Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rizaəddin bin Fəxrəddin və ya tam adı Rizaəddin bin Fəxrəddin bin Seyfəddin eş-Şirdani (tatar. Ризаэтдин Фәхретдин; 4 yanvar 1859, Kiçüçat[d], Buqulma qəzası[d], Samara quberniyası[d], Rusiya imperiyası – 11 aprel 1936 və ya 12 aprel 1936, Ufa, Başqırd MSSR, RSFSR, SSRİ) — tatar tarixçisi, ədib, pedaqoq, ilahiyyatçı, dini və ictimai xadim.
| Rizaəddin bin Fəxrəddin | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 4 yanvar 1859 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 11 aprel 1936 (77 yaşında) və ya 12 aprel 1936(77 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| İş yeri |
|
| Təhsili | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dini, siyasi və pedaqoji mövzularda yazdığı çoxsaylı əsərlər ilə cədidçilik hərəkatının tərəfdarı olmuş və nəşr etdiyi "" jurnalı ilə Rusiya imperiyasındakı müsəlmanlar üçün siyasi müzakirə üçün əhəmiyyətli bir orqana çevirmişdir.
Həyatı
Rizaəddin bin Fəxrəddin Samara quberniyasının Kiçüçat kəndində molla ailəsində anadan olub. O, atasının rəhbərlik etdiyi kənddə məktəbdə, daha sonra yaxınlıqdakı Şelçeli kəndindəki mədrəsədə oxuyub. 30 yaşında molla olub və İlbek kəndindəki mədrəsəyə rəhbərlik edib.
1891-ci ildə qazı seçildi, yəni Rusiyada müsəlmanlar üçün dini idarəetməyə üzv oldu. Bu səbəbdən geniş dini fəaliyyətini göstərə biləcəyi Ufada məkanına köçdü.
1905-ci il Birinci rus inqilabı zamanı, o, Müftilər yığıncağında geniş bir islahat proqramı təqdim etdi. Bu proqram digər məsələlərlə yanaşı idarəçiliyin Qazaxıstan müsəlmanları üzərindəki məsuliyyətinin uzadılmasını da əhatə etmişdir. Çar hökuməti, bu mərkəzləşdirmənin müsəlmanlara gətirdiyi gücün gözlənilən mənfəəti səbəbindən proqramı rədd etdi.
1906-cı ildə Fəxrəddin dini vəzifəsindən təqaüdə çıxaraq Orenburqda "Vəqt" qəzetinin redaktoru oldu. İki il sonra Rusiya İmperiyasında tatar mətbuatının ən uzun ömürlü şöbəsi olan "Şura" jurnalını dərc etməyə başladı. 1917-ci il inqilabından sonra, 1921-ci ildə yenidən dini vəzifə tutdu və 1936-cı ildə ölümünə qədər Rusiyanın Avropa bölgələrinin müftisi idi. Sovetlərlə mümkün qədər əməkdaşlıq etməməyə çalışdı.
Yaradıcılığı
Cədidizmin bir hissəsi olduğu üçün, Fəxrəddin işi bir çox digər cədidlər tərəfindən təsirləndi. Məsələn, bir müddət Şəhabəddin Mərcani mədrəsəsində oxudu və sonra Sankt-Peterburqda səfərdə siyasi fəal Cəmaləddin Əfqani ilə görüşdü. Misirli alim Məhəmməd Əbdühün bir başqa təsiri var idi. Fəxrəddin ərəb, fars, türk və rus dilində danışırdı. İsmayıl Qaspıralı tərəfindən bütün türk xalqları üçün ümumi dil olaraq elan edilmiş Türk dilindən istifadə edirdi, lakin Tatar dilinin linqvistik xüsusiyyətlərini saxlamışdı. Fəxrəddin həyatında 60-dan çox kitab yazan son dərəcə məhsuldar bir yazıçı idi. Onun ən mühüm işi, Müsəlman dini rəhbərliyinin arxivində olduğu müddətdə yazdığı Orta Asiya alimlərinin (Asar və Məşhur Yerlər) bioqrafiyalarının iki cildlik bir nəşridir. İbn Rüşd, İbn əl-Ərəbi, Əbu Hamid əl-Qəzali və İbn Teymiyyə kimi şəxslərin təsvirləri işi hələ də ən yaxşı mənbə olaraq qalır. O, Rusiyada müsəlmanların ümumi vəziyyətinə, pedaqoji işlərə və ya ictimai müzakirələrə (məsələn, qadınların təhsil və ailə siyasətinə dair) jurnalistik mətnləri, kitabları və yazıları dərc etmişdir. 1906-cı ildə nəşr olunan "Rusya Müsəlmanlarının ehtiyacları və onlar haqqında intikad" yazısı ilə Fəxrəddinin çox qeyri-müəyyən hesab edilən Rus hökmdarlarının Ulema islahatçı tələblərini tənqid edir. Azadə-Ayşə Rorliçin fikrincə, yoxsulluğun aradan qaldırılması üçün təhsilin əhəmiyyəti və İslamın və elmin bərqərar olma ehtimalı Fəxrəddinin dünyagörüşünün əsas hissəsidir. O həmçinin İbn Xəllikanın tarixi işlərini tənqid etdi və hökmdarların əməllərinə həsr olunan kitablarında və yazılarında "normal" müsəlmanların əməllərinə hörmət etməyə çalışdı.
İstinadlar
- Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- Mahmud Tahir: Rizaeddin Fahreddin, in: Central Asian Survey (1989, Volume 8), p. 111-115.
- Azade-Ayşe Rorlich: The Volga Tatars, Stanford 1986; p. 53-58.
- Ahmet Kanlidere: Reform within Islam. The Tajdid and Jadid Movement among the Kazan Tatars (1809–1917), Istanbul 1997; p. 50-52.
- Charles Kurzman: Modernist Islam, 1840–1940. A Sourcebook, New York 2002, p. 33.
- "Article in the Oxford Dictionary of Islam". oxfordislamicstudies.com (ingilis). 2021-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-11-21.
Xarici keçidlər
- Министерство образования и науки Республики Татарстан
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rizaeddin bin Fexreddin ve ya tam adi Rizaeddin bin Fexreddin bin Seyfeddin es Sirdani tatar Rizaetdin Fәhretdin 4 yanvar 1859 Kicucat d Buqulma qezasi d Samara quberniyasi d Rusiya imperiyasi 11 aprel 1936 ve ya 12 aprel 1936 Ufa Basqird MSSR RSFSR SSRI tatar tarixcisi edib pedaqoq ilahiyyatci dini ve ictimai xadim Rizaeddin bin FexreddinDogum tarixi 4 yanvar 1859 1859 01 04 Dogum yeri Kicucat d Buqulma qezasi d Samara quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 11 aprel 1936 1936 04 11 77 yasinda ve ya 12 aprel 1936 1936 04 12 77 yasinda Vefat yeri Ufa Basqird MSSR RSFSR SSRIDefn yeri Ufa muselman qebiristanligi d Is yeri Huseyniyye d Tehsili medrese Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dini siyasi ve pedaqoji movzularda yazdigi coxsayli eserler ile cedidcilik herekatinin terefdari olmus ve nesr etdiyi jurnali ile Rusiya imperiyasindaki muselmanlar ucun siyasi muzakire ucun ehemiyyetli bir orqana cevirmisdir HeyatiRizaeddin bin Fexreddin Samara quberniyasinin Kicucat kendinde molla ailesinde anadan olub O atasinin rehberlik etdiyi kendde mektebde daha sonra yaxinliqdaki Selceli kendindeki medresede oxuyub 30 yasinda molla olub ve Ilbek kendindeki medreseye rehberlik edib 1891 ci ilde qazi secildi yeni Rusiyada muselmanlar ucun dini idareetmeye uzv oldu Bu sebebden genis dini fealiyyetini gostere bileceyi Ufada mekanina kocdu 1905 ci il Birinci rus inqilabi zamani o Muftiler yigincaginda genis bir islahat proqrami teqdim etdi Bu proqram diger meselelerle yanasi idareciliyin Qazaxistan muselmanlari uzerindeki mesuliyyetinin uzadilmasini da ehate etmisdir Car hokumeti bu merkezlesdirmenin muselmanlara getirdiyi gucun gozlenilen menfeeti sebebinden proqrami redd etdi 1906 ci ilde Fexreddin dini vezifesinden teqaude cixaraq Orenburqda Veqt qezetinin redaktoru oldu Iki il sonra Rusiya Imperiyasinda tatar metbuatinin en uzun omurlu sobesi olan Sura jurnalini derc etmeye basladi 1917 ci il inqilabindan sonra 1921 ci ilde yeniden dini vezife tutdu ve 1936 ci ilde olumune qeder Rusiyanin Avropa bolgelerinin muftisi idi Sovetlerle mumkun qeder emekdasliq etmemeye calisdi YaradiciligiCedidizmin bir hissesi oldugu ucun Fexreddin isi bir cox diger cedidler terefinden tesirlendi Meselen bir muddet Sehabeddin Mercani medresesinde oxudu ve sonra Sankt Peterburqda seferde siyasi feal Cemaleddin Efqani ile gorusdu Misirli alim Mehemmed Ebduhun bir basqa tesiri var idi Fexreddin ereb fars turk ve rus dilinde danisirdi Ismayil Qaspirali terefinden butun turk xalqlari ucun umumi dil olaraq elan edilmis Turk dilinden istifade edirdi lakin Tatar dilinin linqvistik xususiyyetlerini saxlamisdi Fexreddin heyatinda 60 dan cox kitab yazan son derece mehsuldar bir yazici idi Onun en muhum isi Muselman dini rehberliyinin arxivinde oldugu muddetde yazdigi Orta Asiya alimlerinin Asar ve Meshur Yerler bioqrafiyalarinin iki cildlik bir nesridir Ibn Rusd Ibn el Erebi Ebu Hamid el Qezali ve Ibn Teymiyye kimi sexslerin tesvirleri isi hele de en yaxsi menbe olaraq qalir O Rusiyada muselmanlarin umumi veziyyetine pedaqoji islere ve ya ictimai muzakirelere meselen qadinlarin tehsil ve aile siyasetine dair jurnalistik metnleri kitablari ve yazilari derc etmisdir 1906 ci ilde nesr olunan Rusya Muselmanlarinin ehtiyaclari ve onlar haqqinda intikad yazisi ile Fexreddinin cox qeyri mueyyen hesab edilen Rus hokmdarlarinin Ulema islahatci teleblerini tenqid edir Azade Ayse Rorlicin fikrince yoxsullugun aradan qaldirilmasi ucun tehsilin ehemiyyeti ve Islamin ve elmin berqerar olma ehtimali Fexreddinin dunyagorusunun esas hissesidir O hemcinin Ibn Xellikanin tarixi islerini tenqid etdi ve hokmdarlarin emellerine hesr olunan kitablarinda ve yazilarinda normal muselmanlarin emellerine hormet etmeye calisdi IstinadlarLibrary of Congress Authorities ing Library of Congress Mahmud Tahir Rizaeddin Fahreddin in Central Asian Survey 1989 Volume 8 p 111 115 Azade Ayse Rorlich The Volga Tatars Stanford 1986 p 53 58 Ahmet Kanlidere Reform within Islam The Tajdid and Jadid Movement among the Kazan Tatars 1809 1917 Istanbul 1997 p 50 52 Charles Kurzman Modernist Islam 1840 1940 A Sourcebook New York 2002 p 33 Article in the Oxford Dictionary of Islam oxfordislamicstudies com ingilis 2021 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2022 11 21 Xarici kecidlerMinisterstvo obrazovaniya i nauki Respubliki Tatarstan