Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qiymətli kağız — müəyyənləşdirilmiş formaya riayət edilməklə hər hansı hüququ təsdiqləyən elə bir sənəddir ki, həmin hüquq bu sənəd olmadan həyata keçirilə və başqa şəxsə verilə bilməz.
Qiymətli kağızların növləri
Qiymətli kağızlar, pul və yaxud əmtəə sənədləridir, onların sahibinə mülk hüquqları verilir və müəyyən pul məbləğlərinin, gəlirlərin alınmasına hüquq verir. Pullu qiymətli kağızlara — istiqraz vərəqələrini, vekselləri, pul aid etmək olar. Əmtəə qiymətli kağızlara — onların sahiblərinin maddi, mülkiyyət hüquqlarını təsbit edən konosamentlər (əmtəə fakturaları), anbar vəsiqələri aiddir. Qiymətli kağızların arasında xüsusi yeri səhmlər tutur, onlar istər pul istərsə də mülk hüquqlarını əks etdirir. Qiymətli kağızlar alqı-satqı obyekti ola bilər.
Qiymətli kağız forması və rekvizitləri qanunvericiliklə müəyyənləşən və hər hansı hüququ təsdiq və təsbit edən sənəddir. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 987.1-ci maddəsində qiymətli kağız anlayışı aşağıdakı kimi verilmişdir:"Qiymətli kağız müəyyənləşdirilmiş formaya riayət olunmaqla hər hansı hüququ təsdiqləyən elə bir sənəddir ki, həmin hüquq bu sənəd olmadan nə həyata keçirilə bilər, nə də başqa şəxsə verilə bilər. Qiymətli kağız başqasına verildikdə onun təsdiqlədiyi bütün hüquqlar da keçir." ABŞ-nin Vahid Ticarət Kodeksində qiymətli kağızlara aşağıdakı anlayış verilir: Qiymətli kağızlar (securities) – pul kapitalını cəlb etmək üçün silsiləvi olaraq buraxılan qiymətli kağızlardır, yəni: səhm, istiqraz, dövlətin borc öhdəlikləri və onlardan törəyən sənədlərdir (klassik opsionlar, varrant, üstünlük hüququ və s.).
Qiymətli kağızları iki böyük qrupa ayırmaq olar; birinci dərəcəli əsas qiymətli kağızlar, ikinci dərəcəli törəmə qiymətli kağızlar.
Birinci dərəcəli əsas qiymətli kağızlara mülkiyyət hüququ olan — pul, əmtəə, əmlak, kapital və s. daxildir. Törəmə qiymətli kağızlar isə valyuta, faiz, indeks və opsionlar hesab edilir.
Əsas qiymətli kağızlar özləri də 2 qrupda cəmləşirlər:
- ilkin qiymətli (aksiyalar, veksellər )
- ikinci dərəcəli qiymətli kağızlar (ilkin qiymətli kağızların əsasında buraxılan kağızlardır).
Qiymətli kağızlar bazarında müddətli qiymətli kağızlar da olur. Müddətinə görə qiymətli kağızlar üç yarımnövə ayrılır:
- qısamüddətli (1 ilə qədər),
- ortamüddətli (5 −10 ilə qədər )
- uzunmüddətli (20 −30 ilə qədər)
Qiymətli kağızlar bazarında dövlət və qeyri-dövlət adını daşıyan qiymətli kağızlar da var. Dövlət qiymətli kağızları, adı müxtəlif olan istiqrazlar hesab edilir. Qeyri dövlət qiymətli kağızları isə müxtəlif şirkətlər yaxud fiziki şəxslər tərəfindən tədavülə buraxılan qiymətli kağızlardır. Qiymətli kağızların dövriyyədən çıxarılması və ləğv edilməsi qaydaları Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən müəyyən edilir.
Səhm
Səhm, qiymətli kağız olaraq səhmdar cəmiyyətin üzvü kimi, divident almaq və səhmdar cəmiyyətin idarə olunmasında iştirak etməyə şərait yaradır. Səhmdar milli valyuta ilə və ya nizamnamədə nəzərdə tutulan halda xarici valyutada ödənilə bilər, həmçinin natural mülkiyyət formasında ödəmələr də səhmdar cəmiyyətin fəaliyyətində istifadə oluna bilər. Ödəmə formasından asılı olmayaraq səhmin qiyməti milli valyutada göstərilir. Hər bir səhmdar cəmiyyətin səhmləri eyni nominal qiymətə malikdir, Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin təsdiq etdiyi formada səhmlərini buraxa bilər. Müəssisə müflisləşən halda səhmləri geri qaytarılmır. Səhmdarlar , müəssisənin əmlakı satıldıqdan və bütün borclar ödənildikdən sonra qalan pulları öz aralarında bölüşdürürlər.
Abunəli sertifikatlar, istiqrazlar , imtiyazlı səhmlərlə birgə buraxılır və sahibinə müəyyən müddətdə danışılmış qiymətə adi səhmləri almağa və onların dividentləri qalxdıqda isə gəlir əldə etməyə hüquq verir. Bu səhmdarları bazar vasitəsilə korporasiyalara buraxılan istiqrazların faizlərini aşağa salmağa , alıcıları səhmlərin güzəştli satılmasına sövq edir.
İstiqraz, dövlət və korporasiyalar tərəfindən buraxıla bilən, sahibi ilə emitenti arasındakı borc münasibətlərini təsdiqləyən və sahibinə emitentdən buraxılış şərtlərində nəzərdə tutulan müddətdə borcun nominal dəyərini və başqa əmlak ekvivalentini, həmçinin təsbit edilmiş faiz şəklində illik gəlir almağa təxirə salınmaz hüquq verən fond qiymətli kağızıdır. İki razılaşan tərəflər , borcverən və borcalan arasında müqavilə , saziş növüdür.
Rendit, qiymətli kağızlarin nisbi gərginlik göstəricisidir. İstiqrazların renditi ödənilən dividentlərin istiqrazların cari məzənnələrinə nisbəti kimi hesablanır və faizlə ölçülür.
Veksel
Veksel -(alman sözü olub — mübadilə deməkdir) müəyyən formada yazılı şəkildə tərtib edilmiş (uzunmüddətli öhdəlik şəklində) qiymətli kağızdır. Vekselin verdiyi şəxs (kreditor, borcverən) veksel sahibi adlanır, veksel şərtsiz,qanun tərəfindən qəbul edilən, qeyd edilmiş müddətə və müəyyən şərtlərlə ona pul borcunun alınması (qaytarılması ) hüququnu verir. Veksel qiymətli kağız olaraq borc alanın öhdəçiliyini təsdiq edir, borcun qaytarılma vaxtını,həcmi və kimə qaytarıldığını göstərir. Normal fəaliyyət göstərən bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər bir bazar subyekti malı borc götürərkən mal yiyəsinə onun razılığı ilə qaytarma vaxtını uzatmaq şərtilə veksel verə bilər.
Veksel aşağıdakı rekvizitlərlə öz əksini tapmalıdır:
- Veksel nişanı "veksel" sözü hansı dildə tərtib olunacaqsa;
- Müəyyən məbləğin ödənmilməsi qeyd-şərtsiz təsdiqlənir;
- Ödəmə müddəti;
- Ödəmə yeri;
- Məbləği alan şəxsin adı və onun tələbləri;
- Vekselin tərtib yeri,vaxtı;
- Veksel verənin imzası.
Veksellərlə hesablaşma zamanı vəsaitlərin dövriyyə qabiliyyətini sürətləndirmək üçün banklar onları diskont edə,vekselin təminatı qismində ssudalar verə bilər, müştərilərə vekselə görə ödənişin əldə edilməsi və borcların ödənilməsi üzrə xidmətlər göstərə bilərlər. Veksel malların satışının yaxşılaşdırılmasına və dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyə sürətinin artırılmasına kömək edir, bu da müəssisənin borc kapitala və ümumilikdə pul vəsaitlərinə ehtiyacının azalmasına səbəb olur.
Bu növbəti hallarda baş verir:
- vekselin müddəti malların satış müddəti ilə uyğun gəlir;
- mal sövdələşmələri veksellərlə rəsmiləşdirilir.
Tətbiq sferasından asılı olaraq veksel iki formada tərtib olunur: sadə(solo) və ötürülmə ( tratta) veksel. Sadə (solo) veksel verilirsə, bu halda vekseldə alıcı,satıcı,məbləğ,müddət və yer göstərilir. Ötürülmə ( tratta) veksel tərtib olunarkən burada bir neçə fiziki və hüquqi şəxslər iştirak edə bilərlər.Ötürülmə vekselı vekselverənin yazılı təklifi, trassant adlanaraq ,başqa şəxsə borclana , veksel qəbuledənə, trassat adlanana, üçüncü şəxsə təqdim edənə, remitent adlanana məlum məbləğin verilməsi haqqında sənəddir.
Bank veksellərlə əməliyyatları öz adından , lakin müştərinin marağını nəzərə almaqla aparır. Müştəridən müəyyən ödəniş -komission, bunun ölçüsü müştəri ilə bank arasında bağlanan müqavilədə təyin olunur.
İstinadlar
- "Korporativ qiymətli kağızlar". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-23.
Xarici keçidlər
- Qiymətli Kağızlar Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu [ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qiymetli kagiz mueyyenlesdirilmis formaya riayet edilmekle her hansi huququ tesdiqleyen ele bir seneddir ki hemin huquq bu sened olmadan heyata kecirile ve basqa sexse verile bilmez Qiymetli kagizlarin novleriQiymetli kagizlar pul ve yaxud emtee senedleridir onlarin sahibine mulk huquqlari verilir ve mueyyen pul mebleglerinin gelirlerin alinmasina huquq verir Pullu qiymetli kagizlara istiqraz vereqelerini vekselleri pul aid etmek olar Emtee qiymetli kagizlara onlarin sahiblerinin maddi mulkiyyet huquqlarini tesbit eden konosamentler emtee fakturalari anbar vesiqeleri aiddir Qiymetli kagizlarin arasinda xususi yeri sehmler tutur onlar ister pul isterse de mulk huquqlarini eks etdirir Qiymetli kagizlar alqi satqi obyekti ola biler Qiymetli kagiz formasi ve rekvizitleri qanunvericilikle mueyyenlesen ve her hansi huququ tesdiq ve tesbit eden seneddir Azerbaycan Respublikasi Mulki Mecellesinin 987 1 ci maddesinde qiymetli kagiz anlayisi asagidaki kimi verilmisdir Qiymetli kagiz mueyyenlesdirilmis formaya riayet olunmaqla her hansi huququ tesdiqleyen ele bir seneddir ki hemin huquq bu sened olmadan ne heyata kecirile biler ne de basqa sexse verile biler Qiymetli kagiz basqasina verildikde onun tesdiqlediyi butun huquqlar da kecir ABS nin Vahid Ticaret Kodeksinde qiymetli kagizlara asagidaki anlayis verilir Qiymetli kagizlar securities pul kapitalini celb etmek ucun silsilevi olaraq buraxilan qiymetli kagizlardir yeni sehm istiqraz dovletin borc ohdelikleri ve onlardan toreyen senedlerdir klassik opsionlar varrant ustunluk huququ ve s Qiymetli kagizlari iki boyuk qrupa ayirmaq olar birinci dereceli esas qiymetli kagizlar ikinci dereceli toreme qiymetli kagizlar Birinci dereceli esas qiymetli kagizlara mulkiyyet huququ olan pul emtee emlak kapital ve s daxildir Toreme qiymetli kagizlar ise valyuta faiz indeks ve opsionlar hesab edilir Esas qiymetli kagizlar ozleri de 2 qrupda cemlesirler ilkin qiymetli aksiyalar vekseller ikinci dereceli qiymetli kagizlar ilkin qiymetli kagizlarin esasinda buraxilan kagizlardir Qiymetli kagizlar bazarinda muddetli qiymetli kagizlar da olur Muddetine gore qiymetli kagizlar uc yarimnove ayrilir qisamuddetli 1 ile qeder ortamuddetli 5 10 ile qeder uzunmuddetli 20 30 ile qeder Qiymetli kagizlar bazarinda dovlet ve qeyri dovlet adini dasiyan qiymetli kagizlar da var Dovlet qiymetli kagizlari adi muxtelif olan istiqrazlar hesab edilir Qeyri dovlet qiymetli kagizlari ise muxtelif sirketler yaxud fiziki sexsler terefinden tedavule buraxilan qiymetli kagizlardir Qiymetli kagizlarin dovriyyeden cixarilmasi ve legv edilmesi qaydalari Qiymetli Kagizlar uzre Dovlet Komitesi terefinden mueyyen edilir SehmSehm qiymetli kagiz olaraq sehmdar cemiyyetin uzvu kimi divident almaq ve sehmdar cemiyyetin idare olunmasinda istirak etmeye serait yaradir Sehmdar milli valyuta ile ve ya nizamnamede nezerde tutulan halda xarici valyutada odenile biler hemcinin natural mulkiyyet formasinda odemeler de sehmdar cemiyyetin fealiyyetinde istifade oluna biler Odeme formasindan asili olmayaraq sehmin qiymeti milli valyutada gosterilir Her bir sehmdar cemiyyetin sehmleri eyni nominal qiymete malikdir Azerbaycan Respublikasi Maliyye Nazirliyinin tesdiq etdiyi formada sehmlerini buraxa biler Muessise muflislesen halda sehmleri geri qaytarilmir Sehmdarlar muessisenin emlaki satildiqdan ve butun borclar odenildikden sonra qalan pullari oz aralarinda bolusdururler Abuneli sertifikatlar istiqrazlar imtiyazli sehmlerle birge buraxilir ve sahibine mueyyen muddetde danisilmis qiymete adi sehmleri almaga ve onlarin dividentleri qalxdiqda ise gelir elde etmeye huquq verir Bu sehmdarlari bazar vasitesile korporasiyalara buraxilan istiqrazlarin faizlerini asaga salmaga alicilari sehmlerin guzestli satilmasina sovq edir Istiqraz dovlet ve korporasiyalar terefinden buraxila bilen sahibi ile emitenti arasindaki borc munasibetlerini tesdiqleyen ve sahibine emitentden buraxilis sertlerinde nezerde tutulan muddetde borcun nominal deyerini ve basqa emlak ekvivalentini hemcinin tesbit edilmis faiz seklinde illik gelir almaga texire salinmaz huquq veren fond qiymetli kagizidir Iki razilasan terefler borcveren ve borcalan arasinda muqavile sazis novudur Rendit qiymetli kagizlarin nisbi gerginlik gostericisidir Istiqrazlarin renditi odenilen dividentlerin istiqrazlarin cari mezennelerine nisbeti kimi hesablanir ve faizle olculur VekselVeksel alman sozu olub mubadile demekdir mueyyen formada yazili sekilde tertib edilmis uzunmuddetli ohdelik seklinde qiymetli kagizdir Vekselin verdiyi sexs kreditor borcveren veksel sahibi adlanir veksel sertsiz qanun terefinden qebul edilen qeyd edilmis muddete ve mueyyen sertlerle ona pul borcunun alinmasi qaytarilmasi huququnu verir Veksel qiymetli kagiz olaraq borc alanin ohdeciliyini tesdiq edir borcun qaytarilma vaxtini hecmi ve kime qaytarildigini gosterir Normal fealiyyet gosteren bazar iqtisadiyyati seraitinde her bir bazar subyekti mali borc goturerken mal yiyesine onun raziligi ile qaytarma vaxtini uzatmaq sertile veksel vere biler Veksel asagidaki rekvizitlerle oz eksini tapmalidir Veksel nisani veksel sozu hansi dilde tertib olunacaqsa Mueyyen meblegin odenmilmesi qeyd sertsiz tesdiqlenir Odeme muddeti Odeme yeri Meblegi alan sexsin adi ve onun telebleri Vekselin tertib yeri vaxti Veksel verenin imzasi Veksellerle hesablasma zamani vesaitlerin dovriyye qabiliyyetini suretlendirmek ucun banklar onlari diskont ede vekselin teminati qisminde ssudalar vere biler musterilere veksele gore odenisin elde edilmesi ve borclarin odenilmesi uzre xidmetler gostere bilerler Veksel mallarin satisinin yaxsilasdirilmasina ve dovriyye vesaitlerinin dovriyye suretinin artirilmasina komek edir bu da muessisenin borc kapitala ve umumilikde pul vesaitlerine ehtiyacinin azalmasina sebeb olur Bu novbeti hallarda bas verir vekselin muddeti mallarin satis muddeti ile uygun gelir mal sovdelesmeleri veksellerle resmilesdirilir Tetbiq sferasindan asili olaraq veksel iki formada tertib olunur sade solo ve oturulme tratta veksel Sade solo veksel verilirse bu halda vekselde alici satici mebleg muddet ve yer gosterilir Oturulme tratta veksel tertib olunarken burada bir nece fiziki ve huquqi sexsler istirak ede bilerler Oturulme vekseli vekselverenin yazili teklifi trassant adlanaraq basqa sexse borclana veksel qebuledene trassat adlanana ucuncu sexse teqdim edene remitent adlanana melum meblegin verilmesi haqqinda seneddir Bank veksellerle emeliyyatlari oz adindan lakin musterinin maragini nezere almaqla aparir Musteriden mueyyen odenis komission bunun olcusu musteri ile bank arasinda baglanan muqavilede teyin olunur Istinadlar Korporativ qiymetli kagizlar 2021 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2011 04 23 Xarici kecidlerQiymetli Kagizlar Haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu olu kecid