Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Qusar şəhəri haqqındadır. Rayon üçün Qusar rayonu səhifəsinə baxın. |
Qusar (ləzg. КцIар)— Azərbaycanın şimalında şəhər, Qusar rayonun inzibati mərkəzi. 1938-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır.Böyük Qafqaz dağlarının ətəyində, Qusar çayı üzərində yerləşir.
| Şəhər | |
| Qusar | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Rayon | Qusar rayonu |
| İcra başçısı | Şair Alxasov |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaşayış məntəqəsi statuslu | 1938-ci ildən |
| Mərkəzin hündürlüyü | 680 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 21 341 nəfər (2023) |
| Milli tərkibi | azərbaycanlılar, ləzgilər və b. |
| Dini tərkibi | müsəlmanlar |
| Rəsmi dili | Azərbaycan dili |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +994 2338 |
| Poçt indeksi | AZ 3800 |
| Nəqliyyat kodu | 38 |
| Digər | |
| qusar-ih.gov.az | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dünyada Ləzgilərin kompakt yaşadığı ən böyük şəhər və eyni zamanda Azərbaycanda sayıca üstünlük təşkil etdiyi yeganə şəhər.
Şəhərin əhalisi 21 341 nəfər, ümumi rayonn əhalisi 101 687 nəfərdir.
Bakı şəhərindən məsafəsi 180 km-dir.
Etimologiya
İndiki "Qusar" toponimi əvəllər “Ksar” (Ксар), daha sonra isə “Ktsar”(КцIар) formasını alır. Oxford dünya toponimlərin qısa lüğətinə görə bu toponim "kişi" mənasındaki ləzgicədəki "kas" sözündən gəlir.
Tarixi
Rusiya imperiyası ilə müharibə
1837–1839-cu illərdə Qusarın ərazisində İmam Qazi Muhamməd Xuluqvi və Abrek Əli Hilivi rəhbərliyi ilə Rus çarına Qazavat elan edirlər. Bölgəsinin bütün Ləzgi soyları bu üsyanda iştirak elədi, ümumilə 12.000 mürid var idi.
Mədəniyyəti
Mətbəx
Qusar mətbəxi Azərbaycanın ən tanınmış mətbəxlərindən biri olmaqla, çox zəngindir.
Abidələr
Qusarda soyqırım abidəsi "Ermənilər silahlı, dinc camaat isə əliyalın olub. Əlbəyaxa döyüşdə yüzlərlə insan ölüb, o vaxt sıx kolluq olan Qanlı dərədə ermənilərin qarşısını qorxmadan kəsən xeyli adamın qanı gedib, dərədə qan su yerinə axıb. O vaxt həmin dərə Şimi dərə adlanırdı, faciədən sonra bura adlandırılıb".
Əhalisi
01.01.2023-cu il siyahıyaalınmasına əsasən Qusar şəhərində yaşayanların sayı 21 341 nəfər olmuşdur.
Şəhər Ləzgilərin kompakt yaşadığı ərazi olmasına baxmayaraq, son illərdə yeni nəsil arasında Ləzgicə bilənlərin sayı azalıb, bununla bağlı UNESCO Ləzgi dilinin yox olma təhlükəsinin olduğunu bildirib.
| 2000 | 2005 | 2010 | 2015 | 2020 |
|---|---|---|---|---|
| 98,72 % | 87,26 % | 48,25 % | 39,22 % | 28,79 % |
Son 10 ildə (2009-2019) Ləzgicəni öz ana dili hesab edənlər 15% azalıb, eyni zamanda rusca danışanlar 15,2% faiz çoxalıb.
| Etnik qrup | Ləzgi dili ana dili saymayan | Ləzgi dili sərbəst danışan | Azərbaycan dili sərbəst danışan | Rus dili sərbəst danışan |
|---|---|---|---|---|
| ləzgi | 9.10% | 91.70% | 96.30% | 23.70% |
| Etnik qrup | Ləzgi dili ana dili saymayan | Ləzgi dili sərbəst danışan | Azərbaycan dili sərbəst danışan | Rus dili sərbəst danışan |
|---|---|---|---|---|
| ləzgi | 24.90% | 85.20% | 96.10% | 38.90% |
| Etnik qrup | Sayı, 1970 sa. | Nisbəti, 1970 sa. |
|---|---|---|
| cəmi | 11 144 | 100.0 % |
| ləzgi | 8 257 | 74.1 % |
| azərbaycanlı | 1 413 | 12.7 % |
| rus və ukraynalı | 973 | 8.7 % |
| yəhudi | 313 | 2.8 % |
| erməni | 65 | 0.6 % |
| tatar | 28 | 0.3 % |
| gürcü | 6 | 0.1 % |
| avar | 1 | 0.1 % |
Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ərazisi
Qusar rayonu şimaldan Rusiya Federasiyası ilə, şərqdən Xaçmaz rayonu ilə, cənubdan Quba rayonu ilə və qərbdən Qəbələ rayonu ilə sərhədlərə malikdir. Rayon mərkəzi dəniz səviyyəsindən 690–730 metr, ən ucqar Əlix kəndi 2400 metr yüksəklikdə yerləşir. Böyük Qafqaz dağlarının Bazardüzü (4466 m.) və Şahdağ (4243 m.) zirvələri, eləcə də 1998-ci ildə Heydər Əliyevin 75 illik yubileyi şərəfinə fəth edilmiş və ümummilli liderimizin adı verilmiş Heydər zirvəsi (3755 m.) Qusar rayonu ərazisindədir.
Qalereya
-
![image]()
Qusar Cümə məscidi -
![image]()
Qusar Olimpiya İdman Kompleksi -
![image]()
Qusar Şahmat Məktəbi -
![image]()
Qusar təzə körpü -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Qusar şəhər Mərkəzi Xəstəxanas -
![image]()
Lermontovun ev-muzeyi (Qusar)
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2018-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-01.
- Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 8
- "Arxivlənmiş surət". 2018-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- Everett-Heath, John. Gusar(i) // The Concise Dictionary of World Place-Names (6). Oxford University Press. 2020. ISBN . 2021-02-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-01.
- Сумбатзаде, 1961
- АСЭ, 1979
- "Куба: апрель-май 1918 г. мусульманские погромы в документах — Солмаз Рустамова-Тогиди — Google Книги". 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- . 2020-02-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- Samadov (www.anarsamadov.net), Anar. "Azərbaycanın regionları". Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (az.). 2018-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-02.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-16.
- The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan :Population by ethnic groups (by population census) 2012-11-30 at the Wayback Machine---İn this and following table — everybody defermined nationality themself. Information on children are obtained from.
- Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org) :Ethnic composition of Azerbaijan 2009 2012-02-07 at the Wayback Machine
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 1.12. Əhalinin milli tərkibi 1926–2009 (əhalinin siyahıyaalınmalarının məlumatlarına əsasən) + 1.13. Əhalinin ana dili və sərbəst danışdığı dillərə görə bölgüsü (2009-cu il əhalinin siyahıyaalınmasının məlumatlarına əsasən) 2012-05-12 at the Wayback Machine---Siyahıyaalınmalar zamanı sorğu olunan hər bir şəxs milliyyətini özü müəyyən edir. Uşaqların milliyyəti valideynlərin dediklərinə əsasən yazılır. + Əhalinin sərbəst danışdığı dillər üzrə məlumatlar müvafiq millətlər üzrə 3 və yuxarı yaşlı əhaliyə nisbətən faizlə verilmişdir.
- Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması, 2009-cu il. XIX cild:Əhalinin milli mənsubiyyətinə, yaşına, ana dili və sərbəst danışdığı digər dillərə görə bölgüsü. — 2011
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: Statistik Göstəriciləri 2012: Demoqrafik göstəricilər[ölü keçid]
- United Nations Statistics Division, Demographic Statistics: Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence 2018-11-01 at the Wayback Machine
- Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Кусарский район (перепись 1970 года) 2019-07-27 at the Wayback Machine
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1926).
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1939).
- .
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
- http://www.azstat.org/region/az/007_4.xls.
Sitat səhvi: " q " adlı qrup üçün <ref> teqləri mövcuddur, lakin müvafiq <references group="q"/> teq tapılmadı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Qusar seheri haqqindadir Rayon ucun Qusar rayonu sehifesine baxin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qusar deqiqlesdirme Qusar lezg KcIar Azerbaycanin simalinda seher Qusar rayonun inzibati merkezi 1938 ci ilde rayon tabeli seher statusu almisdir Boyuk Qafqaz daglarinin eteyinde Qusar cayi uzerinde yerlesir SeherQusar41 25 19 sm e 48 25 17 s u Olke AzerbaycanRayon Qusar rayonuIcra bascisi Sair AlxasovTarixi ve cografiyasiYasayis menteqesi statuslu 1938 ci ildenMerkezin hundurluyu 680 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 21 341 nefer 2023 Milli terkibi azerbaycanlilar lezgiler ve b Dini terkibi muselmanlarResmi dili Azerbaycan diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 994 2338Poct indeksi AZ 3800Neqliyyat kodu 38Digerqusar ih gov azQusar Qusar Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dunyada Lezgilerin kompakt yasadigi en boyuk seher ve eyni zamanda Azerbaycanda sayica ustunluk teskil etdiyi yegane seher Seherin ehalisi 21 341 nefer umumi rayonn ehalisi 101 687 neferdir Baki seherinden mesafesi 180 km dir EtimologiyaIndiki Qusar toponimi eveller Ksar Ksar daha sonra ise Ktsar KcIar formasini alir Oxford dunya toponimlerin qisa lugetine gore bu toponim kisi menasindaki lezgicedeki kas sozunden gelir TarixiRusiya imperiyasi ile muharibe Esas meqale Quba usyani 1837 1837 1839 cu illerde Qusarin erazisinde Imam Qazi Muhammed Xuluqvi ve Abrek Eli Hilivi rehberliyi ile Rus carina Qazavat elan edirler Bolgesinin butun Lezgi soylari bu usyanda istirak eledi umumile 12 000 murid var idi MedeniyyetiMetbex Esas meqale Lezgi metbexi Qusar metbexi Azerbaycanin en taninmis metbexlerinden biri olmaqla cox zengindir Abideler Qusarda soyqirim abidesi Ermeniler silahli dinc camaat ise eliyalin olub Elbeyaxa doyusde yuzlerle insan olub o vaxt six kolluq olan Qanli derede ermenilerin qarsisini qorxmadan kesen xeyli adamin qani gedib derede qan su yerine axib O vaxt hemin dere Simi dere adlanirdi facieden sonra bura adlandirilib Ehalisi01 01 2023 cu il siyahiyaalinmasina esasen Qusar seherinde yasayanlarin sayi 21 341 nefer olmusdur Seher Lezgilerin kompakt yasadigi erazi olmasina baxmayaraq son illerde yeni nesil arasinda Lezgice bilenlerin sayi azalib bununla bagli UNESCO Lezgi dilinin yox olma tehlukesinin oldugunu bildirib Lezgi usaglarin arasinda Lezgi dilini serbest danisanlarin faizi 3 5 yas arasi 2000 2005 2010 2015 202098 72 87 26 48 25 39 22 28 79 Son 10 ilde 2009 2019 Lezgiceni oz ana dili hesab edenler 15 azalib eyni zamanda rusca danisanlar 15 2 faiz coxalib Ana dili ve serbest danisdigi dil 2009 Etnik qrup Lezgi dili ana dili saymayan Lezgi dili serbest danisan Azerbaycan dili serbest danisan Rus dili serbest danisanlezgi 9 10 91 70 96 30 23 70 Ana dili ve serbest danisdigi dil 2019 Etnik qrup Lezgi dili ana dili saymayan Lezgi dili serbest danisan Azerbaycan dili serbest danisan Rus dili serbest danisanlezgi 24 90 85 20 96 10 38 90 Qusar seheri ehalisinin milli terkibi Etnik qrup Sayi 1970 sa Nisbeti 1970 sa cemi 11 144 100 0 lezgi 8 257 74 1 azerbaycanli 1 413 12 7 rus ve ukraynali 973 8 7 yehudi 313 2 8 ermeni 65 0 6 tatar 28 0 3 gurcu 6 0 1 avar 1 0 1 Texniki problemlere gore qrafikler muveqqeti olaraq sondurulub Il Sayi1926 1 9941939 4 329 Il Sayi1959 7 3661970 11 144 Il Sayi1979 12 2251989 14 230 Il Sayi2009 16 500ErazisiQusar rayonu simaldan Rusiya Federasiyasi ile serqden Xacmaz rayonu ile cenubdan Quba rayonu ile ve qerbden Qebele rayonu ile serhedlere malikdir Rayon merkezi deniz seviyyesinden 690 730 metr en ucqar Elix kendi 2400 metr yukseklikde yerlesir Boyuk Qafqaz daglarinin Bazarduzu 4466 m ve Sahdag 4243 m zirveleri elece de 1998 ci ilde Heyder Eliyevin 75 illik yubileyi serefine feth edilmis ve umummilli liderimizin adi verilmis Heyder zirvesi 3755 m Qusar rayonu erazisindedir QalereyaQusar Cume mescidi Qusar Olimpiya Idman Kompleksi Qusar Sahmat Mektebi Qusar teze korpu Qusar seher Merkezi Xestexanas Lermontovun ev muzeyi Qusar Istinadlar Arxivlenmis suret 2018 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 01 Prezidium Verhovnogo Soveta Azerbajdzhanskogo SSR Azerbajdzhanskaya SSR Administrativno territorialnoe delenie na 1 yanvarya 1961 go goda Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo Baku 1961 str 8 Arxivlenmis suret 2018 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 28 Everett Heath John Gusar i The Concise Dictionary of World Place Names 6 Oxford University Press 2020 ISBN 978 0191905636 2021 02 13 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 01 Sumbatzade 1961 ASE 1979 Kuba aprel maj 1918 g musulmanskie pogromy v dokumentah Solmaz Rustamova Togidi Google Knigi 2020 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 28 2020 02 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 28 Samadov www anarsamadov net Anar Azerbaycanin regionlari Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi az 2018 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 02 Arxivlenmis suret 2017 11 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 16 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan Population by ethnic groups by population census 2012 11 30 at the Wayback Machine In this and following table everybody defermined nationality themself Information on children are obtained from Population statistics of Eastern Europe pop stat mashke org Ethnic composition of Azerbaijan 2009 2012 02 07 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 1 12 Ehalinin milli terkibi 1926 2009 ehalinin siyahiyaalinmalarinin melumatlarina esasen 1 13 Ehalinin ana dili ve serbest danisdigi dillere gore bolgusu 2009 cu il ehalinin siyahiyaalinmasinin melumatlarina esasen 2012 05 12 at the Wayback Machine Siyahiyaalinmalar zamani sorgu olunan her bir sexs milliyyetini ozu mueyyen edir Usaqlarin milliyyeti valideynlerin dediklerine esasen yazilir Ehalinin serbest danisdigi diller uzre melumatlar muvafiq milletler uzre 3 ve yuxari yasli ehaliye nisbeten faizle verilmisdir Azerbaycan Respublikasi ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 cu il XIX cild Ehalinin milli mensubiyyetine yasina ana dili ve serbest danisdigi diger dillere gore bolgusu 2011 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Statistik Gostericileri 2012 Demoqrafik gostericiler olu kecid United Nations Statistics Division Demographic Statistics Population by national and or ethnic group sex and urban rural residence 2018 11 01 at the Wayback Machine Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Kusarskij rajon perepis 1970 goda 2019 07 27 at the Wayback Machine SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1926 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1939 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1970 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1979 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1989 http www azstat org region az 007 4 xls Sitat sehvi q adli qrup ucun lt ref gt teqleri movcuddur lakin muvafiq lt references group q gt teq tapilmadi