Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Əlirza Nabdil Oxtay | |
|---|---|
| Əlirza Nabdil Oxtay | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | 13 mart 1972 |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, esseist |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əlirza Əli oğlu Nabdil 1943-cü ildə Təbrizdə anadan olub.
Orta təhsilini Təbrizdə aldıqdan sonra Tehran Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olub. Daha sonra isə Xoy şəhərinə köçüb və burada müəllimlik edib. Dostları ilə birlikdə Təbrizdə İran "Xalq Fədai Çerikləri" təşkilatını yaradıb.
Yaradıcılığı
Xoyda müəllim işlədiyi illərdə o, Cənubi Azərbaycanın mütərəqqi fikirli, tərəqqipərvər ziyalılarından olan yazıçı-müəllim Səməd Behrəngi (1940–1969) ilə tanış olur. S. Behrəngi Ə. Nabdilin duyğu, düşüncə və məramına bələd olduqdan sonra onu milli ruhlu ziyalılardan olan Əmir Pərviz Puyanla tanış edir. Çox keçmir ki, Ə. Nabdil şahlıq rejiminə qraşı müxalif olan gənc qüvvələrin dərin rəğbətini qazanır. Az sonra o, əqidə dostalarından olan Bəhruz Dehqani və Manaf İmani ilə birgə "İran Xalq Fədai Partizanları" təşkilatının Təbriz qanadının mərkəzi özəyini yaratmağa müvəffəq olur. Bu təşkilatın əsas məqsədi İran ərazisində yaşayan xalqları, o cümlədən hamıdan artıq ayrı-seçkiliyə, təqib və məhrumiyyətlərə məruz qalan Azərbaycan türklərini şahlıq rejiminə qarşı mübarizəyə hazırlamaqdan və gəlcəkdə İranda yaşayan xalqların milli, mənəvi və hüquqi bərabərliyini təmin etməkdən ibarət idi. Bu təşkilatın əməli fəaliyyəti nəticəsində 1970-ci ildə şahlıq rejiminə qarşı "Siyahkəl silahlı üsyanı" adı ilə məşhur olan xalq hərəkatı baş vermişdi. Əfsuslar olsun ki, beynəlxalq demokratik qüvvələr tərəfindən yetərincə himayə olunmayan bu xalq hərəkatı silah gücünə amansızcasına yatırıldı və təşkilatın qərarı ilə onun üzvləri İranın müxtəlif yerlərinə səpələnərək gizli fəaliyyətə keçdilər. 1971-ci ilin baharında (şəmsi tarixi ilə 1350-ci ilin fərvərdin ayı) Tehranın Paminar rayonunun xəfiyyələri tərəfindən izlənilən Ə. Nabdil hökumətə qarşı silahlı mübarizəni təbliğ edərkən dövlət məmurlarının atəşinə məruz qalaraq ağır yaralandı və huşsuz halda ələ keçirildi. SAVAK-ın məşhur cəlladları Niktəb, Pərviz Sabiti və onların əlaltıları tərəfindən ağır işkəncələrə məruz qalsa da, yoldaşları və təşkilat barədə ondan heç bir məlumat ala bilmədilər. Polis nəzarəti altında olan xəstəxanada müalicə olunarkən imkan tapan kimi xəstəxananın üçüncü mərtəbəsindən tullanaraq qaçmaq istəyən Ə. Nabdil ələ keçməsin deyə, yenicə sağalmağa başlayan yarasını yırtaraq bağırsaqlarını əlinə dolayıb intihara cəhd etsə də, buna müvəffəq olmur. Polis tərəfindən yaxalanan, yenidən zindan küncünə atılan şair on bir ay ağır işkəncələrə dözür. Uzun sürən məhkəmələr ona altı dəfə ölüm hökmü çıxarsa da, hökmün icrasına onun dilindən söz ala bilmədiklərinə görə cəsarət etmirlər. Nəhayət, 1350-ci ilin isfənd ayının 22-də (1972-ci il martın 13-də) Ə. Nabdil Manaf Fələki və digər səkkiz məsləkdaşı ilə birlikdə vəhşicəsinə edam edildi. Ə. Nabdilin vəfatından 7 il sonra Həbib Sahir məqalələrinin birində şair haqqında yazırdı: "Oxtayın şeirləri nə o taylıların, nə də bu taylıların şeirinə bənzəmir. Oxtayın əlhanında yalnız gözəllik deyil, dərin bir duyğu və fərqli bir ahəng var idi. Şübhəsiz, Oxtay müstəsna istedada malik bir gənc idi, lakin əfsus, o parlaq cəvahir qara torpaq altında çürüyüb fənaya getdi".
Şeirlərini "Oxtay" təxəllüsü ilə yazan Ə. Nabdilin belə bir təxəllüs götürməsi təsadüfi deyil. Şairin təxəllüsünün izahı ilə bağlı qeydlərindən anlaşıldlğı kimi, təxəllüsün anlamı "oxa tay, ox kimi, oxa bənzər" mənalarını verir. Ə. Nabdilin ölümündən sonra dostları onun şeirlərini toplayaraq "İşıq" adlı bir kitabda nəşr etdirmişlər. Topluda çap olunmuş şeirlərin 33-ü və şair Məftun Əminindən edilmiş 2 tərcümə 1963–1967-ci illərə aiddir. Şairin S. Behrənginin olümü münasibəti ilə yazdığı "Səməd könlümdədir" şeiri isə "Arəş" qəzetindən alınaraq kitaba daxil edilmişdir. "Rüfət" nəşriyyatının yerini və ilini göstərməməklə çap etdiyi kitabın həcmi 116 səhifədən ibarətdir. Nəşriyyat tərəfindən farsca yazılmış 1 səhifəlik ön sözdən sonra 106-cı səhifə də daxil olmaqla şairin öz şeirləri, 107–116-cı səhifələrdə isə şeirlərini əsasən farsca yazan Azərbaycan şairi Y. Məftundan tərcümə etdiyi "İnsan və soruşucu", "Yeli səsləyirik" adlı iki şeiri verilmişdir. Ə. Nabdilin əlimizə gəlib çatan digər kitabı "Tülkü kitabı" adlanır. XIX əsrdə yaşamış Azərbaycan şairi M. Xalxalinin "Sələbiyyə" məsnəvisinin motivləri əsasında yazılmış bu əsəri müəllif 1970-ci ildə tamamlamış, kitab onun ölümündən 10 il sonra, 1980-ci ildə Təbrizin "Ehya" nəşriyyatında çap olunmuşdur. 62 səhifədən ibarət olan bu kitabı M. Xalxalinin "Sələbiyyə"sinin sadələşdirilmiş variantı və ya qısaldılmış forması adlandırmaq doğru olmazdı. Bizcə, Ə. Nabdil Cənubi Azərbaycanda yazılı ədəbiyyatda anadilli uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin yox dərəcəsində olduğunu nəzərə alaraq, zəmanənin ruhuna uyğun yeni bir "Tülkü kitabı" ("Tülkünamə") yaratmışdır. Bunlardan başqa, Ə. Nabdildən farsca yazdığı bir neçə məqalə və bir xatirə yadigar qalmışdır ki, bunların tərcümə edilərək oxuculara çatdırılması həlli vacib olan məsələlərdəndir. Şairin əlimizə gəlib çatan irsi ilə tanış olduqda, həqiqətən də onun əsərlərinin bir ox kimi Pəhləvi rejiminin bağrına sancılmaq üçün yazıldığı qətiyyən şübhə doğurmur. Həcmcə kiçik, lakin məna və mündəricə baxımından kiçik ölçülərə sığmayan kitabçadakı şeirlərin hər biri məslək və məramı uğrunda məşəl kimi yanan həqiqi, ilhamlı bir şairin hiss və həyəcanlarının bədii təcəssümüdür.
1970-ci ildə yazdığı "Azərbaycan və milli məsələ" adlı məqaləsində məlumat verərək yazır: "Bir qrup gənc 1960-cı illərin əvvələrində Azərbaycan ədəbiyyatının keçmiş və müasir əsərlərini oxumağa, öyrənməyə başladılar. Onlar rejimin ağır basqılarına baxmayaraq, öz ana dillərinin ədəbiyyatı ilə tanış olub, onu bacardıqca mənimsəyib davam etdirmək istəyirdilər. 1932-ci ildən 60-cı illərin əvvəllərinə qədər keyfiyyəti aşağı olan (təbii ki, 1941–1946-cı illər istisna edilməlidir – İ. Q) "Hüseyn Kürdü", "Əmir Arslan", bir neçə növhə kitabı və bir də Şəhriyarın "Heydərbabaya salam"ından başqa Azərbaycan türkcəsində ayrı bir önəmli əsərə nəşr imkanı tapılmamışdır". Şübhəsiz, Ə. Nabdil də haqqında danışdığı "bir neçə gəncdən" biri olmuş və bütün ömrü boyu ənənəsinə sadiq qalaraq doğma dilində yazmağı özünə şərəf işi hesab etmişdir.
Ə. Nabdil Oxtayın "Tozlu piano", "İşıq", "Yurd", "Səttarxanın atlıları" və s. kimi əsərləri "adi əhvalatlarda böyük həqiqətlər"in çox ustalıqla verilməsi, əsas ideyanın açılmasına xidmət edən orijinal deyim tərzi ilə diqqəti cəlb edir.
Edamı
Əlirza Nabdil hökumət əleyhinə silahlı mübarizənin vacibliyini təbliğ edərkən 1971-ci ilin yazında Tehranın Paminar rayonunda xəfiyyələr onu həbs etmək istəyib. O, müqavimət göstərib. Xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşları onu həbs etmək üçün atəş açıb və gənc şairi ağır yaralayıblar. Həbsxanada onun əməliyyat edilməsinə tanınmış cərrah Cavat Heyət dəvət edilib. Əməliyyat uğurla keçsə də, Oxtay işgəncələrə dözməyərək mübarizə yoldaşlarının adını çəkə biləcəyindən ehtiyatlanaraq intihara cəhd edib. Özünü həbsxana xəstəxanasının üçüncü qatından atarkən yarasının tikişləri sökülüb. O, yerə tökülən bağırsaqlarını əlinə dolayaraq qırmaqla ölümünü sürətləndirmək istəyib, lakin özünü yetirən həbsxana işçiləri Oxtayın intihar etməsinə mane olublar. 11 aylıq ağır işgəncədən sonra 1972-ci il martın 13-də, sübh çağı Əlirza Nabdil Oxtay 8 məsləkdaşı ilə birlikdə edam edilib. Onu Tehrandakı Behişti Zəhra qəbiristanlığında dəfn ediblər.
İstinadlar
- Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyati Antologiyası. IV. Bakı: Elm nəşriyyatı. 1994. səh. 240. 2023-04-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-20.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elirza Nabdil OxtayElirza Nabdil OxtayDogum tarixi 1944Dogum yeri TebrizVefat tarixi 1971Vefat yeri 13 mart 1972Defn yeri Behisti ZehraMilliyyeti azerbaycanliFealiyyeti sair yazici esseist Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiElirza Eli oglu Nabdil 1943 cu ilde Tebrizde anadan olub Orta tehsilini Tebrizde aldiqdan sonra Tehran Universitetinin huquq fakultesine daxil olub Daha sonra ise Xoy seherine kocub ve burada muellimlik edib Dostlari ile birlikde Tebrizde Iran Xalq Fedai Cerikleri teskilatini yaradib YaradiciligiXoyda muellim islediyi illerde o Cenubi Azerbaycanin mutereqqi fikirli tereqqiperver ziyalilarindan olan yazici muellim Semed Behrengi 1940 1969 ile tanis olur S Behrengi E Nabdilin duygu dusunce ve meramina beled olduqdan sonra onu milli ruhlu ziyalilardan olan Emir Perviz Puyanla tanis edir Cox kecmir ki E Nabdil sahliq rejimine qrasi muxalif olan genc quvvelerin derin regbetini qazanir Az sonra o eqide dostalarindan olan Behruz Dehqani ve Manaf Imani ile birge Iran Xalq Fedai Partizanlari teskilatinin Tebriz qanadinin merkezi ozeyini yaratmaga muveffeq olur Bu teskilatin esas meqsedi Iran erazisinde yasayan xalqlari o cumleden hamidan artiq ayri seckiliye teqib ve mehrumiyyetlere meruz qalan Azerbaycan turklerini sahliq rejimine qarsi mubarizeye hazirlamaqdan ve gelcekde Iranda yasayan xalqlarin milli menevi ve huquqi beraberliyini temin etmekden ibaret idi Bu teskilatin emeli fealiyyeti neticesinde 1970 ci ilde sahliq rejimine qarsi Siyahkel silahli usyani adi ile meshur olan xalq herekati bas vermisdi Efsuslar olsun ki beynelxalq demokratik quvveler terefinden yeterince himaye olunmayan bu xalq herekati silah gucune amansizcasina yatirildi ve teskilatin qerari ile onun uzvleri Iranin muxtelif yerlerine sepelenerek gizli fealiyyete kecdiler 1971 ci ilin baharinda semsi tarixi ile 1350 ci ilin ferverdin ayi Tehranin Paminar rayonunun xefiyyeleri terefinden izlenilen E Nabdil hokumete qarsi silahli mubarizeni teblig ederken dovlet memurlarinin atesine meruz qalaraq agir yaralandi ve hussuz halda ele kecirildi SAVAK in meshur celladlari Nikteb Perviz Sabiti ve onlarin elaltilari terefinden agir iskencelere meruz qalsa da yoldaslari ve teskilat barede ondan hec bir melumat ala bilmediler Polis nezareti altinda olan xestexanada mualice olunarken imkan tapan kimi xestexananin ucuncu mertebesinden tullanaraq qacmaq isteyen E Nabdil ele kecmesin deye yenice sagalmaga baslayan yarasini yirtaraq bagirsaqlarini eline dolayib intihara cehd etse de buna muveffeq olmur Polis terefinden yaxalanan yeniden zindan kuncune atilan sair on bir ay agir iskencelere dozur Uzun suren mehkemeler ona alti defe olum hokmu cixarsa da hokmun icrasina onun dilinden soz ala bilmediklerine gore cesaret etmirler Nehayet 1350 ci ilin isfend ayinin 22 de 1972 ci il martin 13 de E Nabdil Manaf Feleki ve diger sekkiz meslekdasi ile birlikde vehsicesine edam edildi E Nabdilin vefatindan 7 il sonra Hebib Sahir meqalelerinin birinde sair haqqinda yazirdi Oxtayin seirleri ne o taylilarin ne de bu taylilarin seirine benzemir Oxtayin elhaninda yalniz gozellik deyil derin bir duygu ve ferqli bir aheng var idi Subhesiz Oxtay mustesna istedada malik bir genc idi lakin efsus o parlaq cevahir qara torpaq altinda curuyub fenaya getdi Seirlerini Oxtay texellusu ile yazan E Nabdilin bele bir texellus goturmesi tesadufi deyil Sairin texellusunun izahi ile bagli qeydlerinden anlasildlgi kimi texellusun anlami oxa tay ox kimi oxa benzer menalarini verir E Nabdilin olumunden sonra dostlari onun seirlerini toplayaraq Isiq adli bir kitabda nesr etdirmisler Topluda cap olunmus seirlerin 33 u ve sair Meftun Emininden edilmis 2 tercume 1963 1967 ci illere aiddir Sairin S Behrenginin olumu munasibeti ile yazdigi Semed konlumdedir seiri ise Ares qezetinden alinaraq kitaba daxil edilmisdir Rufet nesriyyatinin yerini ve ilini gostermemekle cap etdiyi kitabin hecmi 116 sehifeden ibaretdir Nesriyyat terefinden farsca yazilmis 1 sehifelik on sozden sonra 106 ci sehife de daxil olmaqla sairin oz seirleri 107 116 ci sehifelerde ise seirlerini esasen farsca yazan Azerbaycan sairi Y Meftundan tercume etdiyi Insan ve sorusucu Yeli sesleyirik adli iki seiri verilmisdir E Nabdilin elimize gelib catan diger kitabi Tulku kitabi adlanir XIX esrde yasamis Azerbaycan sairi M Xalxalinin Selebiyye mesnevisinin motivleri esasinda yazilmis bu eseri muellif 1970 ci ilde tamamlamis kitab onun olumunden 10 il sonra 1980 ci ilde Tebrizin Ehya nesriyyatinda cap olunmusdur 62 sehifeden ibaret olan bu kitabi M Xalxalinin Selebiyye sinin sadelesdirilmis varianti ve ya qisaldilmis formasi adlandirmaq dogru olmazdi Bizce E Nabdil Cenubi Azerbaycanda yazili edebiyyatda anadilli usaq edebiyyati numunelerinin yox derecesinde oldugunu nezere alaraq zemanenin ruhuna uygun yeni bir Tulku kitabi Tulkuname yaratmisdir Bunlardan basqa E Nabdilden farsca yazdigi bir nece meqale ve bir xatire yadigar qalmisdir ki bunlarin tercume edilerek oxuculara catdirilmasi helli vacib olan meselelerdendir Sairin elimize gelib catan irsi ile tanis olduqda heqiqeten de onun eserlerinin bir ox kimi Pehlevi rejiminin bagrina sancilmaq ucun yazildigi qetiyyen subhe dogurmur Hecmce kicik lakin mena ve munderice baximindan kicik olculere sigmayan kitabcadaki seirlerin her biri meslek ve merami ugrunda mesel kimi yanan heqiqi ilhamli bir sairin hiss ve heyecanlarinin bedii tecessumudur 1970 ci ilde yazdigi Azerbaycan ve milli mesele adli meqalesinde melumat vererek yazir Bir qrup genc 1960 ci illerin evvelerinde Azerbaycan edebiyyatinin kecmis ve muasir eserlerini oxumaga oyrenmeye basladilar Onlar rejimin agir basqilarina baxmayaraq oz ana dillerinin edebiyyati ile tanis olub onu bacardiqca menimseyib davam etdirmek isteyirdiler 1932 ci ilden 60 ci illerin evvellerine qeder keyfiyyeti asagi olan tebii ki 1941 1946 ci iller istisna edilmelidir I Q Huseyn Kurdu Emir Arslan bir nece novhe kitabi ve bir de Sehriyarin Heyderbabaya salam indan basqa Azerbaycan turkcesinde ayri bir onemli esere nesr imkani tapilmamisdir Subhesiz E Nabdil de haqqinda danisdigi bir nece gencden biri olmus ve butun omru boyu enenesine sadiq qalaraq dogma dilinde yazmagi ozune seref isi hesab etmisdir E Nabdil Oxtayin Tozlu piano Isiq Yurd Settarxanin atlilari ve s kimi eserleri adi ehvalatlarda boyuk heqiqetler in cox ustaliqla verilmesi esas ideyanin acilmasina xidmet eden orijinal deyim terzi ile diqqeti celb edir EdamiElirza Nabdil hokumet eleyhine silahli mubarizenin vacibliyini teblig ederken 1971 ci ilin yazinda Tehranin Paminar rayonunda xefiyyeler onu hebs etmek isteyib O muqavimet gosterib Xususi xidmet orqanlarinin emekdaslari onu hebs etmek ucun ates acib ve genc sairi agir yaralayiblar Hebsxanada onun emeliyyat edilmesine taninmis cerrah Cavat Heyet devet edilib Emeliyyat ugurla kecse de Oxtay isgencelere dozmeyerek mubarize yoldaslarinin adini ceke bileceyinden ehtiyatlanaraq intihara cehd edib Ozunu hebsxana xestexanasinin ucuncu qatindan atarken yarasinin tikisleri sokulub O yere tokulen bagirsaqlarini eline dolayaraq qirmaqla olumunu suretlendirmek isteyib lakin ozunu yetiren hebsxana iscileri Oxtayin intihar etmesine mane olublar 11 ayliq agir isgenceden sonra 1972 ci il martin 13 de subh cagi Elirza Nabdil Oxtay 8 meslekdasi ile birlikde edam edilib Onu Tehrandaki Behisti Zehra qebiristanliginda defn edibler IstinadlarCenubi Azerbaycan Edebiyyati Antologiyasi IV Baki Elm nesriyyati 1994 seh 240 2023 04 20 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 20