Mehmed Vədat Tək (türk. Vedat Tek; 1873[…], Konstantinopol – 1942[…], İstanbul) — XX əsrin əvvəllərində əsərləri ilə tanınan türk memarı, Memar Kəmaləddin bəylə Birinci Milli Memarlıq hərəkatının qabaqcıl simalarından biri.
Vədat Tək | |
---|---|
türk. Vedat Tek | |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 1873[…] |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 1942[…] |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri | |
Vətəndaşlığı | |
Təhsili |
|
İşləri və nailiyyətləri | |
Mükafatları | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
O, Türkiyənin ilk rəsmi ali təhsilli türk memarı kimi tanınır.Ankarada Sirkəci Böyük Poçt binasından ikinci Türkiyə Böyük Millət Məclisi binası və Ankara sarayına qədər; Osmanlı imperiyasının son dövrü və Cümhuriyyətin ilk illərinə aid Kastamonu Hökumət Evindən Heydərpaşa Bərə Limanına qədər bir çox əhəmiyyətli tikililərin müəllifidir. Sanay-i Nəfisə Məktəbinin ilk türk müəllimlərindən biri olub. O, şair və bəstəkar Leyla Saz xanımın oğlu, keçmiş nazir İsmayıl Haqqı Ararın əmisidir.
Erkən həyatı və təhsili
Vədat Tək “Sırrı Paşazadə Mehmed Vədat” adı ilə 1873-cü ildə İstanbulda dünyaya gəlib. Anası şair və bəstəkar Leyla Saz xanım, atası Trabzon, Diyarbəkir, Adana və Bağdad valisi olmuş məşhur vəzir Kritli Sırrı Paşadır. Qardaşı Yusif Razi (Bel) Parisdə inşaat mühəndisliyi təhsili almış və İstanbul şəhəri, “Poçt və Teleqraf naziri” və “İctimai İşlər naziri” vəzifələrində çalışmışdır. Bacısı Nəzihə (Bələr) pianist, bəstəkar, üçüncü qardaşı isə elektrik mühəndisi idi.
Orta təhsilini Məktəb-i Sultanidə alan Vədat bəy təhsilini Fransada davam etdirib. Öncə Ecole Monge-ni bitirən Vədat bəy sonra Jülian Akademiyasında rəsm və heykəltaraşlıq kurslarına qatılıb. Bir müddət École Centrale-da mühəndislik kurslarına qatıldıqdan sonra Paris Gözəl Sənətlər Akademiyasının imtahanlarında da iştirak edib. 300 nəfər arasından 9-cu olaraq seçilən Vədat bəy memarlıq təhsilinə 1893-cü ildə məşhur memar Moyauxun emalatxanasında başlayıb. Memarlıq təhsilini başa vurduqdan sonra məşhur Roma mükafatı təqaüdünə müraciət etmək istəyib. Fransız olmadığı üçün qəbul olunmadığı müsabiqəyə 1895-ci ildə Fransa prezidentinin xüsusi icazəsi ilə qatıldığı müsabiqədə onun əsərləri ilə təltif edildi və o, bir il Romada təhsil ala bildi.
Fəaliyyəti
1897-ci ildə Türkiyəyə dönən Vədat bəy, türk memarlığına yeni milli kimlik qazandırmaq üçün Memar Kəmaləddin bəylə birlikdə Sirkəcidə ofis açdı. O vaxta qədər memarlıq xidmətləri yerli qeyri-müsəlman azlıqların; italyan və fransızların əlində idi, bir türkün memarlıq bürosu açması cəmiyyətdə böyük əks-səda yaratdı.
Hələ sərbəst memar olaraq çalışarkən 1899-cu ildə İstanbul Şəhər memarı təyin edilən Vədat tək Cəmil Topuzlu Paşanın şəhər valiliyi dövründə “Heyət-i Fənniyə rəisi" vəzifəsində çalışıb. Növbəti il "Sanay-i Nəfisə Məktəbi"ndə memarlıq tarixindən dərs deməyə başlayıb.
1900-cü ildə Musa Kazım bəyin qızı Firdevs (Dino) xanımla ailə həyatı quran Vədat bəyin bu evlilikdən dörd övladı (Nihat Vədat Tək, Səlimə Yekta İşıtan, Səadət Əjdər, Bəlkıs) dünyaya gəlib.
Həmin illərdə II Əbdülhəmidin taxta çıxmasının 25-ci ildönümü ilə əlaqədar olaraqq imperiyada geniş miqyasda tikinti işlərinə başlanılmışdı. Bu istiqamətdə Zeynəb xanım Köşkünün "Darü'l Hayr" olaraq yenidən təşkil edilməsi vəzifəsi Vədat bəyə tapşırıldı. Tikiləcək məktəbə Rusiya–Osmanlı müharibəsində şəhid olan hərbçilərin övladları qəbul olunacaq və onların hər hansı bir sənət sahibi yiyələri olmaları üçün şərait yaradılacaqdı. Köşkün yenilənməsi işlərini də Vədat bəy gerçəkləşdirib.
"Darü'l Hayr"ın təşkil edilməsindən sonra atasının da keçmişdə vali olaraq xidmət etdiyi Kastamonuda Hökumət ofisini dizayn etdi. Bu bina Vədat bəyin "milli üslubda" dizayn etdiyi ilk işidir.
Saray baş memarlığı
Növbəti il Sultan Əbdülhəmidin taxtdan endirilib, Mehmed Rəşadın sultan olması ilə Memar Vədat Sərmemar-i Hassa (sarayın baş memarı) vəzifəsinə təyin edildi. Bu vəzifə müddətində iyirmi sarayın baxım və təmir işlərini gerçəkləşdirib. Vədat bəy 1914-cü ildə baş memarlıq vəzifəsindən istefa verdikdən sonra saray binaları ilə məşğul olmaq üçün Emalk-i Hakani memarı (sultan binalarının memarı) vəzifəsində çalışmağa başladı. Lakin növbəti il VI Mehmed Vəhidəddinin taxta çıxması ilə səltənətin dəyişdirilməsi qaydalarına uyğun olaraq bu vəzifədən uzaqlaşdırıldı. Beləliklə, onun saraydakı altı illik fəaliyyəti başa çatdı.
Hərbi Nazirliyinin baş memarı
I Dünya müharibəsi illərində Hərbi nazir Ənvər Paşa tərəfindən Hərbi Nazirliyinin baş memarı təyin edilən Vədat bəy üç il bu vəzifəsində çalışdı. Bu illərdə o, Sirkəcidə sultan övladları üçün Məsadət Xanını (indiki Liman Xan), Fatehdə Heydərpaşa bərə limanı, Cəmil Topuzlu köşkü, Moda bərə limanı, Təyyarə Şəhidləri abidəsini inşa etdi.
Cümhuriyətin ilk ictimai binaları
Cümhuriyyət elan edildikdən sonra Vədat bəy Ankaraya dəvət edildi. O, burada Cümhuriyyət Xalq Partiyasının monumental binasını (bina sonralar II Türkiyə Böyük Millət Məclisinin binası kimi istifadə edildi) və Atatürk üçün Qazi köşkünü inşa etdi. O, Səhiyyə Nazirliyi üçün Ankara sarayının planlamasını hazırlayarkən bu işin Memar Kəmaləddinə təhvil verilməsi və pulunun ödənilməməsi onu çox məyus etdi. Sifarişləri əlindən alındıqdan sonra bütün rəsmi vəzifələrindən istefa verərək, Ankaranı tərk edən Vədat bəy İstanbula qayıdaraq, 1942-ci ilə qədər burada sərbəst memar kimi fəaliyyət göstərdi.
Sərbəst memarlıq dövrü və ölümü
1925-ci ildə Sanay-i Nəfisə Məktəbinin ilk türk müəllimlərindən biri olan Vədat bəy eyni zamanda Ali Mühəndislik Məktəbində dərs deyirdi. O, 1930-cu illərdə əsəriyyəti Nişantaşıda olmaqla çoxlu yaşayış binaları tikdirib. O, 1928-ci ildə Təşvikiyədə özü üçün tikdirdiyi yaşayış binasında yaşayırdı.
Zaman-zaman o, həm də aktual memarlıq və şəhərsalma problemləri haqqında məqalələr də yazıb.
1942-ci ildə İstanbulda vəfat etmiş Vədat bəyin məzarı Ədirnəqapı şəhidliyindədir.
Əsərləri
- Ankara sarayı, 1924, Ulus, Ankara.
- Böyük Poçt şöbəsi (Böyük Poçt binası), 1903-1909. Sirkəci, İstanbul.
- Cəmil Topuzlu köşkü, 1900?. Göztəpə, Kadıköy, İstanbul.
- Dəftər-i Hakani (Torpaq Reyestri və Kadastr Müdirliyi), 1908. Sultan Əhməd meydanı, İstanbul.
- Zihni Paşa məscidi, 1901. Ərənköy, Kadıköy, İstanbul.
- Xalid bəy/ Nuri Paşa yalısı, 1900-cü illərin əvvəli. Yeniköy, Sarıyer, İstanbul
- Xalid Ziya Uşaqlıgil binası, (Sinan Ağa mənzilləri), 1934. Çəmbərlidaş, İstanbul
- Heydərpaşa Bərə limanı, 1915, Heydərpaşa, Kadıköy, İstanbul
- Hobyar məscidi, 1909, Sirkəci, İstanbul
- Azadlıq abidəsi, 1909. Şişli, İstanbul.
- İzmit saat qülləsi, 1901-1902, İzmit.
- Kastamonu Hökumət köşkü, 1902. Kastamonu
- Kazım Emin tütün anbarı, 1920'ler, Bursa.
- Leyla Saz məzarı, 1936, Ədirnəqapı şəhidliyi, İstanbul.
- Mahmud Paşa köşkü, 1896. Moda, Kadıköy, İstanbul.
- Moda bərə limanı, 1915, Moda, Kadıköy, İstanbul.
- Poçt və Teleqraf Nəzarəti fabriki, 1907. Sirkəci, İstanbul.
- O.Rüştü Paşa mənzili (İstiqlaliyyət küçəsi, 334), Bəyoğlu, İstanbul.
- Silah Muzeyi (İcra olunmamış layihə) 1915. Maçka, Beşiktaş, İstanbul.
- Haliç Konqres mərkəzi, 1919. Sütlücə, Bəyoğlu, İstanbul.
- Şark (Nəmlizadə) tütün anbarı, 1925. Üsküdar, İstanbul.
- Tahir xan, 1935. Galata, İstanbul.
- Tarsus Bələdiyyə Teatrı və Kazinosu, 1929, Tarsus
- Təyyarə Şəhidləri abidəsi, 1916. Fateh, İstanbul.
- Türkiyə Böyük Millət Məclisinin II binası, 1924. Ulus, Ankara.
- Vədat Tək evi, 1913. Nişantaşı, Şişli, İstanbul.
- Vədat Tək evi. Nizam, Böyükada.
- Yayla mənzili, 1939, Nişantaşı, İstanbul.
İstinadlar
- Vedat // Union List of Artist Names (ing.).
- Mehmet Vedat Tek // Répertoire des artistes (fr.).
- Union List of Artist Names (ing.). 2010.
- "Süha Özkan,Mimar Vedat Tek (1873-1942), Arkitekt Dergisi, Cilt:1973, Sayı 121-122, Kasım-Aralık 1973, Ankara" (PDF). 8 Ocak 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 Ocak 2014.
- "Afife Batur, Bir Meşrutiyet Aydını: Mimar Vedad Tek, Voyvoda Caddesi Toplantısı 20 Mart 2002, Osmanlı Bankası Arşive ve Araştırma Merkezi, Erişim tarihi:22.09.2011". 25 Eylül 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 22 Eylül 2011.
- "Mimarlik Müzesi web sitesi, Mehmet Vedat Tek, Erişim tarihi:22.09.2011". 20 Eylül 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 Eylül 2011.
- "Onur Karahan, Sabit Bey (Muradiye) Hanı'nın Restorasyon Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Haziran 2007". 20 Aralık 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 Eylül 2011.
Xarici keçidlər
- Memarlıq Muzeyi, Mehmed Vədat Tək Foto Qalereyası 23.09.2011 2013-11-23 at the Wayback Machine (türk.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehmed Vedat Tek turk Vedat Tek 1873 Konstantinopol 1942 Istanbul XX esrin evvellerinde eserleri ile taninan turk memari Memar Kemaleddin beyle Birinci Milli Memarliq herekatinin qabaqcil simalarindan biri Vedat Tekturk Vedat TekSexsi melumatlarDogum tarixi 1873 Dogum yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiVefat tarixi 1942 Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Edirneqapi SehidliyiVetendasligi Osmanli imperiyasi TurkiyeTehsili Julian Akademiyasi Qalatasaray Ali Mektebi d Isleri ve nailiyyetleriMukafatlari Fexri legion ordeni Mecidiyye ordeni Osmaniye ordeni Vikianbarda elaqeli mediafayllarBoyuk Poct binasi IstanbulTeyyare Sehidleri abidesiHeyderpasa limaniII TBMM binasi 1981 ci ilden beri muzey olaraq istifade edilirMemar Vedat Tekin Istanbulda ozunun dizayn etdiyi evi Nisantasi Valiqonagi kucesinde yerlesir Halic Konqres merkezi O Turkiyenin ilk resmi ali tehsilli turk memari kimi taninir Ankarada Sirkeci Boyuk Poct binasindan ikinci Turkiye Boyuk Millet Meclisi binasi ve Ankara sarayina qeder Osmanli imperiyasinin son dovru ve Cumhuriyyetin ilk illerine aid Kastamonu Hokumet Evinden Heyderpasa Bere Limanina qeder bir cox ehemiyyetli tikililerin muellifidir Sanay i Nefise Mektebinin ilk turk muellimlerinden biri olub O sair ve bestekar Leyla Saz xanimin oglu kecmis nazir Ismayil Haqqi Ararin emisidir Erken heyati ve tehsiliVedat Tek Sirri Pasazade Mehmed Vedat adi ile 1873 cu ilde Istanbulda dunyaya gelib Anasi sair ve bestekar Leyla Saz xanim atasi Trabzon Diyarbekir Adana ve Bagdad valisi olmus meshur vezir Kritli Sirri Pasadir Qardasi Yusif Razi Bel Parisde insaat muhendisliyi tehsili almis ve Istanbul seheri Poct ve Teleqraf naziri ve Ictimai Isler naziri vezifelerinde calismisdir Bacisi Nezihe Beler pianist bestekar ucuncu qardasi ise elektrik muhendisi idi Orta tehsilini Mekteb i Sultanide alan Vedat bey tehsilini Fransada davam etdirib Once Ecole Monge ni bitiren Vedat bey sonra Julian Akademiyasinda resm ve heykeltarasliq kurslarina qatilib Bir muddet Ecole Centrale da muhendislik kurslarina qatildiqdan sonra Paris Gozel Senetler Akademiyasinin imtahanlarinda da istirak edib 300 nefer arasindan 9 cu olaraq secilen Vedat bey memarliq tehsiline 1893 cu ilde meshur memar Moyauxun emalatxanasinda baslayib Memarliq tehsilini basa vurduqdan sonra meshur Roma mukafati teqaudune muraciet etmek isteyib Fransiz olmadigi ucun qebul olunmadigi musabiqeye 1895 ci ilde Fransa prezidentinin xususi icazesi ile qatildigi musabiqede onun eserleri Fexri legion ordeni ile teltif edildi ve o bir il Romada tehsil ala bildi Fealiyyeti1897 ci ilde Turkiyeye donen Vedat bey turk memarligina yeni milli kimlik qazandirmaq ucun Memar Kemaleddin beyle birlikde Sirkecide ofis acdi O vaxta qeder memarliq xidmetleri yerli qeyri muselman azliqlarin italyan ve fransizlarin elinde idi bir turkun memarliq burosu acmasi cemiyyetde boyuk eks seda yaratdi Hele serbest memar olaraq calisarken 1899 cu ilde Istanbul Seher memari teyin edilen Vedat tek Cemil Topuzlu Pasanin seher valiliyi dovrunde Heyet i Fenniye reisi vezifesinde calisib Novbeti il Sanay i Nefise Mektebi nde memarliq tarixinden ders demeye baslayib 1900 cu ilde Musa Kazim beyin qizi Firdevs Dino xanimla aile heyati quran Vedat beyin bu evlilikden dord ovladi Nihat Vedat Tek Selime Yekta Isitan Seadet Ejder Belkis dunyaya gelib Hemin illerde II Ebdulhemidin taxta cixmasinin 25 ci ildonumu ile elaqedar olaraqq imperiyada genis miqyasda tikinti islerine baslanilmisdi Bu istiqametde Zeyneb xanim Koskunun Daru l Hayr olaraq yeniden teskil edilmesi vezifesi Vedat beye tapsirildi Tikilecek mektebe Rusiya Osmanli muharibesinde sehid olan herbcilerin ovladlari qebul olunacaq ve onlarin her hansi bir senet sahibi yiyeleri olmalari ucun serait yaradilacaqdi Koskun yenilenmesi islerini de Vedat bey gerceklesdirib Daru l Hayr in teskil edilmesinden sonra atasinin da kecmisde vali olaraq xidmet etdiyi Kastamonuda Hokumet ofisini dizayn etdi Bu bina Vedat beyin milli uslubda dizayn etdiyi ilk isidir Saray bas memarligi Novbeti il Sultan Ebdulhemidin taxtdan endirilib Mehmed Resadin sultan olmasi ile Memar Vedat Sermemar i Hassa sarayin bas memari vezifesine teyin edildi Bu vezife muddetinde iyirmi sarayin baxim ve temir islerini gerceklesdirib Vedat bey 1914 cu ilde bas memarliq vezifesinden istefa verdikden sonra saray binalari ile mesgul olmaq ucun Emalk i Hakani memari sultan binalarinin memari vezifesinde calismaga basladi Lakin novbeti il VI Mehmed Vehideddinin taxta cixmasi ile seltenetin deyisdirilmesi qaydalarina uygun olaraq bu vezifeden uzaqlasdirildi Belelikle onun saraydaki alti illik fealiyyeti basa catdi Herbi Nazirliyinin bas memari I Dunya muharibesi illerinde Herbi nazir Enver Pasa terefinden Herbi Nazirliyinin bas memari teyin edilen Vedat bey uc il bu vezifesinde calisdi Bu illerde o Sirkecide sultan ovladlari ucun Mesadet Xanini indiki Liman Xan Fatehde Heyderpasa bere limani Cemil Topuzlu kosku Moda bere limani Teyyare Sehidleri abidesini insa etdi Cumhuriyetin ilk ictimai binalari Cumhuriyyet elan edildikden sonra Vedat bey Ankaraya devet edildi O burada Cumhuriyyet Xalq Partiyasinin monumental binasini bina sonralar II Turkiye Boyuk Millet Meclisinin binasi kimi istifade edildi ve Ataturk ucun Qazi koskunu insa etdi O Sehiyye Nazirliyi ucun Ankara sarayinin planlamasini hazirlayarken bu isin Memar Kemaleddine tehvil verilmesi ve pulunun odenilmemesi onu cox meyus etdi Sifarisleri elinden alindiqdan sonra butun resmi vezifelerinden istefa vererek Ankarani terk eden Vedat bey Istanbula qayidaraq 1942 ci ile qeder burada serbest memar kimi fealiyyet gosterdi Serbest memarliq dovru ve olumu 1925 ci ilde Sanay i Nefise Mektebinin ilk turk muellimlerinden biri olan Vedat bey eyni zamanda Ali Muhendislik Mektebinde ders deyirdi O 1930 cu illerde eseriyyeti Nisantasida olmaqla coxlu yasayis binalari tikdirib O 1928 ci ilde Tesvikiyede ozu ucun tikdirdiyi yasayis binasinda yasayirdi Zaman zaman o hem de aktual memarliq ve sehersalma problemleri haqqinda meqaleler de yazib 1942 ci ilde Istanbulda vefat etmis Vedat beyin mezari Edirneqapi sehidliyindedir Edirneqapi sehidliyindeki mezariEserleriAnkara sarayi 1924 Ulus Ankara Boyuk Poct sobesi Boyuk Poct binasi 1903 1909 Sirkeci Istanbul Cemil Topuzlu kosku 1900 Goztepe Kadikoy Istanbul Defter i Hakani Torpaq Reyestri ve Kadastr Mudirliyi 1908 Sultan Ehmed meydani Istanbul Zihni Pasa mescidi 1901 Erenkoy Kadikoy Istanbul Xalid bey Nuri Pasa yalisi 1900 cu illerin evveli Yenikoy Sariyer Istanbul Xalid Ziya Usaqligil binasi Sinan Aga menzilleri 1934 Cemberlidas Istanbul Heyderpasa Bere limani 1915 Heyderpasa Kadikoy Istanbul Hobyar mescidi 1909 Sirkeci Istanbul Azadliq abidesi 1909 Sisli Istanbul Izmit saat qullesi 1901 1902 Izmit Kastamonu Hokumet kosku 1902 Kastamonu Kazim Emin tutun anbari 1920 ler Bursa Leyla Saz mezari 1936 Edirneqapi sehidliyi Istanbul Mahmud Pasa kosku 1896 Moda Kadikoy Istanbul Moda bere limani 1915 Moda Kadikoy Istanbul Poct ve Teleqraf Nezareti fabriki 1907 Sirkeci Istanbul O Rustu Pasa menzili Istiqlaliyyet kucesi 334 Beyoglu Istanbul Silah Muzeyi Icra olunmamis layihe 1915 Macka Besiktas Istanbul Halic Konqres merkezi 1919 Sutluce Beyoglu Istanbul Sark Nemlizade tutun anbari 1925 Uskudar Istanbul Tahir xan 1935 Galata Istanbul Tarsus Belediyye Teatri ve Kazinosu 1929 Tarsus Teyyare Sehidleri abidesi 1916 Fateh Istanbul Turkiye Boyuk Millet Meclisinin II binasi 1924 Ulus Ankara Vedat Tek evi 1913 Nisantasi Sisli Istanbul Vedat Tek evi Nizam Boyukada Yayla menzili 1939 Nisantasi Istanbul IstinadlarVedat Union List of Artist Names ing Mehmet Vedat Tek Repertoire des artistes fr Union List of Artist Names ing 2010 Suha Ozkan Mimar Vedat Tek 1873 1942 Arkitekt Dergisi Cilt 1973 Sayi 121 122 Kasim Aralik 1973 Ankara PDF 8 Ocak 2014 tarixinde PDF Istifade tarixi 8 Ocak 2014 Afife Batur Bir Mesrutiyet Aydini Mimar Vedad Tek Voyvoda Caddesi Toplantisi 20 Mart 2002 Osmanli Bankasi Arsive ve Arastirma Merkezi Erisim tarihi 22 09 2011 25 Eylul 2008 tarixinde Istifade tarixi 22 Eylul 2011 Mimarlik Muzesi web sitesi Mehmet Vedat Tek Erisim tarihi 22 09 2011 20 Eylul 2011 tarixinde Istifade tarixi 22 Eylul 2011 Onur Karahan Sabit Bey Muradiye Hani nin Restorasyon Projesi Istanbul Teknik Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Yuksek Lisans Tezi Haziran 2007 20 Aralik 2011 tarixinde Istifade tarixi 22 Eylul 2011 Xarici kecidlerMemarliq Muzeyi Mehmed Vedat Tek Foto Qalereyasi 23 09 2011 2013 11 23 at the Wayback Machine turk