janos JozsefDogum tarixi 26 may 1912 1912 05 26 Dogum yeri Riyeka Avstriya MacaristanVefat tarixi 6 iyul 1989 1989 07 06 77 yasinda Vefat yeri Budapest Macaristan Xalq RespublikasiDefn yeri Kerepesi mezarligiBudapestPartiya Macaristan Zehmetkesler Partiyasi Macaristan Sosialist Fehle PartiyasiFealiyyeti siyasetci iqtisadci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiYanos Kadar 26 may 1912 ci ilde Yanos Krezinqer ve Barbola Cermanik cutluyunun ailesinde anadan olmusdur Atasi alman esilli hesab edilse de Yanos usaqliqdan macar eneneleri ile yetisdirilmisdi Kicik yaslarindan calismaga baslayan Yanos Kadar ilk tehsilini 1918 ci ilde Budapestde mekteblerinden birinde almisdir Daha sonra Cukor kucesinde yerlesen bir mektebe imtahan vererek daxil olmus 1926 ci ile qeder burada oxumusdur 14 yasli Yanos cox kecmeden ailesinin maddi veziyyeti zeif oldugundan tezlikle tehsilini yarim qoyaraq masin temirxanasinda islemeye baslayir 1927 ci ilde ise cap masinlarinin temiri ile mesgul olmaga qerar verir Bu zaman Macaristanda bu peseni bacaran sadece 160 nefer insan varidi Siyasi fealiyyeti1928 ci ilde Yanos sahmat yarislarinin birinde qalib olur ve ona Fridrix Engelsin Anti Durinq eseri hediyye edilir Bu kitab onun marksizmle ilk tanisligi olmusdur 1929 cu il iqtisadi bohran zamani o da issiz qalan minlerle insandan biri idi Bohran ve maddi cetinlik onun kommunist siralarina daxil olmasina tesir eden amiller oldu Belelikle genc Yanos 1931 ci ilde uzvu olur Macaristan Sovet Respublikasinin dagilmasindan sonra bu partiya oz fealiyyetini qeyri qanuni yollarla davam etdirirdi Partiya daxilinde boyuk nufuz qazanan Yanosun buradaki gizli leqebi Rona idi Kommunist Partiyasinin diger uzvleri ile birlikde bir nece defe hebs edildikden sonra sonuncu serbest buraxilir lakin Macaristan Kommunist Partiyasi legv edilir Azadliga buraxilan kohne uzvler siralarina qosulurlar Sonradan 1940 ci illerde Kommunist Partiyasina geri cagirilan uzvler qarsisna daha evveller mehbus olmamaq serti uoyuldugu ucun Yanos Kadar Kommunist Partiyasina geri qayida bilmir 1940 ci illerde kutlevi hebsler zamani Yanos qacaraq bu hebslerden gizlene bilir ve kommunist liderlerinin bir coxu hebs edildiyinden Kadar Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesine secilmeye muveffeq olur Partiyanin muveqqeti rehberi Kadarla bagli bu cumleleri soylemisdi Cox tevezokar ve agilli bir insan olmasina baxmayaraq tehsil baximdan yetersiz idi amma Kovac Kadari partiya idareciliyine daxil ederek ona Merkezi Komitede vezife verdi Lakin cox kecmeden 1943 cu ilde bas veren hebsler zamani Yanos Kadar da hebs edilenlerden biri idi Bas katiblik dovru Yanos Kadar 1952 Kutlevi hebsler ve hokumetin kommunist partiyasina olan munasibeti Yanos Kadarin aglina yeni bir fikir getirdi Bele ki partiyanin dagilmasi haqqinda melumat yaydi ve avqust ayinda onu yeni bir adla yeniden ictimaiyyete tanitdi Yeni yaradilan partiyanin adi Sulh Partiyasi idi lakin bu tesebbbus de kommunistlerin kutlevi hebslerinin qarsisini ala bilmedi Almaniyanin Macaristani isgal etmesinden sonra Sulh Partiyasi ve Macaristanin diger partiyalari Macaristan Cebhesi adi altinda birlesdi lakin ehalinin yeni yaradilan cebheye olan etimadi asagi idi Isgaldan sonra Kadar rehberliyindeki partiya oz herbi komitesini yaradaraq partizanliq fealiyyetlerine basladi Kadarin meqsedi Yuqoslaviyanin lideri Iosip Broz Tito ile elaqe yaratmaq idi Bundan basqa Kadar SSRI ile de daha guclu ve mohkem elaqeler yaratmaq isteyirdi Cox kecmeden o saxta pasportla Yuqoslaviya serhedini kecerken yaxalandi ve 2 il muddetine hebs edildi Hebsxanada Kadar ve diger ust seviyyeli idarecilere xeber gondere bildi Belelikle Kadari xilas etmek ucun bir qacis plani hazirlandi Daha sonra bas veren hokumet deyisikliyi hadiselerin axarina da oz tesirini gosterdi Kadarin hebs edildiyi hebsxana legv edildi ve butun mehbuslar nasist dusergelerine gonderildi lakin Kadar qacaraq Budapestde gizlendi Burada bir muddet propaqanda ile mesgul olsa da fealiyyetleri gozlenilen neticeni vermedi Sovet ordusu Budapeste daxil olduqdan sonra o evvelki soyadi Cermanek i Kadar la evez etdi II Dunya muharibesinden sonra Macaristan isgaldan azad edildikden sonra Sovet destekli Macar kommunistlerinin lideri oldu Tezlikle Merkezi Komite yaradildi Kadar da yaradilan yeni komitenin uzvlerinden biri idi Ilk evveller partiyanin bas qerargahinda calisan Kadar partiya uzvlerinin uzvluk kartlarini hazirlayirdi Daha sonra bezi sovet esgerlerinin Macaristanda qeyri qanuni fealiyyeti ile bagli o polis reisinin muavini vezifesine getirildi 1945 ci ilde ise Bas katibi secildi 1945 1947 ci il parlament seckilerinde Kadar olkenin en nufuzlu sexslerinden biri kimi on planda idi MKP nin 3 cu konqresinde Kadar Matyas Rakosinin komekcilerinden biri oldu Tarixci Robert Qafa yazir ki 1946 ci il partiyanin secki kompaniyasinda Kadar boyuk pay sahibi idi Kommunist partiyasi 1947 ci il seckilerinde parlamentde ustunluk elde etdi Bundan basqa Kadar Sosial Demokrat Partiyasi ile Kommunist Partiyasinin birlesmesinden emele gelen Macaristan Zehmetkesler Partiyasinin yaranmasinda da rol oynamisdi Boyuk temizleme ve hebsi 5 avqust 1948 ci ilde xarici isler naziri teyin edildi Yanos Kadar ise onun yerine daxili isler naziri vezifesine yukseldi Buna baxmayaraq vacib meslelere dair qerarlar da Rakosi ve ona yaxin diger insanlar ile birlikde idarecilik edirdi Stalin ozunden evvelki partiya idarecilerine qarsi apardigi Boyuk temizlik herekati basladigi zaman Rakosi de partiya daxilinde benzeri bir temizlik heyata kecirir 1950 ci ilin avqust ayinda Rakosi sabiq lideri Arpad Sakasits kapitalist olkeler ucun casusluq etdiyini Kadara bildirdi Sakasitsin hebsi kommunistlere qarsi balasadilan temizlik herekatinin baslangici idi Rakosi Kadara olan inamsiligina gore onu istefa etmeye mecbur etdi Sebeb olaraq ise sehhetinin pislesdiyi gosterildi O ve xelefi sosializm eleyhine fealiyyetlere tekan vermekde gunahladirilirdi Kadar Rakosi rehberliyi terefinden ona qarsi edilen iddialari tekzib etse de bir muddet sonra yeni ittiham ve tenqidlere meruz qalirdi Iddialarin ardi arasi kesilmirdi Nehayet teqsirlere cavab vermedi ve muharibeden evvel ve muharibe dovrunde siyasi fikrinin tam tekamul etmediyini ve ideologiya cehetden zeif oldugunu buna gore de kapitalistler terefinden aldadilaraq istefa etmek mecburiyyetinde qaldigini etiraf ederek aktiv siyasi fealiyyetine son qoydugunu aciqladi Kadar inanirdi ki bu etirafdan sonra Rakosi ona sans taniyacaq ve mesele bununla da hell edilecek lakin tezlikle 1951 ci ilin mart ayinda Kadar Zold ve hebs edilmesi barede emr verildi Kadar Miklos Horti ucun casusluq etmekde ittiham edildi Neticede omurluk hebse mehkum edildi lakin Stalinin olumunden sonra Imre Nad bas nazir teyin olundu ve Kadar 1954 cu ilin iyul ayinda azadliga buraxildi 1956 ci il Macar inqilabinda rolu 1953 cu ilin iyununda Rakosi nazirler sovetinin sedri vezifesinden azad edildi Hemin vezifeye onun reqibi I Nad teyin edildi Imre Nadin rehberlik etdiyi hokumet bir sira islahatlar heyata kecirmeye basladi Bununla yanasi olkenin ictimai siyasi heyatinda da liberallasdirma prosesi baslamisdi lakin 1955 ci il aprelin 18 de Rakosi terefdarlarinin seyi neticesinde I Nad vezifeden ve partiyadan xaric edildi Olke yeniden stalinizm prinsiplerine qayitmaga basladi Tebii olaraq ciddi naraziliqlarla musahide olunan bu proses Moskvanida narahat etmeye basladi 1956 ci ilin iyulunda Moskvanin tezyiqi ile Rakosi bas katib vezifesinden azad edildi Macaristan Zehmetkesler Partiyasi legv edilerek Macar Sosialist Fehle Partiyasi adi ile yeniden fealiyyete basladi 25 oktyabr 1956 ci ilde Kadar bu partiyanin bas katibi secildi Bununla yanasi o Nad hokumetinde dovlet nazirlerinden biri idi 1 noyabr 1956 ci ilde Kadar ve Moskovaya sefer etdi Seferde onlara Macar inqilabinin neyin hesabina olursa olsun basdirilmasi lazim oldugu bildirildi Tezlilkle Kadar teref deyisdirdi Bunun muqabilinde ona Rakosi Geryo hakimiyyetinin yeniden qayidacagi onun ise bas nazir olacagi vedi verilmisdi Bu hadiseden iller sonra Kadar 12 aprel 1989 cu ilde bir nitqinde Imre Nadin edaminda pay sahibi olduguna gore pesman oldugunu bildirmisdi 4 noyabr 1956 ci ilde Sovet tanklari inqilabi yatizdirmaq meqsedile Budapeste daxil oldu Eyni gun Kadar rehberliyinde yaradilan Macaristan Inqilabci Fehle ve Kendli hokumeti 15 maddeden ibaret proqramini nesr etdirdi Sovet qosunlari Macaristandan cixarildi Kadar inqilabin rehberlerine soz vermisdi ki sag salamat evlerine qayidacaqlar ve onlara hec kes toxunmayacaq lakin o sozunu tutmadi ve Imre Nad basda olmaqla inqilabin diger feallari muhakime edilerek edam edildi Kadar dovru Serq bloku olkelerinin liderleri sagda Yanos Kadar Kadar cox cetin bir seraitde hakimiyyete kecmisdi Olke bir nece ay idi ki sovetlerin herbi nezareti altinda idi Kommunist Partiyasinin devrilmis lideri SSRI ye qacmiis ve hakimiyyeti yeniden ele kecirmeyi planlasdirirdi Cin Serqi Almaniya ve Cexoslovakiya Sosialist Respublikasinin liderleri eks inqilab cehd edenlerin en agir sekilde cezalandilirmasini teleb edirdiler Butun iqtisadi cetinliklere ve yeni rehberliye inamin az olmasina baxmayaraq Kadar qisa bir muddetde veziyyetin normallasmasina nail oldu Macar xalqi Qerbin onlara verdiyi vedlerin Soyuq Muharibe sertlerinde verilen bos sozler oldugunu basa dusmusdu Macaristan Sovet tesir dairesinin bir hissesi olaraq qalirdi Sovet Ittifaqinin tesiri altinda olsa da Yanos Kadar SSRI den ferqli siyaset heyata kecire bilirdi Meselen teserrufatda macar ekincilere daha genis eraziler verilirdi Rakosinin bizimle olmayan bize qarsidir beyanindan ferqli olaraq Kadar Bize qarsi olmayan bizimledir suari ile cixis edirdi Bundan basqa Rakosinin metbuat ve soz azadligina qarsi tetbiq etdiyi qadagalari tedricen aradan goturerek medeni fealiyyetlere qoyulan mehdudiyyetleri azaltmisdi Macarlar diger Serq bloku vetendaslari ile muqayisede gundelik heyatlarinda daha cox azadliga sahib idiler Buna baxmayaraq kommunist hokumeti cemiyyetin butun sahelerinde mutleq bir nezarete sahib idi Vetendaslar partiya teskilatlarina uzv olmaq ucun tesviq edilirdi Gizli polis teskilati diger Serq bloku olkelerine nisbeten daha cox nezaret altinda olmasina baxmayaraq hele de hokumet terefinden ciddi tehluke ve ceza vasitesi kimi istifade edilirdi Nisbeten yuksek yasayis seviyyesi ve sehayet azadligi oldugu ucun Macaristan Serq bloku olkeleri icinde seyahet ucun en yaxsi olke hesab edilirdi Onun dovrunde turizm inkisaf etdi Inkisaf etmis olkelerle qurulan elaqeler sayesinde olkeye coxlu sayda telebeler geldi Artiq 60 ci illerin evvellerinde Macaristanda iqtisadi islahat haqqinda qanunlar islenib hazirlanmaga baslandi ve 1968 ci ilde quvveye mindi lakin islahatlar umidleri dogrultmadi Dunya yanacaq enerji bohrani iqtisadiyyata menfi tesir gosterdi 70 ci illerin sonu 80 ci illerin evvelinde yeniden baslamis islahatlar kend teserrufatina daha boyuk semere verdi Ehalinin techiz olunmasinin ve xidmet sahesinin yaxsilasmasi senaye kooperasiyalarinin inkisafi xirda ticaret menteqelerinin ictimai iase muessiselerinin xususi sexslere verilmesine sebeb oldu lakin Macaristan iqtisadiyyati 80 ci illerin ortalarinda xeyli cetin veziyyete dusdu Xarici borclarin xeyli artmasi veziyyeti daha da murekkeblesdirdi Olke rehberliyi 80 ci illerin sonunadek radikal deyisikliklere girismeye cesaret etmedi 1988 ci ilde Yanos Kadar vezifesinden uzaqlasdirildi Heyatinin son illeriMSFP nin 1988 ci ilin may ayinda kecirilmis konfransdinda qocalmis Yanos Kadar MK nin bas katibi vezifesini daha genc verdi O simvolik olaraq partiya rehberliyine getirildi lakin 1989 cu ilde Qros ve terefdaslari hakimiyyetden uzaqlasdirildi Belelikle Kadarin butun resmi titul ve vezifeleri elinden alindi Yanos Kadar 1989 cu ilde 77 yasinda xerceng xesteliyinden vefat etmisdir Kadarin Budapestde Kerepesi qebiristanliginda olan mezari 2 may 2007 ci ilde ogrular terefinden soyuldu Kelle sumuyu de daxil olmaqla bir sira sumukleri heyat yoldasi Maria Tamaska nin kullerinin saxlanildigi qab ile birlikde ogurlandi Mukafatlari Sosialist Emeyi Qehramani 3 defe 1962 1972 1982 Sovet Ittifaqi Qehremani 1964 Lenin Nisani 2 defe Lenin Sulh mukafati 1977 IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Janos Kadar Encyclopaedia Britannica ing Kadar Yanosh Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Crampton R J Eastern Europe in the Twentieth Century And After Routledge 1997 264 ISBN 978 0415164238 Hungary 2022 07 14 at the Wayback Machine at Encyclopedia Britannica Lendvai Paul The Hungarians 1000 Years of Victory in Defeat Princeton Princeton University Press 2003 463 ISBN 0691114064 Inside Europe Today 1961 seh 337 LCCN 61 9706 Qasimli Musa Avropa ve Amerika olkelerinin muasir tarixi Baki Adiloglu nesriyyat 2008 Mustafayeva Semaye AVROPA VE AMERIKA OLKELERININ EN YENI TARIXI Baki ADPU nun nesriyyati 2011