Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tabasaran maysumluğu — Dağıstan ərazisində mövcud olmuş dövlət quruluşu. Dövlətin hökmdarı "Maysum" titulu daşıyırdı. Əhalinin böyük hissəsini tabasaranlılar, azərbaycanlılar və ləzgilər təşkil edirdi.
| Maysumluq | |
| Tabasaran maysumluğu | |
|---|---|
 | |
| | |
| Paytaxt | Xuçni |
| Ən böyük şəhər | Xuçni |
| Rəsmi dilləri | Tabasaran dili Azərbaycan türkcəsi Ləzgi dili |
| Dövlət dini | İslam, Xristianlıq |
| Ərazisi | 1500 km2 |
| Əhalisi |
|
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Maysum | |
| • | II Məhəmməd ibn Yəzid |
Maysumluqdan bəhs təxminən 15-ci əsrin ikinci yarısından başlayır: "Andunik vəsiyyətində" 260 min Dağıstan qoşununun 70.000-inin Tabasaran maysumluğunun qoşunları olduğu deyilir. Maysum Xuçnidə möhkəmləndirilmiş qalada yaşayırdı.
Tabasaran ərazisi şimalda Haydak, şimal-qərbdə Qumik, cənubda Laz, şərqdə Baba-ül-Əbvab, cənub-şərqdə Şirvanla həmsərhəd idi. Tabasaran maysumluğun Qafqaz tarixi ilə bağlı siyasi hadisələrdə mühüm rol oynamışdır.
XVII əsrin ortalarında maysum nəslinin nümayəndələri arasında daxili çəkişmələr başlayır. Maysumlar Çere kəndinə köçmək məcburiyyətində qalırlar. Maysumun gücünün zəifləməsindən istifadə edən Tabasaran Kadı sülaləsi, maysumluğun şimal hissəsini ələ keçirərək və orada yarı müstəqil bir mülk qururlar. Maysumluqdan və Kadılıqdan əlavə, Tabasaran ərazisində Dağlıq (və ya Azad) Tabasaran da mövcud olur. Bu bölgənin kəndlərində Maysum və Kadının gücü yalnız nominal olaraq tanınırdı.
1806-cı ildə Maysum, Kadi və digər Tabasaran feodalları Rusiya vətəndaşlığını qəbul edir. 1813-cü ildə Tabasaran nəhayət Rusiya imperiyasına birləşdirilir.
Orta əsrlər
Maysumluğun formalaşması
Ərəblərin Dağıstana hücumu nəticəsində Tabasaran ərazisi Ərəb xilafətinin, onun dağılmasından sonra isə Şirvanşahlar dövlətinin tərkibinə daxil olur. 917-ci ildə Ərəb Məzyədilər sülaləsindən olan II Məhəmməd ibn Yəzid Tabasaranı idarə etməyə başlayır. Bundan sonra Tabasaran hökmdarları "Maysum" adlandırılır. Maysumluğun əsas düşməni Dərbənd əmirliyi idi. 944–956-cı illərdə Məhəmmədin qardaşı Əhməd orada möhkəmlənə bilir. 948-ci ildə Məhəmməd Şirvanşah olur və Tabasaranın idarəçiliyini oğlu Heysəmə həvalə edir. Bundan sonra onun yerinə qardaşı Əhməd, oğlu II Heysəmə (981–1025) keçir
1025-ci ildə II Heysəm "Məhəmmədin mülkündə" (Humadiyyə?) vəfat edir. 1065-ci ildə Yəzidin nəvəsi Hürmüz Əsri mülkündə dəfn edilir. Onunla II Mənuçöhr vasitəsilə qohumluq (ehtimal ki, anası vasitəsilə) əlaqəsinə sahib idi. Dərbəndə gəlincə, onun Tabasaranla əlaqəsi o qədər də əlverişli deyildi: 915-ci ildə Əbu-l-Nəcm ibn Məhəmməd Tabasaran əhalisi ilə uğursuz döyüşə girmişdir. 990-cı ildə Dərbənddən qovulan əmir Maymunun Dərbənddən qovulduqdan sonra Tabasarana çəkilir. Bu da tabasaranın Dərbənddən təcrid olunduğunu göstərir (Bu 1054-cü ildə əmir Mənsura xalqın (könüllülər) kömək etdiyi hadisələrlə ziddiyyət təşkil etmir.).
XII əsrin əvvəllərində Tabasaran maysumluğu hər biri yerli "sərxanq" (hərbçi komandan) tərəfindən idarə olunan 24 əraziyə bölünmüşdür.
Maysumluqda parçalanma
1239–1240-cı illərdə Monqolların Dağıstan ərazisini işğal edir, od və qılıncla Tabasarandan keçirlər. Tabasaran müstəqilliyini itirir və Qaytaq usmiliyinə tabe olmağa başlayır. 1395-ci ildə Əmir Teymurun ordusu Tabasaran ərazisinə soxulur və yerli maysumu məğlub edir. Amma Tabasaran digər Dağıstan dövlətlərindən fərqli olaraq tənəzzülə uğramır.
Tatarların nəzarəti altında Tabasaran müstəqilliyini itirir, lakin maysumun simasında güclü bir hökmdarı mövcud olur. Əvvəlki parçalanmanı aradan qaldırmağa və hökmranlığını genişləndirməyə çalışır. Maysum əvvəlcə Qaytaq usmiliyinin müttəfiqi və vassalı idi, lakin XIV əsrin sonunda Qaytağın Teymur tərəfindən ağıri şəkildə məğlub edilməsindən sonra Tabasaran tamamilə müstəqil olur.
XV əsrdə, üç əsrlik siyasi tənəzzüldən sonra, Tabasaran birdən və sürətlə böyüyür. "Tarix-Dağıstan" kassasına daxil olan ən qədim əfsanələrə görə, artıq XIV əsrdə öz maysum hökmdarları sülaləsi yaranmışdır. Feodal parçalanmasının aradan qaldırılması Tabasaran ənənəsində özünəməxsus şəkildə əks olunur. XVIII əsrin əvvəllərində inşa edilən Xuçni yaxınlığındakı kiçik bir qala yerində əvvəllər başqa bir istehkamın olduğunu söylənilir. Mükəmməl silahlanmış və qorunmuş olaraq bütün rayonu öz əllərində saxlayırdılar. Bir müddət sonra ətraf kəndlərin sakinləri onların öhdəsindən gələ bilməmişlər. Aydındır ki, söhbət XII əsrdə Tabasaranın parçalandığı kiçik mülklərdən birinin irsi hökmdarlarından gedir. XV əsrdə Tabasaran torpaqları vahid bir knyazlıqda birləşdirilir və maysum bir neçə on minlərlə əsgərdən ibarət bir ordu qura bilir.
"Andunik vəsiyyəti" 240 min Dağıstan qoşunundan 70 mininin Tabasaran maysumluğunun qoşunları olduğunu söyləyir. "Cahan-namə" salnaməsinə görə, XV əsrdə Tabasaranda 40 min ailə yaşayırdı.
1487–1488-ci illərdə Şeyx Heydər Tabasaran ərazisini işğal edir. 1509-cu ildə istilanı oğlu İsmayıl həyata keçirir. Yenidən işğal 1511-ci ildə baş verir. Tabasaran zəifləyir və Səfəvilərdən asılı vəziyyətə düşür.
Çağdaş dövr
Kadı Tabasaran mülkünün qurulması
XVI əsrdə Tabasaran maysumluğu nisbətən iri feodal mülkü idi. Onlar azərbaycanlı və ləzgilərdən ibarət olan bir sıra həmsərhəd kəndləri öz səlahiyyətinə tabe etmişdirlər. Bu dövrdə maysumluqə mərkəzdənqaçma qüvvələri güclənir və Tabasaranda sanki feodal münasibətlərinin inkişafında yeni bir mərhələ yaşayır.
1570-ci illərdə Maysum sülaləsinin nümayəndələri arasında dava düşür. Əhəmiyyətli bir hissəsi öldürülür və sağ qalanlar isə Xuçnini tərk edərək, Çereyə köçürlər. Buda maysumluğun Dərbəndin zərbəsinə daha həssas olmasına səbəb olur. Kadılar Tabasarana Xuçnidə hakimiyyətə gəlir. XVI əsrin sonunda Tabasaran Türkiyə ilə İran arasında təzyiqlər dövrünü yaşayır. XVII əsrin əvvəllərində Tabasaran kadılığının ərazisində yerli icma birlikləri onların səlahiyyətlərini tanımırdılar. Əgər XV əsrdə Tabasaran "Andunik vəsiyyəti"ndə göstərildiyi kimi 60 min əsgər çıxara billdiyi halda, onda artıq XVII əsrdə səyyah Övliya Çələbinin məlumatına görə Tabasaran əhalisi 10 min nəfərə yaxın olmuşdur.
Maysumluqda üsyan
Quşdil (indiki Xivə rayonu) kəndindən olan savadlı tabasaran əsilli Ramazanın qeydlərində feodal elitasına qarşı geniş etirazlar barədə məlumatlar vardır: "Onun qardaşları (Hüseyn xan) və oğulları tərəfindən böyük zorakılıq göstərilmişdir ki, bu vəhşiliklərə görə Tabasaran vilayət sakinlərinin səbri tükənir. Sonra onlar Hasik kəndinə gəlirlər və hasiklilər arasında zorakılıq etməyə başlayırlar. Buna görə də HasiklilƏr əmirlərlə vuruşurar və əmirlərdən ikisi öldürülür. Sonra Hasiklilər kömək üçün yuxarı qoşunlarına üz tutdular və onlar öz yaxınlarının köməyinə gəlirlər… ". Bu qeyd olunan hadisələr 1631-ci ildə baş verir. Üsyançılara Fərdax kəndindən olan Şavan Akay başçılıq edirdi. Üsyan nəticəsində Maysum Hüseyn xan öldürülür. Maysumların qohumu Gərayxan yeni maysum təyin edilir. Kəndli üsyanları zamanı tez-tez olduğu kimi, üsyançılar "yaxşı hökmdar"-la həyatlarının daha yaxşı olacağına ümid edirdilər.
Maysumluq XVIII–XIX əsrlərdə
E. Maqomedovanın elmi və tarixi əsərlərinə görə, Tabasaran XVIII–XIX əsrlərdə qonşu Dağıstan mülkləri və Şərqi Zaqafqaziya xanlıqları ilə əlaqələr qurmuşdur. Bütövlükdə onlar strateji cəhətdən əlverişli coğrafi mövqe tutan və başqa siyasi strukturların əhatəsində olan Tabasaran maysumluğu tədqiq olunan dövrdə fəal xarici siyasət yeridir. Bu siyasət əsasən qonşularla dostluq, mehriban qonşuluq münasibətlərinin saxlanmasından ibarət idi. Əsərdə ümumən Tabasaran və maysumluğun, xüsusən də Rusiya ilə münasibətlərinə xüsusi yer verilir. Bu da Tabasaran üçün siyasi, iqtisadi və mədəni baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Müəllif Rusiya ilə münasibətlərin son nəticədə ona birləşməsi, tabasaranlıların Rusiya vətəndaşlığını qəbul etməsi ilə yekunlaşan mərhələləri izləyir.
Hökmdarlarının siyahısı
- Məzyədilər sülaləsi
- Məhəmməd Maysum (917–948), 948-ci ildən Şirvanşah
- Heysəm ibn Məhəmməd (948–956)
- Əhməd ibn II Məhəmməd (956–981)
- (981–1025)
- ?
- Hörmüz ibn Mənuçöhr (—1065)
- ?
- maysumluğun parçalanması (XII əsrin əvvəli)
- ?
- ?
- ?
- ?
- ?
- Zihrar
- Kadit
- Ağmaysum xan (1587–1626)
- Hüseyn xan (1626–1631)
- Gəray xan
- Mirzə
- I Məhəmməd
- Murtuzəli
- Maysumbəy
- Əliqulu, Sail oğlu, Mirzə maysumun nəvəsi
- Məhəmməd Hüseyn, Şeyx Əlibəyin oğlu, Mirzə maysumun nəvəsi
- Zöhrəbəy, Şeyx Əlibəyin oğlu, Mirzə maysumun nəvəsi
- Şamxalbəy, Şeyx Əlibəyin oğlu, Mirzə maysumun nəvəsi
- Qırxlarqulu, Məhəmməd Hüseynin oğlu
- II Məhəmməd (1813-cü ilə qədər)
- Kadı sülaləsi
- ? (XVI əsrin sonu)
- ?
- ?
- ?
- I Rüstəm
- Murtuzaəli
- II Rüstəm (1810-cu ilə qədər)
- Abdullabəy (1810)
- Məhəmməd (1810–1813), Abdullabəyin əmisi.
İstinadlar
- Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 г.. — Тифлис, 1893.
- Памятная книжка Дагестанской области. — Темир-Хан-Шура, 1895.
- Gadzhieva, Sakinat Shikhamedovna. Дагестанские терекеменцы, XIX-начало XX в : историко-этнографическое исследование. — "Nauka, " Glav. red. vostochnoĭ lit-ry, 1990.
- "Н.Сотавов. Крах "Грозы Вселенной" в Дагестане". 2019-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-23.
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 78–79 страницы
- "ИСТОРИЯ ШИРВАНА И ДЕРБЕНДА->ОБЩИЕ ЗАМЕЧАНИЯ § 1.2". 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-23.
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 109 страница
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 131 страница
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 149 страница
- muradragimov. "Табасараны в Дагестанском историческом процессе". Native Dagestan. 2017-06-09. 2017-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-08-23.
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 155 страница
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 161–162 страницы
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 172 страница
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 195–196 страницы
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.- 173 страница
- Рамазанов Х. Х., Шихсаидов, Амри Рзаевич Очерки истории Южного Дагестана. Махачкала, 1964.
Ədəbiyyat
- Исаев И. Р. История Табасарана.Табасаран с древнейших времен до наших дней.
- Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г.
- Рамазанов Х. Х., Шихсаидов А. Р. Очерки истории Южного Дагестана. Махачкала, 1964.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tabasaran maysumlugu Dagistan erazisinde movcud olmus dovlet qurulusu Dovletin hokmdari Maysum titulu dasiyirdi Ehalinin boyuk hissesini tabasaranlilar azerbaycanlilar ve lezgiler teskil edirdi MaysumluqTabasaran maysumlugu X esr 1813Paytaxt XucniEn boyuk seher XucniResmi dilleri Tabasaran dili Azerbaycan turkcesi Lezgi diliDovlet dini Islam XristianliqErazisi 1500 km2Ehalisi 10 000 nef Idareetme formasi Mutleq monarxiyaMaysum II Mehemmed ibn Yezid Maysumluqdan behs texminen 15 ci esrin ikinci yarisindan baslayir Andunik vesiyyetinde 260 min Dagistan qosununun 70 000 inin Tabasaran maysumlugunun qosunlari oldugu deyilir Maysum Xucnide mohkemlendirilmis qalada yasayirdi Tabasaran erazisi simalda Haydak simal qerbde Qumik cenubda Laz serqde Baba ul Ebvab cenub serqde Sirvanla hemserhed idi Tabasaran maysumlugun Qafqaz tarixi ile bagli siyasi hadiselerde muhum rol oynamisdir XVII esrin ortalarinda maysum neslinin numayendeleri arasinda daxili cekismeler baslayir Maysumlar Cere kendine kocmek mecburiyyetinde qalirlar Maysumun gucunun zeiflemesinden istifade eden Tabasaran Kadi sulalesi maysumlugun simal hissesini ele kecirerek ve orada yari musteqil bir mulk qururlar Maysumluqdan ve Kadiliqdan elave Tabasaran erazisinde Dagliq ve ya Azad Tabasaran da movcud olur Bu bolgenin kendlerinde Maysum ve Kadinin gucu yalniz nominal olaraq taninirdi 1806 ci ilde Maysum Kadi ve diger Tabasaran feodallari Rusiya vetendasligini qebul edir 1813 cu ilde Tabasaran nehayet Rusiya imperiyasina birlesdirilir Orta esrlerMaysumlugun formalasmasi Ereblerin Dagistana hucumu neticesinde Tabasaran erazisi Ereb xilafetinin onun dagilmasindan sonra ise Sirvansahlar dovletinin terkibine daxil olur 917 ci ilde Ereb Mezyediler sulalesinden olan II Mehemmed ibn Yezid Tabasarani idare etmeye baslayir Bundan sonra Tabasaran hokmdarlari Maysum adlandirilir Maysumlugun esas dusmeni Derbend emirliyi idi 944 956 ci illerde Mehemmedin qardasi Ehmed orada mohkemlene bilir 948 ci ilde Mehemmed Sirvansah olur ve Tabasaranin idareciliyini oglu Heyseme hevale edir Bundan sonra onun yerine qardasi Ehmed oglu II Heyseme 981 1025 kecir 1025 ci ilde II Heysem Mehemmedin mulkunde Humadiyye vefat edir 1065 ci ilde Yezidin nevesi Hurmuz Esri mulkunde defn edilir Onunla II Menucohr vasitesile qohumluq ehtimal ki anasi vasitesile elaqesine sahib idi Derbende gelince onun Tabasaranla elaqesi o qeder de elverisli deyildi 915 ci ilde Ebu l Necm ibn Mehemmed Tabasaran ehalisi ile ugursuz doyuse girmisdir 990 ci ilde Derbendden qovulan emir Maymunun Derbendden qovulduqdan sonra Tabasarana cekilir Bu da tabasaranin Derbendden tecrid olundugunu gosterir Bu 1054 cu ilde emir Mensura xalqin konulluler komek etdiyi hadiselerle ziddiyyet teskil etmir XII esrin evvellerinde Tabasaran maysumlugu her biri yerli serxanq herbci komandan terefinden idare olunan 24 eraziye bolunmusdur Maysumluqda parcalanma1239 1240 ci illerde Monqollarin Dagistan erazisini isgal edir od ve qilincla Tabasarandan kecirler Tabasaran musteqilliyini itirir ve Qaytaq usmiliyine tabe olmaga baslayir 1395 ci ilde Emir Teymurun ordusu Tabasaran erazisine soxulur ve yerli maysumu meglub edir Amma Tabasaran diger Dagistan dovletlerinden ferqli olaraq tenezzule ugramir Tatarlarin nezareti altinda Tabasaran musteqilliyini itirir lakin maysumun simasinda guclu bir hokmdari movcud olur Evvelki parcalanmani aradan qaldirmaga ve hokmranligini genislendirmeye calisir Maysum evvelce Qaytaq usmiliyinin muttefiqi ve vassali idi lakin XIV esrin sonunda Qaytagin Teymur terefinden agiri sekilde meglub edilmesinden sonra Tabasaran tamamile musteqil olur XV esrde uc esrlik siyasi tenezzulden sonra Tabasaran birden ve suretle boyuyur Tarix Dagistan kassasina daxil olan en qedim efsanelere gore artiq XIV esrde oz maysum hokmdarlari sulalesi yaranmisdir Feodal parcalanmasinin aradan qaldirilmasi Tabasaran enenesinde ozunemexsus sekilde eks olunur XVIII esrin evvellerinde insa edilen Xucni yaxinligindaki kicik bir qala yerinde evveller basqa bir istehkamin oldugunu soylenilir Mukemmel silahlanmis ve qorunmus olaraq butun rayonu oz ellerinde saxlayirdilar Bir muddet sonra etraf kendlerin sakinleri onlarin ohdesinden gele bilmemisler Aydindir ki sohbet XII esrde Tabasaranin parcalandigi kicik mulklerden birinin irsi hokmdarlarindan gedir XV esrde Tabasaran torpaqlari vahid bir knyazliqda birlesdirilir ve maysum bir nece on minlerle esgerden ibaret bir ordu qura bilir Andunik vesiyyeti 240 min Dagistan qosunundan 70 mininin Tabasaran maysumlugunun qosunlari oldugunu soyleyir Cahan name salnamesine gore XV esrde Tabasaranda 40 min aile yasayirdi 1487 1488 ci illerde Seyx Heyder Tabasaran erazisini isgal edir 1509 cu ilde istilani oglu Ismayil heyata kecirir Yeniden isgal 1511 ci ilde bas verir Tabasaran zeifleyir ve Sefevilerden asili veziyyete dusur Cagdas dovrKadi Tabasaran mulkunun qurulmasi XVI esrde Tabasaran maysumlugu nisbeten iri feodal mulku idi Onlar azerbaycanli ve lezgilerden ibaret olan bir sira hemserhed kendleri oz selahiyyetine tabe etmisdirler Bu dovrde maysumluqe merkezdenqacma quvveleri guclenir ve Tabasaranda sanki feodal munasibetlerinin inkisafinda yeni bir merhele yasayir 1570 ci illerde Maysum sulalesinin numayendeleri arasinda dava dusur Ehemiyyetli bir hissesi oldurulur ve sag qalanlar ise Xucnini terk ederek Cereye kocurler Buda maysumlugun Derbendin zerbesine daha hessas olmasina sebeb olur Kadilar Tabasarana Xucnide hakimiyyete gelir XVI esrin sonunda Tabasaran Turkiye ile Iran arasinda tezyiqler dovrunu yasayir XVII esrin evvellerinde Tabasaran kadiliginin erazisinde yerli icma birlikleri onlarin selahiyyetlerini tanimirdilar Eger XV esrde Tabasaran Andunik vesiyyeti nde gosterildiyi kimi 60 min esger cixara billdiyi halda onda artiq XVII esrde seyyah Ovliya Celebinin melumatina gore Tabasaran ehalisi 10 min nefere yaxin olmusdur Maysumluqda usyan Qusdil indiki Xive rayonu kendinden olan savadli tabasaran esilli Ramazanin qeydlerinde feodal elitasina qarsi genis etirazlar barede melumatlar vardir Onun qardaslari Huseyn xan ve ogullari terefinden boyuk zorakiliq gosterilmisdir ki bu vehsiliklere gore Tabasaran vilayet sakinlerinin sebri tukenir Sonra onlar Hasik kendine gelirler ve hasikliler arasinda zorakiliq etmeye baslayirlar Buna gore de HasiklilEr emirlerle vurusurar ve emirlerden ikisi oldurulur Sonra Hasikliler komek ucun yuxari qosunlarina uz tutdular ve onlar oz yaxinlarinin komeyine gelirler Bu qeyd olunan hadiseler 1631 ci ilde bas verir Usyancilara Ferdax kendinden olan Savan Akay basciliq edirdi Usyan neticesinde Maysum Huseyn xan oldurulur Maysumlarin qohumu Gerayxan yeni maysum teyin edilir Kendli usyanlari zamani tez tez oldugu kimi usyancilar yaxsi hokmdar la heyatlarinin daha yaxsi olacagina umid edirdiler Maysumluq XVIII XIX esrlerde E Maqomedovanin elmi ve tarixi eserlerine gore Tabasaran XVIII XIX esrlerde qonsu Dagistan mulkleri ve Serqi Zaqafqaziya xanliqlari ile elaqeler qurmusdur Butovlukde onlar strateji cehetden elverisli cografi movqe tutan ve basqa siyasi strukturlarin ehatesinde olan Tabasaran maysumlugu tedqiq olunan dovrde feal xarici siyaset yeridir Bu siyaset esasen qonsularla dostluq mehriban qonsuluq munasibetlerinin saxlanmasindan ibaret idi Eserde umumen Tabasaran ve maysumlugun xususen de Rusiya ile munasibetlerine xususi yer verilir Bu da Tabasaran ucun siyasi iqtisadi ve medeni baximdan boyuk ehemiyyet kesb edirdi Muellif Rusiya ile munasibetlerin son neticede ona birlesmesi tabasaranlilarin Rusiya vetendasligini qebul etmesi ile yekunlasan merheleleri izleyir Hokmdarlarinin siyahisiMezyediler sulalesiMehemmed Maysum 917 948 948 ci ilden Sirvansah Heysem ibn Mehemmed 948 956 Ehmed ibn II Mehemmed 956 981 981 1025 Hormuz ibn Menucohr 1065 maysumlugun parcalanmasi XII esrin evveli Zihrar Kadit Agmaysum xan 1587 1626 Huseyn xan 1626 1631 Geray xan Mirze I Mehemmed Murtuzeli Maysumbey Eliqulu Sail oglu Mirze maysumun nevesi Mehemmed Huseyn Seyx Elibeyin oglu Mirze maysumun nevesi Zohrebey Seyx Elibeyin oglu Mirze maysumun nevesi Samxalbey Seyx Elibeyin oglu Mirze maysumun nevesi Qirxlarqulu Mehemmed Huseynin oglu II Mehemmed 1813 cu ile qeder Kadi sulalesi XVI esrin sonu I Rustem Murtuzaeli II Rustem 1810 cu ile qeder Abdullabey 1810 Mehemmed 1810 1813 Abdullabeyin emisi IstinadlarSvod statisticheskih dannyh o naselenii Zakavkazskogo kraya izvlechyonnyh iz posemejnyh spiskov 1886 g Tiflis 1893 Pamyatnaya knizhka Dagestanskoj oblasti Temir Han Shura 1895 Gadzhieva Sakinat Shikhamedovna Dagestanskie terekemency XIX nachalo XX v istoriko etnograficheskoe issledovanie Nauka Glav red vostochnoĭ lit ry 1990 N Sotavov Krah Grozy Vselennoj v Dagestane 2019 01 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 23 Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 78 79 stranicy ISTORIYa ShIRVANA I DERBENDA gt OBShIE ZAMEChANIYa 1 2 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 23 Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 109 stranica Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 131 stranica Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 149 stranica muradragimov Tabasarany v Dagestanskom istoricheskom processe Native Dagestan 2017 06 09 2017 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2017 08 23 Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 155 stranica Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 161 162 stranicy Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 172 stranica Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 195 196 stranicy Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g 173 stranica Ramazanov H H Shihsaidov Amri Rzaevich Ocherki istorii Yuzhnogo Dagestana Mahachkala 1964 EdebiyyatIsaev I R Istoriya Tabasarana Tabasaran s drevnejshih vremen do nashih dnej Magomedov R M Istoriya Dagestana Uchebnoe posobie 8 kl Mahachkala Izd vo NII pedagogiki 2002 g Ramazanov H H Shihsaidov A R Ocherki istorii Yuzhnogo Dagestana Mahachkala 1964