Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Təbriz xalçaçılıq məktəbi — Azərbaycan xalçaçılıq məktəblərindən biri.
Ümumi məlumat
Təbriz xalçaçılıq məktəbi Azərbaycanın ən qədim və məşhur xalçaçılıq məktəbidir, Təbriz, Ərdəbil, Marağa, Mərənd, Maku, Xoy, Urmiya, Zəncan, , Heris, Sərab, Əhmədabad, , Əhər, Salmas, , , Qaradağ və başqa xalça məntəqələrini əhatə edir. Bu ərazidə yaşamış türk dilli tayfalar hələ qədimdən xalçaçılığın yaranması və inkişafında mühüm rol oynamış, müxtəlif dövrlərdə Iran xalça sənətinin təşəkkülünə ciddi təsir göstərmişlər. Orta əsrlərdə Şərqin ən mühüm ticarət mərkəzlərindən və zəngin şəhərlərindən olan eləcə də Avropa ilə ticarət əlaqələri xalçaçılıq sənətinin sürətli inkişafına səbəb olmuşdur.
Öz kompozisiya tələbatına süjetlərin təfsirinə, parçanın koloritinə və texnologiyasına görə Cənubi Azərbaycan xalçaları XVI əsrdə Təbriz məktəbinin yüksək tərəqqisi dövründə dekorativ tətbiqi sənətin həmin məktəbə xas ənənələrinin inkişafına dəlalət edir. Bu xalçalarda klassik dövrün miniatür rəngkarlığının təsiri hələ də duyulur. Lakin əvvəlki üsullardan uzaqlaşma nəzərə çarpır. Süjetlər sanki ayrı-ayrı fraqmentlərə parçalanır və bu fraqmentlər ümumi dekorun daha çox formal ünsürlərinə çüvrilir, artıq rəvayət xarakterli və hadisələrin mənasını açıb göstərən motivlər kimi başa düşülmür. Bir qayda olaraq ovçuların fiqurları, ov motivləri naxışlarla əvəz olunur.
İlk XVI əsrin ən erkən nümunəsindən başlayaraq, ta keçən əsrin ortalarında toxunmuş məmulatadək "Dörd fəsil" tipli Təbriz xalçaları ilin dörd fəslinə dair mövzuların açib göstərilməsinin vahid ideya-bədii zəmininə malikdir və bu mövzular dəqiq bədii formalarla işlənir. Kompozisiyasına görə orta sahə ənənəyə uyğun olaraq dörd hissəyə bölünür və onlardan hər biri ilin bir fəslinin rəmzidir. Dörd fəslin mövzusu kökləri əkinçiliyə və mistik kultlara gedib çixan rəmzləri zodiak bürclərini və Şərqin mifoloji obrazlarını təcəssüm etdirir.
Xalçalardan medalton və medalyonlar boyunca Azərbaycan memarlığının abidələrinin təsviri, tarixi və din xadimlərinin obrazlarının verilməsi təqlidçilik xarakteri daşımır. Ənənəvi Şərq mədəniyyətinə əsaslanan müstəqil xarakterə malikdir. Dörd dəqiq hissəyə bölgü Şərqin dünya şöhrətli "bağ-bağçaları" üçün səciyyəvidir. Bu xalçalar haqqında XII əsr mənbələrində məlumat verilir. Əmək istilaçıları 637-ci ildə Ktesifonda Sasanilərin iqamətgahını ələ keçirərkən "Xosrovun Baharı" adlə xalçanı qənimət kimi götürmüş və onu misilsiz bir sərvət kimi qiymətləndirmişlər. Xalçanın fonunda şəlaləli irmaqlar, arxlı güllü-çiçəkli bağ təsvir olunmuşdur.
XVI əsrə aid edilən və hazırda Məşhəd muzeyində saxlanılan Təbriz xalçasına nəzarət yetirək. Burada ən əvvəl xalçanın orta hissəsində dörd hissədə fəsillərin rəmzləri:qar, göyqurşağı, yağış təsvirləri, mərkəzdə medalyon nəzərə çarpır. Medalyonda çox güman Təhmasib şahın babası İmam Rzanın məqbərəsinin minarələri bir sıra dini abidələr və motivlər əks olunmuşdur. Bu prinsip sonralar tarixi və ictimai şəraitə uyğun olaraq dəyişmişdir.
Təbriz xalçalarının ənənəvi əlamətlərindən biri xalçalardan Azərbaycan memarlığının Göy Məscid,"Ucaytu Sultaniyyə" kimi abidələrin təsvir olunmasıdır. Çox vaxt xalça rəsmlərində Əhəmənilər sülaləsi dövrünün əfsanəvi saray kompleksini Təxti-Cəmşidin xarabalıqları, habelə din xadimlərinin klassik şərq ədəbiyyatı dahilərinin portretləri verilirdi.
1828-ci il fevralın 10-da Rusiya ilə Iran arasında Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində bağlanmış sülh müqaviləsi tarixə Türkmənçay müqaviləsi adı ilə daxil oldu və bu müqavilə 1826–28-ci illər Rusiya-Iran müharibəsinə son qoydu. Müqavilənin şərtlərinə əsasən Azərbaycanın şimal hissəsi Rusiya tərkibinə qatıldı. Təbriz, Ərdəbil, Urmiya, Xoy, Marağa, Mərənd, Maku və digər şəhərlər də daxil olmaqla ölkənin cənub hissəsi Iranın əsarəti altına keçdi. Beləliklə, Azərbaycan 2 yerə parçalandı. Bax elə həmin vaxtdan da "Cənubi Azərbaycan" termini yaranıb meydana gəldi. Həmin vaxtdan Təbriz xalçaçılıq məktəbinin xalça nümunələri bütün dünyada Iran xalçaları adı ilə tanındı.
Cənubi Azərbaycanda xalçaçılığın dünya miqyaslı ən məşhur və iri mərkəzi Təbriz şəhəridir. Həmin şəhər dekorativ-tətbiqi sənətin zəngin ənənələrinin inkişafında mühüm rol oynamışdır.
Təbriz xalçaçılıq sənətinin çiçəklənmə dövrü XII–XVI əsrlərə aiddir. Təbriz məktəbinin XVI əsr klassik və ya qızıl dövrünün 200-ə qədər şah əsərləri miniatür rəssamlıq sənəti ilə toxuculuğun harmonik birləşməsi, peşəkar rəssam və xalçaçıların yüksək ustalığı ilə səciyyələnir.
Təbriz məktəbini 2 yarımqrupa bölmək olar: Təbriz və Ərdəbil.
- Təbriz qrupuna aşağıdakı məşhur xalçalar daxildir: "", "Qeris xalçası", "Ləçəkturunc xalçası", "", "Ağacalı xalçası", "Dörd fəsil xalçası".
- Ərdəbil qrupu isə: "Ərdəbil xalçası", "Şeyx Səfi xalçası", "Sərabi xalçası", "Şah Abbası xalçası", "Mir xalçası" kimi xalçaları ilə məşhurdur. Bu qrupun yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış bədii və texniki xüsusiyyətlərinə görə ənənəvi xüsusiyyətləri zaman keçdikçə Azərbaycandan kənarlarda da məşhurlaşmağa başladı.
Təbriz xalçaçılıq məktəbinin "", "", "Balıq xalçası", "", "", "", "", "", "", "", "", "", "Namazlıq xalçaları", "", "", "", "", "", "", "", "", "", "", "" və s. klassik kompozisiyaları da məşhurdur.
Geris
Bu xalçaların adları Təbrizin şimal-şərqində yerləşən "Geris" və ya "Gəpəz" qəsəbəsinin adları ilə bağlıdır. "Geris" xalçalarının bədii tərtibatı çox orijinaldır. Kompozisiya və detalların ümumi formaları əyri xətli bitki naxışlarından ibarət olan "Ləçəkturunc" kompozisiyasının əsasında yaradılmışdır. Ancaq vaxt keçdikçə bu kompozisiyanın naxışları punktirli olub və sərbəst xalça rəsmi əmələ gətirməyə başlayıb. Adətən xalçanın eskizsiz öz başına toxuyurdular. Burada təəcüblü bir şey yoxdur, çünki xalçatoxuyanlar başqa tip xalça toxuya bilmirdilər. Təxminən XVI-cı əsrdən indiyə kimi adət-ənənəyə uyğun olaraq Gerisdə yalnız bu xalçanı toxuyurdular, ona görə də xalçatoxuyyanlar bu rəsmi çox gözəl bilirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, əhalisi həmçinin xovsuz xalça-palaz və kilimlərin istehsalı ilə tanınır.
Serabi
Bu xalçalar adlarını Təbriz və Ərdəbilin arasında yerləşən Səraba şəhərindən götürüb. Sərabi xalçalarınını bir neçə növü mövcuddur.
- — Orta hissəsi şaquli xətlərlərlə doldurulan xalçalar Sərabi xalçalarının birinci variantını təşkil edir. Bu şaquli xətlər bir-birinin ardınja assimmetrik düzülmüş çiçəklənmiş budaqlarla bəzənmişdir.
- — Orta sahənin mərkəzində bir gel yerləşən xalçalar Sərabi xalçalarının ikinci variantını təşkil edir. Xalçalar gözəldir və rənglər harmoniya təşkil edir. Bitki ornamentləri demək olar ki, punktir xətlərlə toxunub, bu da müəyyən mənada Qarabağ xalçalarını xatırladır.
Mir
Təbriz məktəbinin Ərdəbil qrupuna daxil olan bu xalçaların adları Ərdəbil şəhərindən cənubda yerləşən Mir və Mirşi qəsəbələrinin adları ilə bağlıdır. Xalçanını orta sahəsinin kompozisiyasını buta təşkil edir. Şaquli və üfiqi yerləşən bu butalar quruluş və formasına görə Şirvan tipinə daxil olan "Mərəzə" və "Hilə buta" xalçalarını xatırladır. "Mir" xalçalarındakı ayrı-ayrı buta kompozisiyaları böyük sadəliyi ilə fərqlənir.
Bu tip butaları həmçinin Təbrizdə, Kerman və Hindistanda istehsal olunan tirmə parçalarda görmək olar. Xalçanının orta haşiyəsi və orijinal köbəsi əvvəllər əyri xətli bitki elementlərindən ibarət idisə, lakin toxuculuq texnikasının inkişafı ilə yeni formalar aldılar.
Ağaclı
Bu xalçalar öz adlarını istehsal olunduqları yerin adına görə deyil, kompozisiyasına görə adlanırlar. İranda bu xalçalar "Dəraxti", Əfqanıstanda "Baqqi", Azərbaycanda isə "ağacalı" kimi məşhurdurlar. "ağacalı" kimi tanınan xalçaların orta sahəsi, əsas etibarilə, bir və ya bir neçə ağac və kollardan ibarətdir, nadir hallarda isə ağac qruplarından ibarət olur. ağacların müxtəlif növləri olur. Qədim dövrlərdə əfsanəvi hadisələr, məhəbbət səhnələri, mifoloji, bəzən isə dini fantastik süjetlər bu kompozisiyaların əsas süjetini təşkil edirdi. Məlumdur ki, Orta Asiyada, Yaxın Şərqdə, həmçinin Azərbaycanda da zeytun, çinar, əncir ağacları, üzüm müqəddəs sayılırdı. Ağlayan söyüd məhəbbətin rəmzi, palıd – Güc və ərlik təcəssümü, nar ağacı isə var-dövlət, uğurun simvolu hesab olunurdu.
Şahabbası
Bu xalçaların adlarını Səfəvilər dövlətinin beşinji hökmdarı I Şah Abbasın adı ilə bağlıdı. Şah Abbas Səfəvilər dövlətinin paytaxtını Azərbaycandan İranın daxili rayonu olan İsfahan şəhərinə köçürüb. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycanın bir çox usta və sənətkarları İsfahana köçməyə məjbur olublar. "Qum – Şah Abbası" xalçası "Şah Abbası gülləri" adlı orijinal formalı elementləri ilə səciyyələnir. Onlar əsas etibarilə fantastik güllər, həmçinin əncir yarpaqlarından ibarətdir. Üfiqi şəkildə assimetrik yerləşən elementlər bu xalçaların xarakterik xüsusiyyətlərindən hesab edilir.
Süjet
Bədii və texniki cəhətdən yüksək səviyyəyə çatmış Təbriz xalçaçılıq məktəbinin ənənəvi xüsusiyyətləri vaxt ötdükcə Azərbaycandan kənarda da tanınmağa başladı.
Bu dövrün süjet-mövzulu xalçaları Azərbaycan xalqının maddi və mənəvi mədəniyyətinin dəyərli abidələrindəndir, onun öyrənilməsi üçün zəngin faktiki material rolunu oynayır.
Süjetli xalçalar bütün mümkün mövzular əsasında toxunurdu, bu mövzular arasında əsasən "ovçu", "heyvan", illyustrasiyalı ədəbi Süjetli, dini mövzuya həsr olunmuş mövzular daha çox sevilən idi.
Sücet-mövzulu xalçaların yaranmasında bəzi rəssamlar birbaşa iştirak edirdilər. Məsələn, Sultan Məhəmməd XVI əsr Təbriz məktəbinin ən məşhur miniatür rəssamı idi. Ənənəvi mövzulardan biri – Ömər Xəyyamın sevgilisiylə olan təsviridir. Miniatür rəssamlığın xüsusi dili və böyük realistik ruhu ilə xalçanın kompozisiyası Xəyyam poeziyasının ruhunu və mahiyyətini çatdırır. Burada məhəbbət mövzusuna aid müdrik sözlər və aforizmlərdən ibarət olan Firdovsinin, Sədinin, Həccə, Şeyx Attarın ikimisralı və dördmisralı beyt və rübailərdən ibarət poetik əsərləri göstərilib.
Dörd fəsil
Təbrizdə "Dörd fəsil" ənənəvi təsvirli xalçalar istehsal olunurdu (İlin dörd fəsli). Bu xalçalarda mövzu dəyişməz olaraq qalırdı, kompozisiya isə rəssasmın zövqü və baxışlarına uyğun dəyişirdi. Kompozisiyasına görə orta sahə hər biri ilin bir fəslini simvolizə edən ənənəvi dörd yerə ayrılır.
Təbriz xalçaçılıq məktəbinin xalçaları dünya muzeylərində
- Xalça "Ovçuluq"-Təbriz, 1522–1523 (m) / 929 (hicri), Poldi-Peccoli Muzeyi, Milan
- Xalça "Heyvani"-Təbriz, XVI əsr, Viktoriya və Albert Muzeyi, London
- Xalça "Heyvani"-Təbriz, XVI əsrin ortaları, Metropoliten İncəsənət Muzeyi, Nyu-York
- Süjetli xalça-Tətbiqi Sənət Muzeyi, Budapeşt
- Xalça "Heyvani"-Təbriz, XVI əsrin ortaları, Dekorativ Sənət Muzeyi, Paris
- Xalça "Heyvani"-Təbriz, XVI əsr, Klarens Moskinin kolleksiyasından
- Xalça "Dörd fəsil"-Təbriz, XIX əsrin ikinci yarısı, R. Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi. Bakı
- Xalça "Ağaclı"-Təbriz, XX əsrin əvvəli, Azərbaycan Dövlət Xalça və Xalq Tətbiqi Sənət Muzeyi. Bakı
- Xalça "Rüstəm ağ divi öldürür"-Təbriz, XX əsrin əvvəli, Azərbaycan Dövlət Xalça və Xalq Tətbiqi Sənət Muzeyi. Bakı
- Xalça "Rüstəmin Aşkavusla döyüşü"-Təbriz, XX əsrin əvvəli, Şərq xalqları Sənəti Dövlət Muzeyi, Moskva
- Xalça "Ömər Xəyyam öz sevgilisi ilə"-Təbriz, XIX əsrin axırı, Azərbaycan Dövlət Xalça və Xalq Tətbiqi Sənət Muzeyi. Bakı
- Xalça "Şeyx Sənan"-Təbriz, XX əsrin əvvəli, Azərbaycan Dövlət Xalça və Xalq Tətbiqi Sənət Muzeyi. Bakı
- Xalça "Məlik Məmməd"-Təbriz, XX əsrin əvvəli, Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi, Bakı
- Dərviş təsvir olunmuş xalça-Təbriz, XIX əsr, Azərbaycan Dövlət Xalça və Xalq Tətbiqi Sənət Muzeyi. Bakı
- Dərvişlər təsvir olunmuş xalça-Təbriz, XIX əsr, R. Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi. Bakı
 |  |  |  |
| "Ağaclı" xalçası. Təbriz xalçaçılıq məktəbi. XIX əsrin əvvəli. | "Təbriz" xalçası. Təbriz xalçaçılıq məktəbi. Paris. | Təbriz xalçaçılıq məktəbi. Şəxsi kolleksiyadan. Budapeşt. | "Qaradağ" xalçası. Təbriz xalçaçılıq məktəbi. XIX əsrin əvvəli. Rippon Bosvell auksionu. |
 |  |  |  |
| "Medalyon" xalçası. Həriz, XVI əsr. Şəxsi kolleksiyadan, Lissabon. | "Bəh-bəh" xalçası. Həriz, XVI əsr. Şəxsi kolleksiyadan, ABŞ. | "Heriz" xalçası. XIX əsrin sonu. auksionu. | Təbriz xalçaçılıq məktəbi. Həriz, XIX əsrin sonu.. Xalça müzeyi, Tehran. |
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- "Azər-İlmə"nin Təbriz xalçaları haqqda broşuru 2016-03-04 at the Wayback Machine
- http://www.azerbaijanvision.com/index.php?name=News&file=article&sid=88[ölü keçid]
- http://sheyxsefi.az 2008-12-22 at the Wayback Machine
- Dünya sənətinə incilər bəxş edən Təbriz xalçaçılıq məktəbi 2015-01-25 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Tebriz xalcaciliq mektebi Azerbaycan xalcaciliq mekteblerinden biri Umumi melumatTebriz xalcaciliq mektebi Azerbaycanin en qedim ve meshur xalcaciliq mektebidir Tebriz Erdebil Maraga Merend Maku Xoy Urmiya Zencan Heris Serab Ehmedabad Eher Salmas Qaradag ve basqa xalca menteqelerini ehate edir Bu erazide yasamis turk dilli tayfalar hele qedimden xalcaciligin yaranmasi ve inkisafinda muhum rol oynamis muxtelif dovrlerde Iran xalca senetinin tesekkulune ciddi tesir gostermisler Orta esrlerde Serqin en muhum ticaret merkezlerinden ve zengin seherlerinden olan elece de Avropa ile ticaret elaqeleri xalcaciliq senetinin suretli inkisafina sebeb olmusdur Oz kompozisiya telebatina sujetlerin tefsirine parcanin koloritine ve texnologiyasina gore Cenubi Azerbaycan xalcalari XVI esrde Tebriz mektebinin yuksek tereqqisi dovrunde dekorativ tetbiqi senetin hemin mektebe xas enenelerinin inkisafina delalet edir Bu xalcalarda klassik dovrun miniatur rengkarliginin tesiri hele de duyulur Lakin evvelki usullardan uzaqlasma nezere carpir Sujetler sanki ayri ayri fraqmentlere parcalanir ve bu fraqmentler umumi dekorun daha cox formal unsurlerine cuvrilir artiq revayet xarakterli ve hadiselerin menasini acib gosteren motivler kimi basa dusulmur Bir qayda olaraq ovcularin fiqurlari ov motivleri naxislarla evez olunur Ilk XVI esrin en erken numunesinden baslayaraq ta kecen esrin ortalarinda toxunmus memulatadek Dord fesil tipli Tebriz xalcalari ilin dord fesline dair movzularin acib gosterilmesinin vahid ideya bedii zeminine malikdir ve bu movzular deqiq bedii formalarla islenir Kompozisiyasina gore orta sahe eneneye uygun olaraq dord hisseye bolunur ve onlardan her biri ilin bir feslinin remzidir Dord feslin movzusu kokleri ekinciliye ve mistik kultlara gedib cixan remzleri zodiak burclerini ve Serqin mifoloji obrazlarini tecessum etdirir Xalcalardan medalton ve medalyonlar boyunca Azerbaycan memarliginin abidelerinin tesviri tarixi ve din xadimlerinin obrazlarinin verilmesi teqlidcilik xarakteri dasimir Enenevi Serq medeniyyetine esaslanan musteqil xaraktere malikdir Dord deqiq hisseye bolgu Serqin dunya sohretli bag bagcalari ucun seciyyevidir Bu xalcalar haqqinda XII esr menbelerinde melumat verilir Emek istilacilari 637 ci ilde Ktesifonda Sasanilerin iqametgahini ele kecirerken Xosrovun Bahari adle xalcani qenimet kimi goturmus ve onu misilsiz bir servet kimi qiymetlendirmisler Xalcanin fonunda selaleli irmaqlar arxli gullu cicekli bag tesvir olunmusdur XVI esre aid edilen ve hazirda Meshed muzeyinde saxlanilan Tebriz xalcasina nezaret yetirek Burada en evvel xalcanin orta hissesinde dord hissede fesillerin remzleri qar goyqursagi yagis tesvirleri merkezde medalyon nezere carpir Medalyonda cox guman Tehmasib sahin babasi Imam Rzanin meqberesinin minareleri bir sira dini abideler ve motivler eks olunmusdur Bu prinsip sonralar tarixi ve ictimai seraite uygun olaraq deyismisdir Tebriz xalcalarinin enenevi elametlerinden biri xalcalardan Azerbaycan memarliginin Goy Mescid Ucaytu Sultaniyye kimi abidelerin tesvir olunmasidir Cox vaxt xalca resmlerinde Ehemeniler sulalesi dovrunun efsanevi saray kompleksini Texti Cemsidin xarabaliqlari habele din xadimlerinin klassik serq edebiyyati dahilerinin portretleri verilirdi 1828 ci il fevralin 10 da Rusiya ile Iran arasinda Tebriz yaxinligindaki Turkmencay kendinde baglanmis sulh muqavilesi tarixe Turkmencay muqavilesi adi ile daxil oldu ve bu muqavile 1826 28 ci iller Rusiya Iran muharibesine son qoydu Muqavilenin sertlerine esasen Azerbaycanin simal hissesi Rusiya terkibine qatildi Tebriz Erdebil Urmiya Xoy Maraga Merend Maku ve diger seherler de daxil olmaqla olkenin cenub hissesi Iranin esareti altina kecdi Belelikle Azerbaycan 2 yere parcalandi Bax ele hemin vaxtdan da Cenubi Azerbaycan termini yaranib meydana geldi Hemin vaxtdan Tebriz xalcaciliq mektebinin xalca numuneleri butun dunyada Iran xalcalari adi ile tanindi Cenubi Azerbaycanda xalcaciligin dunya miqyasli en meshur ve iri merkezi Tebriz seheridir Hemin seher dekorativ tetbiqi senetin zengin enenelerinin inkisafinda muhum rol oynamisdir Tebriz xalcaciliq senetinin ciceklenme dovru XII XVI esrlere aiddir Tebriz mektebinin XVI esr klassik ve ya qizil dovrunun 200 e qeder sah eserleri miniatur ressamliq seneti ile toxuculugun harmonik birlesmesi pesekar ressam ve xalcacilarin yuksek ustaligi ile seciyyelenir Tebriz mektebini 2 yarimqrupa bolmek olar Tebriz ve Erdebil Tebriz qrupuna asagidaki meshur xalcalar daxildir Qeris xalcasi Lecekturunc xalcasi Agacali xalcasi Dord fesil xalcasi Erdebil qrupu ise Erdebil xalcasi Seyx Sefi xalcasi Serabi xalcasi Sah Abbasi xalcasi Mir xalcasi kimi xalcalari ile meshurdur Bu qrupun yuksek inkisaf seviyyesine catmis bedii ve texniki xususiyyetlerine gore enenevi xususiyyetleri zaman kecdikce Azerbaycandan kenarlarda da meshurlasmaga basladi Tebriz xalcaciliq mektebinin Baliq xalcasi Namazliq xalcalari ve s klassik kompozisiyalari da meshurdur GerisBu xalcalarin adlari Tebrizin simal serqinde yerlesen Geris ve ya Gepez qesebesinin adlari ile baglidir Geris xalcalarinin bedii tertibati cox orijinaldir Kompozisiya ve detallarin umumi formalari eyri xetli bitki naxislarindan ibaret olan Lecekturunc kompozisiyasinin esasinda yaradilmisdir Ancaq vaxt kecdikce bu kompozisiyanin naxislari punktirli olub ve serbest xalca resmi emele getirmeye baslayib Adeten xalcanin eskizsiz oz basina toxuyurdular Burada teecublu bir sey yoxdur cunki xalcatoxuyanlar basqa tip xalca toxuya bilmirdiler Texminen XVI ci esrden indiye kimi adet eneneye uygun olaraq Gerisde yalniz bu xalcani toxuyurdular ona gore de xalcatoxuyyanlar bu resmi cox gozel bilirdiler Qeyd etmek lazimdir ki ehalisi hemcinin xovsuz xalca palaz ve kilimlerin istehsali ile taninir SerabiBu xalcalar adlarini Tebriz ve Erdebilin arasinda yerlesen Seraba seherinden goturub Serabi xalcalarinini bir nece novu movcuddur Orta hissesi saquli xetlerlerle doldurulan xalcalar Serabi xalcalarinin birinci variantini teskil edir Bu saquli xetler bir birinin ardinja assimmetrik duzulmus ciceklenmis budaqlarla bezenmisdir Orta sahenin merkezinde bir gel yerlesen xalcalar Serabi xalcalarinin ikinci variantini teskil edir Xalcalar gozeldir ve rengler harmoniya teskil edir Bitki ornamentleri demek olar ki punktir xetlerle toxunub bu da mueyyen menada Qarabag xalcalarini xatirladir MirTebriz mektebinin Erdebil qrupuna daxil olan bu xalcalarin adlari Erdebil seherinden cenubda yerlesen Mir ve Mirsi qesebelerinin adlari ile baglidir Xalcanini orta sahesinin kompozisiyasini buta teskil edir Saquli ve ufiqi yerlesen bu butalar qurulus ve formasina gore Sirvan tipine daxil olan Mereze ve Hile buta xalcalarini xatirladir Mir xalcalarindaki ayri ayri buta kompozisiyalari boyuk sadeliyi ile ferqlenir Bu tip butalari hemcinin Tebrizde Kerman ve Hindistanda istehsal olunan tirme parcalarda gormek olar Xalcaninin orta hasiyesi ve orijinal kobesi evveller eyri xetli bitki elementlerinden ibaret idise lakin toxuculuq texnikasinin inkisafi ile yeni formalar aldilar AgacliEsas meqale Agacli xalcalari Bu xalcalar oz adlarini istehsal olunduqlari yerin adina gore deyil kompozisiyasina gore adlanirlar Iranda bu xalcalar Deraxti Efqanistanda Baqqi Azerbaycanda ise agacali kimi meshurdurlar agacali kimi taninan xalcalarin orta sahesi esas etibarile bir ve ya bir nece agac ve kollardan ibaretdir nadir hallarda ise agac qruplarindan ibaret olur agaclarin muxtelif novleri olur Qedim dovrlerde efsanevi hadiseler mehebbet sehneleri mifoloji bezen ise dini fantastik sujetler bu kompozisiyalarin esas sujetini teskil edirdi Melumdur ki Orta Asiyada Yaxin Serqde hemcinin Azerbaycanda da zeytun cinar encir agaclari uzum muqeddes sayilirdi Aglayan soyud mehebbetin remzi palid Guc ve erlik tecessumu nar agaci ise var dovlet ugurun simvolu hesab olunurdu SahabbasiEsas meqale Sahabbasi xalcalari Bu xalcalarin adlarini Sefeviler dovletinin besinji hokmdari I Sah Abbasin adi ile baglidi Sah Abbas Sefeviler dovletinin paytaxtini Azerbaycandan Iranin daxili rayonu olan Isfahan seherine kocurub Bununla elaqedar olaraq Azerbaycanin bir cox usta ve senetkarlari Isfahana kocmeye mejbur olublar Qum Sah Abbasi xalcasi Sah Abbasi gulleri adli orijinal formali elementleri ile seciyyelenir Onlar esas etibarile fantastik guller hemcinin encir yarpaqlarindan ibaretdir Ufiqi sekilde assimetrik yerlesen elementler bu xalcalarin xarakterik xususiyyetlerinden hesab edilir SujetBedii ve texniki cehetden yuksek seviyyeye catmis Tebriz xalcaciliq mektebinin enenevi xususiyyetleri vaxt otdukce Azerbaycandan kenarda da taninmaga basladi Bu dovrun sujet movzulu xalcalari Azerbaycan xalqinin maddi ve menevi medeniyyetinin deyerli abidelerindendir onun oyrenilmesi ucun zengin faktiki material rolunu oynayir Sujetli xalcalar butun mumkun movzular esasinda toxunurdu bu movzular arasinda esasen ovcu heyvan illyustrasiyali edebi Sujetli dini movzuya hesr olunmus movzular daha cox sevilen idi Sucet movzulu xalcalarin yaranmasinda bezi ressamlar birbasa istirak edirdiler Meselen Sultan Mehemmed XVI esr Tebriz mektebinin en meshur miniatur ressami idi Enenevi movzulardan biri Omer Xeyyamin sevgilisiyle olan tesviridir Miniatur ressamligin xususi dili ve boyuk realistik ruhu ile xalcanin kompozisiyasi Xeyyam poeziyasinin ruhunu ve mahiyyetini catdirir Burada mehebbet movzusuna aid mudrik sozler ve aforizmlerden ibaret olan Firdovsinin Sedinin Hecce Seyx Attarin ikimisrali ve dordmisrali beyt ve rubailerden ibaret poetik eserleri gosterilib Dord fesilTebrizde Dord fesil enenevi tesvirli xalcalar istehsal olunurdu Ilin dord fesli Bu xalcalarda movzu deyismez olaraq qalirdi kompozisiya ise ressasmin zovqu ve baxislarina uygun deyisirdi Kompozisiyasina gore orta sahe her biri ilin bir feslini simvolize eden enenevi dord yere ayrilir Tebriz xalcaciliq mektebinin xalcalari dunya muzeylerindeXalca Ovculuq Tebriz 1522 1523 m 929 hicri Poldi Peccoli Muzeyi Milan Xalca Heyvani Tebriz XVI esr Viktoriya ve Albert Muzeyi London Xalca Heyvani Tebriz XVI esrin ortalari Metropoliten Incesenet Muzeyi Nyu York Sujetli xalca Tetbiqi Senet Muzeyi Budapest Xalca Heyvani Tebriz XVI esrin ortalari Dekorativ Senet Muzeyi Paris Xalca Heyvani Tebriz XVI esr Klarens Moskinin kolleksiyasindan Xalca Dord fesil Tebriz XIX esrin ikinci yarisi R Mustafayev adina Azerbaycan Dovlet Incesenet Muzeyi Baki Xalca Agacli Tebriz XX esrin evveli Azerbaycan Dovlet Xalca ve Xalq Tetbiqi Senet Muzeyi Baki Xalca Rustem ag divi oldurur Tebriz XX esrin evveli Azerbaycan Dovlet Xalca ve Xalq Tetbiqi Senet Muzeyi Baki Xalca Rustemin Askavusla doyusu Tebriz XX esrin evveli Serq xalqlari Seneti Dovlet Muzeyi Moskva Xalca Omer Xeyyam oz sevgilisi ile Tebriz XIX esrin axiri Azerbaycan Dovlet Xalca ve Xalq Tetbiqi Senet Muzeyi Baki Xalca Seyx Senan Tebriz XX esrin evveli Azerbaycan Dovlet Xalca ve Xalq Tetbiqi Senet Muzeyi Baki Xalca Melik Memmed Tebriz XX esrin evveli Nizami Gencevi adina Azerbaycan Edebiyyati Muzeyi Baki Dervis tesvir olunmus xalca Tebriz XIX esr Azerbaycan Dovlet Xalca ve Xalq Tetbiqi Senet Muzeyi Baki Dervisler tesvir olunmus xalca Tebriz XIX esr R Mustafayev adina Azerbaycan Dovlet Incesenet Muzeyi Baki Agacli xalcasi Tebriz xalcaciliq mektebi XIX esrin evveli Tebriz xalcasi Tebriz xalcaciliq mektebi Paris Tebriz xalcaciliq mektebi Sexsi kolleksiyadan Budapest Qaradag xalcasi Tebriz xalcaciliq mektebi XIX esrin evveli Rippon Bosvell auksionu Medalyon xalcasi Heriz XVI esr Sexsi kolleksiyadan Lissabon Beh beh xalcasi Heriz XVI esr Sexsi kolleksiyadan ABS Heriz xalcasi XIX esrin sonu auksionu Tebriz xalcaciliq mektebi Heriz XIX esrin sonu Xalca muzeyi Tehran IstinadlarHemcinin baxXalca Azerbaycan xalcalariXarici kecidler Azer Ilme nin Tebriz xalcalari haqqda brosuru 2016 03 04 at the Wayback Machine http www azerbaijanvision com index php name News amp file article amp sid 88 olu kecid http sheyxsefi az 2008 12 22 at the Wayback Machine Dunya senetine inciler bexs eden Tebriz xalcaciliq mektebi 2015 01 25 at the Wayback Machine