Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rus Pravoslav kilsəsi — pravoslav kilsələri arasında ən böyüyü. Onun tarixi rusların xristianlığı qəbul etdikləri IX əsrdən başlayır. Tarixi qaynaqlardan məlum olduğuna əsasən, bu əsrin ikinci yarısında Kiyev şəhərində xristian icması mövcud olmuşdur. Rusların xristianlığı qəbul etməsində onların qonşusu olan Bizans İmperiyasının böyük rolu olmuşdur.
| Rus Pravoslav Kilsəsi РПЦ, РПЦ, ROC, РПЦ, РПЦ, 俄國教會, 俄国教会, VÕK, ROK, РПЦ, RPC | |
|---|---|
| Yaranma tarixi | 15 dekabr 1448 |
| Din | şərqi ortodoks xristianlıq |
| Mərkəzi |
|
| Rəsmi dili | |
| patriarchia.ru patriarchia.ru/md/ patriarchia.ru/ua/ patriarchia.ru/gr/ patriarchia.ru/en/ | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Knyaz Vladimir 988-ci ildən xristianlığı rəsmən qəbul etmiş, bu tarixdən rus kilsəsinin hakimiyyəti başlanmışdır.
Rus kilsəsi mövcudluğunun ilk beş əsrində Konstantinopol Patriarxlığının tabeçiliyində olmuşdur. Kilsənin başçısı olan mitropoliti Konstantinopol patriarxı təyin edirdi. Mitropolit əsasən yunanlardan olurdu. Lakin 1051-ci ildə knyaz Müdrik Yaroslav mitropolit vəzifəsinə dövrünün ən bilikli adamlarından olan İllarionu təyin etdirməyə nail olmuşdur. Kiyev şəhəri monqollar tərəfindən darmadağın edildikdən sonra mitropolit Maksim öz iqamətgahını Vladimirə köçürmüşdür. 1325-ci ildən mitropolitliyin mərkəzi Moskva şəhəri olmuşdur.
1441-ci ildə mitropolit İsidoru vəzifəsindən uzaqlaşdıran yepiskoplar məclisi Konstanopol patriarxı ilə məsləhətləşmələr aparmadan İonanı onun yerinə təyin etmişdir. Məhz bu tarixdən etibarən Rus Pravoslav Kilsəsi müstəqil fəaliyyətə başlamışdır. 1589-cu ildə Konstantinopol patriarxı tərəfindən Rus kilsəsinin müstəqilliyi tanınaraq, ona avtokefal statusu verilmiş, mitropolitlər isə patriarx adlanmağa başlamışdır. XVII əsrin ortalarında patriarx Nikonun kilsə islahatlarını tanımayan bir qrup kilsədən ayrılmış, nəticədə indiyədək mövcud olan parçalanma yaranmışdır.
XVIII əsrdə I Pyotrun kilsə islahatı nəticəsində patriarx seçkiləri bir daha keçirilməmiş, kilsə hakimiyyəti Müqəddəs Sinod adlanan quruma verilmişdir. Bu islahatların səbəbi patriarxların mütləq hakimiyyətinə son vermək olmuşdur.
Rusiyada baş verən inqilabdan sonra patriarx vəzifəsi yenidən bərpa edilmişdir. Bu dövrlərdə kommunist hakimiyyətinin yürütdüyü siyasət nəticəsində monastır kilsələrin böyük əksəriyyəti bağlanmış, din xadimlərinin xeyli hissəsi repressiyaya uğramışdır. Həmçinin, kilsəyə məxsus əmlakın xeyli hissəsi müsadirə edilmiş, müqəddəs sayılan təbərrüklər də dövlət orqanları tərəfindən məhv edilmişdir. Bundan əlavə kilsə daxilində olan bəzi qüvvələr dövlətin birbaşa təhriki və yardımı nəticəsində Rus Pravoslav Kilsəsini hakimiyyətini tanımaqdan imtina etmişdir. SSRİ-dən mühacirət edən din xadimləri isə patriarxa tabe olmayan müstəqil kilsə təsis edilmişdir.
SSRİ-də kilsəyə qarşı yönəldilmiş hərəkətlər yalnız Böyük Vətən müharibəsi illərində nisbətən yumşaldılmışdır. Hakim dairələr Rus Pravoslav Kilsəsini SSRİ ərazisindəki bütün pravoslavları birləşdirən qurum kimi tanımışdır.
Kilsə tarixində növbəti yüksəliş dövrü SSRİ dağıldıqdan sonra yaşanmışdır. Bu dövrdə kilsə əmlakının böyük hissəsi geri qaytarılmış, onun cəmiyyət daxilindəki nüfuzu hakimiyyət dairələri tərəfindən də tanınmışdır.
Strukturu
Rus Pravoslav kisəsinin müasir strukturu 2000-ci ildə qəbul edilmiş Əsasnamə ilə müəyyən edilmişdir. Bu əsasnaməyə görə kilsə digər Yerli Pravoslav kilsələri ilə qarşılıqlı əlaqələrə malik çoxmillətli Yerli Avtokefal Kİlsə kimi təqdim edilmişdir. Kilsənin əsas idarəedici orqanları Yerli Məclis, Arxierey Məclisi və başda Patriarx olan Müqəddəs Sinoddur. Bu orqanların hər biri müvafiq olaraq qanunverici, idarəedici və məhkəmə hakimiyyətini özündə cəmləşdirmişdir.
Yerli Məclis Arxierey Məclisinin, əlahiddə hallarda isə Patriarx və Müqəddəs Sinodun təyin etdiyi vaxtda toplanır və kilsənin daxili və xarici fəaliyyətinə dair bütün məsələləri həll etməklə yanaşı Patriarxı da seçmək səlahiyyətinə malikdir. Tərkibinə arxiereylər, kliriklər, rahiblər və dünyəvi şəxslər daxildir. Arxierey Məclisinin tərkibinə isə yepiskoplar, həmçinin Ruhani Akademiyaların başçıları daxildir. Dörd ildə bir dəfədən az olmayaraq toplanır və yüksək Kilsə məhkəmə orqanıdır. Patriarxın dini görüşlərinə qiymət vermək səlahiyyətinə malikdir. Müqəddəs Sinod yeddisi daimi, beşi müvəqqəti olan üzvlərdən ibarətdir. Tərkibinə Kiyev, Minsk, Sankt Peterburq, Kolomna, Kişinyov mitropolitləri, kilsənin xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri və Moskva Patriarxiyasının işlər müdiri daxildir. İclasları bir qayda olaraq qapalı keçirilir.
Patriarx Moskva və bütün Rusiyanın müqəddəs Patriarxı adını daşıyır və Kilsənin tabeliyindəki bütün məbədlərdə zamanı adı çəkilir. Onun Arxierey və Yerli Məclisləri toplamaq və onlara sədrlik etmək, yepiskopları, ruhani məktəb başçılarını təyin etmək, dövlət orqanları ilə münasibətlərdə Rus Pravoslav Kilsəsini təmsil etmək, müxtəlif dini və dünyəvi şəxsləri mükafatlandırmaq və elmi dərəcələr vermək hüququ vardır. O, bu vəzifəyə ömürlük seçilir. Patriarx seçilmək üçün namizədlərin yaşı 40-dan az olmayan, ali dini təhsilə malik, kifayət qədər iş təcrübəsi olan yepiskopların namizədliyi irəli sürülə bilər.
Kilsənin daxili strukturuna əsasən yeparxiyalara bölünür. Hər yeparxiya yepiskop tərəfindən idarə olunur. Onun ərazisində olan məbədləri və monastırların idarəsi ilə məşğul olur. Yeparxiyaların sərhədləri Müqəddəs Sinod tərəfindən müəyyən olunur. İdarəetmə orqanları Yeparxiya şura və məclisləridir.
Kisənin ən kiçik qurumu prixod adlanır. O, məbəd ətrafında dünyəviləri və prixod başçısını birləşdirən dini təşkilatdır. Onun başçısı yepiskop tərəfindən, dindarlara rəhbərlik etmək və kilsəni idarə etmək məqsədilə təyin edilir. Prixod idarəetmə orqanları başçının rəhbərlik etdiyi Prixod Məclisi, ona tabe olan, kilsə ağsaqqalının başçılıq etdiyi Prixod Şurası və yoxlama komissiyasıdır.
Azərbaycanda fəaliyyəti
XIX əsrdə Rusiyanın Azərbaycanı işğal etməsi və burada rusların məskunlaşması Azərbaycanda pravoslavlığın yayılmasına təkan vermişdir. Bakı və Azərbaycanın digər bölgələrində məskunlaşan rus əhalisinin əksəriyyəti hərbçi və məmur ailələrindən ibarət idi. Onların dini tələbatının ödənilməsi və çar Rusiyasının Azərbaycanda mövqeyinin gücləndirilməsi məqsədilə pravoslav kilsələri və dua evləri inşa edilmişdir.
Bu sahədə ilk addım 1815-ci il yanvarın 1-də Şamaxı quberniyasının general-qubernatoru N.F.Rtişev tərəfindən atılmışdır. Onun sərəncamı ilə Bakıda ilk rus pravoslav kilsəsi ucaldılmışdır. Məbədin tikintisi üçün xristianlardan ianə yığılmış və sadə dindarlar hamılıqla bu işə cəlb olunmuşdur. Bu kilsəyə "Müqəddəs Nikolay" adı verilmiş, Tiflisdən olan David İvanov keşiş təyin edilmişdir.
XIX əsrdə Bakının dünya mərkəzinə çevrilməsi buraya xeyli sayda əksəriyyəti ruslardan ibarət fəhlə qüvvəsinin axışmasına səbəb olmuşdur. Artıq mövcud kilsələr gələnlərin dini tələbatını ödəyə bilmirdi. Bu səbəbdən, Bakıda Qafqazda ən böyük kilsə sayılan "Aleksandr Nevski" məbədi inşa edilmişdir. Bu məbəd on il ərzində tikilmiş və 1898-ci ildə pravoslavların ixtiyarına verilmişdir. Şəhərin mərkəzində ucaldılmış bu kilsə, möhtəşəmliyi və gözəl memarlıq üslubu ilə seçilirdi.
Azərbaycanda rus əhalisi artdıqca, ölkənin müxtəlif şəhərlərində, o cümlədən Bakı, Gəncə, Şamaxı və Xaçmazda pravoslav məbədləri tikilirdi. Təkcə Bakıda 17 kilsə var idi. Onlar arasında "Mixail-Arxangel", "Müqəddəs Məryəmin miladı", Biləcəridə "Müqəddəs Varfolomey", Sabunçuda "Misirli Makari", Bayılda "Mitropolit Aleksi" və Bakı dəmiryol pravoslav kilsələrini qeyd etmək olar.
Rus pravoslav xristian icmasının böyüməsi və onların dini həyatlarının tənzimlənməsi ilə bağlı 1905-ci ildə Bakı arxiyerey kafedrası (yeparxiyası) təsis edilmişdir. Daha sonra bu idarənin yepiskopları "Bakı və Xəzəryanı" adı ilə çağrılmışlar. Yeparxiyanın tərkibinə Xəzər dənizinin qərb sahili boyu olan pravoslav təsisatları daxil idi.
Bolşevik hakimiyyəti qurulanadək Azərbaycanda bütün pravoslav kilsələri, o cümlədən Bakı və Xəzəryanı yeparxiya Gürcüstan ekzarxatlığının arxiyepiskopuna və ya mitropolitinə (bir neçə yeparxiyanı birləşdirən pravoslav vilayət idarəçiliyi) tabe olmuşlar. Buradan ölkəyə dini rəhbərlər (blaqoçinniylər) təyin edilmişlər. 1904-cü ildə Azərbaycanda iki blaqoçin idarəsi var idi: birincisi, Göyçay, Quba və Şamaxı qəzalarını, ikincisi isə, Lənkəran və Cavad qəzalarını əhatə etmişdir.
Azərbaycan bolşeviklər tərəfindən işğal ediləndən və burada ateist kommunist rejimi qurulandan sonra bütün konfessiyaların nümayəndələri, din xadimləri təqib edilmiş, güllələnmiş, xeyli məscid, kilsə və sinaqoq dağıdılmış, müqəddəs kitablar məhv edilmiş, dini ayinlərin icrası qadağan olunmuşdur.
Rus Pravoslav kilsəsi də komminstlərin zülmü ilə üzləşmiş və ciddi itkilər vermişdir. Bakıda mövcud olmuş on yeddi kilsədən yalnız üçü qalmış, qalanlarının fəaliyyəti qadağan edilmiş, keşişlər isə repressiya qurbanı olmuşlar. 1934-cü ildə son Bakı yepiskopu Mitrofan Polikarpovun ölümü ilə Bakı və Xəzəryanı Yeparxiyanın fəaliyyəti dayanmışdır. Həmin dövrdə rəhbərsiz qalan sadə pravoslavlar qəbiristanlarda və evlərdə gizlicə yığışaraq müqəddəs bayramlarını keçirmiş və beləliklə, dini inanclarını qorumağa çalışmışlar.
İkinci dünya müharibəsinin baş verməsi Sovet hakimiyyətinin dinə münasibətini bir qədər yumşaltdı. Nəticədə, 1944-cü ildə Müqəddəs Məryəmin miladı məbədi fəaliyyətini bərpa edilərək, Baş kafedral kilsə statusu almış, 1946-cı ildə Mixail-Arxangel kilsəsi yenidən rus pravoslav kilsəsinin ixtiyarına verilmişdir. Hətta, həmin dövrdə Xaçmazda rus dindarları yeni ibadətgah tikməyə nail olmuşlar. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanın rus pravoslav məbədləri Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı-Stavropol yeparxiyasının tərkibinə daxil edilmişlər.
1991-ci ildə Azərbaycan xalqının müstəqilliyini bərpa etməsi və dünyəvi, demokratik, hüquqi dövlət quruculuğuna qədəm qoyması ilə yerli pravoslavlar üçün geniş imkanlar və perspektivlər açılmışdır. 1998-ci ildə Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı və Xəzəryanı Yeparxiyası fəaliyyətini bərpa etmişdir. Azərbaycan və Dağıstanın ərazisində olan rus pravoslav təsisatları onun idarəçiliyinə verilmişdir.
Müstəqillik illərində bir çox kilsələr, dua evləri, prixodlar bərpa edilmiş və əsaslı şəkildə təmir olunmuşlar. Onlar arasında Jen-Mironosets Baş kafedral kilsəsini xüsusilə qeyd etmək lazımdır.
Hazırda Azərbaycanda altı pravoslav məbədi fəaliyyət göstərir ki, onlardan üçü Bakıda yerləşir.
Bakı yeparxiyası
Qədim yunan sözü olan "yeparxiya" arxiyerey (arxiyerey və ya yepiskop- katolik və pravoslav iyerarxiyasında əhəmiyyətinə görə üçüncü şəxs) tərəfindən idarə olunan əyalət və vilayət mənasına gəlir. Yeparxiya Roma və Pravoslav kilsələrində yepiskopun idarə etdiyi inzibati-ərazi kilsə vahidi və ya dairəsi sayılır. Onun tərkibinə müxtəlif dini təsisatlar, prixodlar, monastırlar, şəhər və məhəlli kilsələr, qardaşlıqlar, xeyriyyə təşkilatları, ruhani təhsil ocaqları, missiyalar daxildir. Hazırda Azərbaycanda bir yeparxial idarə fəaliyyət göstərir. Bu Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı və Xəzəryanı yeparxiyasıdır.
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycana böyük sayda rus mənşəli insanların gəlməsi və onların dini həyatlarının tənzimlənməsi ilə əlaqədar 1905-ci ildə yaradılan bu idarə ilk vaxtlar Bakı arxiyerey kafedrası adını daşımış, daha sonra ona "Bakı və Xəzəryanı" statusu verilmişdir. Çar Rusiyası dövründə Bakı və Xəzəryanı Yeparxiyanın səlahiyyəti Xəzər dənizinin qərb sahilində yerləşmiş pravoslav təsisatları ilə məhdudlaşırdı. Bu idarənin ilk yepiskopu Nikandr Fenomenov təyin edilmişdir. Qısa müddət yeparxiyaya rəhbərlik etmiş bu din xadimi ilahiyyat və xristianlıq sahəsində dərin biliyi ilə seçilmiş, yüksək idarəçilik qabiliyyətinə və natiqliq məharətinə malik olmuşdur.
Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın arxiyereyi titulunu daşımış on iki din xadiminin adı məlumdur: Nikandr Fenomenov, Qriqori Vaxnin, Pimen Peqov, Qriqori Yatskovski, Pavel Vilkovski, Mitrofan Oqiyenko, Arseni Sokolovski, Serafim Protopopov, Nikon Purlevski, Valerian Rudiç, Mitrofan Polikarpov, Aleksandr Rayevski.
Bu yepiskoplar arasında Mitrofan Polikarpov yeparxiyanın tarixində xüsusi rol oynamışdır. Repressiya illərində idarəyə başçılıq etmiş həmin şəxs çətin dövrdə yeparxiyanın fəaliyyətini istiqamətləndirmi, bu işdə bir çox çətinliklərlə üzləşmişdir. Sovet hakimiyyəti tərəfindən bir neçə dəfə həbs edilmiş, təqiblərə məruz qalmış yepiskop Mitrofan 1931-ci ildə Bakıya gələrək, Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın rəhbərliyini öz üzərinə götürmüş və patriarx Tixonun tutduğu yolu davam etdirmişdir. Həbsxana həyatı onun sağlamlığını zəiflətmiş və o, 1934-cü il dekabrın 16-da vəfat etmişdir. O, Bakı şəhər qəbirstanında dəfn edilmişdir. Onun qəbirdaşında bu cümlələr həkk olunmuşdur: "Burada 1871-ci ildə dünyaya gəlmiş və 16 dekabr 1934-cü ildə vəfat etmiş Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın yepiskopu Mitrofan dəfn edilmişdir".
Yepiskop Mitrofandan sonra yeparxiyaya bir neçə ay Aleksandr Rayevskiy rəhbərlik etmişdir. 1934-cü ildə onun vəzifədən uzaqlaşması ilə Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın fəaliyyəti dayanmışdır. Azərbaycan xalqının yenidən azadlığa qovuşması, müstəqilliyini bərpa etməsi və öz dövlətçilik ənənəsini dirçəltməsi Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın ikinci dəfə həyat qazanmasına səbəb olmuşdur. 1998-ci il dekabrın 28-də Moskva və Ümumrusiya Patriarxı II Aleksi və Müqəddəs Sinodunun qərarı ilə Bakı və Xəzəryanı yeparxiya bərpa edilmiş, Rus Pravoslav Kilsəsinin yüz iyirmi səkkizinci yeparxiyası kimi müəyyənləşdirilmişdir.
Bərpa edilmiş yeparxiyanın səlahiyyyətləri daha da genişləndirilmiş, Azərbaycan və Dağıstan Respublikalarının ərazilərində yerləşən pravoslav təsisatları onun idarəçiliyinə verilmiş və Aleksandr İşein buranın yepiskopu təyin edilmişdir.
Hazırda yeparxiyanın tərkibində 4 blaqoçınni, yəni şöbə fəaliyyət göstərir. Onlardan ikisi Azərbaycanda (Bakı və Azərbaycan rayonlarının blaqoçinnilərı), ikisi isə Dağıstanda (Mahaçkala və Qızlar blaqoçinnilərı) yerləşir. Burada otuzdan artıq keşiş və rahib dindarlara xidmət göstərir. Onlar arasında müxtəlif kilsə rütbələrinə mənsub ruhanilər var.
Bundan başqa, Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın tərkibində iyirmidən artıq məbəd var ki, onlardan üçü Bakıda, digərləri isə Sumqayıt (Mərhum Serafim Sarovskiy prixodu), Gəncə (Aleksandr Nevski kilsəsi) və Xaçmaz (möcüzə göstərən Nikolay məbədi) şəhərlərində fəaliyyyət göstərirlər. Eyni zamanda, Dağıstanın müxtəlif şəhər və qəsəbələrində yeparxiyanın ondan artıq məbədi var.
Bakının mərkəzində yerləşən, gözəl memarlıq üslubu ilə seçilən Jen Mironosets Baş Kafedral Kilsəsi Bakı və Xəzəryanı yeparxiyanın baş məbədi sayılır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.britannica.com/topic/Russian-Orthodox-church.
Mənbə
- Müəllif: Anar Əlizadə- "Cəmiyyət və din" qəzeti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rus Pravoslav kilsesi pravoslav kilseleri arasinda en boyuyu Onun tarixi ruslarin xristianligi qebul etdikleri IX esrden baslayir Tarixi qaynaqlardan melum olduguna esasen bu esrin ikinci yarisinda Kiyev seherinde xristian icmasi movcud olmusdur Ruslarin xristianligi qebul etmesinde onlarin qonsusu olan Bizans Imperiyasinin boyuk rolu olmusdur Rus Pravoslav Kilsesi RPC RPC ROC RPC RPC 俄國教會 俄国教会 VOK ROK RPC RPCYaranma tarixi 15 dekabr 1448Din serqi ortodoks xristianliqMerkezi Danilov monastri d Resmi dili kilse slavyan dilipatriarchia ru patriarchia ru md patriarchia ru ua patriarchia ru gr patriarchia ru en Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiKnyaz Vladimir 988 ci ilden xristianligi resmen qebul etmis bu tarixden rus kilsesinin hakimiyyeti baslanmisdir Rus kilsesi movcudlugunun ilk bes esrinde Konstantinopol Patriarxliginin tabeciliyinde olmusdur Kilsenin bascisi olan mitropoliti Konstantinopol patriarxi teyin edirdi Mitropolit esasen yunanlardan olurdu Lakin 1051 ci ilde knyaz Mudrik Yaroslav mitropolit vezifesine dovrunun en bilikli adamlarindan olan Illarionu teyin etdirmeye nail olmusdur Kiyev seheri monqollar terefinden darmadagin edildikden sonra mitropolit Maksim oz iqametgahini Vladimire kocurmusdur 1325 ci ilden mitropolitliyin merkezi Moskva seheri olmusdur 1441 ci ilde mitropolit Isidoru vezifesinden uzaqlasdiran yepiskoplar meclisi Konstanopol patriarxi ile meslehetlesmeler aparmadan Ionani onun yerine teyin etmisdir Mehz bu tarixden etibaren Rus Pravoslav Kilsesi musteqil fealiyyete baslamisdir 1589 cu ilde Konstantinopol patriarxi terefinden Rus kilsesinin musteqilliyi taninaraq ona avtokefal statusu verilmis mitropolitler ise patriarx adlanmaga baslamisdir XVII esrin ortalarinda patriarx Nikonun kilse islahatlarini tanimayan bir qrup kilseden ayrilmis neticede indiyedek movcud olan parcalanma yaranmisdir XVIII esrde I Pyotrun kilse islahati neticesinde patriarx seckileri bir daha kecirilmemis kilse hakimiyyeti Muqeddes Sinod adlanan quruma verilmisdir Bu islahatlarin sebebi patriarxlarin mutleq hakimiyyetine son vermek olmusdur Rusiyada bas veren inqilabdan sonra patriarx vezifesi yeniden berpa edilmisdir Bu dovrlerde kommunist hakimiyyetinin yurutduyu siyaset neticesinde monastir kilselerin boyuk ekseriyyeti baglanmis din xadimlerinin xeyli hissesi repressiyaya ugramisdir Hemcinin kilseye mexsus emlakin xeyli hissesi musadire edilmis muqeddes sayilan teberrukler de dovlet orqanlari terefinden mehv edilmisdir Bundan elave kilse daxilinde olan bezi quvveler dovletin birbasa tehriki ve yardimi neticesinde Rus Pravoslav Kilsesini hakimiyyetini tanimaqdan imtina etmisdir SSRI den muhaciret eden din xadimleri ise patriarxa tabe olmayan musteqil kilse tesis edilmisdir SSRI de kilseye qarsi yoneldilmis hereketler yalniz Boyuk Veten muharibesi illerinde nisbeten yumsaldilmisdir Hakim daireler Rus Pravoslav Kilsesini SSRI erazisindeki butun pravoslavlari birlesdiren qurum kimi tanimisdir Kilse tarixinde novbeti yukselis dovru SSRI dagildiqdan sonra yasanmisdir Bu dovrde kilse emlakinin boyuk hissesi geri qaytarilmis onun cemiyyet daxilindeki nufuzu hakimiyyet daireleri terefinden de taninmisdir Rus Pravoslav Kilsesinin indiki patriarxi KirillStrukturuRus Pravoslav kisesinin muasir strukturu 2000 ci ilde qebul edilmis Esasname ile mueyyen edilmisdir Bu esasnameye gore kilse diger Yerli Pravoslav kilseleri ile qarsiliqli elaqelere malik coxmilletli Yerli Avtokefal KIlse kimi teqdim edilmisdir Kilsenin esas idareedici orqanlari Yerli Meclis Arxierey Meclisi ve basda Patriarx olan Muqeddes Sinoddur Bu orqanlarin her biri muvafiq olaraq qanunverici idareedici ve mehkeme hakimiyyetini ozunde cemlesdirmisdir Yerli Meclis Arxierey Meclisinin elahidde hallarda ise Patriarx ve Muqeddes Sinodun teyin etdiyi vaxtda toplanir ve kilsenin daxili ve xarici fealiyyetine dair butun meseleleri hell etmekle yanasi Patriarxi da secmek selahiyyetine malikdir Terkibine arxiereyler klirikler rahibler ve dunyevi sexsler daxildir Arxierey Meclisinin terkibine ise yepiskoplar hemcinin Ruhani Akademiyalarin bascilari daxildir Dord ilde bir defeden az olmayaraq toplanir ve yuksek Kilse mehkeme orqanidir Patriarxin dini goruslerine qiymet vermek selahiyyetine malikdir Muqeddes Sinod yeddisi daimi besi muveqqeti olan uzvlerden ibaretdir Terkibine Kiyev Minsk Sankt Peterburq Kolomna Kisinyov mitropolitleri kilsenin xarici elaqeler sobesinin mudiri ve Moskva Patriarxiyasinin isler mudiri daxildir Iclaslari bir qayda olaraq qapali kecirilir Patriarx Moskva ve butun Rusiyanin muqeddes Patriarxi adini dasiyir ve Kilsenin tabeliyindeki butun mebedlerde zamani adi cekilir Onun Arxierey ve Yerli Meclisleri toplamaq ve onlara sedrlik etmek yepiskoplari ruhani mekteb bascilarini teyin etmek dovlet orqanlari ile munasibetlerde Rus Pravoslav Kilsesini temsil etmek muxtelif dini ve dunyevi sexsleri mukafatlandirmaq ve elmi dereceler vermek huququ vardir O bu vezifeye omurluk secilir Patriarx secilmek ucun namizedlerin yasi 40 dan az olmayan ali dini tehsile malik kifayet qeder is tecrubesi olan yepiskoplarin namizedliyi ireli surule biler Kilsenin daxili strukturuna esasen yeparxiyalara bolunur Her yeparxiya yepiskop terefinden idare olunur Onun erazisinde olan mebedleri ve monastirlarin idaresi ile mesgul olur Yeparxiyalarin serhedleri Muqeddes Sinod terefinden mueyyen olunur Idareetme orqanlari Yeparxiya sura ve meclisleridir Kisenin en kicik qurumu prixod adlanir O mebed etrafinda dunyevileri ve prixod bascisini birlesdiren dini teskilatdir Onun bascisi yepiskop terefinden dindarlara rehberlik etmek ve kilseni idare etmek meqsedile teyin edilir Prixod idareetme orqanlari bascinin rehberlik etdiyi Prixod Meclisi ona tabe olan kilse agsaqqalinin basciliq etdiyi Prixod Surasi ve yoxlama komissiyasidir Azerbaycanda fealiyyetiXIX esrde Rusiyanin Azerbaycani isgal etmesi ve burada ruslarin meskunlasmasi Azerbaycanda pravoslavligin yayilmasina tekan vermisdir Baki ve Azerbaycanin diger bolgelerinde meskunlasan rus ehalisinin ekseriyyeti herbci ve memur ailelerinden ibaret idi Onlarin dini telebatinin odenilmesi ve car Rusiyasinin Azerbaycanda movqeyinin guclendirilmesi meqsedile pravoslav kilseleri ve dua evleri insa edilmisdir Bu sahede ilk addim 1815 ci il yanvarin 1 de Samaxi quberniyasinin general qubernatoru N F Rtisev terefinden atilmisdir Onun serencami ile Bakida ilk rus pravoslav kilsesi ucaldilmisdir Mebedin tikintisi ucun xristianlardan iane yigilmis ve sade dindarlar hamiliqla bu ise celb olunmusdur Bu kilseye Muqeddes Nikolay adi verilmis Tiflisden olan David Ivanov kesis teyin edilmisdir XIX esrde Bakinin dunya merkezine cevrilmesi buraya xeyli sayda ekseriyyeti ruslardan ibaret fehle quvvesinin axismasina sebeb olmusdur Artiq movcud kilseler gelenlerin dini telebatini odeye bilmirdi Bu sebebden Bakida Qafqazda en boyuk kilse sayilan Aleksandr Nevski mebedi insa edilmisdir Bu mebed on il erzinde tikilmis ve 1898 ci ilde pravoslavlarin ixtiyarina verilmisdir Seherin merkezinde ucaldilmis bu kilse mohtesemliyi ve gozel memarliq uslubu ile secilirdi Azerbaycanda rus ehalisi artdiqca olkenin muxtelif seherlerinde o cumleden Baki Gence Samaxi ve Xacmazda pravoslav mebedleri tikilirdi Tekce Bakida 17 kilse var idi Onlar arasinda Mixail Arxangel Muqeddes Meryemin miladi Bileceride Muqeddes Varfolomey Sabuncuda Misirli Makari Bayilda Mitropolit Aleksi ve Baki demiryol pravoslav kilselerini qeyd etmek olar Rus pravoslav xristian icmasinin boyumesi ve onlarin dini heyatlarinin tenzimlenmesi ile bagli 1905 ci ilde Baki arxiyerey kafedrasi yeparxiyasi tesis edilmisdir Daha sonra bu idarenin yepiskoplari Baki ve Xezeryani adi ile cagrilmislar Yeparxiyanin terkibine Xezer denizinin qerb sahili boyu olan pravoslav tesisatlari daxil idi Bolsevik hakimiyyeti qurulanadek Azerbaycanda butun pravoslav kilseleri o cumleden Baki ve Xezeryani yeparxiya Gurcustan ekzarxatliginin arxiyepiskopuna ve ya mitropolitine bir nece yeparxiyani birlesdiren pravoslav vilayet idareciliyi tabe olmuslar Buradan olkeye dini rehberler blaqocinniyler teyin edilmisler 1904 cu ilde Azerbaycanda iki blaqocin idaresi var idi birincisi Goycay Quba ve Samaxi qezalarini ikincisi ise Lenkeran ve Cavad qezalarini ehate etmisdir Azerbaycan bolsevikler terefinden isgal edilenden ve burada ateist kommunist rejimi qurulandan sonra butun konfessiyalarin numayendeleri din xadimleri teqib edilmis gullelenmis xeyli mescid kilse ve sinaqoq dagidilmis muqeddes kitablar mehv edilmis dini ayinlerin icrasi qadagan olunmusdur Rus Pravoslav kilsesi de komminstlerin zulmu ile uzlesmis ve ciddi itkiler vermisdir Bakida movcud olmus on yeddi kilseden yalniz ucu qalmis qalanlarinin fealiyyeti qadagan edilmis kesisler ise repressiya qurbani olmuslar 1934 cu ilde son Baki yepiskopu Mitrofan Polikarpovun olumu ile Baki ve Xezeryani Yeparxiyanin fealiyyeti dayanmisdir Hemin dovrde rehbersiz qalan sade pravoslavlar qebiristanlarda ve evlerde gizlice yigisaraq muqeddes bayramlarini kecirmis ve belelikle dini inanclarini qorumaga calismislar Ikinci dunya muharibesinin bas vermesi Sovet hakimiyyetinin dine munasibetini bir qeder yumsaltdi Neticede 1944 cu ilde Muqeddes Meryemin miladi mebedi fealiyyetini berpa edilerek Bas kafedral kilse statusu almis 1946 ci ilde Mixail Arxangel kilsesi yeniden rus pravoslav kilsesinin ixtiyarina verilmisdir Hetta hemin dovrde Xacmazda rus dindarlari yeni ibadetgah tikmeye nail olmuslar Sovet hakimiyyeti illerinde Azerbaycanin rus pravoslav mebedleri Rus Pravoslav Kilsesinin Baki Stavropol yeparxiyasinin terkibine daxil edilmisler 1991 ci ilde Azerbaycan xalqinin musteqilliyini berpa etmesi ve dunyevi demokratik huquqi dovlet quruculuguna qedem qoymasi ile yerli pravoslavlar ucun genis imkanlar ve perspektivler acilmisdir 1998 ci ilde Rus Pravoslav Kilsesinin Baki ve Xezeryani Yeparxiyasi fealiyyetini berpa etmisdir Azerbaycan ve Dagistanin erazisinde olan rus pravoslav tesisatlari onun idareciliyine verilmisdir Musteqillik illerinde bir cox kilseler dua evleri prixodlar berpa edilmis ve esasli sekilde temir olunmuslar Onlar arasinda Jen Mironosets Bas kafedral kilsesini xususile qeyd etmek lazimdir Hazirda Azerbaycanda alti pravoslav mebedi fealiyyet gosterir ki onlardan ucu Bakida yerlesir Baki yeparxiyasi Esas meqale Baki yeparxiyasi Qedim yunan sozu olan yeparxiya arxiyerey arxiyerey ve ya yepiskop katolik ve pravoslav iyerarxiyasinda ehemiyyetine gore ucuncu sexs terefinden idare olunan eyalet ve vilayet menasina gelir Yeparxiya Roma ve Pravoslav kilselerinde yepiskopun idare etdiyi inzibati erazi kilse vahidi ve ya dairesi sayilir Onun terkibine muxtelif dini tesisatlar prixodlar monastirlar seher ve mehelli kilseler qardasliqlar xeyriyye teskilatlari ruhani tehsil ocaqlari missiyalar daxildir Hazirda Azerbaycanda bir yeparxial idare fealiyyet gosterir Bu Rus Pravoslav Kilsesinin Baki ve Xezeryani yeparxiyasidir XX esrin evvellerinde Azerbaycana boyuk sayda rus menseli insanlarin gelmesi ve onlarin dini heyatlarinin tenzimlenmesi ile elaqedar 1905 ci ilde yaradilan bu idare ilk vaxtlar Baki arxiyerey kafedrasi adini dasimis daha sonra ona Baki ve Xezeryani statusu verilmisdir Car Rusiyasi dovrunde Baki ve Xezeryani Yeparxiyanin selahiyyeti Xezer denizinin qerb sahilinde yerlesmis pravoslav tesisatlari ile mehdudlasirdi Bu idarenin ilk yepiskopu Nikandr Fenomenov teyin edilmisdir Qisa muddet yeparxiyaya rehberlik etmis bu din xadimi ilahiyyat ve xristianliq sahesinde derin biliyi ile secilmis yuksek idarecilik qabiliyyetine ve natiqliq meharetine malik olmusdur Baki ve Xezeryani yeparxiyanin arxiyereyi titulunu dasimis on iki din xadiminin adi melumdur Nikandr Fenomenov Qriqori Vaxnin Pimen Peqov Qriqori Yatskovski Pavel Vilkovski Mitrofan Oqiyenko Arseni Sokolovski Serafim Protopopov Nikon Purlevski Valerian Rudic Mitrofan Polikarpov Aleksandr Rayevski Bu yepiskoplar arasinda Mitrofan Polikarpov yeparxiyanin tarixinde xususi rol oynamisdir Repressiya illerinde idareye basciliq etmis hemin sexs cetin dovrde yeparxiyanin fealiyyetini istiqametlendirmi bu isde bir cox cetinliklerle uzlesmisdir Sovet hakimiyyeti terefinden bir nece defe hebs edilmis teqiblere meruz qalmis yepiskop Mitrofan 1931 ci ilde Bakiya gelerek Baki ve Xezeryani yeparxiyanin rehberliyini oz uzerine goturmus ve patriarx Tixonun tutdugu yolu davam etdirmisdir Hebsxana heyati onun saglamligini zeifletmis ve o 1934 cu il dekabrin 16 da vefat etmisdir O Baki seher qebirstaninda defn edilmisdir Onun qebirdasinda bu cumleler hekk olunmusdur Burada 1871 ci ilde dunyaya gelmis ve 16 dekabr 1934 cu ilde vefat etmis Baki ve Xezeryani yeparxiyanin yepiskopu Mitrofan defn edilmisdir Yepiskop Mitrofandan sonra yeparxiyaya bir nece ay Aleksandr Rayevskiy rehberlik etmisdir 1934 cu ilde onun vezifeden uzaqlasmasi ile Baki ve Xezeryani yeparxiyanin fealiyyeti dayanmisdir Azerbaycan xalqinin yeniden azadliga qovusmasi musteqilliyini berpa etmesi ve oz dovletcilik enenesini dirceltmesi Baki ve Xezeryani yeparxiyanin ikinci defe heyat qazanmasina sebeb olmusdur 1998 ci il dekabrin 28 de Moskva ve Umumrusiya Patriarxi II Aleksi ve Muqeddes Sinodunun qerari ile Baki ve Xezeryani yeparxiya berpa edilmis Rus Pravoslav Kilsesinin yuz iyirmi sekkizinci yeparxiyasi kimi mueyyenlesdirilmisdir Berpa edilmis yeparxiyanin selahiyyyetleri daha da genislendirilmis Azerbaycan ve Dagistan Respublikalarinin erazilerinde yerlesen pravoslav tesisatlari onun idareciliyine verilmis ve Aleksandr Isein buranin yepiskopu teyin edilmisdir Hazirda yeparxiyanin terkibinde 4 blaqocinni yeni sobe fealiyyet gosterir Onlardan ikisi Azerbaycanda Baki ve Azerbaycan rayonlarinin blaqocinnileri ikisi ise Dagistanda Mahackala ve Qizlar blaqocinnileri yerlesir Burada otuzdan artiq kesis ve rahib dindarlara xidmet gosterir Onlar arasinda muxtelif kilse rutbelerine mensub ruhaniler var Bundan basqa Baki ve Xezeryani yeparxiyanin terkibinde iyirmiden artiq mebed var ki onlardan ucu Bakida digerleri ise Sumqayit Merhum Serafim Sarovskiy prixodu Gence Aleksandr Nevski kilsesi ve Xacmaz mocuze gosteren Nikolay mebedi seherlerinde fealiyyyet gosterirler Eyni zamanda Dagistanin muxtelif seher ve qesebelerinde yeparxiyanin ondan artiq mebedi var Bakinin merkezinde yerlesen gozel memarliq uslubu ile secilen Jen Mironosets Bas Kafedral Kilsesi Baki ve Xezeryani yeparxiyanin bas mebedi sayilir Hemcinin baxSerqi pravoslav kilsesiIstinadlarhttps www britannica com topic Russian Orthodox church MenbeMuellif Anar Elizade Cemiyyet ve din qezeti