Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Reis ül-Küttab (osman. رئيس الكتاب), və ya Rəis Əfəndi ( رئیس آفندی) — Osmanlı imperiyası bürokratiyasında böyük bir vəzifə daşıyırdı. "Katiblərin rəisi" və ya "baş katib" kimi tərcümə olunan bu postun sahibi əvvəlcə Xarici İşlər Nazirinin analoquna çevrilərək Sultan divanında xarici əlaqələrdən məsul olub. 1836-cı ildə Tənzimat islahatları dövründə Osmanlı Xariciyyə Nazirliyinin qurulması ilə reis ül-küttab adı rəsmi olaraq Xarici İşlər Naziri olaraq dəyişdirildi.
Tarixi
Reis ül-Küttab vəzifəsi İstanbulun fəthindən həmən sonra təssis edildi. Lakin katiblik ilk dəfə 1520-ci illərin əvvəllərində təsdiqlənmişdir və böyük ehtimalla Sultan Süleyman Qanuni tərəfindən(1520-66) yaradılmışdır. Baxmayaraq ki, onun yanında hökümətdə kiçik bir vəzifə kimi də mövcud ola bilərdi. Adından da göründüyü kimi - reis ül-küttab "baş katib" və ya "baş köməkçi" mənasını daşıyır. Vəzifə Osmanlı imperiyasında hökumətini quran sultan divanı (divan-ı hümayun) katiblərindən məsul idi.
I Süleymanın hökmranlığından əvvəl katiblik funksiyaları "emin-i axham" ("qərarların qoruyucusu") və nişançı tərəfindən paylaşılırdı. Digər şərq İslam dövlətlərində olduğu kimi, divan əfəndinin yerli valilər (valilər) məclisinə rəhbərlik etdiyi Osmanlı vilayətlərində də mövcud idi. J.Deniyə görə reis ül-küttabın yaradılması bu praktikanın paytaxta köçürülməsi idi. Quruluşu, I Süleyman dövründə başlayan və XVII əsrdə də davam edən müxtəlif dövlət idarələrinə və saraya bağlı katib sayının tədricən artması ilə üst-üstə düşdü. Dolayısıyla defterdar ("xəzinədar") və nişançıya sırasıyla tabeliyində 1530-cu ildə yeddi və on bir katib var idisə, 1561-ci ildə onların sayı doqquz və 25-ə yüksəlmişdi. Katibliyin ilk işçisi, ehtimal ki, 1523 və ya 1524-cü illərdə vəfat edən Heydər Əfəndi adlı birisi idi. Amma vəzifədə olan ilk tanınmış şəxs tarixçi Cəlalzadə Mustafa Çələbi olub. O, bu vəzifəni 1524-1525-ci illər tarixindən 1534-cü ildə nişançı vəzifəsinə yüksələnə qədər tutmuşdur.
XVI və XVII əsrlərdə reis ül-küttab vəzirləri baş katib heyətindən və ya daha çox və XVII əsrin əvvəllərindən demək olar ki, yalnız sədrəzəmlərdən seçilirdi. Nadir hallarda, reis ül-küttab olaraq seçilən şəxs, sədrəzəmin qasidlərindən deyil, onun eşikağası Kəhya bəyin katiblərindən olurdu.
Vəzifələri
Osmanlı imperiyasının yüksəlişi dövründə reis ül-küttablıq hələ Divan-ı Hümayun səviyyəsində bir vəzifə deyildi. Reis-ül küttablar o dövrdə nişançıların əmri ilə işləyir və xarici ölkələrlə yazışmaları aparırdı. 1650-ci ildən sonra, reis ül-küttablar protokolda nişançının ardınca gəlsə də, xarici siyasət işlərindən yalnız cavabdeh onlar oldular. Bu tarixdən sonra nişançılar yalnız digər hüquqi işlərlə məşğul olmağa başladılar.
Rəis ül-küttab sədrəzəmlə sıx təmasda olub, ikincisini Sultanla birlikdə xarici səfirlərlə sədrəzəmin sarayında görüşlərdə müşayiət edirdi. Lakin reis ül-küttab divan iclaslarında iştirak etsə də, orada və ya birbaşa Sultanla danışmaq hüququna sahib deyildi və bunu sədrəzəm vasitəsilə etmək məcburiyyətində idi.
Onun əsas rolu sultan divanın (divan-i hümayun kələmi) şöbəsinin müdiri idi. Bu şöbədə da üç yerə bölünürdü: 1. Bəylik - XVII əsrin ortalarından bəri bəylikçiyə tabe olan bütün imperiya fərmanlarını (firman) və ya göstərişlərini (evamir) dərc etmək və bütün qanun və qaydaların (kanun) və digər dövlətlərlə bağladığı müqavilələrin əsllərinin arxivini saxlamağa və hazırlamağa cavabdeh olan bəylik; 2. - vilayət valilərinin, hakimlərin və timar sahiblərinin sənədlərinin (berat) verilməsindən hər il məsul olmaq; 3. - müxtəlif məmurların xərclərini təmin etməklə yanaşı, xəzinədən və ya xeyriyyə müəssisələrindən təqaüd ödəməklə vəzifələndirilən ru'us ("müddəalar") katibliyi (vəqf).
Hərbi və ya maliyyə məsələləri xaricində bütün dövlət yazışmaları Reis ül-Küttabın vəzifə səlahiyyətlərinə daxil idi. Reis ül-küttab diplomatik əlaqələrə aid sənədləri hazırlasa da, onu divan-i hümayunda şəxsən təqdim etmək səlahiyyətlərinə malik deyildi. Belə ki, divanda onun hazırladığı xarici əlaqələrə aid sənədlər sədrəzəm tərəfindən toplanmış vəzirlərə oxunur və daha sonra başqa bir xüsusi məmur olan telhisci ("fərmanların tərtibçisi") tərəfindən götürür və onları Sultana təqdim edirdi.
Ləğv edilməsi
XVII əsrdən etibarən beynəlxalq əlaqələrin Osmanlı imperiyası üçün artan əhəmiyyəti vəzifənin önəmini yüksəldirdi. Çünki Reis ül-Küttab arxivlənmiş müqavilələrin yoxlanılması və xarici səfirlərin Osmanlı imperiyasına sorğularına, vəsatətlərinə verilən cavabların təsdiqlənməsindən məsul idi. Bu proses reis ül-küttabı tədricən faktiki xarici işlər nazirinə çevrilməsinə gətirib çıxardı və bu rol 1699-cu ildə Karlovitsa müqaviləsinin uğurlu danışıqlarından sonra labüd oldu. Belə ki, o vaxtkı reis ül-küttab Rami Mehmed Əfəndi tərəfindən uğurlu diplomatik danışıqlar aparılmışdı.
Buna baxmayaraq protokol və tədbirlərdə reis ül-küttab hələ XVIII əsrin sonlarına qədər daha kiçik mövqeli vəzifə sayılırdı. Məsələn ona sultan divanınında oturmasına icazə verilmirdi, reis ül-küttab ancaq kənarda oturmağa yer ayrılmışdı. Reis ül-küttab divan iclasları zamanı da rolu məhdud idi.
Avropa dövlətlərinin XVIII əsrdə, xüsusilə də, 1774-cü il tarixli Kiçik Qaynarca sülhündən sonra üzə çıxan hərbi və iqtisadi üstünlüyü Osmanlı imperiyasındə Avropa modellərinə uyğun tənzimləmələrin vacibliyini göstərdi. III Səlimin 1793-cü ildən etibarən London, Paris, Vyana və Berlində səfirliklər açması bu yolda atılan önəmli addımlardan biridir. Bu dönəmdə reis ül-küttab hələ də, xariciyyə naziri vəzifələrinin böyük qismini yerinə yetirməyə davam edirdi.
III Səlimin başladığı yenilikləri davam etdirən II Mahmud xarici münasibətlər sisteminin mərkəzləşdirilməsi yönündə önəmli addımlar atdı. İlk olaraq Moreya üsyanında üsyançıları dəstəkləyən yunan əsilli divan tərcüməçilərini işdən azad edilərək müsəlman tərcüməçilər yetişdirmək üzrə Bab-ı Əli tabeliyində tərcüməçilər bölümü quruldu (1821). Əsas nəticələri 1830-cu illərdə görülməyə başlanan bu qurum, Osmanlı ordularının Misir valisi Kavalalı Mehmed Əli Paşa tərəfindən Konyada məğlub edilməsi (1832) və ruslarla bağlanan Hünkar İskələsi sülhündən sonra (1833) yenidən tənzimləndi. Tənzimat dönəmində Xariciyyə nazirliyinə və sədarətə yüksəlmək üçün istifadə edilən tərcüməçilər bölümü 1833-cü ildən etibarən önəm qazanmağa başladı. Misir məsələsindən sonra artan siyasi münasibətlərin ardından II Mahmud, III Səlimdən sonra geriləyən səfirlikləri yenidən gözdən keçirdi. Mustafa Rəşid Paşanı 1834-cü ildə Parisə səfir təyin edərək Avropa paytaxtlarında daimi səfirliklərin yenidən qurulmasına cəhd göstərdi. Ölümündən bir neçə il öncə 1836-cı il martın 11-də reis ül-küttaba Xariciyyə naziri ünvanı verib bəzi təşkilati dəyişikliklər etdi və beləcə Xariciyyə Nəzarəti və ya Nazirliyi quruldu.
Sədrəzəm olan Reis ül-Küttablar
- Rami Mehmed Paşa
- Naili Abdulla Paşa
- Mehmet Rağıp Paşa
- Xəlil Həmid Paşa
- Mehmed Səid Qalib Paşa
İstinadlar
- Imber, 2002. səh. 169
- Deny, 1995. səh. 481
- Deny, 1995. səh. 482
- Akyıldız, 2009. səh. 486–487
- Deny, 1995. səh. 481–482
- Deny, 1995. səh. 482–483
- Deny, 1995. səh. 483
- Cahit Bilim, “Tercüme Odası”, AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi: OTAM, I, Ankara 1990, s. 29-43;
Ədəbiyyat
- Akyıldız, Ali (2009). "reisülküttab". In Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (eds.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File, Inc. pp. 486–487. .
- Deny, J. (1995). "Reʾīs ül-Küttāb". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Lecomte, G. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII: Ned–Sam. Leiden: E. J. Brill. pp. 481–483. .
- Imber, Colin (2002). The Ottoman Empire, 1300–1650: The Structure of Power. Basingstoke: Palgrave Macmillan. .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Reis ul Kuttab osman رئيس الكتاب ve ya Reis Efendi رئیس آفندی Osmanli imperiyasi burokratiyasinda boyuk bir vezife dasiyirdi Katiblerin reisi ve ya bas katib kimi tercume olunan bu postun sahibi evvelce Xarici Isler Nazirinin analoquna cevrilerek Sultan divaninda xarici elaqelerden mesul olub 1836 ci ilde Tenzimat islahatlari dovrunde Osmanli Xariciyye Nazirliyinin qurulmasi ile reis ul kuttab adi resmi olaraq Xarici Isler Naziri olaraq deyisdirildi Reis ul Kuttab xarici sefiri qebul edir Osmanli imperiyasinda Reis Efendi 1809 cu il resmiTarixiReis ul Kuttab vezifesi Istanbulun fethinden hemen sonra tessis edildi Lakin katiblik ilk defe 1520 ci illerin evvellerinde tesdiqlenmisdir ve boyuk ehtimalla Sultan Suleyman Qanuni terefinden 1520 66 yaradilmisdir Baxmayaraq ki onun yaninda hokumetde kicik bir vezife kimi de movcud ola bilerdi Adindan da gorunduyu kimi reis ul kuttab bas katib ve ya bas komekci menasini dasiyir Vezife Osmanli imperiyasinda hokumetini quran sultan divani divan i humayun katiblerinden mesul idi I Suleymanin hokmranligindan evvel katiblik funksiyalari emin i axham qerarlarin qoruyucusu ve nisanci terefinden paylasilirdi Diger serq Islam dovletlerinde oldugu kimi divan efendinin yerli valiler valiler meclisine rehberlik etdiyi Osmanli vilayetlerinde de movcud idi J Deniye gore reis ul kuttabin yaradilmasi bu praktikanin paytaxta kocurulmesi idi Qurulusu I Suleyman dovrunde baslayan ve XVII esrde de davam eden muxtelif dovlet idarelerine ve saraya bagli katib sayinin tedricen artmasi ile ust uste dusdu Dolayisiyla defterdar xezinedar ve nisanciya sirasiyla tabeliyinde 1530 cu ilde yeddi ve on bir katib var idise 1561 ci ilde onlarin sayi doqquz ve 25 e yukselmisdi Katibliyin ilk iscisi ehtimal ki 1523 ve ya 1524 cu illerde vefat eden Heyder Efendi adli birisi idi Amma vezifede olan ilk taninmis sexs tarixci Celalzade Mustafa Celebi olub O bu vezifeni 1524 1525 ci iller tarixinden 1534 cu ilde nisanci vezifesine yukselene qeder tutmusdur XVI ve XVII esrlerde reis ul kuttab vezirleri bas katib heyetinden ve ya daha cox ve XVII esrin evvellerinden demek olar ki yalniz sedrezemlerden secilirdi Nadir hallarda reis ul kuttab olaraq secilen sexs sedrezemin qasidlerinden deyil onun esikagasi Kehya beyin katiblerinden olurdu Vezifeleri1724 cu ilde Sedrezem ve Divan terefinden Fransa sefirinin qebulu Osmanli imperiyasinin yukselisi dovrunde reis ul kuttabliq hele Divan i Humayun seviyyesinde bir vezife deyildi Reis ul kuttablar o dovrde nisancilarin emri ile isleyir ve xarici olkelerle yazismalari aparirdi 1650 ci ilden sonra reis ul kuttablar protokolda nisancinin ardinca gelse de xarici siyaset islerinden yalniz cavabdeh onlar oldular Bu tarixden sonra nisancilar yalniz diger huquqi islerle mesgul olmaga basladilar Reis ul kuttab sedrezemle six temasda olub ikincisini Sultanla birlikde xarici sefirlerle sedrezemin sarayinda goruslerde musayiet edirdi Lakin reis ul kuttab divan iclaslarinda istirak etse de orada ve ya birbasa Sultanla danismaq huququna sahib deyildi ve bunu sedrezem vasitesile etmek mecburiyyetinde idi Onun esas rolu sultan divanin divan i humayun kelemi sobesinin mudiri idi Bu sobede da uc yere bolunurdu 1 Beylik XVII esrin ortalarindan beri beylikciye tabe olan butun imperiya fermanlarini firman ve ya gosterislerini evamir derc etmek ve butun qanun ve qaydalarin kanun ve diger dovletlerle bagladigi muqavilelerin esllerinin arxivini saxlamaga ve hazirlamaga cavabdeh olan beylik 2 vilayet valilerinin hakimlerin ve timar sahiblerinin senedlerinin berat verilmesinden her il mesul olmaq 3 muxtelif memurlarin xerclerini temin etmekle yanasi xezineden ve ya xeyriyye muessiselerinden teqaud odemekle vezifelendirilen ru us muddealar katibliyi veqf Herbi ve ya maliyye meseleleri xaricinde butun dovlet yazismalari Reis ul Kuttabin vezife selahiyyetlerine daxil idi Reis ul kuttab diplomatik elaqelere aid senedleri hazirlasa da onu divan i humayunda sexsen teqdim etmek selahiyyetlerine malik deyildi Bele ki divanda onun hazirladigi xarici elaqelere aid senedler sedrezem terefinden toplanmis vezirlere oxunur ve daha sonra basqa bir xususi memur olan telhisci fermanlarin tertibcisi terefinden goturur ve onlari Sultana teqdim edirdi Legv edilmesiXVII esrden etibaren beynelxalq elaqelerin Osmanli imperiyasi ucun artan ehemiyyeti vezifenin onemini yukseldirdi Cunki Reis ul Kuttab arxivlenmis muqavilelerin yoxlanilmasi ve xarici sefirlerin Osmanli imperiyasina sorgularina vesatetlerine verilen cavablarin tesdiqlenmesinden mesul idi Bu proses reis ul kuttabi tedricen faktiki xarici isler nazirine cevrilmesine getirib cixardi ve bu rol 1699 cu ilde Karlovitsa muqavilesinin ugurlu danisiqlarindan sonra labud oldu Bele ki o vaxtki reis ul kuttab Rami Mehmed Efendi terefinden ugurlu diplomatik danisiqlar aparilmisdi Buna baxmayaraq protokol ve tedbirlerde reis ul kuttab hele XVIII esrin sonlarina qeder daha kicik movqeli vezife sayilirdi Meselen ona sultan divanininda oturmasina icaze verilmirdi reis ul kuttab ancaq kenarda oturmaga yer ayrilmisdi Reis ul kuttab divan iclaslari zamani da rolu mehdud idi Avropa dovletlerinin XVIII esrde xususile de 1774 cu il tarixli Kicik Qaynarca sulhunden sonra uze cixan herbi ve iqtisadi ustunluyu Osmanli imperiyasinde Avropa modellerine uygun tenzimlemelerin vacibliyini gosterdi III Selimin 1793 cu ilden etibaren London Paris Vyana ve Berlinde sefirlikler acmasi bu yolda atilan onemli addimlardan biridir Bu donemde reis ul kuttab hele de xariciyye naziri vezifelerinin boyuk qismini yerine yetirmeye davam edirdi III Selimin basladigi yenilikleri davam etdiren II Mahmud xarici munasibetler sisteminin merkezlesdirilmesi yonunde onemli addimlar atdi Ilk olaraq Moreya usyaninda usyancilari destekleyen yunan esilli divan tercumecilerini isden azad edilerek muselman tercumeciler yetisdirmek uzre Bab i Eli tabeliyinde tercumeciler bolumu quruldu 1821 Esas neticeleri 1830 cu illerde gorulmeye baslanan bu qurum Osmanli ordularinin Misir valisi Kavalali Mehmed Eli Pasa terefinden Konyada meglub edilmesi 1832 ve ruslarla baglanan Hunkar Iskelesi sulhunden sonra 1833 yeniden tenzimlendi Tenzimat doneminde Xariciyye nazirliyine ve sedarete yukselmek ucun istifade edilen tercumeciler bolumu 1833 cu ilden etibaren onem qazanmaga basladi Misir meselesinden sonra artan siyasi munasibetlerin ardindan II Mahmud III Selimden sonra gerileyen sefirlikleri yeniden gozden kecirdi Mustafa Resid Pasani 1834 cu ilde Parise sefir teyin ederek Avropa paytaxtlarinda daimi sefirliklerin yeniden qurulmasina cehd gosterdi Olumunden bir nece il once 1836 ci il martin 11 de reis ul kuttaba Xariciyye naziri unvani verib bezi teskilati deyisiklikler etdi ve belece Xariciyye Nezareti ve ya Nazirliyi quruldu Sedrezem olan Reis ul KuttablarRami Mehmed Pasa Naili Abdulla Pasa Mehmet Ragip Pasa Xelil Hemid Pasa Mehmed Seid Qalib PasaIstinadlarImber 2002 seh 169 Deny 1995 seh 481 Deny 1995 seh 482 Akyildiz 2009 seh 486 487 Deny 1995 seh 481 482 Deny 1995 seh 482 483 Deny 1995 seh 483 Cahit Bilim Tercume Odasi AU Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM I Ankara 1990 s 29 43 EdebiyyatAkyildiz Ali 2009 reisulkuttab In Agoston Gabor Masters Bruce eds Encyclopedia of the Ottoman Empire New York Facts On File Inc pp 486 487 ISBN 978 0 8160 6259 1 Deny J 1995 Reʾis ul Kuttab In Bosworth C E van Donzel E Heinrichs W P amp Lecomte G eds The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume VIII Ned Sam Leiden E J Brill pp 481 483 ISBN 978 90 04 09834 3 Imber Colin 2002 The Ottoman Empire 1300 1650 The Structure of Power Basingstoke Palgrave Macmillan ISBN 978 0 3336 1386 3