Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səməd Behrəngi (24 iyun 1939, Təbriz – 31 avqust 1967 və ya 31 avqust 1968, Təbriz) — azərbaycanlı müəllim, tərcüməçi, nasir, publisist, İranda uşaq ədəbiyyatının banisi. Daha çox özünün Balaca qara balıq əsəri ilə tanınıb. Uşaqlar üçün yazdığı əsərləri daha çox sosial problemləri, cəmiyyətdəki haqsızlıqları qabartdığı üçün şah rejimi tərəfindən qadağan edilmişdi. 1957-ci ildən etibarən kənd məktəblərində dərs demiş kitablarla yanaşı çox sayda pedaqoji məqalələr və inşalar yazmışdır. Dostu Bəhruz Dehqani ilə birlikdə Azərbaycan türkləri yaşayan kəndləri gəzmiş burada Azərbaycan folkloruna aid nümunələri toplamışdır. Daha sonra Əhməd Şamlı, Füruğ Fərruxzad kimi müəlliflərin əsərlərini Azərbaycan türkcəsinə tərcümə etmişdir.
| Səməd Behrəngi | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 24 iyun 1939 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 31 avqust 1967 (28 yaşında) və ya 31 avqust 1968(29 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | boğulma |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Atası | İzzət Behrəngi |
| Anası | Sara Behrəngi |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | şair, müəllim, tərcüməçi, nasir |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili fars dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1967-ci il avqustun 31-də Xumarlı yaşayış məntəqəsi yaxınlığında Araz çayında müəmmalı şəraitdə boğulub. Fəaliyyətinə görə dəfələrlə təqiblərə məruz qalmağını əsas götürərək bir çox insanlar onun şah rejimi tərəfindən öldürülməsini iddia edirlər. Rəsmi mənbələr isə onun sadəcə çayda batdığını deyirlər.
Həyatı və təhsili
Səməd İzzət oğlu Behrəngi 24 iyun 1939-cu ildə Təbrizin Çərəndab məhəlləsində yoxsul bir ailədə anadan olub. Səməd Behrənginin iki qardaşı və üç bacısı olub. Atası İzzət bəy fəhlə olmuş və tez dünyadan köçmüşdür. Anası Sara xanımın xatirələri:
 | Yadımdadır, Səməd dünyaya gələndən bir gün öncə onun atası işdən çıxarıldı. O, yenə də ərbabla dalaşmışdı. O, sahibkara boyun əymək istəmirdi. Mən ona deyirdim filankəs bir iş yerində 4 ildir işləyir, ancaq heç vaxt ərbabla dalaşmayıb. Sən isə il qurtarmamış işdən çıxarılırsan. O isə cavabında deyirdi: Mən başqaları kimi ərbaba yaltaqlana bilmərəm. Kimlərdənsə casusluq etməyi bacarmıram. Elə dalaşmağımız da buna görədir. |  |
İlk təhsilini Təbrizdəki "Dəbristani-Tərbiyət və Daneşsərayi"də alıb, məktəbi bitirdikdən sonra Tufarqan mahalının Mamağan, Guqan və s. bölgələrində ibtidai sinif müəllimi kimi çalışıb. İşləyərək həm də Təbriz Universitetinin filologiya fakültəsinin ingilis dili şöbəsində qiyabi təhsil alıb oranı da 1961-ci ildə bitirir.
Fəaliyyəti
Tələbəlik illərində "Xənde" (Gülüş) adlı həftəlik divar qəzeti buraxıb. İlk ədəbi tənqidi və satirik qələm təcrübələrini bu dövrdə yazıb.
Əmək fəaliyyətinə Azərşəhr (Tufarqan) mahalının Mamağan, Gögan ibtidai məktəbində müəllim kimi başlayıb. Səməd Behrəngi və onun fikir dostları, xüsusilə Behruz Dehqani Azərbaycan kəndlərində folklor nümunələri toplayıb. Amma Mədədinin verdiyi məlumata əsasən, onların topladıqları folklor nümunələri azərbaycan dilində idi və İran şahının qeyri-fars dillərlə əlaqədar siyasətlərinə görə çap olunmadı. Sonradan bu nağılları fars dilinə çevirərək həmkarı Behruz Dehqani ilə birlikdə nəşr etdirib. Yazdığı nağıllar türk dilin Sirus Mədədi vasitəsilə "Azərbaycan nağılları" adı ilə Tehranda çap olunub. Eyni zamanda fars dilindən Azərbaycan dilinə çevirdiyi tərcümələri dövri mətbuatda çıxıb.
İlk hekayələri "Adət", "Binam" 1959-cu ildə dərc olunub. Bundan sonra "Ulduz və qarğalar", "Çuğundursatan oğlan", "Balaca qara balıq" və s. hekayə və nağıllarını yazıb (1967–1969). Səməd bir müddət qəzetlərdə məqalələrlə çıxış edib, o zaman Təbrizdə nəşr olunan "Mehdi Azadi" və "Adinə" qazetlərində yazıb. Sonra, məqalələrini "Məcmueyi məqaleha" (Məqalələr məcmuəsi) adilə kitab şəklində çap edib.
Səməd Behrəngi həm də İran uşaq ədəbiyyatının banisi sayılır. Ona qədər uşaq ədəbiyyatına aid kitablar yazan olsa belə İran ədəbiyyatçıları qəbul edirlər ki, Səməd Behrəngi İranda uşaq ədəbiyyatının qurucusudur. Həmkarları onu "Azərbaycan kəndlilərinin canlı dili", "Milli mədəniyyətin oyaq vicdanı", "Xalqa üz tutan", "Səyyar müəllim" adlandırıblar.
Bakıda ilk dəfə 1987-ci ildə "Məhəbbət nağılı" adı ilə seçilmiş əsərləri kütləvi tirajla buraxılıb.
Səməd Behrəngi heç bir siyasi təşkilata bağlı olmayıb və şah dövründə siyasi təşkilat da yox idi, Amma onun yoldaşları Behruz Dehqani, Əlirza Nabdil, Mənaf Fələki, Kazım Səadəti, Əşrəf Dehqani və başqaları Səmədin ölümündən iki il sonra İranın "Xalq Fədailəri" təşkilatını yaradıb və silahlı mübarizəyə qalxıblar. Behrənginin yazdığı Balaca qara balıq əsəri həm də İran inqilabının manifesti hesab edilir.
Onun Balaca qara balıq əsəri 1968-ci ildə İtaliyanın Bolonya şəhərində keçirilən Uşaq Kitabları Müsabiqəsində qızıl medala layiq görülüb. Birinci yeri tutduğuna görə kitabları italyan, fransız, ingilis, türk dillərində nəşr edilib.
Ölümü
1967-ci il avqustun 31-də Cənubi Azərbaycanın Xumarlı yaşayış məntəqəsi yaxınlığında Araz çayında müəmmalı şəraitdə boğulub. Fəaliyyətinə görə dəfələrlə təqiblərə məruz qalmağını əsas götürərək bir çox insanlar onun şah rejimi tərəfindən öldürüldüyünə inanırlar, lakin bunu sübut edəcək bir dəlil indiyə qədər tapılmayıb. Təbrizin İmamiyyə qəbiristanlığında dəfn edilib.
Xatirəsi
Ölümündən sonra Səməd Behrənginin xatirəsinə şeirlər yazılıb musiqilər bəstələnib. Dostu Əlirza Nabdil Oxtay onun ölümündən sonra "Səməd könlümdədir" şeirini yazır daha sonra isə bu şeirə musiqi bəstələnir.
2014-cü ildə Azərbaycanda "Səməd Behrəngi ədəbi mükafatı" təsis edilib. Mükafatı Azərbaycan Yazıçılar Birliyi ilə Dövlət Diaspor Komitəsinin ortaq saytı olan litdiaspora.az ədəbi portalı təsis edib. Mükafat Bütöv Azərbaycan ideologiyası, Güney və Quzey arası əlaqələrin inkişaf etdirilməsi yönündə həyata keçirilir.
14 mart 2019-cu il tarixində Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrında Səməd Behrənginin 80 illiyinə həsr edilmiş tədbir keçirilib.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- İnsafəli Hidayət. "Səməd Behrənginin Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri". amerikaninsesi.org. 3 iyul 2011. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- "Samad Behrangi" (ing. ). enacademic.com. 15 fevral 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- "The best known Iranian writer of children's stories" (ing. ). iranchamber.com. 15 noyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- "Azərbaycanın parlaq ulduzu: Səməd Behrəngi". 2021-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-01.
- "Güney Azərbaycandakı çağdaş ədəbiyyata bir baxış". 525.az. 7 may 2013. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- "Səməd Behrənginin Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri". 2019-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-09-25.
- Aytac Qədirova. "Səməd Behrəngi". axar.az. 24 iyun 2017. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- "Səməd Behrəngi". kayzen.az. 1 iyul 2018. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- Vaqif Sultanlı, İrəc İsmayıl. Güney Azərbaycan nəsri: Başlanğıcdan bu günə qədər (PDF). Bakı: “Nurlar” Nəşriyyat-Poliqrafi ya Mərkəzi. 2017. səh. 10. ISBN .
- Michael Hillmann. "Behrangī Ṣamad" (ing. ). iranicaonline.org. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- Elmin Nuri. ""Səməd Behrəngi" ədəbi mükafatı təsis olunub". avanqard.net. 12 mart 2014. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- Elmin Nuri. ""Səməd Behrəngi ədəbi mükafatı" təsis olunub". modern.az. 12 mart 2014. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
- "Səməd Behrənginin 80 illiyi qeyd edilib". azertag.az. 14 mart 2019. 7 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2019.
Xarici keçidlər
- İran siyasətinin qurbanı olan “oyaq vicdanı”: 28 yaşında müəmmalı ölüm
- Balaca qara balıq — Səməd Behrənginin əsəri (Səsli nağıl) — Youtube.com (az.)
- Türkiyədə çəkilmiş bir filmdə Səməd Behrəngi haqqında hissə (türk.)
- Səməd Behrəngiyə həsr olunmuş "Təbrizin Qəhrəman oğlu" mahnısı (az.)
- Səməd Behrəngiyə həsr olunmuş "Araz Araz xan Araz" musiqisi (az.)
Ədəbiyyat
- "Güney Azərbaycan" jurnalı, № 1, (C. Əmir Haşimi), Bakı, 1994
- "Qurtuluş" dərgisi, Kanada, payız-qış 1997
- "Səhənd" dərgisi, № 2 (C. Əmir Haşimi), Stockholm, iyul-avqust 1998
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Semed Behrengi 24 iyun 1939 Tebriz 31 avqust 1967 ve ya 31 avqust 1968 Tebriz azerbaycanli muellim tercumeci nasir publisist Iranda usaq edebiyyatinin banisi Daha cox ozunun Balaca qara baliq eseri ile taninib Usaqlar ucun yazdigi eserleri daha cox sosial problemleri cemiyyetdeki haqsizliqlari qabartdigi ucun sah rejimi terefinden qadagan edilmisdi 1957 ci ilden etibaren kend mekteblerinde ders demis kitablarla yanasi cox sayda pedaqoji meqaleler ve insalar yazmisdir Dostu Behruz Dehqani ile birlikde Azerbaycan turkleri yasayan kendleri gezmis burada Azerbaycan folkloruna aid numuneleri toplamisdir Daha sonra Ehmed Samli Furug Ferruxzad kimi muelliflerin eserlerini Azerbaycan turkcesine tercume etmisdir Semed BehrengiDogum tarixi 24 iyun 1939 1939 06 24 Dogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 31 avqust 1967 1967 08 31 28 yasinda ve ya 31 avqust 1968 1968 08 31 29 yasinda Vefat yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat sebebi bogulmaDefn yeri KavaneqMilliyyeti azerbaycanliAtasi Izzet BehrengiAnasi Sara BehrengiTehsili Tebriz UniversitetiFealiyyeti sair muellim tercumeci nasirEserlerinin dili Azerbaycan dili fars dili Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1967 ci il avqustun 31 de Xumarli yasayis menteqesi yaxinliginda Araz cayinda muemmali seraitde bogulub Fealiyyetine gore defelerle teqiblere meruz qalmagini esas goturerek bir cox insanlar onun sah rejimi terefinden oldurulmesini iddia edirler Resmi menbeler ise onun sadece cayda batdigini deyirler Heyati ve tehsiliSemed Izzet oglu Behrengi 24 iyun 1939 cu ilde Tebrizin Cerendab mehellesinde yoxsul bir ailede anadan olub Semed Behrenginin iki qardasi ve uc bacisi olub Atasi Izzet bey fehle olmus ve tez dunyadan kocmusdur Anasi Sara xanimin xatireleri Yadimdadir Semed dunyaya gelenden bir gun once onun atasi isden cixarildi O yene de erbabla dalasmisdi O sahibkara boyun eymek istemirdi Men ona deyirdim filankes bir is yerinde 4 ildir isleyir ancaq hec vaxt erbabla dalasmayib Sen ise il qurtarmamis isden cixarilirsan O ise cavabinda deyirdi Men basqalari kimi erbaba yaltaqlana bilmerem Kimlerdense casusluq etmeyi bacarmiram Ele dalasmagimiz da buna goredir Ilk tehsilini Tebrizdeki Debristani Terbiyet ve Danesserayi de alib mektebi bitirdikden sonra Tufarqan mahalinin Mamagan Guqan ve s bolgelerinde ibtidai sinif muellimi kimi calisib Isleyerek hem de Tebriz Universitetinin filologiya fakultesinin ingilis dili sobesinde qiyabi tehsil alib orani da 1961 ci ilde bitirir FealiyyetiSemed Behrengi sagirdleri ile birlikde Telebelik illerinde Xende Gulus adli heftelik divar qezeti buraxib Ilk edebi tenqidi ve satirik qelem tecrubelerini bu dovrde yazib Emek fealiyyetine Azersehr Tufarqan mahalinin Mamagan Gogan ibtidai mektebinde muellim kimi baslayib Semed Behrengi ve onun fikir dostlari xususile Behruz Dehqani Azerbaycan kendlerinde folklor numuneleri toplayib Amma Mededinin verdiyi melumata esasen onlarin topladiqlari folklor numuneleri azerbaycan dilinde idi ve Iran sahinin qeyri fars dillerle elaqedar siyasetlerine gore cap olunmadi Sonradan bu nagillari fars diline cevirerek hemkari Behruz Dehqani ile birlikde nesr etdirib Yazdigi nagillar turk dilin Sirus Mededi vasitesile Azerbaycan nagillari adi ile Tehranda cap olunub Eyni zamanda fars dilinden Azerbaycan diline cevirdiyi tercumeleri dovri metbuatda cixib Ilk hekayeleri Adet Binam 1959 cu ilde derc olunub Bundan sonra Ulduz ve qargalar Cugundursatan oglan Balaca qara baliq ve s hekaye ve nagillarini yazib 1967 1969 Semed bir muddet qezetlerde meqalelerle cixis edib o zaman Tebrizde nesr olunan Mehdi Azadi ve Adine qazetlerinde yazib Sonra meqalelerini Mecmueyi meqaleha Meqaleler mecmuesi adile kitab seklinde cap edib Semed Behrengi hem de Iran usaq edebiyyatinin banisi sayilir Ona qeder usaq edebiyyatina aid kitablar yazan olsa bele Iran edebiyyatcilari qebul edirler ki Semed Behrengi Iranda usaq edebiyyatinin qurucusudur Hemkarlari onu Azerbaycan kendlilerinin canli dili Milli medeniyyetin oyaq vicdani Xalqa uz tutan Seyyar muellim adlandiriblar Bakida ilk defe 1987 ci ilde Mehebbet nagili adi ile secilmis eserleri kutlevi tirajla buraxilib Semed Behrengi hec bir siyasi teskilata bagli olmayib ve sah dovrunde siyasi teskilat da yox idi Amma onun yoldaslari Behruz Dehqani Elirza Nabdil Menaf Feleki Kazim Seadeti Esref Dehqani ve basqalari Semedin olumunden iki il sonra Iranin Xalq Fedaileri teskilatini yaradib ve silahli mubarizeye qalxiblar Behrenginin yazdigi Balaca qara baliq eseri hem de Iran inqilabinin manifesti hesab edilir Onun Balaca qara baliq eseri 1968 ci ilde Italiyanin Bolonya seherinde kecirilen Usaq Kitablari Musabiqesinde qizil medala layiq gorulub Birinci yeri tutduguna gore kitablari italyan fransiz ingilis turk dillerinde nesr edilib OlumuTebrizin Imamiyye qebiristanligindaki mezari 1967 ci il avqustun 31 de Cenubi Azerbaycanin Xumarli yasayis menteqesi yaxinliginda Araz cayinda muemmali seraitde bogulub Fealiyyetine gore defelerle teqiblere meruz qalmagini esas goturerek bir cox insanlar onun sah rejimi terefinden oldurulduyune inanirlar lakin bunu subut edecek bir delil indiye qeder tapilmayib Tebrizin Imamiyye qebiristanliginda defn edilib XatiresiOlumunden sonra Semed Behrenginin xatiresine seirler yazilib musiqiler bestelenib Dostu Elirza Nabdil Oxtay onun olumunden sonra Semed konlumdedir seirini yazir daha sonra ise bu seire musiqi bestelenir 2014 cu ilde Azerbaycanda Semed Behrengi edebi mukafati tesis edilib Mukafati Azerbaycan Yazicilar Birliyi ile Dovlet Diaspor Komitesinin ortaq sayti olan litdiaspora az edebi portali tesis edib Mukafat Butov Azerbaycan ideologiyasi Guney ve Quzey arasi elaqelerin inkisaf etdirilmesi yonunde heyata kecirilir 14 mart 2019 cu il tarixinde Azerbaycan Yazicilar Birliyi ve Medeniyyet Nazirliyinin desteyi ile Resid Behbudov adina Dovlet Mahni Teatrinda Semed Behrenginin 80 illiyine hesr edilmis tedbir kecirilib Hemcinin baxBalaca qara baliq Elirza Nabdil OxtayIstinadlarLibrary of Congress Authorities ing Library of Congress Insafeli Hidayet Semed Behrenginin Azerbaycan edebiyyatina tesiri amerikaninsesi org 3 iyul 2011 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Samad Behrangi ing enacademic com 15 fevral 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 The best known Iranian writer of children s stories ing iranchamber com 15 noyabr 2012 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Azerbaycanin parlaq ulduzu Semed Behrengi 2021 04 13 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 01 Guney Azerbaycandaki cagdas edebiyyata bir baxis 525 az 7 may 2013 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Semed Behrenginin Azerbaycan edebiyyatina tesiri 2019 11 07 tarixinde Istifade tarixi 2018 09 25 Aytac Qedirova Semed Behrengi axar az 24 iyun 2017 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Semed Behrengi kayzen az 1 iyul 2018 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Vaqif Sultanli Irec Ismayil Guney Azerbaycan nesri Baslangicdan bu gune qeder PDF Baki Nurlar Nesriyyat Poliqrafi ya Merkezi 2017 seh 10 ISBN 978 9952 507 16 4 Michael Hillmann Behrangi Ṣamad ing iranicaonline org 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Elmin Nuri Semed Behrengi edebi mukafati tesis olunub avanqard net 12 mart 2014 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Elmin Nuri Semed Behrengi edebi mukafati tesis olunub modern az 12 mart 2014 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Semed Behrenginin 80 illiyi qeyd edilib azertag az 14 mart 2019 7 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 7 noyabr 2019 Xarici kecidlerVikianbarda Semed Behrengi ile elaqeli mediafayllar var Iran siyasetinin qurbani olan oyaq vicdani 28 yasinda muemmali olum Balaca qara baliq Semed Behrenginin eseri Sesli nagil Youtube com az Turkiyede cekilmis bir filmde Semed Behrengi haqqinda hisse turk Semed Behrengiye hesr olunmus Tebrizin Qehreman oglu mahnisi az Semed Behrengiye hesr olunmus Araz Araz xan Araz musiqisi az Edebiyyat Guney Azerbaycan jurnali 1 C Emir Hasimi Baki 1994 Qurtulus dergisi Kanada payiz qis 1997 Sehend dergisi 2 C Emir Hasimi Stockholm iyul avqust 1998