Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vilyam Harvey (ing. William Harvey; 1 aprel 1578, Folkston, İngiltərə krallığı – 3 iyun 1657[…]) — Fiziologiya və embriologiyanın əsasını qoyan ingilis həkim-anatomu, alim.
| Vilyam Hаrvey | |
|---|---|
| ing. William Harvey | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |  , |
| Vəfat tarixi | (79 yaşında) |
| Vəfat yeri |  London, Böyük Britaniya |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | bioloq, həkim, anatomiyaçı, fizioloq |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Elmi fəaliyyəti
Vilyam Harvey, qan dövranınin və ürəyin funksiyasının ilk dəfə izahını verən, ingilis həkimi, 1578-ci ildə İngiltərənin şəhərində tacir ailəsində anadan olmuşdur. Harveyin "Heyvanlarda ürəyin və qanın hərəkətinin anatomik tədqiqatı" haqlı olaraq fiziologiya tarixində ən lazımlı kitab sayılır. Hal azırda bizim malik olduğumuz qan dövranı haqqında sadə və aydın təsəvvürümüzə görə Harveyin nəzəriyyəsinə borcluyuq. Belə ki, bizə belə adi görünən məlumatlar Harveyə qədər ki bioloqlara aydın deyildir. Onların ürək və qan damarları haqqında təsəvvürləri tam başqa idi: 1) Aristotel və Qalen nəzəriyyələrinə görə qida qaraciyərdə qana çevrilir və venalar vasitəsilə orqanlara daşınır; 2) ürək qanı qızdırır; 3) arteriyalar hava ilə doludur; 4) ürək həyat ruhu istehsal edir; 5) arteriya və venalar qanla dolub boşalaraq bir dəfə ürək istiqamətinə, ikinci dəfə isə əks istqamətdə hərəkətdə olur. Məşhur həkim Qalen coxlu sayda meyitlərin yarılmasında şəxsən iştirakına baxmayaraq heç təsəvvürünə də gətirə bilmirdi ki, qan cərəyan edir. Bunu heç biologiya ilə dərindən maraqlanmış Arximed də təsəvvür edə bilmirdi. Hətta Harveyin kitabı işıq üzü görəndən sonra da bir çox alimlər, həkimlər onun bu ideyasına şübhə ilə yanaşırdılar və inana bilmirdilər ki, qan insan bədənində daim qapalı sistemdə cərəyan edir və ürək bu cərəyanı enerji ilə təmin edir. Harvey ilk dəfə olaraq qanın cərəyanını sadə riyazi hesablama ilə izah etmişdir. O göstərirdi ki ürək hər vurğusunda 2 qan vurur. Nəzərə alsaq ki hər dəqiqədə ürək 72 dəfə vurur onda nəticə etibarilə hər saatda ürək 540 qanı aortaya vurur. Bu ədəd insanın öz çəkisindən və malik olduğu qanın kütləsindən qat-qat çoxdur. Bununla Harvey gösərirdi ki, eyni həcmli qan daim ürək vasitəsilə cərəyan edir. O bu qənaətə 10 il ərzində apardığı ekspeimentlərin və davamlı müşahidələrin sayəsində gəlmişdir.
Harvey öz kitabında aydın şəkildə göstərirdi ki, arteriya vasitəsilə qan ürəkdən çıxır və venalar vasitəsilə ürəyə qayıdır. Mikroskopa malik olmadığı ücün kapilyarlarin mövcudluğunu sübuta yetirə bilməsə də varlığını müəyyən etmişdir. Harveyin ölümündən bir qədər sonra italyan bioloqu tərəfindən kapilyarların mövcudluğu sübuta yetirilmişdir. Əvvəlcə güclü müqavimətə rast gəlməsinə baxmayaraq Harveyin nəzəriyyəsi ölümündən br qədər öncə alimlər Dekart, və tərəfindən qəbul olunmuşdur.
Harveyin embriologiya ilə bağlı bir cox işləri də mövcuddur. Onun 1651-ci ildə yazmış olduğu "Heyvanların doğulması" kitabı müasir embriologiyanın əsasını qoymuşdur. Harvey göstərirdi ki, embrion ilkin inkişaf dövründə artıq böyük heyvanlar kimi ümumi qurluşa malikdir və hər bir heyvan başlanğıcını yumurta hüceyrəsindən götürür.
Həyatı
Harvey uzun, maraqlı və uğurlu həyat sürmüşdür. 1588-ci ildə Kenterberidə kral məktəbinə daxil olur. 1593-cü ilin mayında nəzdindəki Kiz-kollecinə qəbul olunmuş, 1572-ci ildə Kenterberi arxiyepiskopu tərəfindən tibb üzrə təsis olunmuş təqaüdə layiq görülmüşdür. 1597-ci ildə Harvey bakalavr dərəcəsi alaraq kolleci tərk edir. 1600-cü ildə həmin dövrün ən İtalyanın universitetinə tibbi təhsil almaq üçün yola düşür. Həmin illər Qalileo Qaliley Paduya universitetinin professoru olmuşdur. 25 aprel 1602-ci ildə təhsilini bitirərək, tibb doktoru titulu aldıqdan sonra İngiltərəyə qayıdaraq həkimlik fəaliyyətinə başlamaq üçün 1603-cü ildə həkimlər kollegiyasına müraciət edir. İmtahanları müvvəffəqiyyətlə başa vurduqdan sonra 5 oktyabr 1604-cü ildə həkimlər kollegiyasına qəbul olunur və 1607-ci ildən həqiqi üzvü seçilir. 14 oktyabr 1609-cu ildə Müqqəddəs Varfolomey xəstəxanasında rəsmi olaraq həkimlik fəaliyyətinə başlayır. Eyni zamanda kraliça I Yelizavetanın şəxsi həkiminin qızı Yelizaveta Braunla ailə həyatı qurur. İngiltərənin 2 kralı və I Karl, eləcə də filosof Frensis Bekon onun pasiyentləri olmuşlar. Harvey Londonun tibb kollecində hələ 1581-ci ildə lord Lamli tərəfindən tibbi təhsilin keyfiyətini arırmaq məqsədilə təşkil etdiyi Lamli məşğələlərində anatomiyadan mühazirələr oxumuş, sonradan bu kollecin prezidenti seçilmişdir. Onun mühazirələrinin əlyazma qeydləri "Prelectiones Anatomiae Universalis" adı altında hələ də Britaniya muzeyində qorunub saxlanılmaqdadır. Harvey həm də uzun müddət Londondakı Müqqəddəs Varfolomey xəstəxanasının baş həkimi olmuşdur. Vilyam Harvey 1657-ci ildə 79 yaşında Londonda vəfat etmişdir.
Mənbələr
- Michael H. Hart The 100. A Ranking of The Most Influential Persons in History 1978, 1992 by Michael H. Hart
- Biografie 2005-04-20 at the Wayback Machine
- William Harvey: "On The Motion Of The Heart And Blood In Animals", 1628
- Geschichte der Embryologie und Cytologie 2009-12-13 at the Wayback Machine
İstinadlar
- https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-12531.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- https://history.rcplondon.ac.uk/inspiring-physicians/william-harvey.
- Гарвей Уильям // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Gregory A. William Harvey // Encyclopædia Britannica (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vilyam Harvey ing William Harvey 1 aprel 1578 Folkston Ingiltere kralligi 3 iyun 1657 Fiziologiya ve embriologiyanin esasini qoyan ingilis hekim anatomu alim Vilyam Harveying William HarveyDogum tarixi 1 aprel 1578Dogum yeri Vefat tarixi 3 iyun 1657 79 yasinda Vefat yeri London Boyuk BritaniyaTehsili Padua Universiteti 1599 1602 Qonvil ve Kayus Kolleci d 1593 1597 Fealiyyeti bioloq hekim anatomiyaci fizioloq Vikianbarda elaqeli mediafayllarVilyam Harveyin Heyvanlarda ureyin ve qanin hereketinin anatomik tedqiqati kitabi Elmi fealiyyetiVilyam Harvey qan dovraninin ve ureyin funksiyasinin ilk defe izahini veren ingilis hekimi 1578 ci ilde Ingilterenin seherinde tacir ailesinde anadan olmusdur Harveyin Heyvanlarda ureyin ve qanin hereketinin anatomik tedqiqati haqli olaraq fiziologiya tarixinde en lazimli kitab sayilir Hal azirda bizim malik oldugumuz qan dovrani haqqinda sade ve aydin tesevvurumuze gore Harveyin nezeriyyesine borcluyuq Bele ki bize bele adi gorunen melumatlar Harveye qeder ki bioloqlara aydin deyildir Onlarin urek ve qan damarlari haqqinda tesevvurleri tam basqa idi 1 Aristotel ve Qalen nezeriyyelerine gore qida qaraciyerde qana cevrilir ve venalar vasitesile orqanlara dasinir 2 urek qani qizdirir 3 arteriyalar hava ile doludur 4 urek heyat ruhu istehsal edir 5 arteriya ve venalar qanla dolub bosalaraq bir defe urek istiqametine ikinci defe ise eks istqametde hereketde olur Meshur hekim Qalen coxlu sayda meyitlerin yarilmasinda sexsen istirakina baxmayaraq hec tesevvurune de getire bilmirdi ki qan cereyan edir Bunu hec biologiya ile derinden maraqlanmis Arximed de tesevvur ede bilmirdi Hetta Harveyin kitabi isiq uzu gorenden sonra da bir cox alimler hekimler onun bu ideyasina subhe ile yanasirdilar ve inana bilmirdiler ki qan insan bedeninde daim qapali sistemde cereyan edir ve urek bu cereyani enerji ile temin edir Harvey ilk defe olaraq qanin cereyanini sade riyazi hesablama ile izah etmisdir O gosterirdi ki urek her vurgusunda 2 qan vurur Nezere alsaq ki her deqiqede urek 72 defe vurur onda netice etibarile her saatda urek 540 qani aortaya vurur Bu eded insanin oz cekisinden ve malik oldugu qanin kutlesinden qat qat coxdur Bununla Harvey goserirdi ki eyni hecmli qan daim urek vasitesile cereyan edir O bu qenaete 10 il erzinde apardigi ekspeimentlerin ve davamli musahidelerin sayesinde gelmisdir Harvey oz kitabinda aydin sekilde gosterirdi ki arteriya vasitesile qan urekden cixir ve venalar vasitesile ureye qayidir Mikroskopa malik olmadigi ucun kapilyarlarin movcudlugunu subuta yetire bilmese de varligini mueyyen etmisdir Harveyin olumunden bir qeder sonra italyan bioloqu terefinden kapilyarlarin movcudlugu subuta yetirilmisdir Evvelce guclu muqavimete rast gelmesine baxmayaraq Harveyin nezeriyyesi olumunden br qeder once alimler Dekart ve terefinden qebul olunmusdur Harveyin embriologiya ile bagli bir cox isleri de movcuddur Onun 1651 ci ilde yazmis oldugu Heyvanlarin dogulmasi kitabi muasir embriologiyanin esasini qoymusdur Harvey gosterirdi ki embrion ilkin inkisaf dovrunde artiq boyuk heyvanlar kimi umumi qurlusa malikdir ve her bir heyvan baslangicini yumurta huceyresinden goturur Heyati Heyvanlarda ureyin ve qanin hereketinin anatomik tedqiqati kitabindan illustrasiya Harvey uzun maraqli ve ugurlu heyat surmusdur 1588 ci ilde Kenterberide kral mektebine daxil olur 1593 cu ilin mayinda nezdindeki Kiz kollecine qebul olunmus 1572 ci ilde Kenterberi arxiyepiskopu terefinden tibb uzre tesis olunmus teqaude layiq gorulmusdur 1597 ci ilde Harvey bakalavr derecesi alaraq kolleci terk edir 1600 cu ilde hemin dovrun en Italyanin universitetine tibbi tehsil almaq ucun yola dusur Hemin iller Qalileo Qaliley Paduya universitetinin professoru olmusdur 25 aprel 1602 ci ilde tehsilini bitirerek tibb doktoru titulu aldiqdan sonra Ingiltereye qayidaraq hekimlik fealiyyetine baslamaq ucun 1603 cu ilde hekimler kollegiyasina muraciet edir Imtahanlari muvveffeqiyyetle basa vurduqdan sonra 5 oktyabr 1604 cu ilde hekimler kollegiyasina qebul olunur ve 1607 ci ilden heqiqi uzvu secilir 14 oktyabr 1609 cu ilde Muqqeddes Varfolomey xestexanasinda resmi olaraq hekimlik fealiyyetine baslayir Eyni zamanda kralica I Yelizavetanin sexsi hekiminin qizi Yelizaveta Braunla aile heyati qurur Ingilterenin 2 krali ve I Karl elece de filosof Frensis Bekon onun pasiyentleri olmuslar Harvey Londonun tibb kollecinde hele 1581 ci ilde lord Lamli terefinden tibbi tehsilin keyfiyetini arirmaq meqsedile teskil etdiyi Lamli mesgelelerinde anatomiyadan muhazireler oxumus sonradan bu kollecin prezidenti secilmisdir Onun muhazirelerinin elyazma qeydleri Prelectiones Anatomiae Universalis adi altinda hele de Britaniya muzeyinde qorunub saxlanilmaqdadir Harvey hem de uzun muddet Londondaki Muqqeddes Varfolomey xestexanasinin bas hekimi olmusdur Vilyam Harvey 1657 ci ilde 79 yasinda Londonda vefat etmisdir MenbelerMichael H Hart The 100 A Ranking of The Most Influential Persons in History 1978 1992 by Michael H Hart Biografie 2005 04 20 at the Wayback Machine William Harvey On The Motion Of The Heart And Blood In Animals 1628 Geschichte der Embryologie und Cytologie 2009 12 13 at the Wayback MachineIstinadlarhttps www oxforddnb com view 10 1093 ref odnb 9780198614128 001 0001 odnb 9780198614128 e 12531 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 https history rcplondon ac uk inspiring physicians william harvey Garvej Uilyam Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Gregory A William Harvey Encyclopaedia Britannica ing