Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Unuqay və ya keçi dönərgəsi — Azərbaycan mifologiyasında bədheybət. Atlıların və arabaçıların qarşısına keçi formasında çıxaraq onları aldadır və uzun müddət davam edəcək tibbi qüsurlara (kəkələmə, axsama) səbəb olur. Hal anası kimi iynə-sancaqdan qorxur.
| Unuqay | |
|---|---|
 Unuqayın yolçuların gözünə ən çox göründüyü forma — ağ keçi | |
| Yaşadığı yer | Qəbiristanlıq ətrafı ərazilər |
| Sehrli gücləri | Ayaqların uzanması, güclü bədən, xəstəlik yayma (kəkələmə, axsama) |
| Zəif cəhətləri | İynə-sancaq, dindarlıq |
| Əsas formaları | |
| Məlumat | |
| Növü | Tanrı |
| Cinsi | Erkək |
Fəaliyyəti
Unuqay qəbiristanlıq ətrafı ərazilərdə görülür. O, əsasən axşamüstü, qaranlıq çökərkən insanların rastına çıxır. Unuqay çox zaman yoldan keçən atlıya və ya arabalı yolçuya sahibi olmayan keçi kimi görünür. Yolçu keçinin bədheybət olduğunu bildikdən sonra onun ayaqları uzanmağa başlayır. Ayaqlarının uzanması ilə birlikdə Unuqayın gücü də artır. Mətnlərin, demək olar ki, hamısında hava işıqlanmağa başlayanda bədheybət qəbiristanlığın kənarına çatır və özü arabadan düşüb qəbiristanlığa girir. Araba sahibinin isə dili tutulur, açılandan sonra isə onda nitq qüsuru olaraq kəkələmə qalır.
Mətnlərin bir hissəsində sahibsiz keçini görən atlı onu tərkinə alır. Bir qədər yol getdikdən sonra isə canına istilənmə gələn keçinin ayaqları uzanır və atın üstündə adam kimi oturub atlını sıxır. Sıxılmağa başlayan atlı tapdığının Unuqay olduğunu başa düşür. Bu mətnlərdə çox ağır və güclü təsəvvür edilən bədheybət atlını xəstələndirir və o, sağalandan sonra axsamağa başlayır.
Unuqay ilə oxşar şəkildə ata minib ona əziyyət verir, Halın qadın dönərgəsi kimi iynədən, sancaqdan qorxur. Buna görə də Unuqayı tutmaq üçün iynə və sancaq taxıb işlətmək olar. Mifoloji mətnlərə görə Hal anasını zəiflətmək üçün iynənin qadının 64 paltarına sancıldığı haldan fərqli olaraq, Unuqayda iynənin sancılacağı zəif yerlər boyun və bel damarıdır.
Nadir mətnlərdə Unuqay cinlərlə bağlı hekayələrdə olduğu kimi adamları aldadıb onları qəbiristanlığın içinə aparır və ya hamilə qadın yatarkən onun üstünə çıxıb uşağı tələf edir.
Yayıldığı yerlər
Şəkinin Göynük kəndlərində (Aşağı Göynük və Baş Göynük) Unuqay mifoloji qəhrəmanına tez-tez rast gəlinir. Burada Unuqayla bağlı 16 mətn qeydə alınmışdır. Halın keçi dönərgəsi ilə bağlı inancların azərbaycanlıların yaşadığı digər bölgələrdə vaxtilə mövcud olduğu düşünülsə də, Qaraqoyunlu mahalına aid bir nümunə istisna olmaqla mifoloji mətnlərdə buna rast gəlinmir. "Əlinə bərkcə dəydimi?" mətnində keçi dönərgəsi nə Unuqay, nə də başqa adla adlandırılmır.
Unuqayda görülən ətraf üzvlərin uzanması xüsusiyyəti Naxçıvanın Sədərək rayonunda qeydə alınmış Çıntırqayış (Kəndirqayış) bədheybətində də vardır. Unuqayın rast gəldiyi yolçuya namaz üstündə doğulmasını deməsi ("Səni ananı namaz üstə doğufdu, ayağım yerə çatardı, sən gününə baxardın") motivi isə "Əjdahaya çevrilən uşaq" mifində və Dərələyəz fokloruna aid bir mifoloji mətndə qeydə alınmışdır.
Variantları
- . Pislik ilahəsi.
- Hal anasının keçi dönərgəsi. Şəki və Qaraqoyunlu mətnlərində rast gəlinir.
- Unuqay/Maşşax/Kafdar. Şəki mətnlərində keçi dönərgəsinə verilən əsas ad Unuqaydır. Digər istifadə olunan ad olan Maşşax göynüklülər tərəfindən gözlərinin rəngi göy olan insanlara da deyilir.
- Heyvan forması. Erkək keçi, oğlaq formasındadır. Keçinin rəngi mifoloji mətnlərin çoxunda ağ, yalnız bircə mətndə qaradır.
- Əsas forma. Keçinin ayaqlarının uzanması, bədənin güclənməsi, atın üstündə insan şəklində oturması ilə ortaya çıxır.
- Nənəqay. Adı keçən mətn olmasa da, Unuqayın variantı hesab edilir. Şəkidə geniş istifadə edilən bu ad paltarı səliqə ilə geyinməyən qadınlara verilir.
- Unuqay/Maşşax/Kafdar. Şəki mətnlərində keçi dönərgəsinə verilən əsas ad Unuqaydır. Digər istifadə olunan ad olan Maşşax göynüklülər tərəfindən gözlərinin rəngi göy olan insanlara da deyilir.
- Hal anasının keçi dönərgəsi. Şəki və Qaraqoyunlu mətnlərində rast gəlinir.
İstinadlar
- Süleymanova, 2012. səh. 60-64
- Şəki folklor örnəkləri. II kitab. Bakı, "Elm və təhsil", 2014, 408 səh.
Mənbə
- Ləman Vaqif qızı Süleymanova. Şəki folklor mühiti, Bakı, 2012. – 248 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Unuqay ve ya keci donergesi Azerbaycan mifologiyasinda bedheybet Atlilarin ve arabacilarin qarsisina keci formasinda cixaraq onlari aldadir ve uzun muddet davam edecek tibbi qusurlara kekeleme axsama sebeb olur Hal anasi kimi iyne sancaqdan qorxur UnuqayUnuqayin yolcularin gozune en cox gorunduyu forma ag keciYasadigi yer Qebiristanliq etrafi erazilerSehrli gucleri Ayaqlarin uzanmasi guclu beden xestelik yayma kekeleme axsama Zeif cehetleri Iyne sancaq dindarliqEsas formalari ilkin forma Keci yolcularin qarsilasdigi forma Neneqay namelum MelumatNovu TanriCinsi ErkekFealiyyetiUnuqay qebiristanliq etrafi erazilerde gorulur O esasen axsamustu qaranliq cokerken insanlarin rastina cixir Unuqay cox zaman yoldan kecen atliya ve ya arabali yolcuya sahibi olmayan keci kimi gorunur Yolcu kecinin bedheybet oldugunu bildikden sonra onun ayaqlari uzanmaga baslayir Ayaqlarinin uzanmasi ile birlikde Unuqayin gucu de artir Metnlerin demek olar ki hamisinda hava isiqlanmaga baslayanda bedheybet qebiristanligin kenarina catir ve ozu arabadan dusub qebiristanliga girir Araba sahibinin ise dili tutulur acilandan sonra ise onda nitq qusuru olaraq kekeleme qalir Metnlerin bir hissesinde sahibsiz kecini goren atli onu terkine alir Bir qeder yol getdikden sonra ise canina istilenme gelen kecinin ayaqlari uzanir ve atin ustunde adam kimi oturub atlini sixir Sixilmaga baslayan atli tapdiginin Unuqay oldugunu basa dusur Bu metnlerde cox agir ve guclu tesevvur edilen bedheybet atlini xestelendirir ve o sagalandan sonra axsamaga baslayir Unuqay ile oxsar sekilde ata minib ona eziyyet verir Halin qadin donergesi kimi iyneden sancaqdan qorxur Buna gore de Unuqayi tutmaq ucun iyne ve sancaq taxib isletmek olar Mifoloji metnlere gore Hal anasini zeifletmek ucun iynenin qadinin 64 paltarina sancildigi haldan ferqli olaraq Unuqayda iynenin sancilacagi zeif yerler boyun ve bel damaridir Nadir metnlerde Unuqay cinlerle bagli hekayelerde oldugu kimi adamlari aldadib onlari qebiristanligin icine aparir ve ya hamile qadin yatarken onun ustune cixib usagi telef edir Yayildigi yerlerSekinin Goynuk kendlerinde Asagi Goynuk ve Bas Goynuk Unuqay mifoloji qehremanina tez tez rast gelinir Burada Unuqayla bagli 16 metn qeyde alinmisdir Halin keci donergesi ile bagli inanclarin azerbaycanlilarin yasadigi diger bolgelerde vaxtile movcud oldugu dusunulse de Qaraqoyunlu mahalina aid bir numune istisna olmaqla mifoloji metnlerde buna rast gelinmir Eline berkce deydimi metninde keci donergesi ne Unuqay ne de basqa adla adlandirilmir Unuqayda gorulen etraf uzvlerin uzanmasi xususiyyeti Naxcivanin Sederek rayonunda qeyde alinmis Cintirqayis Kendirqayis bedheybetinde de vardir Unuqayin rast geldiyi yolcuya namaz ustunde dogulmasini demesi Seni anani namaz uste dogufdu ayagim yere catardi sen gunune baxardin motivi ise Ejdahaya cevrilen usaq mifinde ve Dereleyez fokloruna aid bir mifoloji metnde qeyde alinmisdir VariantlariAl anasi Ezim Ezimzade 1939 Pislik ilahesi Hal anasinin keci donergesi Seki ve Qaraqoyunlu metnlerinde rast gelinir Unuqay Massax Kafdar Seki metnlerinde keci donergesine verilen esas ad Unuqaydir Diger istifade olunan ad olan Massax goynukluler terefinden gozlerinin rengi goy olan insanlara da deyilir Heyvan formasi Erkek keci oglaq formasindadir Kecinin rengi mifoloji metnlerin coxunda ag yalniz birce metnde qaradir Esas forma Kecinin ayaqlarinin uzanmasi bedenin guclenmesi atin ustunde insan seklinde oturmasi ile ortaya cixir Neneqay Adi kecen metn olmasa da Unuqayin varianti hesab edilir Sekide genis istifade edilen bu ad paltari seliqe ile geyinmeyen qadinlara verilir IstinadlarSuleymanova 2012 seh 60 64 Seki folklor ornekleri II kitab Baki Elm ve tehsil 2014 408 seh MenbeLeman Vaqif qizi Suleymanova Seki folklor muhiti Baki 2012 248 seh