Sabir Əkbər oğlu Rizayev (17 aprel 1924, İrəvan – 20 dekabr 1978, İrəvan) — ssenarist, dramaturq, sənətşünas, teatr və kino tənqidçisi. Ermənistan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1975).
Sabir Rizayev | |
---|---|
Doğum adı | Sabir Əkbər oğlu Rizayev |
Doğum tarixi | 17 aprel 1924 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 20 dekabr 1978 (54 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri | |
Fəaliyyəti | film tənqidçisi[d], ssenarist, teatrşünas |
Fəaliyyət illəri | 1949–1978 |
Mükafatları |
Həyatı
Sabir Əkbər oğlu Rizayev 17 aprel 1924-cü ildə İrəvan şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. İrəvandakı Puşkin adına yeddiillik məktəbi bitirmişdir. Atası həmin vaxt Moskvada "İnostrannaya literatura" ("Xarici ədəbiyyat") jurnalının redaksiyasında "Türk ədəbiyyatı" şöbəsinin müdiri işləyirdi. Sabir orta məktəbi Moskvada bitirmiş, 1942-ci ildə könüllü olaraq müharibəyə getmişdir. İkinci Dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra İrəvana qayıtmış və "Kommunist" qəzetində işləmişdir. 1948-ci ildən teatr tamaşaları və filmlər haqqında tənqidi məqalələri mətbuatda dərc olunmağa başlamışdır. Sabir Rizayev 1951-ci ildə bitirmişdir. O, 1954-cü ildə Leninqradda (Sankt-Peterburq) Teatr, Musiqi və Kinematoqrafiya İnstitutunun aspiranturasını fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra "Armenfilm" kinostudiyasında ssenari şöbəsinə rəhbərlik etmiş, Ermənistan Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsində baş redaktor işləmişdir. 1965-ci ildən ömrünün sonunadək Ermənistan SSR Elmlər Akademiyasının İncəsənət İnstitutunun direktor müavini və Ermənistan Kinematoqrafçılar İttifaqının idarə heyətinin katibi vəzifəsində işləmişdir. Onun səyi nəticəsində İncəsənət İnstitutunda Kino şöbəsi yaradılmış, bir sıra monoqrafiyalar yazılmışdı.
Sabir Rizayevin ömrünü teatra, incəsənətə bağlamasında onun valideynlərinin müstəsna xidmətləri olmuşdu. Onun atası hələ İrəvan gimnaziyasında oxuyarkən "Könülsüz nikah" adlı komediyanı yazmış və həmin əsər İrəvan teatr həvəskarları tərəfindən tamaşaya qoyulmuşdu. Daha sonralar Əkbər Rizayev Ermənistan komsomolunun Mərkəzi Komitəsində və Ermənistan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsində məsul vəzifələrdə işlədiyi vaxtlarda İrəvan teatrını yaşatmaq üçün tamaşalarda rollar ifa etmişdir. Anası Firəngiz Rizayeva İrəvanda səhnəyə çıxan ilk ziyalı azərbaycanlı qadınlardan olmuşdur.
Sabir Rizayev 1975-ci ildə "Ermənistan SSR Əməkdar incəsənət xadimi" adına layiq görülmüşdür. Müasir erməni sənətşünasları Sabir Rizayevi erməni kinoşünaslığının banisi adlandırırlar. O, bir sıra filmlərin ssenari müəllifi olmuşdur. Sabir Rizayevin qələmindən çıxan "Erməni bədii kinematoqrafiyası" (1963), "Hraciya Nersesyan" (1968), "Vardan Əcəmyan" (1978) monoqrafiyaları sənətşünasların stolüstü kitablarına çevrilmişdir. Erməni dilini mükəmməl bilən Sabir Rizayev əsərlərini əksəriyyətini rus dilində yazmışdır.
Onun müəllifi olduğu İrəvan Azərbaycan Dram Teatrı haqqında ilk tədqiqat əsəri 1963-cü ildə Bakıda rus dilində "Ermənistanda Azərbaycan teatrı" ("Азербайджанский театр в Армении") adı altında çap olunmuşdur. İrəvandakı Azərbaycan teatrının banisi Yunis Nuri haqqında Sabir Rizayevlə aktyorun oğlu Əkbər Yerevanlının birgə yazdıqları 165 səhifəlik illüstrasiyalı "Yunis Nuri" kitabı 1982-ci ildə Ermənistan Teatr Cəmiyyəti tərəfindən İrəvanda azərbaycanca çap olunmuşdur.
Sabir Rizayev yaradıclılğının çiçəkləndiyi bir vaxtda həyatla vidalaşmışdır. O, 20 dekabr 1978-ci ildə İrəvanda keçirilən konfrans zamanı məruzə edərkən infarkt keçirmiş və məruzəsini tamamlaya bilməyərək gözlərini əbədi yummuşdur. Sabir Rizayev böyük izdihamla İrəvan şəhər qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.
Əsərləri
Ümumiyyətlə, Sabir Rizayevin müəllifliyi və tərtibçiliyi ilə 30 kitabı çap olunmuşdur. Onlardan 15-i rusca, 14-ü ermənicə, 1-i isə azərbaycanca çap olunmuşdur. Sabir Rizayevin yazdığı əsərlər bu gün də öz aktuallığını saxlamasının göstəricisidir ki, onun rus dilində yazdığı məqalələrinin bir qismi toplanaraq 2009-cu ildə İrəvanda "Teatr və kino haqqında seçilmiş işləri" ("Избранные работы о театре и кино") adı ilə 280 səhifə həcmində nəfis şəkildə çap edilmişdir.
Ermənicə:
- Մաքսիմ Գորկու դրամատուրգիան հայ բեմում (Maksim Qorkinin dramaturgiyası erməni səhnəsində). Yerevan: Ermənistan SSR EA Nəşriyyatı. 1956;
- Լենինի կերպարը հայ բեմում (Erməni səhnəsində Lenin obrazı). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1957 (tərtib edənlər: Levon Xalatyan, Sabir Rizayev);
- Արշակ Բուրջալյան. Հոդվածներ, նամակներ, ժամանակակիցները նրա մասին (Arşak Burcalyan. Məqalələr, məktublar, müasirləri onun haqqında). Yerevan: Ermənistan SSR EA Nəşriyyatı, Ermənistan Teatr Cəmiyyəti. 1959;
- Թատրոնը ժողովրդին (Xalq üçün teatr). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti. 1960 (həmmüəllif);
- Վավիկ Վարդանյան (Vavik Vartanyan). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1962;
- Հրաչյա Ղափլանյան (Hraciya Kaplanyan). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1969;
- Վարդան Աճեմյան (Vardan Əcəmyan). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1972;
- Սոկրատ Աքմաքչյան (Sokrat Akmakçyan). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1973;
- Բեմական խոսքի պոետիկան (Səhnə nitqinin poetikası). Yerevan: Ermənistan SSR EA Nəşriyyatı. 1973 (həmmüəllif);
- Պատեր անդունդի եզրին. Դրամատիկական երկեր (Uçurumun kənarında divarlar. Dramatik əsərlər). Yerevan: Hayastan, 1974 (həmmüəllif);
- Անդրկովկասի ժողովուրդների արվեստների փոխհարստացումը: Թատրոն. կինո (Zaqafqaziya xalqlarının incəsənətinin qarşılıqlı zənginləşməsi: Teatr, kino). Yerevan: Ermənistan SSR EA Nəşriyyatı. 1976;
- Թատրոն (Teatr). Yerevan: Hayastan, 1976;
- Թատերայնություն (Teatrallıq). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1978;
- Իսահակ Ալիխանյան (İsaak Alixanyan). Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1978 (tərtib edəni);
- Սաբիր Ռիզաև. Ժողովածու. (Sabir Rizayev. Toplu). Yerevan: Hayastan, 1981 (tərtib edəni: Qaregin Zakoyan).
Rusca:
- Армянский государственный драматический театр имени Габриела Сундукяна. Очерк. Ереван: [б. и.], 1956;
- Ленинаканский государственный драматический театр им. А. Мравяна. Ереван: [б. и.], 1956. [Соавтор];
- Драматургия М. Горького на армянской сцене. Ереван: Айпетрат, 1956;
- Армянская художественная кинематография. Ереван: Изд-во АН Арм. ССР, 1963;
- Азербайджанский театр в Армении. Баку: Азербайджанское театральное о-во, 1963;
- Со Станиславским. Ереван: Армгосиздат, 1964;
- Страницы дружбы. Баку: Азернешр, 1964;
- Театры советской Армении. Справочник. Ереван: Айпетрат, 1965;
- Режиссура в армянском театре. Ереван: Изд-во АН Арм. ССР, 1968;
- Рачья Нерсесян. Москва: Искусство, 1968;
- Взаимосвязи искусств народов Закавказья. Ереван: Изд-во Ерев. ун-та, 1972;
- Василий Вартанян. Ереван: Арм. театр. о-во, 1976
- Вардан Аджемян. Москва: Искусство, 1978;
- Деятели армянского театра о Максиме Горьком. Ереван: Арм. театр. о-во, 1980;
- Юнус Нури. Ереван: Арм. театр. о-во, 1982. [Соавтор];
- Избранные работы о театре и кино. Ереван: ACNALIS, 2009.
Azərbaycanca:
- Yunis Nuri. Yerevan: Ermənistan Teatr Cəmiyyəti, 1980 (həmmüəllif).
Məqalələri
- Ризаев С.А. Из истории постановок "На дне" М. Горького на армянской советской сцене. — Известия АН АрмССР, обществ. науки, 1955, № 7, с. 3–21;
- Ризаев С.А. Армянский театр и кино. — В сб.: Армянское киноискусство. Е., 1958, с. 92–141. [на арм. яз.];
- Ризаев С.А. Аршак Бурджалян. — Известия АН АрмССР, обществ. науки, 1959, № 5, с. 49–54. [на арм. яз.];
- Ризаев С.А. О режиссерском обогащении литературного сценария. — В кн.: Армянское киноискусство. Сб. статей [Т.] 2. Е., 1960, с. 83–99 [на арм. яз.];
- Ризаев С.А. Первое армянское кинолибретто. — В кн.: Армянское киноискусство. Сб. статей [Т.] 2. Е., 1960, с. 206–208 [на арм. яз.];
- Ризаев С.А. Армянское режиссерское искусство 1920-х годов. — Известия АН АрмССР, обществ. науки, 1961, № 10, с. 47–62.
- Rizayev, Sabir. Erməni-Azərbaycan teatr əlaqələri tarixindən // "Sovetakan qraqanutyun" jurn., 1960, № 4, səh. 135–145 [erm. d.].
- Rizayev, Sabir. Ədəbi əlaqələr haqqında dəyərli kitab // "Sovet Ermənistanı" qəz., 22 noyabr 1975, № 139 (10251);
- Rizayev, Sabir. Beynəlxalq teatr günü // "Sovet Ermənistanı" qəz., 28 mart 1978, № 37 (10617).
İstinadlar
- Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995. səh.440.
- Тигран МИРЗОЯН. (rus). Общественно-политическая газета «Голос Армении» // № 142. October 15, 2009. May 2, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 11, 2017.
- "Юнус Нури / Сабир Ризаев, Акпер Ереванлы. - Ереван : АТО, 1982. - 165 с. : 9 л. ил.; 16 см". 2022-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-01.
- "Sabir Rizayev, Əkbər Yerevanlı. Yunis Nuri. Yerevan: Ermənistan teatr cəmiyyəti. 1980". 2022-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-01.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sabir Ekber oglu Rizayev 17 aprel 1924 Irevan 20 dekabr 1978 Irevan ssenarist dramaturq senetsunas teatr ve kino tenqidcisi Ermenistan SSR emekdar incesenet xadimi 1975 Sabir RizayevDogum adi Sabir Ekber oglu RizayevDogum tarixi 17 aprel 1924 1924 04 17 Dogum yeri Irevan Irevan qezasi Ermenistan SSR ZSFSR SSRIVefat tarixi 20 dekabr 1978 1978 12 20 54 yasinda Vefat yeri Irevan Ermenistan SSR SSRIDefn yeri IrevanFealiyyeti film tenqidcisi d ssenarist teatrsunasFealiyyet illeri 1949 1978MukafatlariHeyatiSabir Ekber oglu Rizayev 17 aprel 1924 cu ilde Irevan seherinde ziyali ailesinde anadan olmusdur Irevandaki Puskin adina yeddiillik mektebi bitirmisdir Atasi hemin vaxt Moskvada Inostrannaya literatura Xarici edebiyyat jurnalinin redaksiyasinda Turk edebiyyati sobesinin mudiri isleyirdi Sabir orta mektebi Moskvada bitirmis 1942 ci ilde konullu olaraq muharibeye getmisdir Ikinci Dunya muharibesi qurtardiqdan sonra Irevana qayitmis ve Kommunist qezetinde islemisdir 1948 ci ilden teatr tamasalari ve filmler haqqinda tenqidi meqaleleri metbuatda derc olunmaga baslamisdir Sabir Rizayev 1951 ci ilde bitirmisdir O 1954 cu ilde Leninqradda Sankt Peterburq Teatr Musiqi ve Kinematoqrafiya Institutunun aspiranturasini ferqlenme diplomu ile bitirdikden sonra Armenfilm kinostudiyasinda ssenari sobesine rehberlik etmis Ermenistan Dovlet Kinematoqrafiya Komitesinde bas redaktor islemisdir 1965 ci ilden omrunun sonunadek Ermenistan SSR Elmler Akademiyasinin Incesenet Institutunun direktor muavini ve Ermenistan Kinematoqrafcilar Ittifaqinin idare heyetinin katibi vezifesinde islemisdir Onun seyi neticesinde Incesenet Institutunda Kino sobesi yaradilmis bir sira monoqrafiyalar yazilmisdi Sabir Rizayevin omrunu teatra incesenete baglamasinda onun valideynlerinin mustesna xidmetleri olmusdu Onun atasi hele Irevan gimnaziyasinda oxuyarken Konulsuz nikah adli komediyani yazmis ve hemin eser Irevan teatr heveskarlari terefinden tamasaya qoyulmusdu Daha sonralar Ekber Rizayev Ermenistan komsomolunun Merkezi Komitesinde ve Ermenistan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinde mesul vezifelerde islediyi vaxtlarda Irevan teatrini yasatmaq ucun tamasalarda rollar ifa etmisdir Anasi Firengiz Rizayeva Irevanda sehneye cixan ilk ziyali azerbaycanli qadinlardan olmusdur Sabir Rizayev 1975 ci ilde Ermenistan SSR Emekdar incesenet xadimi adina layiq gorulmusdur Muasir ermeni senetsunaslari Sabir Rizayevi ermeni kinosunasliginin banisi adlandirirlar O bir sira filmlerin ssenari muellifi olmusdur Sabir Rizayevin qeleminden cixan Ermeni bedii kinematoqrafiyasi 1963 Hraciya Nersesyan 1968 Vardan Ecemyan 1978 monoqrafiyalari senetsunaslarin stolustu kitablarina cevrilmisdir Ermeni dilini mukemmel bilen Sabir Rizayev eserlerini ekseriyyetini rus dilinde yazmisdir Onun muellifi oldugu Irevan Azerbaycan Dram Teatri haqqinda ilk tedqiqat eseri 1963 cu ilde Bakida rus dilinde Ermenistanda Azerbaycan teatri Azerbajdzhanskij teatr v Armenii adi altinda cap olunmusdur Irevandaki Azerbaycan teatrinin banisi Yunis Nuri haqqinda Sabir Rizayevle aktyorun oglu Ekber Yerevanlinin birge yazdiqlari 165 sehifelik illustrasiyali Yunis Nuri kitabi 1982 ci ilde Ermenistan Teatr Cemiyyeti terefinden Irevanda azerbaycanca cap olunmusdur 23 dekabr 1978 ci il tarixli Sovetakan Hayastan qezetinde Sabir Rizayev haqqinda verilmis nekroloq Sabir Rizayev yaradiclilginin ciceklendiyi bir vaxtda heyatla vidalasmisdir O 20 dekabr 1978 ci ilde Irevanda kecirilen konfrans zamani meruze ederken infarkt kecirmis ve meruzesini tamamlaya bilmeyerek gozlerini ebedi yummusdur Sabir Rizayev boyuk izdihamla Irevan seher qebiristanliginda defn edilmisdir EserleriUmumiyyetle Sabir Rizayevin muellifliyi ve tertibciliyi ile 30 kitabi cap olunmusdur Onlardan 15 i rusca 14 u ermenice 1 i ise azerbaycanca cap olunmusdur Sabir Rizayevin yazdigi eserler bu gun de oz aktualligini saxlamasinin gostericisidir ki onun rus dilinde yazdigi meqalelerinin bir qismi toplanaraq 2009 cu ilde Irevanda Teatr ve kino haqqinda secilmis isleri Izbrannye raboty o teatre i kino adi ile 280 sehife hecminde nefis sekilde cap edilmisdir Ermenice Մաքսիմ Գորկու դրամատուրգիան հայ բեմում Maksim Qorkinin dramaturgiyasi ermeni sehnesinde Yerevan Ermenistan SSR EA Nesriyyati 1956 Լենինի կերպարը հայ բեմում Ermeni sehnesinde Lenin obrazi Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1957 tertib edenler Levon Xalatyan Sabir Rizayev Արշակ Բուրջալյան Հոդվածներ նամակներ ժամանակակիցները նրա մասին Arsak Burcalyan Meqaleler mektublar muasirleri onun haqqinda Yerevan Ermenistan SSR EA Nesriyyati Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1959 Թատրոնը ժողովրդին Xalq ucun teatr Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1960 hemmuellif Վավիկ Վարդանյան Vavik Vartanyan Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1962 Հրաչյա Ղափլանյան Hraciya Kaplanyan Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1969 Վարդան Աճեմյան Vardan Ecemyan Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1972 Սոկրատ Աքմաքչյան Sokrat Akmakcyan Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1973 Բեմական խոսքի պոետիկան Sehne nitqinin poetikasi Yerevan Ermenistan SSR EA Nesriyyati 1973 hemmuellif Պատեր անդունդի եզրին Դրամատիկական երկեր Ucurumun kenarinda divarlar Dramatik eserler Yerevan Hayastan 1974 hemmuellif Անդրկովկասի ժողովուրդների արվեստների փոխհարստացումը Թատրոն կինո Zaqafqaziya xalqlarinin incesenetinin qarsiliqli zenginlesmesi Teatr kino Yerevan Ermenistan SSR EA Nesriyyati 1976 Թատրոն Teatr Yerevan Hayastan 1976 Թատերայնություն Teatralliq Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1978 Իսահակ Ալիխանյան Isaak Alixanyan Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1978 tertib edeni Սաբիր Ռիզաև Ժողովածու Sabir Rizayev Toplu Yerevan Hayastan 1981 tertib edeni Qaregin Zakoyan Rusca Armyanskij gosudarstvennyj dramaticheskij teatr imeni Gabriela Sundukyana Ocherk Erevan b i 1956 Leninakanskij gosudarstvennyj dramaticheskij teatr im A Mravyana Erevan b i 1956 Soavtor Dramaturgiya M Gorkogo na armyanskoj scene Erevan Ajpetrat 1956 Armyanskaya hudozhestvennaya kinematografiya Erevan Izd vo AN Arm SSR 1963 Azerbajdzhanskij teatr v Armenii Baku Azerbajdzhanskoe teatralnoe o vo 1963 So Stanislavskim Erevan Armgosizdat 1964 Stranicy druzhby Baku Azerneshr 1964 Teatry sovetskoj Armenii Spravochnik Erevan Ajpetrat 1965 Rezhissura v armyanskom teatre Erevan Izd vo AN Arm SSR 1968 Rachya Nersesyan Moskva Iskusstvo 1968 Vzaimosvyazi iskusstv narodov Zakavkazya Erevan Izd vo Erev un ta 1972 Vasilij Vartanyan Erevan Arm teatr o vo 1976 Vardan Adzhemyan Moskva Iskusstvo 1978 Deyateli armyanskogo teatra o Maksime Gorkom Erevan Arm teatr o vo 1980 Yunus Nuri Erevan Arm teatr o vo 1982 Soavtor Izbrannye raboty o teatre i kino Erevan ACNALIS 2009 Azerbaycanca Yunis Nuri Yerevan Ermenistan Teatr Cemiyyeti 1980 hemmuellif MeqaleleriRizaev S A Iz istorii postanovok Na dne M Gorkogo na armyanskoj sovetskoj scene Izvestiya AN ArmSSR obshestv nauki 1955 7 s 3 21 Rizaev S A Armyanskij teatr i kino V sb Armyanskoe kinoiskusstvo E 1958 s 92 141 na arm yaz Rizaev S A Arshak Burdzhalyan Izvestiya AN ArmSSR obshestv nauki 1959 5 s 49 54 na arm yaz Rizaev S A O rezhisserskom obogashenii literaturnogo scenariya V kn Armyanskoe kinoiskusstvo Sb statej T 2 E 1960 s 83 99 na arm yaz Rizaev S A Pervoe armyanskoe kinolibretto V kn Armyanskoe kinoiskusstvo Sb statej T 2 E 1960 s 206 208 na arm yaz Rizaev S A Armyanskoe rezhisserskoe iskusstvo 1920 h godov Izvestiya AN ArmSSR obshestv nauki 1961 10 s 47 62 Rizayev Sabir Ermeni Azerbaycan teatr elaqeleri tarixinden Sovetakan qraqanutyun jurn 1960 4 seh 135 145 erm d Rizayev Sabir Edebi elaqeler haqqinda deyerli kitab Sovet Ermenistani qez 22 noyabr 1975 139 10251 Rizayev Sabir Beynelxalq teatr gunu Sovet Ermenistani qez 28 mart 1978 37 10617 IstinadlarErmenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995 seh 440 ISBN 5 8020 0852 0 Tigran MIRZOYaN rus Obshestvenno politicheskaya gazeta Golos Armenii 142 October 15 2009 May 2 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi March 11 2017 Yunus Nuri Sabir Rizaev Akper Erevanly Erevan ATO 1982 165 s 9 l il 16 sm 2022 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 01 Sabir Rizayev Ekber Yerevanli Yunis Nuri Yerevan Ermenistan teatr cemiyyeti 1980 2022 06 10 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 01