Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tozlu tufanlar
Tozlu tufanlar-burulğanlı fırtınalar arasında çox vaxt tozlu fırtınalar (tufanlar) ayrılır. Belə fırtınalar eni 500 m-ə çatan və adi sürəti saatda 60 km-ə qədər olan geniş hava kütlələridir. Belə , adətən, quraqlıq vilayətlərdən yarımquru və rütubətli vilayətlərə toz və xırda qırıntı materialı gətirir. Bir neçə on santimetr hündürlükdə havada çınqıl və iri qum 2 metrə qədər hündürlükdə xırda qum uçur, daha çox yüksəkliklərdə isə (1,5 km-ə qədər) xırda toz hissəciklərinin tutqun buludu əmələ gəlir. Aparılan hissəciklərin tərkibindən asılı olaraq qara fırtınalar (Rusiyanın Avropa hissəsinin cənubu üçün səciyyəvidir, burada qara torpaqlar sovrulur); sarı fırtınalar - Orta Asiya üçün xarakterik olub san-qum qumluca və gillicə sovrulur; qırmızı fırtına (dəmir oksidinə boyanmış gillicə); ağ fırtına - geniş şoranlıq ərazilərdə baş verir (duz hissəcikləri sovrulur). Ağ fırtınalar qurumaqda olan Aral gölü yerləşən sahələrdə müşahidə olunub, göldən uzaq ərazilərdə də torpağın şorlaşmasına səbəb olur. Tozlu tufanların müddəti bir neçə saatdan 7 ... 70 sutkaya kimi davam edir. Küləyin sürəti, adətən, saniyədə 40 metri keçmir. Tozlu tufanlar praktiki olaraq insan həyatı üçün bilavasitə təhlükəli olmasa da, böyük maddi ziyan yetirir. Tozlu fırtınalar kənd təsərrüfatı üçün ən təhlükəli meteoroloji hadisələrdən biri hesab olunur. Tozlu fırtınaların baş verməsi və inkişafına kompleks aqrometeoroloji faktorlar səbəb olur, bu faktorlara güclü küləklər (10 m/san-dən yüksək), torpağın üst qatının tozlu və quru olması, tarlalarda olmaması və ya zəif inkişaf etməsi, geniş açıq sahələrin mövcudluğu aiddir. Tozlu tufanlar, adətən, havanın nisbi rütubətliyi 50%-dən aşağı olduqda baş verir. Qış dövründə bu faktorlara qar örtüyünün olmaması, torpağın sementləşməsi və dərin olmayan donuşluğunu da aid etmək olar. Göstərilən faktorlar kompleksi bozqır, yarımsəhra və səhra zonalarında yaranır. Tozlu fırtınaların mənfi təsirinə qarşı aparılacaq tədbirlər torpaq səthində küləyin sürətini zəiflətməyə və torpaq hissəciklərinin ilişgənliyini artırmağa yönəldilməlidir. Belə tədbirlərə aşağıdakılar daxildir. Ağac tipli meşə zolaqlarının salınması və küləkqoruyucu kulislər sisteminin yaradılması əsas tədbir hesab edilir. Tarlada kövşəni saxlamaqla, torpağın laydırsız (əkin qatını çevirmədən) şumlanması, torpaq hissəciklərinin ilişgənliyini artırmaq üçün kimyəvi maddələrin tətbiqi, çoxillik otların səpini ilə torpaqqoruyucu əkin dövriyyəsi, birillik səpinlər, çoxillik otların zolaqlarla növbələnməsi və b. Tozlu fırtınalarla mübarizə tədbirlərini hazırlayarkən hakim küləklərin istiqaməti, ərazinin relyefi, tarlanın mikroiqlimi və torpağın xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır.
Axın fırtınaları
- fırtınalarında «burağan gövdə» olmur, odur ki, hərəkət edən hava şəklində olur. Belə fırtınalardan ən çox yayılanı qışa bəzi çayların mənsəbində və estuarilərdə baş verən, sahilboyu ərazilərdə yerləşən dağlardan yüksək sürətlə aşıb gələn bora adlanan güclü soyuq sərt şimal küləyidir. Bora quru və su hövzələri arasında atmosfer təzyiqi kəskin fərqli (quruda yüksək, su hövzəsində isə aşağı) olduqda yaranır. Sürəti bəzən 40 m/san-dən də çox olur. Bora tipli küləklər Novorossiyskdə - «Nord-ost», Baykalda - «Sarma», Provansda (Fransanın Aralıq dənizi sahili boyu və Atlantika sahillərində) - «Mistral», Texasda (ABŞ-da) - «Norzer», Amazonka çayında - «Pororoka» adlanır. Ən güclü bora Çində Fuçuntsyan çayında müşahidə olunur.
Bora hadisəsi
Bora hadisəsinə Novorossiysk borası klassik misal ola bilər. Şimaldan gələn soyuq hava kütləsi Qafqaz sıra dağlarının qərb qurtaracağından aşaraq Qara dənizin Semes buxtasına düşür və Novorossiyskiyə basılır. Bu zaman bir neçə saat ərzində temperatur 20° Çidən çox aşağı düşə bilər. Küləklə dənizdən ayrılan su damlalarmın surəti 60 m/san-yə çataraq liman və şəhər tikililərində və, buxtadan çıxmamış gəmilərdə donur. Əmələ gələn buz qatının qalınlığı bəzən 4 m-dən də çox ölür. Donmuş gəmilər çevrilir. Belə ki, 1848-ci ildə praktiki olaraq Qara dəniz eskadrası məhv edildi. Yalnız fraqman freqatı (hərb gəmisi) «Midiya» və Şxuna (üçdorlu yelkənli gəmi), «Smelıy» salamat qaldı, qalanları isə sahilə atıldı və ya donaraq komanda ilə bir. yerdə suya batdı. Bir çox binaların qapı və pəncərələri qırıldı, möhtəşəm ağaclar, teleqraf dirəkləri və evlərin çardaqları yerindən qopdu, dəmir yolunda vaqonlar çevrildi. Son 10 il ərzində Novorossiyskdə belə güclü boralar iki dəfə baş vermişdir. Antarktika, Novozemelski və Balxaş boralan Novorossiyski boralarına bənzərdir.
Xortumlu fırtınalar
Xortumlu fırtınalar (tromb, tornado) - olduqca tez (sürətlə) fırlanan qıf formalı hava burulğanıdır. Qıfın daxilində təzyiq kəskin aşağı olur. Bir qıfın fırlanma sürəti böyük həddə dəyişir və bəzən havada sürəti hətta səsin sürətindən də çox olur (1200 kmsaat). Qasırğadan fərqli olaraq xortumlu fırtınalar insan ölümünə də səbəb olur. Şərqi Avropada Mərkəzi-qaratorpaq rayonunu, Baltikyanı ölkələri və geniş yüksək xortumlu fırtınalar fəaliyyət göstərən vilayətlərə aid edir. Ayrı-ayrı bu tipli fırtınalar Solovetsi adaları ərazisində qeydə alınmışdır.
İstinadlar
- Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ensiklopedik ekoloji lüğət, Bakı 2008
Xarici keçidlər
- Rusiyada tozlu tufan
- Təbii mənşəli fövqəladə hallar QASIRĞA, FIRTINA, BURAĞAN
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tozlu tufanlarAfrika uzerinden hereket eden tozlu kuleklerin Atlantik okeanini kecerek Antil adalarina getmesi 2011 ci i Tozlu tufanlar burulganli firtinalar arasinda cox vaxt tozlu firtinalar tufanlar ayrilir Bele firtinalar eni 500 m e catan ve adi sureti saatda 60 km e qeder olan genis hava kutleleridir Bele adeten quraqliq vilayetlerden yarimquru ve rutubetli vilayetlere toz ve xirda qirinti materiali getirir Bir nece on santimetr hundurlukde havada cinqil ve iri qum 2 metre qeder hundurlukde xirda qum ucur daha cox yuksekliklerde ise 1 5 km e qeder xirda toz hisseciklerinin tutqun buludu emele gelir Aparilan hisseciklerin terkibinden asili olaraq qara firtinalar Rusiyanin Avropa hissesinin cenubu ucun seciyyevidir burada qara torpaqlar sovrulur sari firtinalar Orta Asiya ucun xarakterik olub san qum qumluca ve gillice sovrulur qirmizi firtina demir oksidine boyanmis gillice ag firtina genis soranliq erazilerde bas verir duz hissecikleri sovrulur Ag firtinalar qurumaqda olan Aral golu yerlesen sahelerde musahide olunub golden uzaq erazilerde de torpagin sorlasmasina sebeb olur Tozlu tufanlarin muddeti bir nece saatdan 7 70 sutkaya kimi davam edir Kuleyin sureti adeten saniyede 40 metri kecmir Tozlu tufanlar praktiki olaraq insan heyati ucun bilavasite tehlukeli olmasa da boyuk maddi ziyan yetirir Tozlu firtinalar kend teserrufati ucun en tehlukeli meteoroloji hadiselerden biri hesab olunur Tozlu firtinalarin bas vermesi ve inkisafina kompleks aqrometeoroloji faktorlar sebeb olur bu faktorlara guclu kulekler 10 m san den yuksek torpagin ust qatinin tozlu ve quru olmasi tarlalarda olmamasi ve ya zeif inkisaf etmesi genis aciq sahelerin movcudlugu aiddir Tozlu tufanlar adeten havanin nisbi rutubetliyi 50 den asagi olduqda bas verir Qis dovrunde bu faktorlara qar ortuyunun olmamasi torpagin sementlesmesi ve derin olmayan donuslugunu da aid etmek olar Gosterilen faktorlar kompleksi bozqir yarimsehra ve sehra zonalarinda yaranir Tozlu firtinalarin menfi tesirine qarsi aparilacaq tedbirler torpaq sethinde kuleyin suretini zeifletmeye ve torpaq hisseciklerinin ilisgenliyini artirmaga yoneldilmelidir Bele tedbirlere asagidakilar daxildir Agac tipli mese zolaqlarinin salinmasi ve kulekqoruyucu kulisler sisteminin yaradilmasi esas tedbir hesab edilir Tarlada kovseni saxlamaqla torpagin laydirsiz ekin qatini cevirmeden sumlanmasi torpaq hisseciklerinin ilisgenliyini artirmaq ucun kimyevi maddelerin tetbiqi coxillik otlarin sepini ile torpaqqoruyucu ekin dovriyyesi birillik sepinler coxillik otlarin zolaqlarla novbelenmesi ve b Tozlu firtinalarla mubarize tedbirlerini hazirlayarken hakim kuleklerin istiqameti erazinin relyefi tarlanin mikroiqlimi ve torpagin xususiyyetleri nezere alinmalidir Axin firtinalariToz dumani 1935 ci il ABS firtinalarinda buragan govde olmur odur ki hereket eden hava seklinde olur Bele firtinalardan en cox yayilani qisa bezi caylarin mensebinde ve estuarilerde bas veren sahilboyu erazilerde yerlesen daglardan yuksek suretle asib gelen bora adlanan guclu soyuq sert simal kuleyidir Bora quru ve su hovzeleri arasinda atmosfer tezyiqi keskin ferqli quruda yuksek su hovzesinde ise asagi olduqda yaranir Sureti bezen 40 m san den de cox olur Bora tipli kulekler Novorossiyskde Nord ost Baykalda Sarma Provansda Fransanin Araliq denizi sahili boyu ve Atlantika sahillerinde Mistral Texasda ABS da Norzer Amazonka cayinda Pororoka adlanir En guclu bora Cinde Fucuntsyan cayinda musahide olunur Bora hadisesiBora hadisesine Novorossiysk borasi klassik misal ola biler Simaldan gelen soyuq hava kutlesi Qafqaz sira daglarinin qerb qurtaracagindan asaraq Qara denizin Semes buxtasina dusur ve Novorossiyskiye basilir Bu zaman bir nece saat erzinde temperatur 20 Ciden cox asagi duse biler Kulekle denizden ayrilan su damlalarmin sureti 60 m san ye cataraq liman ve seher tikililerinde ve buxtadan cixmamis gemilerde donur Emele gelen buz qatinin qalinligi bezen 4 m den de cox olur Donmus gemiler cevrilir Bele ki 1848 ci ilde praktiki olaraq Qara deniz eskadrasi mehv edildi Yalniz fraqman freqati herb gemisi Midiya ve Sxuna ucdorlu yelkenli gemi Smeliy salamat qaldi qalanlari ise sahile atildi ve ya donaraq komanda ile bir yerde suya batdi Bir cox binalarin qapi ve pencereleri qirildi mohtesem agaclar teleqraf direkleri ve evlerin cardaqlari yerinden qopdu demir yolunda vaqonlar cevrildi Son 10 il erzinde Novorossiyskde bele guclu boralar iki defe bas vermisdir Antarktika Novozemelski ve Balxas boralan Novorossiyski boralarina benzerdir Xortumlu firtinalarXortumlu firtinalar tromb tornado olduqca tez suretle firlanan qif formali hava burulganidir Qifin daxilinde tezyiq keskin asagi olur Bir qifin firlanma sureti boyuk hedde deyisir ve bezen havada sureti hetta sesin suretinden de cox olur 1200 kmsaat Qasirgadan ferqli olaraq xortumlu firtinalar insan olumune de sebeb olur Serqi Avropada Merkezi qaratorpaq rayonunu Baltikyani olkeleri ve genis yuksek xortumlu firtinalar fealiyyet gosteren vilayetlere aid edir Ayri ayri bu tipli firtinalar Solovetsi adalari erazisinde qeyde alinmisdir IstinadlarQerib Memmedov Mahmud Xelilov Ensiklopedik ekoloji luget Baki 2008Xarici kecidlerRusiyada tozlu tufan Tebii menseli fovqelade hallar QASIRGA FIRTINA BURAGAN