Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sənəd (lat. documentum ) – qeyd edilmiş və zaman, məkan üzrə təyin edilmiş informasiyaya malik material daşıyıcı.
Başqa sözlə, sənəd – hər-hansı faktı və ya hüququ təsdiq edən işgüzar məlumatdır.
Təyinatına görə sənədlər mətnli, qrafiki və təsviri, audovüzal olurlar:
- Mətnli sənədlər əlyazması, makina və kompüter, kitab, jurnal, blanklar və s. formada olurlar.
- Qrafiki və təsviri sənədlər şəkil, sxem, kardioqramalar, planlar və s. formada olurlar.
- Audovüzal sənədlər səs yazılışları, diopozotivlər, kinofilmlər formasında olurlar.
Sənədlər üzrə təsnifat
- Yaradıldığı zamana görə
- Hazırlanma üsuluna görə
- Hazırlanma məkanına görə
- Mövzuya görə
- Təqdimatına görə
- Yayımına görə
Sənədlərin növləri
İlkin məlumatların alınması üsullarından biri kimi sosioloji tədqiqatlarda sənədlərin təhlili metodu istifadə olunur.
İnsanın xüsusi olaraq yaratdığı, məlumatların ötürülməsi və ya saxlanması üçün nəzərdə tutulmuş vasitə sənəd adlanır. Çap və əlyazması mətnində, maqnit lentində, foto-kino-video lent və kompakt diskdə qeydə alınmış hər hansı bir məlumat sosiologiyada sənədli məlumat (informasiya) adlanır. İstehsalın burada istifadə olunmuş mənası hamı tərəfindən işlədilən mənadan fərqlənir: danışıqda biz möhürlə təsdiq edilmiş və ya dövlət təşkilatları, vəzifəli şəxslər və s. adından nəşr edilən materialları sənəd adlandırırıq.
Bir çox hallarda sənədli mənbələr tədqiqatda ilkin məlumatlar toplanmasının nəinki əsas, həm də yeganə üsulu kimi çıxış edir. Məsələn, Avropa və Amerikada Polşa mühacirlərinin vəziyyətini təsvir etmək üçün Amerika sosioloqları U. Tomas və F. Znanietski çox böyük səy və diqqətlə onların şəxsi sənədlərini öyrənmişlər. İşdə istifadə olunmuş sənədlər arasında aşağıdakılar var idi: kəndli-mühacirlərin Polşada qalmış qohumlarına məktubları; mühacirət qəzetlərinin arxivləri; kilsə icmalarının, həmyerlilər birliklərinin, xeyriyyə cəmiyyətlərinin materialları və mühacirlərin işləri ilə bağlı məhkəmə materialları; nəhayət, kəndlilərdən birinin tədqiqatçıların xahişi ilə yazdığı 300 səhifədən ibarət nadir tərcümeyi-halı.
Sənədləri bir sıra əsasa görə təsnif etmək olar.
Məlumatların qeydə alınması üsuluna görə əlyazması və çap olunmuş sənədlər, kino və foto plyonkasına çəkilmiş, maqnit lentinə yazılmış sənədlər. Müəyyən bir məqsədlə bağlı olaraq yerinə yetirəcəyi vəzifəsinə görə tədqiqatçının özü tərəfindən seçilmiş materiallar da seçilir (məsələn, Tomas və Znanetskinin işində mühacirin tərcümeyi-halı). Bu sənədlər məqsədli sənədlər adlanır. Lakin sosioloq ondan asılı olmayaraq, hansısa digər məqsədlər üçün tərtib edilmiş materiallarla da, yəni hazırda mövcud olan sənədlərlə işləməli olur. Bir çox hallarda məhz bu materiallar sözün həqiqi mənasında sənədli məlumat adlandırılır.
Şəxsləndirilmə dərəcəsinə görə sənədlər şəxsi və şəxssiz sənədlərə ayrılır. Şəxsi sənədlərə fərdi qeydiyyat kartoçkaları (məsələn, kitabxana formulyarları və ya imza ilə təsdiq edilmiş anket və blanklar), üçüncü şəxslər və ya təşkilatlar tərəfindən verilmiş xasiyyətnamələr, məktublar, gündəliklər, ərizələr, xatirat yazıları və s. aiddir. Şəxssiz sənədlərə isə statistik və ya hadisə, fakt arxivləri, mətbuat məlumatları, iclas protokolları və s. daxildir.
Sənədli məlumatların etibarlılığı
Sənədin özünün mötəbərliliyini onun haqqında verilən məlumatların etibarlılığı ilə qarışdırmaq olmaz. Mötəbər mənbədən alınmış etibarsız məlumatlar müxtəlif ictimai qrup, partiya, siniflərin fəaliyyət motivləri, sosial məqsədləri haqqında xəbər verən çox mühüm dəlildir. Məsələn, Amerika sosioloqu L. Doub tərəfindən tədqiq edilmiş Gebbels təbliğat nazirliyinin sənədləri və Gebbelsin gündəlikləri "Üçüncü reyx"in təlqinedici təbliğat üsullarının öyrənilməsi üçün zəruri materiallar vermişlər. Materiallar olduqca mötəbər idi, lakin elan edilən ideyaların məzmunu və onların müəlliflərinin əsl niyyətləri baxımından heç də etibarlı və doğru deyildi.
Məlumatların etibarlılığı ilk növbədə əldə edilə bilən sənədin mənbəyindən asılıdır. Müxtəlif mənbələr verilən məlumatların bir növ verilmiş və ya məlum mötəbərlilik və etibarlılıq dərəcəsinə malik olur. Bütün hallarda ilkin məlumatlar ikinci dərəcəli məlumatlardan daha etibarlı olur. Buna görə də birinci mənbədən alınmış rəsmi şəxsi sənəd, qeyri-rəsmi şəxssiz sənəd və başqa sənədlər arasında tərtib edilmiş sənəddən daha mötəbər və etibarlıdır. Adətən hüquqi sənədlər və bilavasitə maliyyə nəzarətində olan materiallardakı məlumatlar hüquq və ya maliyyə orqanlarının nəzarəti altında olmayan rəsmi sənədlərdəki məlumatlardan daha etibarlı olur.
İkinci sənədlərdən istifadə edərkən onların ilkin mənbəyini müəyyən etmək vacibdir. İkinci materialların ümumi yanlışlığını qiymətləndirmək üçün bunu adda-budda etmək olar.
Tədqiqatçı tərəfindən planlaşdırılmış məqsədli sənədlər yuxarıda gözdən keçirilmiş adi nəzarət əməliyyatları nəzərdə tutulduqda etibarlı olur: müstəqil məlumat mənbəyinin axtarışı (adda-budda nəzarət üçün), həmin mənbəyə ikinci müraciət (məlumatların sabitliyi), məlum qruplar üzrə testlər.
Psixoloqlar və sənətşünas-tarixçilər sənədli məlumatların öz məzmunundan çıxış edərək onların etibarlılıq dərəcəsini müəyyənləşdirməyə kömək edən xeyli üsullar işləyib hazırlamışlar.
Sənədlərlə işləyən zaman birinci əsas qayda hadisələrin təsvirini onlara verilən qiymətdən dəqiq fərqləndirməkdən ibarətdir. Rəy və qiymətlər faktiki məlumatlarla müqayisədə potensial olaraq daha az mötəbər və etibarlıdır. Bir çox hallarda sənəddə şəraitin rəy və qiymətlə ifadə olunmuş təfərrüatlı xarakteristikası verilmir. Lakin məhz konkret vəziyyət ifadə olunmuş rəy və qiymətlərin mənasının açılmasına kömək edir.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Senet ile sehv salmayin Sened lat documentum qeyd edilmis ve zaman mekan uzre teyin edilmis informasiyaya malik material dasiyici Basqa sozle sened her hansi fakti ve ya huququ tesdiq eden isguzar melumatdir Teyinatina gore senedler metnli qrafiki ve tesviri audovuzal olurlar Metnli senedler elyazmasi makina ve komputer kitab jurnal blanklar ve s formada olurlar Qrafiki ve tesviri senedler sekil sxem kardioqramalar planlar ve s formada olurlar Audovuzal senedler ses yazilislari diopozotivler kinofilmler formasinda olurlar Senedler uzre tesnifatYaradildigi zamana gore Hazirlanma usuluna gore Hazirlanma mekanina gore Movzuya gore Teqdimatina gore Yayimina goreSenedlerin novleriIlkin melumatlarin alinmasi usullarindan biri kimi sosioloji tedqiqatlarda senedlerin tehlili metodu istifade olunur Insanin xususi olaraq yaratdigi melumatlarin oturulmesi ve ya saxlanmasi ucun nezerde tutulmus vasite sened adlanir Cap ve elyazmasi metninde maqnit lentinde foto kino video lent ve kompakt diskde qeyde alinmis her hansi bir melumat sosiologiyada senedli melumat informasiya adlanir Istehsalin burada istifade olunmus menasi hami terefinden isledilen menadan ferqlenir danisiqda biz mohurle tesdiq edilmis ve ya dovlet teskilatlari vezifeli sexsler ve s adindan nesr edilen materiallari sened adlandiririq Bir cox hallarda senedli menbeler tedqiqatda ilkin melumatlar toplanmasinin neinki esas hem de yegane usulu kimi cixis edir Meselen Avropa ve Amerikada Polsa muhacirlerinin veziyyetini tesvir etmek ucun Amerika sosioloqlari U Tomas ve F Znanietski cox boyuk sey ve diqqetle onlarin sexsi senedlerini oyrenmisler Isde istifade olunmus senedler arasinda asagidakilar var idi kendli muhacirlerin Polsada qalmis qohumlarina mektublari muhaciret qezetlerinin arxivleri kilse icmalarinin hemyerliler birliklerinin xeyriyye cemiyyetlerinin materiallari ve muhacirlerin isleri ile bagli mehkeme materiallari nehayet kendlilerden birinin tedqiqatcilarin xahisi ile yazdigi 300 sehifeden ibaret nadir tercumeyi hali Senedleri bir sira esasa gore tesnif etmek olar Melumatlarin qeyde alinmasi usuluna gore elyazmasi ve cap olunmus senedler kino ve foto plyonkasina cekilmis maqnit lentine yazilmis senedler Mueyyen bir meqsedle bagli olaraq yerine yetireceyi vezifesine gore tedqiqatcinin ozu terefinden secilmis materiallar da secilir meselen Tomas ve Znanetskinin isinde muhacirin tercumeyi hali Bu senedler meqsedli senedler adlanir Lakin sosioloq ondan asili olmayaraq hansisa diger meqsedler ucun tertib edilmis materiallarla da yeni hazirda movcud olan senedlerle islemeli olur Bir cox hallarda mehz bu materiallar sozun heqiqi menasinda senedli melumat adlandirilir Sexslendirilme derecesine gore senedler sexsi ve sexssiz senedlere ayrilir Sexsi senedlere ferdi qeydiyyat kartockalari meselen kitabxana formulyarlari ve ya imza ile tesdiq edilmis anket ve blanklar ucuncu sexsler ve ya teskilatlar terefinden verilmis xasiyyetnameler mektublar gundelikler erizeler xatirat yazilari ve s aiddir Sexssiz senedlere ise statistik ve ya hadise fakt arxivleri metbuat melumatlari iclas protokollari ve s daxildir Senedli melumatlarin etibarliligiSenedin ozunun moteberliliyini onun haqqinda verilen melumatlarin etibarliligi ile qarisdirmaq olmaz Moteber menbeden alinmis etibarsiz melumatlar muxtelif ictimai qrup partiya siniflerin fealiyyet motivleri sosial meqsedleri haqqinda xeber veren cox muhum delildir Meselen Amerika sosioloqu L Doub terefinden tedqiq edilmis Gebbels tebligat nazirliyinin senedleri ve Gebbelsin gundelikleri Ucuncu reyx in telqinedici tebligat usullarinin oyrenilmesi ucun zeruri materiallar vermisler Materiallar olduqca moteber idi lakin elan edilen ideyalarin mezmunu ve onlarin muelliflerinin esl niyyetleri baximindan hec de etibarli ve dogru deyildi Melumatlarin etibarliligi ilk novbede elde edile bilen senedin menbeyinden asilidir Muxtelif menbeler verilen melumatlarin bir nov verilmis ve ya melum moteberlilik ve etibarliliq derecesine malik olur Butun hallarda ilkin melumatlar ikinci dereceli melumatlardan daha etibarli olur Buna gore de birinci menbeden alinmis resmi sexsi sened qeyri resmi sexssiz sened ve basqa senedler arasinda tertib edilmis senedden daha moteber ve etibarlidir Adeten huquqi senedler ve bilavasite maliyye nezaretinde olan materiallardaki melumatlar huquq ve ya maliyye orqanlarinin nezareti altinda olmayan resmi senedlerdeki melumatlardan daha etibarli olur Ikinci senedlerden istifade ederken onlarin ilkin menbeyini mueyyen etmek vacibdir Ikinci materiallarin umumi yanlisligini qiymetlendirmek ucun bunu adda budda etmek olar Tedqiqatci terefinden planlasdirilmis meqsedli senedler yuxarida gozden kecirilmis adi nezaret emeliyyatlari nezerde tutulduqda etibarli olur musteqil melumat menbeyinin axtarisi adda budda nezaret ucun hemin menbeye ikinci muraciet melumatlarin sabitliyi melum qruplar uzre testler Psixoloqlar ve senetsunas tarixciler senedli melumatlarin oz mezmunundan cixis ederek onlarin etibarliliq derecesini mueyyenlesdirmeye komek eden xeyli usullar isleyib hazirlamislar Senedlerle isleyen zaman birinci esas qayda hadiselerin tesvirini onlara verilen qiymetden deqiq ferqlendirmekden ibaretdir Rey ve qiymetler faktiki melumatlarla muqayisede potensial olaraq daha az moteber ve etibarlidir Bir cox hallarda senedde seraitin rey ve qiymetle ifade olunmus teferruatli xarakteristikasi verilmir Lakin mehz konkret veziyyet ifade olunmus rey ve qiymetlerin menasinin acilmasina komek edir Hemcinin baxXartiya Karguzarliq