Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Somatik hüceyrə — bir hüceyrə (qədim yunan σῶμα somasından, yəni "bədən" mənasını verir) cinsiyyət hüceyrəsi, qametosit və ya fərqlənməmiş kök hüceyrə xaricində çoxhüceyrəli bir orqanizmin bədənini meydana gətirən hər hansı bir bioloji hüceyrədir .
Bir orqanizm cisminin tərkibində iştirak edən və ikili bölünmə və mitotik bölünmə prosesində bölünən hüceyrə somatik hüceyrə adlanır.
Bunun əksinə olaraq, qametlər cinsi çoxalma zamanı birləşən hüceyrələrdir, cücərmə hüceyrələri qametləri əmələ gətirən hüceyrələrdir və kök hüceyrələr mitoz yolu ilə bölünərək müxtəlif ixtisaslaşmış hüceyrə tiplərinə ayrılan hüceyrələrdir. Məsələn, məməlilərdə somatik hüceyrələr bütün daxili orqanları, dəri, sümüklər, qan və birləşdirici toxuma təşkil edirsə, məməlilərin cücərmə hüceyrələri sperma və yumurta əmələ gətirir, bu da mayalanma zamanı birləşərək ziqota adlı bir hüceyrə əmələ gətirir və fərqləndirir. İnsan bədənində təxminən 220 növ somatik hüceyrə var.
Nəzəri olaraq bu hüceyrələr cinsi hüceyrələr deyil. Mutasiyalarını hüceyrə nəsillərinə (varsa) ötürürlər, ancaq orqanizmin nəsillərinə deyil. Bununla birlikdə, süngərlərdə fərqlənməmiş somatik hüceyrələr cücərmə xəttini meydana gətirir və Knidariyada fərqli somatik hüceyrələr cücərmə xəttinin mənbəyidir. Mitotik hüceyrə bölgüsü yalnız diploid somatik hüceyrələrdə müşahidə olunur. Cinsiyyət hüceyrələri kimi yalnız bir neçə hüceyrə çoxalmada iştirak edir.
Təkamül
Çoxhüceyrəlilik dəfələrlə inkişaf etdiyindən steril somatik hüceyrələr də inkişaf edir. Xüsusi somatik hüceyrələr istehsal edən ölməz bir cücərti xəttinin təkamülü, ölümün ortaya çıxmasını da əhatə edir və volvoks yosunlarında ən sadə versiyasında görülə bilər. Steril somatik hüceyrələr və cücərmə xətti arasında bir ayrılıq olan növlərə Veismanistlər deyilir. Bununla birlikdə, Veismannistlərin inkişafı nisbətən nadirdir (məsələn, onurğalılar, artropodlar, Volvoks), çünki çox sayda növ somatik embriogenezə qadirdir (məsələn, quru bitkiləri, ən çox yosun, bir çox onurğasız) .
Genetika və xromosom tərkibi
Bütün hüceyrələr kimi, somatik hüceyrələrdə də xromosomlarda yerləşən DNT var. Əgər somatik hüceyrədə cüt-cüt düzülmüş xromosomlar varsa, buna diploid, orqanizmə isə diploid orqanizm deyilir. (Diploid orqanizmlərin hüceyrələri yalnız fərdi cütləşdirilməmiş xromosomları ehtiva edir və haploid adlanır.) Hər bir xromosom cütlüyünə atadan miras qalan və anadan qalan bir xromosom daxildir. Məsələn, insanlarda somatik hüceyrələr 23 cüt təşkil edilmiş 46 xromosom ehtiva edir. Əksinə, diploid orqanizmlərin hüceyrələri yarıdan çox xromosom ehtiva edir. İnsanlarda bunlar cütləşdirilməmiş 23 xromosomdur. Hamiləlik dövründə iki hüceyrə (yəni bir sperma və yumurta) bir araya gəldikdə, birləşərək bir ziqot meydana gətirirlər. İki qametin birləşməsi səbəbindən insan ziqotu 46 xromosom (yəni 23 cüt) ehtiva edir.
Bununla birlikdə, çox sayda növdə somatik hüceyrələrdəki xromosomlar dörddə ("tetraploid") və ya hətta altıda ("heksaploid") yerləşir. Beləliklə, diploid və ya hətta triploid hüceyrələrə sahib ola bilərlər. Bunun bir nümunəsi, somatik hüceyrələrində hər xromatidin altı nüsxəsini ehtiva edən bir hexaploid növü olan müasir əkilən buğda növü Tritikum aestivum L.-dir .
Spontan mutasiyaların tezliyi, yetkin kişi cücərmə hüceyrələrində eyni şəxsin somatik hüceyrələrinin tiplərinə nisbətən xeyli aşağıdır . Dişi cücərmə hüceyrələri də müvafiq somatik hüceyrələrə nisbətən daha az olan və kişi cücərtilərindəki kimi bir mutasiya dərəcəsi göstərir. Bu məlumatlar, somatik hüceyrələrə nisbətən cücərmə hüceyrələrində spontan mutasiyaların başlanğıcını məhdudlaşdırmaq üçün daha səmərəli mexanizmlərin istifadəsini əks etdirir. Bu cür mexanizmlər, ehtimal ki, mutagenik DNT ziyanının böyük bir hissəsini azaltan artan DNT təmir fermentlərinin səviyyələrini ehtiva edir.
Klonlaşdırma
Son illərdə, məməlilərdə bütün orqanizmlərin klonlanması üçün bir metod inkişaf etdirildi və nəticədə heyvanın eyni genetik klonları meydana gəldi. Bunun bir yolu "somatik hüceyrə nüvəsi köçürülməsi" adlanır və nüvənin somatik hüceyrədən, ümumiyyətlə dəri hüceyrəsindən çıxarılmasını əhatə edir. Bu nüvə, xaric edildiyi orqanizmi yaratmaq üçün lazım olan bütün genetik məlumatları ehtiva edir. Bu nüvə daha sonra öz genetik materialı çıxarılan eyni növ yumurtasına daxil edilir. Artıq yumurtanın lazımi miqdarda genetik material (diploid xromosom sayı) içərisində olduğu üçün artıq döllənməyə ehtiyac yoxdur. Nəzəri olaraq bir yumurta eyni növ heyvanın uşaqlığına implantasiya olunaraq inkişafına icazə verilə bilər. Yaranan heyvan, nüvənin götürüldüyü heyvanın klonu ilə demək olar ki, genetik cəhətdən eynidır. Tək fərq, nüvəni bağışlayan hücryrədən fərqli olaraq, yumurtada saxlanılan hər hansı bir mitokondrial DNT-dən qaynaqlanır. Təcrübədə bu metod indiyə qədər problemli olub, baxmayaraq ki Doll Sheep və son zamanlarda ilk klonlanmış it olan Snoppy kimi bir neçə yüksək səviyyəli uğurlar var. Somatik hüceyrələr, heyvanların genetik materiallarını qorumaq, o cümlədən heyvanları klonlamaq üçün bir vasitə olaraq heyvanların genetik ehtiyatlarının krio-mühafizəsi zamanı toplanır.
Genetik dəyişikliklər
Bioteknologiyanın inkişafı, xroniki xəstəliyi simulyasiya etmək və ya xəstəliklərin qarşısını almaq üçün somatik hüceyrələrin genetik manipulyasiyasına imkan verdi.
Somatik hüceyrələrin genetik mühəndisliyi bəzi mübahisələrə səbəb oldu , baxmayaraq ki, İnsan Geninin Düzəlişinə dair Beynəlxalq Sammit genetik olaraq dəyişdirilən somatik hüceyrələrin modifikasiyaları övladlarına keçmədiyi üçün bir açıqlama verdi.
İstinadlar
- Chernis, P J. "Petrographic analyses of URL-2 and URL-6 special thermal conductivity samples". 1985. 2020-04-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-27.
- Hallmann A. "Evolution of reproductive development in the volvocine algae". Sex. Plant Reprod. 24 (2). 2011: 97–112. doi:10.1007/s00497-010-0158-4. PMC 3098969. PMID 21174128.
- Niklas, K. J. (2014) The evolutionary-developmental origins of multicellularity 2017-08-09 at the Wayback Machine.
- Walter CA, Intano GW, McCarrey JR, McMahan CA, Walter RB. "Mutation frequency declines during spermatogenesis in young mice but increases in old mice". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 95 (17). 1998: 10015–9. Bibcode:1998PNAS...9510015W. doi:10.1073/pnas.95.17.10015. PMC 21453. PMID 9707592.
- "Somatic genome editing with CRISPR/Cas9 generates and corrects a metabolic disease". 29 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 5 July 2018.
- "NIH Commits $190M to Somatic Gene-Editing Tools/Tech Research". 5 July 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 5 July 2018.
- "Why Treat Gene Editing Differently In Two Types Of Human Cells?". 22 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 5 July 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Somatik huceyre bir huceyre qedim yunan sῶma somasindan yeni beden menasini verir cinsiyyet huceyresi qametosit ve ya ferqlenmemis kok huceyre xaricinde coxhuceyreli bir orqanizmin bedenini meydana getiren her hansi bir bioloji huceyredir Bir orqanizm cisminin terkibinde istirak eden ve ikili bolunme ve mitotik bolunme prosesinde bolunen huceyre somatik huceyre adlanir Bunun eksine olaraq qametler cinsi coxalma zamani birlesen huceyrelerdir cucerme huceyreleri qametleri emele getiren huceyrelerdir ve kok huceyreler mitoz yolu ile bolunerek muxtelif ixtisaslasmis huceyre tiplerine ayrilan huceyrelerdir Meselen memelilerde somatik huceyreler butun daxili orqanlari deri sumukler qan ve birlesdirici toxuma teskil edirse memelilerin cucerme huceyreleri sperma ve yumurta emele getirir bu da mayalanma zamani birleserek ziqota adli bir huceyre emele getirir ve ferqlendirir Insan bedeninde texminen 220 nov somatik huceyre var Nezeri olaraq bu huceyreler cinsi huceyreler deyil Mutasiyalarini huceyre nesillerine varsa otururler ancaq orqanizmin nesillerine deyil Bununla birlikde sungerlerde ferqlenmemis somatik huceyreler cucerme xettini meydana getirir ve Knidariyada ferqli somatik huceyreler cucerme xettinin menbeyidir Mitotik huceyre bolgusu yalniz diploid somatik huceyrelerde musahide olunur Cinsiyyet huceyreleri kimi yalniz bir nece huceyre coxalmada istirak edir TekamulCoxhuceyrelilik defelerle inkisaf etdiyinden steril somatik huceyreler de inkisaf edir Xususi somatik huceyreler istehsal eden olmez bir cucerti xettinin tekamulu olumun ortaya cixmasini da ehate edir ve volvoks yosunlarinda en sade versiyasinda gorule biler Steril somatik huceyreler ve cucerme xetti arasinda bir ayriliq olan novlere Veismanistler deyilir Bununla birlikde Veismannistlerin inkisafi nisbeten nadirdir meselen onurgalilar artropodlar Volvoks cunki cox sayda nov somatik embriogeneze qadirdir meselen quru bitkileri en cox yosun bir cox onurgasiz Genetika ve xromosom terkibiButun huceyreler kimi somatik huceyrelerde de xromosomlarda yerlesen DNT var Eger somatik huceyrede cut cut duzulmus xromosomlar varsa buna diploid orqanizme ise diploid orqanizm deyilir Diploid orqanizmlerin huceyreleri yalniz ferdi cutlesdirilmemis xromosomlari ehtiva edir ve haploid adlanir Her bir xromosom cutluyune atadan miras qalan ve anadan qalan bir xromosom daxildir Meselen insanlarda somatik huceyreler 23 cut teskil edilmis 46 xromosom ehtiva edir Eksine diploid orqanizmlerin huceyreleri yaridan cox xromosom ehtiva edir Insanlarda bunlar cutlesdirilmemis 23 xromosomdur Hamilelik dovrunde iki huceyre yeni bir sperma ve yumurta bir araya geldikde birleserek bir ziqot meydana getirirler Iki qametin birlesmesi sebebinden insan ziqotu 46 xromosom yeni 23 cut ehtiva edir Bununla birlikde cox sayda novde somatik huceyrelerdeki xromosomlar dordde tetraploid ve ya hetta altida heksaploid yerlesir Belelikle diploid ve ya hetta triploid huceyrelere sahib ola bilerler Bunun bir numunesi somatik huceyrelerinde her xromatidin alti nusxesini ehtiva eden bir hexaploid novu olan muasir ekilen bugda novu Tritikum aestivum L dir Spontan mutasiyalarin tezliyi yetkin kisi cucerme huceyrelerinde eyni sexsin somatik huceyrelerinin tiplerine nisbeten xeyli asagidir Disi cucerme huceyreleri de muvafiq somatik huceyrelere nisbeten daha az olan ve kisi cucertilerindeki kimi bir mutasiya derecesi gosterir Bu melumatlar somatik huceyrelere nisbeten cucerme huceyrelerinde spontan mutasiyalarin baslangicini mehdudlasdirmaq ucun daha semereli mexanizmlerin istifadesini eks etdirir Bu cur mexanizmler ehtimal ki mutagenik DNT ziyaninin boyuk bir hissesini azaltan artan DNT temir fermentlerinin seviyyelerini ehtiva edir KlonlasdirmaSon illerde memelilerde butun orqanizmlerin klonlanmasi ucun bir metod inkisaf etdirildi ve neticede heyvanin eyni genetik klonlari meydana geldi Bunun bir yolu somatik huceyre nuvesi kocurulmesi adlanir ve nuvenin somatik huceyreden umumiyyetle deri huceyresinden cixarilmasini ehate edir Bu nuve xaric edildiyi orqanizmi yaratmaq ucun lazim olan butun genetik melumatlari ehtiva edir Bu nuve daha sonra oz genetik materiali cixarilan eyni nov yumurtasina daxil edilir Artiq yumurtanin lazimi miqdarda genetik material diploid xromosom sayi icerisinde oldugu ucun artiq dollenmeye ehtiyac yoxdur Nezeri olaraq bir yumurta eyni nov heyvanin usaqligina implantasiya olunaraq inkisafina icaze verile biler Yaranan heyvan nuvenin goturulduyu heyvanin klonu ile demek olar ki genetik cehetden eynidir Tek ferq nuveni bagislayan hucryreden ferqli olaraq yumurtada saxlanilan her hansi bir mitokondrial DNT den qaynaqlanir Tecrubede bu metod indiye qeder problemli olub baxmayaraq ki Doll Sheep ve son zamanlarda ilk klonlanmis it olan Snoppy kimi bir nece yuksek seviyyeli ugurlar var Somatik huceyreler heyvanlarin genetik materiallarini qorumaq o cumleden heyvanlari klonlamaq ucun bir vasite olaraq heyvanlarin genetik ehtiyatlarinin krio muhafizesi zamani toplanir Genetik deyisikliklerBioteknologiyanin inkisafi xroniki xesteliyi simulyasiya etmek ve ya xesteliklerin qarsisini almaq ucun somatik huceyrelerin genetik manipulyasiyasina imkan verdi Somatik huceyrelerin genetik muhendisliyi bezi mubahiselere sebeb oldu baxmayaraq ki Insan Geninin Duzelisine dair Beynelxalq Sammit genetik olaraq deyisdirilen somatik huceyrelerin modifikasiyalari ovladlarina kecmediyi ucun bir aciqlama verdi IstinadlarChernis P J Petrographic analyses of URL 2 and URL 6 special thermal conductivity samples 1985 2020 04 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 27 Hallmann A Evolution of reproductive development in the volvocine algae Sex Plant Reprod 24 2 2011 97 112 doi 10 1007 s00497 010 0158 4 PMC 3098969 PMID 21174128 Niklas K J 2014 The evolutionary developmental origins of multicellularity 2017 08 09 at the Wayback Machine Walter CA Intano GW McCarrey JR McMahan CA Walter RB Mutation frequency declines during spermatogenesis in young mice but increases in old mice Proc Natl Acad Sci U S A 95 17 1998 10015 9 Bibcode 1998PNAS 9510015W doi 10 1073 pnas 95 17 10015 PMC 21453 PMID 9707592 Somatic genome editing with CRISPR Cas9 generates and corrects a metabolic disease 29 July 2022 tarixinde Istifade tarixi 5 July 2018 NIH Commits 190M to Somatic Gene Editing Tools Tech Research 5 July 2018 tarixinde Istifade tarixi 5 July 2018 Why Treat Gene Editing Differently In Two Types Of Human Cells 22 October 2021 tarixinde Istifade tarixi 5 July 2018