Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tağı Əbülfət oğlu Ərani (5 sentyabr 1902, Təbriz – 4 fevral 1940, Tehran) — İran inqilabçısı və milliyətçisi, fars dilində nəşr olunan "Dünya" marksist jurnalının təsisçisi və redaktoru.
| Tağı Ərani | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 5 sentyabr 1902 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 4 fevral 1940(37 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | jurnalist |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Uşaqlıq və yeniyetməlik illəri
Tağı Ərani 1902-ci il sentyabrın 5-də Təbriz şəhərində, məmur ailəsində anadan olmuşdur. Atası Əbülfət Ərani İranın maliyyə nazirliyində vergi yığan idi. Bu vəzifə az müddətdə xeyli var-dövlət toplamaq imkanı verirdi. Bir çox mə'murlar belə də edirdilər: onlar soyğunçuluq və aldatma yolu ilə dövlət yığır, özləri üçün mənsəb və rütbə satın alırdılar. Lakin Əbülfəth Ərani bu yol ilə gedə bilmirdi; o, öz vəzifəsini namus və vicdanla yerinə yetirir, yeri düşəndə zəhmətkeşlərin ağır vəziyyətini yüngülləşdirirdi.
1907-ci ildə Ərani ailəsi Tehrana köçdü. Bundan sonra Əbülfət Ərani öz xidmətinə görə tez-tez və uzun müddətə əyalətlərə getməli olurdu. Evi dolandırmaq və uşaqları böyüdüb tərbiyələndirmək dərd–sərini Tağının anası çəkirdi. Bu zəhmətsevən, xeyirxah və mehriban qadın evi bacarıqla dolandırır, uşaqları–bircə oğlunu və iki qızını nəvazişlə tərbiyələndirirdi.
Tağı zehinli, hər şeyi bilmək istəyən bir uşaq idi. Atası axşamlar evdə olan zaman Tağı ondan İranın digər rayonlarında gördüklərini xəbər alırdı. Atasının söhbətləri kədərli olurdu. O, xalqın dərin ehtiyacı və müsibətləri, feodalların və məmurların işgəncələri və zorakılıqları haqqında danışırdı. Bütün eşitdikləri nazik ürəkli, həssas uşağın qəlbinə dərindən tə'sir edirdi.
Tağı məktəbdə özünü çalışqan və çox fərasətli bir şagird kimi tanıtdırdı. Onda fövqəl'adə qabiliyyət var idi. O, təbiiyyat elmlərinə xüsusi maraq bəsləyirdi.
Siyasi fəaliyyəti
Ərani 1920-ci ildə Tehranda orta məktəbi müvəffəqiyyətlə qurtarıb, Tehran tibb institutuna daxil oldu, ali təhsilə başladığı dövrdə İran milliyətçiliyinin hərəkatına cəlb olundu. Bir yandan İranda sürətli müasirləşmənin tərəfdarı olan Ərani, digər yandan fars dilinin qeyri-fars mənşəli sözlərdən təmizlənməsini, zərdüştilik dininin dəyərlərinin dirçəldilməsini və, Sasanilər imperiyasında belə bir idari sistemin mövcud olduğunu iddia edərək, mərkəzləşmiş bir dövlətin yaradılmasını dəstəkləyirdi.
1922-ci ildə məzun olandan sonra Ərani, dövlət təqaüdü qazanaraq Almaniyanın paytaxtı Berlinə kimya təhsili almağa getdi. Burada təhsil aldığı dövrdə sosializm və solçuluğa, həmçinin sürgündə olan İran Kommunist Partiyasına maraq göstərməyə başladı. Doktoranturada oxuduğu müddətdə universitetdə ərəb dilini tədris etmiş, İran mədəniyyəti mövzusunda Ömər Xəyyam, Sədi Şirazi və Nasir Xosrov haqqında üç qısa kitab yazmış və ətrafına sosializmlə maraqlanan digər iranlı tələbələri cəlb etmişdir.
İranın dil məsələsi barəsində milliyətçi görüşlərə sahib olan Ərani, 1924-cü ilin sentyabr ayında Berlində iranlı tələbələr tərəfindən buraxılan "Fərəngistan" qəzetinin 1-ci sayında müəllifi olduğu "Azərbaycan, və ya İran üçün bir ölüm-dirim məsələsi" (Azərbaycan ya yek məs‘əle-ye həyati və məmati-ye İran)(آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ حياتي و ﻣﻤﺎﺗﻲ اﻳﺮان) başlıqlı məqaləsində İranda Azərbaycan türkcəsinin haqqında aşağıdakıları yazmışdır:
ما در اینجا توجه تمام ایرانیان را به این نکته مهم جلب می کنیم که مسئله آذربایجان یکی از مهم ترین و قضایای حیاتی و مماتی ایران است ... پس در این مسئله باید افراد خیراندیش ایرانی فداکاری نموده و برای از بین بردن زبان ترکی و رایج کردن زبان فارسی در آذربایجان بکوشند. مخصوصا وزارت معارف باید عده زیادی معلم فارسی بدان نواحی در آذربایجان فرستاده، کتب و رسال ها و روزنامه جات مجانی و ارزان در آنجا انتشار دهد و خود جوانان آذربایجانی باید جانفشانی کرده متعد شوند تا می توانند زبان ترکی تکلم نکرده، به وسیله تبلیغات عاقبت وخیم آن را در مغز هر ایرانی جایگیر کنند.
Tərcüməsi:
Biz burada bütün iranlıların diqqətini bu mühüm məqama çatdırırıq ki, Azərbaycan məsələsi İranın ən mühüm və ölüm-dirim işi olan məsələlərindən biridir. ... Buna görə də bu məsələdə İranın xeyrini diləyənlər fədakarlıq göstərməli və türk dilinin aradan götürülməsi və fars dilininin Azərbaycanda yayğınlaşdırılması üçün çalışmalıdırlar. Xüsusilə Təhsil Nazirliyi Azərbaycanın müxtəlif nahiyələrinə (bölgələrinə) çox sayda fars dili müəllimləri göndərməli, orada (fars dilində) pulsuz və ucuz kitablar, jurnallar və qəzetlər nəşr etməlidir, və azərbaycanlı gənclərin özləri gərək türk dilində danışa bilməyəcəkləri vaxta qədər canfəşanlıq etməlidirlər. Bu fikirlər təbliğat yoluyla hər bir iranlının beyninə düşəcək.
1930-cu ildə təhsilini başa çatdırdıqdan sonra marksizmin İranda yayılması üçün səy göstərmək niyyətində olan Ərani İrana qayıdaraq Tehran Texniki Kollecində işə düzəlir. 1931-ci ildə İranda "iştirakiyyə" (اشتراکیه), yəni sosializm və kommunizm fikirlərinin təbliğatını qadağan edən qanunun keçməsinə baxmayaraq, Ərani fars dilində gizli şəkildə nəşr etdiyi "Dünya" marksist jurnalının təsisçisi və redaktoru olur. O, Almaniyadan qayıdan bir neçə həmfikiri ilə birlikdə gizli müzakirə qrupları təşkil edir. Bu qruplarda sosialist klassiklərinin əsərləri oxunur və tərcümə olunur, "Dünya" jurnalı üçün isə sosial siniflərin mücadiləsi, tarixi materializm və ictimai elmlər haqqında məqalələr hazırlanır. Jurnalda ayrıca olaraq tez-tez elmi mövzulara toxunulur.
Həbsi və vəfatı
Jurnalın fəaliyyəti tezliklə Pəhləvi hökumətinin narahatçılığına səbəb olur. 1937-ci ildə Tehran Universitetində tələbələr tərəfindən aksiyanın keçirilməsinin nəticəsində polis Əraninin və onun həmkarlarının fəaliyyətinin üstünü açaraq, Əraninin özü də daxil olmaqla toplamda 53 şəxsi həbs edir. Qısa bir zaman ərzində onlardan bəziləri azadlığa buraxılır. Buna baxmayaraq, bu qrupa Tağı Əraninin yaxın şəriki və həbs olunan şəxslərdən biri, 18 sentyabr 1941-ci ildə azadlığa buraxılan iranlı şair Bozorg Ələvinin öz məhbusluq dövrü haqqında yazdığı memuarın başlığının adı ilə sonralar "53 nəfər" (پنجاه و سه نفر) adı verilir.
16 ay sürən istintaqın nəticəsində onlardan 48 nəfəri məhkəmə önünə çıxır. Həbs olunanların arasında 2 professor, 4 həkim, 3 vəkil, 1 mühəndis, 3 orta məktəb müdiri, 4 orta məktəb müəllimi, 11 dövlət qulluqçusu, 11 tələbə, 8 fəhlə və 1 kəndli var idi. Onlardan 42 nəfəri Tehran, 3 nəfəri Mazandaran, 2 nəfəri Abadan və 1 nəfəri İsfahan sakini idi, və onların hamısı (bir nəfər bəhai istisna olmaqla) müsəlman ailələrdən idilər. Onların 26 nəfəri ali təhsilli idi, və bu 26 nəfərdən 6 nəfəri ali təhsillərini Qərbi Avropada başa çatdırmışdı. Onların əksəriyyəti paytaxtda yaşayan fars və Ərani kimi farslaşmış ziyalı təbəqənin nümayəndələrindən ibarət idi. Onların 33 nəfəri farsdilli bölgələrdə doğulmuşdu, lakin Ərani kimi qalanların bir çoxu İranın milli təhsil sisteminin sayəsində fars mədəniyyətinə assimilyasiya olmuşdu. Bu şəxslərin arasında Azərbaycanda (5 nəfəri Təbrizdə, 1 nəfəri Xalxalda) doğulmuş 6 nəfər var idi. Bununla yanaşı, Tehranın özündə doğulmuş 2 nəfər azərbaycanlı, o cümlədən (1 nəfəri Qəzvində, 1 nəfəri Tehranda doğulmuş) qacar soyunun nümayəndələri və Tehranda doğulmuş 1 nəfər əfşar soyunun nümayəndəsi də var idi. Həbs olunanların ortalama yaşı 30-40 arası idi.
Həbs edilmiş şəxslərin hamısı sosializm və kommunizm fikirlərinin təbliğatını qadağan edən qanuna əsasən cinayət məsuliyyətinə cəlb olundu və "kommunist təşkilatın üzvləri" olmaqda təqsirləndirildi. Bundan əlavə, onların bir çoxu "kommunist", "sosialist", "materialist" və hətta "ateist" bir məfkurənin təbliğatında ittiham edildi. Onların az bir qismi həmçinin sürgündə olan kommunistlərlə əlaqədə olmaqda, Tehranda tələbə aksiyası təşkil etməkdə və İsfahanda parça fabriklərinin fəaliyyətinə ziyan verməyi planlaşdırmaqda ittiham edilmişdi.
Məhkəmə prosesində cavabdehlərin bəziləri marksizmə maraq göstərdiklərini, bir çoxu isə sosialist olduqlarını boyunlarına almış olsa da, hamısı kommunist olduqlarını inkar edirdi. Məhkəmə qarşısında müdafiəsinin bir hissəsi olaraq Ərani, Qərb sivilizasiyasının bir hissəsi olduqlarına görə sosializm və kommunizmin qadağan edilməsinin qəbuledilməz olduğunu və İranın zərurət səbəbilə qərbləşməli olduğunu iddia edirdi.
Məhkəmə məhbuslardan 45 nəfərin mühakimə olunması ilə sona çatdı. Ərani və digər aparıcı fəallar ən çox 10 il həbs cəzası aldılar, digərlərinə isə 3 ildən 7 ilədək müxtəlif həbs cəzaları verildi. Bundan əlavə, Ərani həm də təcridxanada həbs olunmağa məhkum edilmişdi. Tehran yaxınlığında bir həbsxanada məhbus olan Ərani və yoldaşları orada digər siyasi məhbuslarla əlaqəyə girdilər. Onların arasında Cəngəli qiyamından xilas olan kommunistlər, Tehrandakı keçmiş həmkarlar ittifaqı hərəkatının çoxu Gilandan olan azərbaycanlı kommunist veteranları, faşist olmaqda günahlandırılan ordu zabitləri, hökumətə qarşı üsyan qaldırdıqlarına görə məhkum edilmiş tayfa böyükləri, və şaha qarşı çıxdıqlarına görə məhkum edilmiş bir neçə tanınmış siyasətçi var idi.
Tağı Ərani məhkəmədən 16 ay sonra, 1940-cı il fevralın 4-də, həbsxananın xəstəxanasında vəfat etdi. Onun həmkarları həbsxana nəzarətçilərinin ona zəruri tibbi müalicə almasına yol vermədiklərinə görə ölümündə məsuliyyət daşıdıqlarını, ya da polisin Əranini qəsdən öldürdüyünü iddia etdilər, lakin rəsmi açıqlamaya əsasən, o sağalmayan tif (yatalaq) xəstəliyinə yoluxmasından vəfat etmişdi.
18 sentyabr 1941-ci ildə, Rza şah Pəhləvinin taxtdan enməsindən cəmi 2 gün sonra, məhbuslardan 27 nəfər azadlığa buraxıldı. Siyasi baxışlarına sadiq qalan keçmiş məhbuslar, azadlığa buraxılandan bir neçə həftə sonra, 2 oktyabr 1941-ci ildə İranın Tudə Partiyasının əsasını qoydular. Partiyanın əsasının qoyulmasında həlledici rolu oynayanlar Ərani ilə Avropada təhsil almış digər keçmiş məhbuslar idi: ruhani ailəsindən olan və ali təhsilini Əraniylə birlikdə Berlində almış yəzdli cərrah Dr. Murtuza Yəzdi, ali təhsilini Fransanın Qrenobl şəhərində almış və qacar soyundan gələn tehranlı ziyalı və vəkil İrəc İskəndəri, ali təhsilini Fransanın paytaxtı Parisdə almış və Tehran Universitetində fizika professoru kimi çalışmış lahicanlı , və yenə Berlində oxumuş tehranlı şair Bozorg Ələvi. Partiyanın rəhbərliyini İrəc İskəndərinin əmisi Süleyman İskəndəri (hansı ki həbs olunmamışdı) öz öhdəsinə götürmüşdü. Oktyabr ayında qalan məhbuslar da onlara amnistiyanın verilməsindən sonra azadlığa buraxıldı və Tudə Partiyasına qoşuldu.
İstinadlar
- Эрани Таги // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Mübarizəyə həsr edilmiş ömür. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı–1967, səh. 69-75.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-20.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tagi Ebulfet oglu Erani 5 sentyabr 1902 Tebriz 4 fevral 1940 Tehran Iran inqilabcisi ve milliyetcisi fars dilinde nesr olunan Dunya marksist jurnalinin tesiscisi ve redaktoru Tagi EraniDogum tarixi 5 sentyabr 1902 1902 09 05 Dogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 4 fevral 1940 1940 02 04 37 yasinda Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranTehsili Berlin Texniki UniversitetiFealiyyeti jurnalist Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiUsaqliq ve yeniyetmelik illeri Tagi Erani 1902 ci il sentyabrin 5 de Tebriz seherinde memur ailesinde anadan olmusdur Atasi Ebulfet Erani Iranin maliyye nazirliyinde vergi yigan idi Bu vezife az muddetde xeyli var dovlet toplamaq imkani verirdi Bir cox me murlar bele de edirdiler onlar soygunculuq ve aldatma yolu ile dovlet yigir ozleri ucun menseb ve rutbe satin alirdilar Lakin Ebulfeth Erani bu yol ile gede bilmirdi o oz vezifesini namus ve vicdanla yerine yetirir yeri dusende zehmetkeslerin agir veziyyetini yungullesdirirdi 1907 ci ilde Erani ailesi Tehrana kocdu Bundan sonra Ebulfet Erani oz xidmetine gore tez tez ve uzun muddete eyaletlere getmeli olurdu Evi dolandirmaq ve usaqlari boyudub terbiyelendirmek derd serini Taginin anasi cekirdi Bu zehmetseven xeyirxah ve mehriban qadin evi bacariqla dolandirir usaqlari birce oglunu ve iki qizini nevazisle terbiyelendirirdi Tagi zehinli her seyi bilmek isteyen bir usaq idi Atasi axsamlar evde olan zaman Tagi ondan Iranin diger rayonlarinda gorduklerini xeber alirdi Atasinin sohbetleri kederli olurdu O xalqin derin ehtiyaci ve musibetleri feodallarin ve memurlarin isgenceleri ve zorakiliqlari haqqinda danisirdi Butun esitdikleri nazik urekli hessas usagin qelbine derinden te sir edirdi Tagi mektebde ozunu calisqan ve cox ferasetli bir sagird kimi tanitdirdi Onda fovqel ade qabiliyyet var idi O tebiiyyat elmlerine xususi maraq besleyirdi Siyasi fealiyyeti Erani 1920 ci ilde Tehranda orta mektebi muveffeqiyyetle qurtarib Tehran tibb institutuna daxil oldu ali tehsile basladigi dovrde Iran milliyetciliyinin herekatina celb olundu Bir yandan Iranda suretli muasirlesmenin terefdari olan Erani diger yandan fars dilinin qeyri fars menseli sozlerden temizlenmesini zerdustilik dininin deyerlerinin dirceldilmesini ve Sasaniler imperiyasinda bele bir idari sistemin movcud oldugunu iddia ederek merkezlesmis bir dovletin yaradilmasini destekleyirdi 1922 ci ilde mezun olandan sonra Erani dovlet teqaudu qazanaraq Almaniyanin paytaxti Berline kimya tehsili almaga getdi Burada tehsil aldigi dovrde sosializm ve solculuga hemcinin surgunde olan Iran Kommunist Partiyasina maraq gostermeye basladi Doktoranturada oxudugu muddetde universitetde ereb dilini tedris etmis Iran medeniyyeti movzusunda Omer Xeyyam Sedi Sirazi ve Nasir Xosrov haqqinda uc qisa kitab yazmis ve etrafina sosializmle maraqlanan diger iranli telebeleri celb etmisdir Iranin dil meselesi baresinde milliyetci goruslere sahib olan Erani 1924 cu ilin sentyabr ayinda Berlinde iranli telebeler terefinden buraxilan Ferengistan qezetinin 1 ci sayinda muellifi oldugu Azerbaycan ve ya Iran ucun bir olum dirim meselesi Azerbaycan ya yek mes ele ye heyati ve memati ye Iran آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ حياتي و ﻣﻤﺎﺗﻲ اﻳﺮان basliqli meqalesinde Iranda Azerbaycan turkcesinin haqqinda asagidakilari yazmisdir ما در اینجا توجه تمام ایرانیان را به این نکته مهم جلب می کنیم که مسئله آذربایجان یکی از مهم ترین و قضایای حیاتی و مماتی ایران است پس در این مسئله باید افراد خیراندیش ایرانی فداکاری نموده و برای از بین بردن زبان ترکی و رایج کردن زبان فارسی در آذربایجان بکوشند مخصوصا وزارت معارف باید عده زیادی معلم فارسی بدان نواحی در آذربایجان فرستاده کتب و رسال ها و روزنامه جات مجانی و ارزان در آنجا انتشار دهد و خود جوانان آذربایجانی باید جانفشانی کرده متعد شوند تا می توانند زبان ترکی تکلم نکرده به وسیله تبلیغات عاقبت وخیم آن را در مغز هر ایرانی جایگیر کنند Tercumesi Biz burada butun iranlilarin diqqetini bu muhum meqama catdiririq ki Azerbaycan meselesi Iranin en muhum ve olum dirim isi olan meselelerinden biridir Buna gore de bu meselede Iranin xeyrini dileyenler fedakarliq gostermeli ve turk dilinin aradan goturulmesi ve fars dilininin Azerbaycanda yayginlasdirilmasi ucun calismalidirlar Xususile Tehsil Nazirliyi Azerbaycanin muxtelif nahiyelerine bolgelerine cox sayda fars dili muellimleri gondermeli orada fars dilinde pulsuz ve ucuz kitablar jurnallar ve qezetler nesr etmelidir ve azerbaycanli genclerin ozleri gerek turk dilinde danisa bilmeyecekleri vaxta qeder canfesanliq etmelidirler Bu fikirler tebligat yoluyla her bir iranlinin beynine dusecek 1930 cu ilde tehsilini basa catdirdiqdan sonra marksizmin Iranda yayilmasi ucun sey gostermek niyyetinde olan Erani Irana qayidaraq Tehran Texniki Kollecinde ise duzelir 1931 ci ilde Iranda istirakiyye اشتراکیه yeni sosializm ve kommunizm fikirlerinin tebligatini qadagan eden qanunun kecmesine baxmayaraq Erani fars dilinde gizli sekilde nesr etdiyi Dunya marksist jurnalinin tesiscisi ve redaktoru olur O Almaniyadan qayidan bir nece hemfikiri ile birlikde gizli muzakire qruplari teskil edir Bu qruplarda sosialist klassiklerinin eserleri oxunur ve tercume olunur Dunya jurnali ucun ise sosial siniflerin mucadilesi tarixi materializm ve ictimai elmler haqqinda meqaleler hazirlanir Jurnalda ayrica olaraq tez tez elmi movzulara toxunulur Hebsi ve vefati Jurnalin fealiyyeti tezlikle Pehlevi hokumetinin narahatciligina sebeb olur 1937 ci ilde Tehran Universitetinde telebeler terefinden aksiyanin kecirilmesinin neticesinde polis Eraninin ve onun hemkarlarinin fealiyyetinin ustunu acaraq Eraninin ozu de daxil olmaqla toplamda 53 sexsi hebs edir Qisa bir zaman erzinde onlardan bezileri azadliga buraxilir Buna baxmayaraq bu qrupa Tagi Eraninin yaxin seriki ve hebs olunan sexslerden biri 18 sentyabr 1941 ci ilde azadliga buraxilan iranli sair Bozorg Elevinin oz mehbusluq dovru haqqinda yazdigi memuarin basliginin adi ile sonralar 53 nefer پنجاه و سه نفر adi verilir 16 ay suren istintaqin neticesinde onlardan 48 neferi mehkeme onune cixir Hebs olunanlarin arasinda 2 professor 4 hekim 3 vekil 1 muhendis 3 orta mekteb mudiri 4 orta mekteb muellimi 11 dovlet qulluqcusu 11 telebe 8 fehle ve 1 kendli var idi Onlardan 42 neferi Tehran 3 neferi Mazandaran 2 neferi Abadan ve 1 neferi Isfahan sakini idi ve onlarin hamisi bir nefer behai istisna olmaqla muselman ailelerden idiler Onlarin 26 neferi ali tehsilli idi ve bu 26 neferden 6 neferi ali tehsillerini Qerbi Avropada basa catdirmisdi Onlarin ekseriyyeti paytaxtda yasayan fars ve Erani kimi farslasmis ziyali tebeqenin numayendelerinden ibaret idi Onlarin 33 neferi farsdilli bolgelerde dogulmusdu lakin Erani kimi qalanlarin bir coxu Iranin milli tehsil sisteminin sayesinde fars medeniyyetine assimilyasiya olmusdu Bu sexslerin arasinda Azerbaycanda 5 neferi Tebrizde 1 neferi Xalxalda dogulmus 6 nefer var idi Bununla yanasi Tehranin ozunde dogulmus 2 nefer azerbaycanli o cumleden 1 neferi Qezvinde 1 neferi Tehranda dogulmus qacar soyunun numayendeleri ve Tehranda dogulmus 1 nefer efsar soyunun numayendesi de var idi Hebs olunanlarin ortalama yasi 30 40 arasi idi Hebs edilmis sexslerin hamisi sosializm ve kommunizm fikirlerinin tebligatini qadagan eden qanuna esasen cinayet mesuliyyetine celb olundu ve kommunist teskilatin uzvleri olmaqda teqsirlendirildi Bundan elave onlarin bir coxu kommunist sosialist materialist ve hetta ateist bir mefkurenin tebligatinda ittiham edildi Onlarin az bir qismi hemcinin surgunde olan kommunistlerle elaqede olmaqda Tehranda telebe aksiyasi teskil etmekde ve Isfahanda parca fabriklerinin fealiyyetine ziyan vermeyi planlasdirmaqda ittiham edilmisdi Mehkeme prosesinde cavabdehlerin bezileri marksizme maraq gosterdiklerini bir coxu ise sosialist olduqlarini boyunlarina almis olsa da hamisi kommunist olduqlarini inkar edirdi Mehkeme qarsisinda mudafiesinin bir hissesi olaraq Erani Qerb sivilizasiyasinin bir hissesi olduqlarina gore sosializm ve kommunizmin qadagan edilmesinin qebuledilmez oldugunu ve Iranin zeruret sebebile qerblesmeli oldugunu iddia edirdi Mehkeme mehbuslardan 45 neferin muhakime olunmasi ile sona catdi Erani ve diger aparici feallar en cox 10 il hebs cezasi aldilar digerlerine ise 3 ilden 7 iledek muxtelif hebs cezalari verildi Bundan elave Erani hem de tecridxanada hebs olunmaga mehkum edilmisdi Tehran yaxinliginda bir hebsxanada mehbus olan Erani ve yoldaslari orada diger siyasi mehbuslarla elaqeye girdiler Onlarin arasinda Cengeli qiyamindan xilas olan kommunistler Tehrandaki kecmis hemkarlar ittifaqi herekatinin coxu Gilandan olan azerbaycanli kommunist veteranlari fasist olmaqda gunahlandirilan ordu zabitleri hokumete qarsi usyan qaldirdiqlarina gore mehkum edilmis tayfa boyukleri ve saha qarsi cixdiqlarina gore mehkum edilmis bir nece taninmis siyasetci var idi Tagi Erani mehkemeden 16 ay sonra 1940 ci il fevralin 4 de hebsxananin xestexanasinda vefat etdi Onun hemkarlari hebsxana nezaretcilerinin ona zeruri tibbi mualice almasina yol vermediklerine gore olumunde mesuliyyet dasidiqlarini ya da polisin Eranini qesden oldurduyunu iddia etdiler lakin resmi aciqlamaya esasen o sagalmayan tif yatalaq xesteliyine yoluxmasindan vefat etmisdi 18 sentyabr 1941 ci ilde Rza sah Pehlevinin taxtdan enmesinden cemi 2 gun sonra mehbuslardan 27 nefer azadliga buraxildi Siyasi baxislarina sadiq qalan kecmis mehbuslar azadliga buraxilandan bir nece hefte sonra 2 oktyabr 1941 ci ilde Iranin Tude Partiyasinin esasini qoydular Partiyanin esasinin qoyulmasinda helledici rolu oynayanlar Erani ile Avropada tehsil almis diger kecmis mehbuslar idi ruhani ailesinden olan ve ali tehsilini Eraniyle birlikde Berlinde almis yezdli cerrah Dr Murtuza Yezdi ali tehsilini Fransanin Qrenobl seherinde almis ve qacar soyundan gelen tehranli ziyali ve vekil Irec Iskenderi ali tehsilini Fransanin paytaxti Parisde almis ve Tehran Universitetinde fizika professoru kimi calismis lahicanli ve yene Berlinde oxumus tehranli sair Bozorg Elevi Partiyanin rehberliyini Irec Iskenderinin emisi Suleyman Iskenderi hansi ki hebs olunmamisdi oz ohdesine goturmusdu Oktyabr ayinda qalan mehbuslar da onlara amnistiyanin verilmesinden sonra azadliga buraxildi ve Tude Partiyasina qosuldu IstinadlarErani Tagi Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Mubarizeye hesr edilmis omur Azerbaycan Dovlet Nesriyyati Baki 1967 seh 69 75 Arxivlenmis suret 2021 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 20