Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yakov Borisoviç Zeldoviç (rus. Я́ков Бори́сович Зельдо́вич; 23 fevral (8 mart) 1914, Minsk – 2 dekabr 1987, Moskva) — Sovet və rus nəzəri fiziki və fiziki kimyaçısı, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiki. (1956) və üç (1943, 1949, 1951, 1953) laureatı. Üç dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1949, 1954, 1956).
| Yakov Zeldoviç | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 23 fevral (8 mart) 1914 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 2 dekabr 1987 (73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | fiziki kimya, fizika |
| Elmi dərəcəsi | |
| Elmi adları | |
| İş yerləri | |
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbəri | Lev Landau |
| Tanınmış yetirmələri | Rəşid Sönəyev |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |   |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Vəkil köməkçisi yəhudi Ber Noximoviç (Boris Naumoviç) Zeldoviç (1889-1943) və fransız dili tərcüməçi, yəhudi Anna Petrovna Kivelioviç (1890, Novogrudok - 1975) ailəsində anadan olub. Atam tərəfindən babası (Zeldoviç Noxim Berkoviç) və ana tərəfdən babası (Kivelioviç Peretz Movşeviç) ağac taciri idi.
Yakov Zeldoviç bitirmədiyi Leninqrad Dövlət Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsində eksternat tələbə kimi oxuyub. O, sonra Leninqrad Politexnik İnstitutunun fizika-mexanika fakültəsinin mühazirələrində iştirak edib. 1934-cü ildə Leninqradda SSRİ Elmlər Akademiyasının Kimya Fizika İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunub.
Yakov Zeldoviç fizika-riyaziyyat elmləri namizədi (1936), fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1939) elmi dərəcələrinə malik olub.
Əmək fəaliyyəti
1938-ci ildən SSRİ Elmlər Akademiyasının Kimya Fizika İnstitutunda laboratoriyaya rəhbərlik etməyə başlayıb. 1941-ci il avqustun sonunda institutla birlikdə Kazana təxliyə edilib. 1943-cü ildə Yakov Zeldoviç laboratoriya ilə birlikdə Moskvaya köçürülüb. 1946-1948-ci illərdə Kimya Fizika İnstitutunun nəzəri şöbəsinə rəhbərlik edib. Eyni zamanda, 1948-ci ilə qədər Milli Tədqiqat Nüvə Universiteti olan MEPI-nin professoru olub.
Elmi fəaliyyəti
Yakov Zeldoviç SSRİ-də atom bombasının (29 avqust 1949) və hidrogen bombasının (1953) yaradıcılarından biridir.
Yakov Borisoviçin əsas tədqiqat işləri yanma və partlayış fizikası, detonasiya, nüvə fizikası, astrofizika və kosmologiyaya həsr olunub.
O, yanma nəzəriyyəsinin inkişafına böyük töhfə verib. Onun bu sahədəki əsərlərinin demək olar ki, hamısı klassikaya çevrilib. Qızdırılan səthlə alovlanma nəzəriyyəsi; qazlarda laminar alovun istiliklə yayılması nəzəriyyəsi; alovun yayılma hədləri nəzəriyyəsi; qatılaşdırılmış maddələrin yanması nəzəriyyəsi və s. elm sahəsində yüksək qiymətə malikdir.
1939-cu ildə Zeldoviç və Yuli Xariton ilk dəfə uranın sulu məhlulunda parçalanma zəncirvari reaksiyasının kinetikasını hesabladılar.
Yakov Zeldoviç 1955-ci ildə “Üç yüzlük məktubu”nu imzalayanlar arasında idi.
1964-cü ildə Zeldoviç və Salpeter ilk (bir-birindən asılı olmayaraq) kvazarların kütləvi qara dəliklər ətrafında toplanma diskləri ilə təchiz edildiyini təklif etdilər (indi geniş şəkildə qəbul edilir).
Zeldoviçin kosmologiyaya dair işində əsas yeri Kainatın irimiqyaslı strukturunun formalaşması problemi tuturdu. Alim Kainatın genişlənməsinin ilkin mərhələlərini araşdırıb. O, həmkarları ilə birlikdə genişlənən Kainatın isti plazması ilə radiasiya arasında qarşılıqlı təsir nəzəriyyəsini qurub. Kosmoloji genişlənmə zamanı “isti” Kainatda təlaşların artması nəzəriyyəsini yaradıb. Qalaktikaların yaranması ilə bağlı bəzi məsələləri belə nəzərdən keçirib. Bu təlaşların qravitasiya qeyri-sabitliyinin nəticəsinin çox güman ki, qalaktikaların protoklasterləri olan yaranan yüksək sıxlıqlı birləşmələrin düz formada olduğu hesab edirdi.
Rəşid Sönəyevlə əməkdaşlıq edərək, relikt şüalanmanın elektronlara səpilməsi nəzəriyyəsini yaratdı və Sönəyev-Zeldoviç effekti kimi tanınan fiziki hadisəni proqnozlaşdırıb.
Zeldoviç tərəfindən proqnozlaşdırılan bir sıra təsirlər eksperimental təsdiqini aldı. XX əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərində Kainatda qalaktikaların çoxluqları ilə əhatə olunmuş nəhəng boş bölgələr aşkar edildi və isti qalaktikalararası qazla qalaktikaların qruplarına doğru istiqamətlərdə kosmik mikrodalğalı fon radiasiyasının parlaqlıq temperaturunda azalma (Sunyayev-Zeldoviç effekti) aşkar edildi.
SSRİ-nin Kəşflərin Dövlət Reyestrinə daxil edilmiş bir sıra elmi kəşflərin həmmüəllifi olub. Kəşflər aşağıdakılardır:
- 3 aprel 1959-cu il tarixli 171 saylı prioritetlə "Yavaş neytronların qapalılığı fenomeni".
- 22 oktyabr 1959-cu il prioritet ilə № 119 altında "Fövqəl ağır heliumun əmələ gəlməsi və çürüməsi fenomeni - helium-8".
- 8 iyun 1955-ci il tarixli 135 saylı prioritetlə "Elementar hissəciklərin zəif qarşılıqlı təsirlərində vektor cərəyanının saxlanması qanunu".
- 5 sentyabr 1945-ci il prioritetlə 321 saylı “Nadirlənmə şok dalğalarının əmələ gəlməsi fenomeni”.
1963-cü ildə o, riyaziyyat üzrə dərslik - "Başlayanlar üçün ali riyaziyyat və onun fizikaya tətbiqi" kitabını yazıb. Dərslik riyaziyyatçıların sərt tənqidinə məruz qaldı. Buna baxmayaraq, o, əlavə və düzəlişlərlə çoxlu təkrar nəşrlərdən keçd. Onun ən məşhur dərsliyi : “Yeni başlayan fiziklər və texniklər üçün ali riyaziyyat” (İ.M.Yaqlomla birlikdə) kitabıdır.
İ.Novikov ilə birlikdə o, "Cazibə nəzəriyyəsi və ulduzların təkamülü" və "Kainatın quruluşu və təkamülü" klassik monoqrafiyalarını yazıb.
Yakov Zeldoviçin bütövlükdə elmi irsinə 490 elmi məqalə, 30-dan çox monoqrafiya və dərslik daxildir ki, onların da bir çoxu bir neçə nəşr və tərcümədə işıq üzü görüb.
Yakov Zeldoviç 1987-ci il dekabrın 2-də Moskvada vəfat edib. Novodeviçye qəbiristanlığının 10-cu bölməsində dəfn edilib.
Xatirəsi
Moskvada Leninski prospektindən Rusiya Elmlər Akademiyasının Kimya Fizika İnstitutuna aparan küçəyə Zeldoviçin adı verilib.
Zeldoviçin vətənində Minsk şəhərində, onun Surqanova küçəsində, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı üçüncü medalını almadan əvvəl iki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi bürünc büstü qoyulub.
Onun şərəfinə aşağıdakı medallar təsis edilib:
- Zeldoviç Qızıl Medalı 1990-cı ildən Beynəlxalq Yanma İnstitutu tərəfindən yanma və ya detonasiya nəzəriyyəsində görkəmli nailiyyətlərə görə verilir:
- Zeldoviç medalı (Kosmik Tədqiqatlar Komitəsi və RAS) - 1990-cı ildən verilir:
- 2014-cü ildə Rusiya Elmlər Akademiyası tərəfindən təsis edilən Y.B.Zeldoviç Qızıl Medalı, ilk mükafatlandırma mərasimi 2015-ci ildə baş tutub.
9 may 2001-ci ildə Y.B.Zeldoviçin şərəfinə 1973-cü il avqustun 29-da T.M.Smirnova tərəfindən Krım Astrofizika Rəsədxanasında kəşf edilmiş asteroidə "11438 Zeldoviç" adı verilib.
2014-cü ildə onun yüz illiyi şərəfinə “Kosmologiya və relativistik astrofizika (Zeldoviç – 100)” Beynəlxalq Konfransı keçirilib.
2020-ci ildə Nüvə Universiteti ərazisində heykəltaraş Aleksandr Mironov tərəfindən Sovet Nüvə Layihəsinin Yaradıcılarına Abidənin açılışı oldu. Kompleksə Yakov Borisoviç Zeldoviçin heykəli də daxildir.
İstinadlar
- http://www.mi.ras.ru/index.php?c=inmemoriapage&id=23369&l=1.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- Зельдович Яков Борисович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Весь Петроград (1916) 2018-06-25 at the Wayback Machine: Бер Нахимович Зельдович, помощник присяжного поверенного и присяжный стряпчий. По переезде в Петроград семья жила на улице Николаевской, 49.
- Альтшулер Б., Фортов В. Экстремальные состояния Льва Альтшулера. ЛитРес. 2015. ISBN .
- Яков Борисович Зельдович (воспоминания, письма, документы), 2008
- L.I. Ponomarev, I. V. Kurchatov. The Quantum Dice. CRC Press. 1993. 195.
- Sunyaev R. A., Zel'dovich Y. B. The interaction of matter and radiation in a hot-model universe. . 4 (journal) (ingilis). № 3. 1969. 301—316.
- Sunyaev R. A., Zel'dovich Y. B. Small-scale fluctuations of relic radiation. . 7 (journal) (ingilis). № 1. 1970. 3—19.
- Sunyaev R. A., Zel'dovich Y. B. The observations of relic radiation as a test of the nature of X-ray radiation from the clusters of galaxies // Comm. Astrophys. Space Phys . 4 (journal) (ingilis). 1972. 173. 2017-10-18 tarixində .
- Sunyaev R. A., Zel'dovich Y. B. Microwave background radiation as a probe of the contemporary structure and history of the universe. . 18 (journal) (ingilis). 1980. 537—560.
- Б. С. Ишханов, Э. И. Кэбин. Открытия в области ядерной физики и физики высоких энергий, внесённые в Государственный реестр открытий СССР с начала их регистрации в 1957 по 1990 г. // Физика ядра и частиц, XX век. М.: Издательство Московского университета. 2000.
- В Государственном комитете СССР по делам изобретений и открытий // ru:Вестник Академии наук СССР. № 8. 1987. 139. 2015-09-24 tarixində .
- Понтрягин Л. С. Жизнеописание Л. С. Понтрягина, математика, составленное им самим. Рождения 1908 г., Москва. М.: Прима В. 1998.
- Московские могилы. Зельдович Я.Б
- . Archived from the original on 2014-09-24. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
- "Zeldovich Medals | cospar". 2014-11-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-20.
- "Постановление Президиума РАН". 2014-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-20.
- Циркуляры малых планет за 9 мая 2001 года 2016-03-03 at the Wayback Machine — в документе надо выполнить поиск Циркуляра № 42672 (M.P.C. 42672)
- "Астероид 11438 Зельдович". 2015-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-07-10.
- "Зельдович — 100". 2015-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-21.
- "Zeldovich-100 / International Conference / Moscow, Russia". 2015-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-21.
Ədəbiyyat
- Яков Борисович Зельдович (воспоминания, письма, документы) (Изд. 2-е, доп. 400 nüs.). М.: ФИЗМАТЛИТ. Под. ред. С. С. Герштейна и Р. А. Сюняева. 2008. ISBN .
- Грэхэм Л. Школа Зельдовича — Новикова // Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе
- Автобиографическое послесловие // Зельдович Я. Б. Частицы, ядра, Вселенная. М.: Наука, 1985, стр. 435—446
- Богуненко Н. Н., Пелипенко А. Д., Соснин Г. А. Зельдович Яков Борисович // Герои атомного проекта. Саров: Росатом. 2005. 161–164. ISBN .
- Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. Киев: ru:Наукова думка. 1986.
- Левшин Л. В. Физический факультет МГУ. Исторический справочник. М.: МГУ, 2002.
- «Военный энциклопедический словарь ракетных войск стратегического назначения» (8500 nüs.). Москва: Большая Российская энциклопедия. Министерство обороны России.; Гл.ред.: И. Д. Сергеев, В. Н. Яковлев, Н. Е. Соловцов. 1999. ISBN .. — С.193—194.
Xarici keçidlər
Профиль Якова Борисовича Зельдовича на официальном сайте РАН
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yakov Borisovic Zeldovic rus Ya kov Bori sovich Zeldo vich 23 fevral 8 mart 1914 Minsk 2 dekabr 1987 Moskva Sovet ve rus nezeri fiziki ve fiziki kimyacisi fizika riyaziyyat elmleri doktoru SSRI Elmler Akademiyasinin akademiki Lenin 1956 ve uc Stalin mukafati 1943 1949 1951 1953 laureati Uc defe Sosialist Emeyi Qehremani 1949 1954 1956 Yakov ZeldovicDogum tarixi 23 fevral 8 mart 1914Dogum yeri Minsk Minsk qezasi d Minsk quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 2 dekabr 1987 1987 12 02 73 yasinda Vefat yeri Moskva RSFSR SSRIDefn yeri Novodevicye qebiristanligiElm saheleri fiziki kimya fizikaElmi derecesi fizika riyaziyyat elmleri doktoruElmi adlari professor SSRI EA nin heqiqi uzvleri d 1958Is yerleri Moskva Dovlet UniversitetiTehsili Sankt Peterburq Universitetinin Fizika ve Riyaziyyat fakultesi d Sankt Peterburq Politexnik Universiteti Sankt Peterburq Dovlet UniversitetiElmi rehberi Lev LandauTaninmis yetirmeleri Resid SoneyevUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1979 SSRI Elmler Akademiyasi Macaristan Elmler Akademiyasi 1983 ABS Milli Elmler Akademiyasi 1979 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1979 Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi 1972 Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiVekil komekcisi yehudi Ber Noximovic Boris Naumovic Zeldovic 1889 1943 ve fransiz dili tercumeci yehudi Anna Petrovna Kiveliovic 1890 Novogrudok 1975 ailesinde anadan olub Atam terefinden babasi Zeldovic Noxim Berkovic ve ana terefden babasi Kiveliovic Peretz Movsevic agac taciri idi Yakov Zeldovic bitirmediyi Leninqrad Dovlet Universitetinin fizika riyaziyyat fakultesinde eksternat telebe kimi oxuyub O sonra Leninqrad Politexnik Institutunun fizika mexanika fakultesinin muhazirelerinde istirak edib 1934 cu ilde Leninqradda SSRI Elmler Akademiyasinin Kimya Fizika Institutunun aspiranturasina qebul olunub Yakov Zeldovic fizika riyaziyyat elmleri namizedi 1936 fizika riyaziyyat elmleri doktoru 1939 elmi derecelerine malik olub Emek fealiyyeti1938 ci ilden SSRI Elmler Akademiyasinin Kimya Fizika Institutunda laboratoriyaya rehberlik etmeye baslayib 1941 ci il avqustun sonunda institutla birlikde Kazana texliye edilib 1943 cu ilde Yakov Zeldovic laboratoriya ile birlikde Moskvaya kocurulub 1946 1948 ci illerde Kimya Fizika Institutunun nezeri sobesine rehberlik edib Eyni zamanda 1948 ci ile qeder Milli Tedqiqat Nuve Universiteti olan MEPI nin professoru olub Elmi fealiyyetiYakov Zeldovic SSRI de atom bombasinin 29 avqust 1949 ve hidrogen bombasinin 1953 yaradicilarindan biridir Yakov Borisovicin esas tedqiqat isleri yanma ve partlayis fizikasi detonasiya nuve fizikasi astrofizika ve kosmologiyaya hesr olunub O yanma nezeriyyesinin inkisafina boyuk tohfe verib Onun bu sahedeki eserlerinin demek olar ki hamisi klassikaya cevrilib Qizdirilan sethle alovlanma nezeriyyesi qazlarda laminar alovun istilikle yayilmasi nezeriyyesi alovun yayilma hedleri nezeriyyesi qatilasdirilmis maddelerin yanmasi nezeriyyesi ve s elm sahesinde yuksek qiymete malikdir 1939 cu ilde Zeldovic ve Yuli Xariton ilk defe uranin sulu mehlulunda parcalanma zencirvari reaksiyasinin kinetikasini hesabladilar Yakov Zeldovic 1955 ci ilde Uc yuzluk mektubu nu imzalayanlar arasinda idi 1964 cu ilde Zeldovic ve Salpeter ilk bir birinden asili olmayaraq kvazarlarin kutlevi qara delikler etrafinda toplanma diskleri ile techiz edildiyini teklif etdiler indi genis sekilde qebul edilir Zeldovicin kosmologiyaya dair isinde esas yeri Kainatin irimiqyasli strukturunun formalasmasi problemi tuturdu Alim Kainatin genislenmesinin ilkin merhelelerini arasdirib O hemkarlari ile birlikde genislenen Kainatin isti plazmasi ile radiasiya arasinda qarsiliqli tesir nezeriyyesini qurub Kosmoloji genislenme zamani isti Kainatda telaslarin artmasi nezeriyyesini yaradib Qalaktikalarin yaranmasi ile bagli bezi meseleleri bele nezerden kecirib Bu telaslarin qravitasiya qeyri sabitliyinin neticesinin cox guman ki qalaktikalarin protoklasterleri olan yaranan yuksek sixliqli birlesmelerin duz formada oldugu hesab edirdi Resid Soneyevle emekdasliq ederek relikt sualanmanin elektronlara sepilmesi nezeriyyesini yaratdi ve Soneyev Zeldovic effekti kimi taninan fiziki hadiseni proqnozlasdirib Zeldovic terefinden proqnozlasdirilan bir sira tesirler eksperimental tesdiqini aldi XX esrin sonu ve XIX esrin evvellerinde Kainatda qalaktikalarin coxluqlari ile ehate olunmus neheng bos bolgeler askar edildi ve isti qalaktikalararasi qazla qalaktikalarin qruplarina dogru istiqametlerde kosmik mikrodalgali fon radiasiyasinin parlaqliq temperaturunda azalma Sunyayev Zeldovic effekti askar edildi SSRI nin Kesflerin Dovlet Reyestrine daxil edilmis bir sira elmi kesflerin hemmuellifi olub Kesfler asagidakilardir 3 aprel 1959 cu il tarixli 171 sayli prioritetle Yavas neytronlarin qapaliligi fenomeni 22 oktyabr 1959 cu il prioritet ile 119 altinda Fovqel agir heliumun emele gelmesi ve curumesi fenomeni helium 8 8 iyun 1955 ci il tarixli 135 sayli prioritetle Elementar hisseciklerin zeif qarsiliqli tesirlerinde vektor cereyaninin saxlanmasi qanunu 5 sentyabr 1945 ci il prioritetle 321 sayli Nadirlenme sok dalgalarinin emele gelmesi fenomeni 1963 cu ilde o riyaziyyat uzre derslik Baslayanlar ucun ali riyaziyyat ve onun fizikaya tetbiqi kitabini yazib Derslik riyaziyyatcilarin sert tenqidine meruz qaldi Buna baxmayaraq o elave ve duzelislerle coxlu tekrar nesrlerden kecd Onun en meshur dersliyi Yeni baslayan fizikler ve texnikler ucun ali riyaziyyat I M Yaqlomla birlikde kitabidir I Novikov ile birlikde o Cazibe nezeriyyesi ve ulduzlarin tekamulu ve Kainatin qurulusu ve tekamulu klassik monoqrafiyalarini yazib Yakov Zeldovicin butovlukde elmi irsine 490 elmi meqale 30 dan cox monoqrafiya ve derslik daxildir ki onlarin da bir coxu bir nece nesr ve tercumede isiq uzu gorub Yakov Zeldovic 1987 ci il dekabrin 2 de Moskvada vefat edib Novodevicye qebiristanliginin 10 cu bolmesinde defn edilib XatiresiMoskvada Leninski prospektinden Rusiya Elmler Akademiyasinin Kimya Fizika Institutuna aparan kuceye Zeldovicin adi verilib Zeldovicin veteninde Minsk seherinde onun Surqanova kucesinde Sosialist Emeyi Qehremani ucuncu medalini almadan evvel iki defe Sosialist Emeyi Qehremani kimi burunc bustu qoyulub Onun serefine asagidaki medallar tesis edilib Zeldovic Qizil Medali 1990 ci ilden Beynelxalq Yanma Institutu terefinden yanma ve ya detonasiya nezeriyyesinde gorkemli nailiyyetlere gore verilir Zeldovic medali Kosmik Tedqiqatlar Komitesi ve RAS 1990 ci ilden verilir 2014 cu ilde Rusiya Elmler Akademiyasi terefinden tesis edilen Y B Zeldovic Qizil Medali ilk mukafatlandirma merasimi 2015 ci ilde bas tutub 9 may 2001 ci ilde Y B Zeldovicin serefine 1973 cu il avqustun 29 da T M Smirnova terefinden Krim Astrofizika Resedxanasinda kesf edilmis asteroide 11438 Zeldovic adi verilib 2014 cu ilde onun yuz illiyi serefine Kosmologiya ve relativistik astrofizika Zeldovic 100 Beynelxalq Konfransi kecirilib 2020 ci ilde Nuve Universiteti erazisinde heykeltaras Aleksandr Mironov terefinden Sovet Nuve Layihesinin Yaradicilarina Abidenin acilisi oldu Komplekse Yakov Borisovic Zeldovicin heykeli de daxildir Istinadlarhttp www mi ras ru index php c inmemoriapage amp id 23369 amp l 1 Mathematics Genealogy Project ing 1997 Zeldovich Yakov Borisovich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Ves Petrograd 1916 2018 06 25 at the Wayback Machine Ber Nahimovich Zeldovich pomoshnik prisyazhnogo poverennogo i prisyazhnyj stryapchij Po pereezde v Petrograd semya zhila na ulice Nikolaevskoj 49 Altshuler B Fortov V Ekstremalnye sostoyaniya Lva Altshulera LitRes 2015 ISBN 9785457425095 Yakov Borisovich Zeldovich vospominaniya pisma dokumenty 2008 L I Ponomarev I V Kurchatov The Quantum Dice CRC Press 1993 195 Sunyaev R A Zel dovich Y B The interaction of matter and radiation in a hot model universe 4 journal ingilis 3 1969 301 316 Sunyaev R A Zel dovich Y B Small scale fluctuations of relic radiation 7 journal ingilis 1 1970 3 19 Sunyaev R A Zel dovich Y B The observations of relic radiation as a test of the nature of X ray radiation from the clusters of galaxies Comm Astrophys Space Phys 4 journal ingilis 1972 173 2017 10 18 tarixinde Sunyaev R A Zel dovich Y B Microwave background radiation as a probe of the contemporary structure and history of the universe 18 journal ingilis 1980 537 560 B S Ishhanov E I Kebin Otkrytiya v oblasti yadernoj fiziki i fiziki vysokih energij vnesyonnye v Gosudarstvennyj reestr otkrytij SSSR s nachala ih registracii v 1957 po 1990 g Fizika yadra i chastic XX vek M Izdatelstvo Moskovskogo universiteta 2000 V Gosudarstvennom komitete SSSR po delam izobretenij i otkrytij ru Vestnik Akademii nauk SSSR 8 1987 139 2015 09 24 tarixinde Pontryagin L S Zhizneopisanie L S Pontryagina matematika sostavlennoe im samim Rozhdeniya 1908 g Moskva M Prima V 1998 Moskovskie mogily Zeldovich Ya B Archived from the original on 2014 09 24 Istifade tarixi 2023 04 13 Zeldovich Medals cospar 2014 11 09 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 20 Postanovlenie Prezidiuma RAN 2014 09 24 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 20 Cirkulyary malyh planet za 9 maya 2001 goda 2016 03 03 at the Wayback Machine v dokumente nado vypolnit poisk Cirkulyara 42672 M P C 42672 Asteroid 11438 Zeldovich 2015 04 24 tarixinde Istifade tarixi 2015 07 10 Zeldovich 100 2015 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2015 01 21 Zeldovich 100 International Conference Moscow Russia 2015 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2015 01 21 EdebiyyatYakov Borisovich Zeldovich vospominaniya pisma dokumenty Izd 2 e dop 400 nus M FIZMATLIT Pod red S S Gershtejna i R A Syunyaeva 2008 ISBN 978 5 9221 1009 9 Grehem L Shkola Zeldovicha Novikova Estestvoznanie filosofiya i nauki o chelovecheskom povedenii v Sovetskom Soyuze Avtobiograficheskoe posleslovie Zeldovich Ya B Chasticy yadra Vselennaya M Nauka 1985 str 435 446 Bogunenko N N Pelipenko A D Sosnin G A Zeldovich Yakov Borisovich Geroi atomnogo proekta Sarov Rosatom 2005 161 164 ISBN 5 9515 0005 2 Kolchinskij I G Korsun A A Rodriges M G Astronomy Biograficheskij spravochnik 2 e izd pererab i dop Kiev ru Naukova dumka 1986 Levshin L V Fizicheskij fakultet MGU Istoricheskij spravochnik M MGU 2002 Voennyj enciklopedicheskij slovar raketnyh vojsk strategicheskogo naznacheniya 8500 nus Moskva Bolshaya Rossijskaya enciklopediya Ministerstvo oborony Rossii Gl red I D Sergeev V N Yakovlev N E Solovcov 1999 ISBN 5 85270 315 X S 193 194 Xarici kecidlerProfil Yakova Borisovicha Zeldovicha na oficialnom sajte RAN