Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Vəzi yaxud Vəz — (lat. glandula; glandulae; yun. aden buna görə vəzilərin iltihabına adenit — adenitis deyilir.) sekresiya ya ekskresiyaya malik epitel hüceyrələrindən (vəzi toxumasından) təşkil olunmuş üzvə deyilir. Epitel toxuma vəzinin əsas kütləsini, birləşdirici toxuma isə onun stromasını (istinadını) təşkil edir.
| Vəzilər | |
|---|---|
 Xarici sekresiya vəzisinin quruluş sxemi: vəzi hüceyrəsi, vəzi axacağı, dəliyi (ağzı) | |
 Vəzi toxuması | |
| Latınca | Glandulae |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Vəzilərin inkişafı
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi vəzilər selikli qişanın epitel qatından inkişaf edir. Bunların inkişafı da, başqa üzvlər kimi qeyri-bərabər böyümə prinsipi üzrə davam edir. Selikli qişanın müəyyən yerində hüceyrələr törəyib artmağa başlayır və tədricən xaricə, mezenximə doğru soxulur, nəticədə bir qovuqcuq və ya borucuq meydana cıxır. Bu qovuqcuğun divarları bir qat vəzi epitelindən təşkil olunur. Həmin hüceyrələr qovuqcuğun ya borucuğun mənfəzinə doğru öz sekretini (məhsulunu) ifraz edir. Bu üsul ilə təkkameralı, təkborulu ya alveollu (qovuqcuqlu) — vəzi əmələ gəlir.
Digər hallarda həmin qovuqcuq, ya borucuq qeyri-bərabər inkişaf nəticəsində ətrafa doğru yeni çıxıntılar buraxır, ətraf mezenxim elementləri buna qarşı reaksiya törədərək həmin çıxıntıların arasına daxil olur və gələcək vəzinin stromasını (istinadını) təşkil edir. Bu üsul ilə şaxəli ya mürəkkəb vəzi əmələ gəlir. Bunun ifrazedici kütləsini vəzi epitelindən əmələ gəlmiş qovuqcuqlar ya borucuqlar, istinadını mezenximdən diferensasiya etmiş birləşdirici toxuma təşkil edir. Bu törəmələri xaricdən əhatə edən mezenxim qatından vəziyə məxsus kapsul hasil olur. Beləliklə, vəzi iki növ toxumanın (epitel və birləşdirici toxumaların) birlikdə inkişafı nəticəsində əmələ gəlir.
Bəzi hallarda vəzi selikli qişanın epitel qatından inkişaf edib oradaca qalır, digər hallarda vəzi epitel qatdan tədricən uzaqlaşır və inkişaf etdiyi mənbə ilə axacaq vasitəsilə rabitədə qalır.
Quruluşu və vəzifəsi
Hər bir təkborulu vəzinin dibi — lat. fundus, cismi — lat. corpus, boynu — lat. collum və dəliyi (ağzı) — lat. ostium vardır. Vəzinin dibi ilə cismi birlikdə uz kamera adlanır. Şaxəli vəzilərdə boyun axacaq vəzifəsini ifa edir. Mürəkkəb vəzilərdə bir baş axacaq və bir neçə əlavə kiçik axacaqlar olur ki, bunlar da uz kameralara açılırlar. Vəzinin ifrazedici hissəsini həmin kameralar təşkil edir. Axacaqların və kameraların daxili səthləri bir və ya çoxqatlı epitel ilə örtülüdür; epitel təbəqəsini xaricdən birləşdirici toxuma fibrillərindən təşkil olunmuş əsas zar — lat. membrana basalis əhatə etmişdir. Bir sıra kameraların toplaşmasından paycıqlar — lat. lobuli; bunların birləşməsindən paylar — lat. lobi və nəhayət payların da bir yerə yığışmasından vəzinin özü hasil olur. Pay ya paycıqlar bir-biriləri ilə birləşdirici toxuma qatları vasitəsilə birləşir.
Vəzi xaricdən lifli qişa — lat. tunica fibrosa və ya ağlı qişa — lat. tunica albuginae ilə, yəni kapsul ilə əhatə olunmuşdur. Beləliklə vəyilər ifrazedici epitel ünsürlərindən (vəzi toxumasından) — parenximadan və onları bir-birilə birləşdirən birləşdirici toxumadan — stromadan təşkil olunmuşdur. Ona görə vəzi toxumasından təşkil olunmuş böyük vəzilərə parenximatoz üzvlər deyilir. Vəzilərdə qeyd olunan ünsürlərdən başqa artıq miqdarda qan və limfa damarları və sinirlər də vardır.
Vəzilərin vəzifəsi məhsul hazırlamaqdır. Bunların hasil etdikləri məhsul iki nıvdür: ifrazat — sekret və ifrağat — ekskret. Sekret bədənə lazım olan məhsula deyilir, məsələn: mədə şirəsi, ağız suyu. Ekskret isə bədənə lazım olmayan məhsuldur, məsələn: sidik, tər. Sekret çox vaxt maye halında olur, bəzən isə diri, ya ölü hüceyrələrdən ibarət olur, məsələn cinsiyyət vəzilərinin sekreti kişilərdə toxum, qadınlarda — yumurtadır.
Vəzilərin təsnifatı
- Xarici sekresiya vəziləri — axacaqlara malikdir, bunların məhsulu həmin axacaqlar vasitəsilə müəyyən üzvlərə tökülür, ya xaricə çıxarılır. Bu vəzilərə misal olaraq göstərmək olar.
- Daxili sekresiya vəziləri — öz məhsullarını qana ya limfaya buraxırlar: bunların axacaqları yoxdur; rüşeym dövründə olsa da bu axacaqlar sonradan reduksiya edirlər. Bu vəzilərdən ifraz olunan məhsul hormon ya inkret bir tərəfdən üzvlərdə vəya toxumalrda gedən mübadiləyə təsir edərək onlarda kimyəvi korrelyasiya (saziş) törədir və eyni zamanda orqnizmin böyüməsinə və inkişafına kömək edir. Daxili sekresiya vəzilərinə: qalxanabənzər vəzi, qalxanabənzər ətraf vəziləri, çəngələbənzər vəzi, böyrəküstü vəzilər, hipofiz, epifiz və cinsiyyət vəzilərinin inkretor elementləri aiddir.
- Qarışıq sekresiya vəziləri həm hormon, həm də sekret ifraz edir. Bunlara qaraciyər və mədəaltı vəzi aiddir.
Qalereya
-
![image]()
Çənəaltı vəzi toxumasının kəsiyi. -
![image]()
Mədəaltı vəzin toxuma kəsiyi X 250. -
![image]()
Süd vəzisi. -
![image]()
Süd vəzi toxumasının kəsiyi. -
![image]()
Apokrin -
![image]()
İfrazetmə mexanizmi
Həmçinin baxın
Mənbələr
- Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyev, İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, "Maarif" Nəşriyyatı, Bakı, 1931.
- Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Vezi yaxud Vez lat glandula glandulae yun aden buna gore vezilerin iltihabina adenit adenitis deyilir sekresiya ya ekskresiyaya malik epitel huceyrelerinden vezi toxumasindan teskil olunmus uzve deyilir Epitel toxuma vezinin esas kutlesini birlesdirici toxuma ise onun stromasini istinadini teskil edir VezilerXarici sekresiya vezisinin qurulus sxemi vezi huceyresi vezi axacagi deliyi agzi Vezi toxumasiLatinca Glandulae Vikianbarda elaqeli mediafayllarVezilerin inkisafiYuxarida qeyd olundugu kimi veziler selikli qisanin epitel qatindan inkisaf edir Bunlarin inkisafi da basqa uzvler kimi qeyri beraber boyume prinsipi uzre davam edir Selikli qisanin mueyyen yerinde huceyreler toreyib artmaga baslayir ve tedricen xarice mezenxime dogru soxulur neticede bir qovuqcuq ve ya borucuq meydana cixir Bu qovuqcugun divarlari bir qat vezi epitelinden teskil olunur Hemin huceyreler qovuqcugun ya borucugun menfezine dogru oz sekretini mehsulunu ifraz edir Bu usul ile tekkamerali tekborulu ya alveollu qovuqcuqlu vezi emele gelir Diger hallarda hemin qovuqcuq ya borucuq qeyri beraber inkisaf neticesinde etrafa dogru yeni cixintilar buraxir etraf mezenxim elementleri buna qarsi reaksiya torederek hemin cixintilarin arasina daxil olur ve gelecek vezinin stromasini istinadini teskil edir Bu usul ile saxeli ya murekkeb vezi emele gelir Bunun ifrazedici kutlesini vezi epitelinden emele gelmis qovuqcuqlar ya borucuqlar istinadini mezenximden diferensasiya etmis birlesdirici toxuma teskil edir Bu toremeleri xaricden ehate eden mezenxim qatindan veziye mexsus kapsul hasil olur Belelikle vezi iki nov toxumanin epitel ve birlesdirici toxumalarin birlikde inkisafi neticesinde emele gelir Bezi hallarda vezi selikli qisanin epitel qatindan inkisaf edib oradaca qalir diger hallarda vezi epitel qatdan tedricen uzaqlasir ve inkisaf etdiyi menbe ile axacaq vasitesile rabitede qalir Qurulusu ve vezifesiHer bir tekborulu vezinin dibi lat fundus cismi lat corpus boynu lat collum ve deliyi agzi lat ostium vardir Vezinin dibi ile cismi birlikde uz kamera adlanir Saxeli vezilerde boyun axacaq vezifesini ifa edir Murekkeb vezilerde bir bas axacaq ve bir nece elave kicik axacaqlar olur ki bunlar da uz kameralara acilirlar Vezinin ifrazedici hissesini hemin kameralar teskil edir Axacaqlarin ve kameralarin daxili sethleri bir ve ya coxqatli epitel ile ortuludur epitel tebeqesini xaricden birlesdirici toxuma fibrillerinden teskil olunmus esas zar lat membrana basalis ehate etmisdir Bir sira kameralarin toplasmasindan payciqlar lat lobuli bunlarin birlesmesinden paylar lat lobi ve nehayet paylarin da bir yere yigismasindan vezinin ozu hasil olur Pay ya payciqlar bir birileri ile birlesdirici toxuma qatlari vasitesile birlesir Vezi xaricden lifli qisa lat tunica fibrosa ve ya agli qisa lat tunica albuginae ile yeni kapsul ile ehate olunmusdur Belelikle veyiler ifrazedici epitel unsurlerinden vezi toxumasindan parenximadan ve onlari bir birile birlesdiren birlesdirici toxumadan stromadan teskil olunmusdur Ona gore vezi toxumasindan teskil olunmus boyuk vezilere parenximatoz uzvler deyilir Vezilerde qeyd olunan unsurlerden basqa artiq miqdarda qan ve limfa damarlari ve sinirler de vardir Vezilerin vezifesi mehsul hazirlamaqdir Bunlarin hasil etdikleri mehsul iki nivdur ifrazat sekret ve ifragat ekskret Sekret bedene lazim olan mehsula deyilir meselen mede siresi agiz suyu Ekskret ise bedene lazim olmayan mehsuldur meselen sidik ter Sekret cox vaxt maye halinda olur bezen ise diri ya olu huceyrelerden ibaret olur meselen cinsiyyet vezilerinin sekreti kisilerde toxum qadinlarda yumurtadir Vezilerin tesnifatiXarici sekresiya vezileri axacaqlara malikdir bunlarin mehsulu hemin axacaqlar vasitesile mueyyen uzvlere tokulur ya xarice cixarilir Bu vezilere misal olaraq gostermek olar Daxili sekresiya vezileri oz mehsullarini qana ya limfaya buraxirlar bunlarin axacaqlari yoxdur ruseym dovrunde olsa da bu axacaqlar sonradan reduksiya edirler Bu vezilerden ifraz olunan mehsul hormon ya inkret bir terefden uzvlerde veya toxumalrda geden mubadileye tesir ederek onlarda kimyevi korrelyasiya sazis toredir ve eyni zamanda orqnizmin boyumesine ve inkisafina komek edir Daxili sekresiya vezilerine qalxanabenzer vezi qalxanabenzer etraf vezileri cengelebenzer vezi boyrekustu veziler hipofiz epifiz ve cinsiyyet vezilerinin inkretor elementleri aiddir Qarisiq sekresiya vezileri hem hormon hem de sekret ifraz edir Bunlara qaraciyer ve medealti vezi aiddir QalereyaCenealti vezi toxumasinin kesiyi Medealti vezin toxuma kesiyi X 250 Sud vezisi Sud vezi toxumasinin kesiyi Apokrin Ifrazetme mexanizmiHemcinin baxinEndokrin sistemi Xarici sekresiya vezileri Daxili sekresiya vezileriMenbelerProf Kamil Ebdulsalam oglu Balakisiyev Insanin Normal Anatomiyasi III cild Maarif Nesriyyati Baki 1931 R D Sinelnikov Atlas anatomii cheloveka 4 toma