Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qasım xan(1445–1521) — Qazax xanlığının hökmdarı (1511–1521).
| Qasım xan | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1455 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1522 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Ailəsi | Çingizlilər |
| Dini | islam, sünni islam |
Həyatı
Qazax xanlığının ən güçlü olduğu dönəm, XVI əsrin birinci çərəyində, özəlliklə Qasım xan (1511–1521) dönəmidir. Gerçəkdə o, xanlığı daha Burunduq dövründə idarə etməyə başlamışdı. Onun taxta çıxmasından sonra, Canıbək soyundan gələnlərin əlinə keçti. Burunduq ilə Qasım öz aralarında anlaşmazlıqlar yaşadığı sırada, Məhəmməd Şeybani Qazax torpaqlarına bir neçə dəfə hücum etdi.
Qazax xanları da Türkistanın cənubundakı şəhərləri ilə Mavəraünnəhrə səfərlərə çıxdı. Məhəmməd Şeybaninin səfərlərindən (1509) birinə qatılan Fəzlullah bin Ruzbehan İsfəhani, məğlubiyyətə uğrayan Canıs Sultan ulusundan ələ keçirilən qənimətin çox böyük və çox çeşidli olduğunu söyləyir. O səfərdə, ev alətləri və əşyaları, geyəcək və hər cür ticari mallar ilə birlikdə arabalara yüklənmiş on mindən artıq Qazax keçə çadırı, çox sayda minik atları, inəklər, dəvələr və qoyunlar ələ keçmişdi. Bu bilgilər qazaxların sadəcə iqtisadi baxımdan nə qədər güclü olduqları haqqında deyil, eyni zamanda sürəkli savaşların onlara nə qədər böyük zərərlər verdiyi mövzusunda da bizə bəzi bilgilər verməkdədir. Şeybani xan qazaxlara qarşı apardığı üç səfərin nəticəsində, Qazax valilərini Türkistan bölgəsinin bayırına keçici olaraq atmakda bacarıqlı oldu.
Ertəsi il, yəni 1510-cu ildə Məhəmməd Şeybani Sığnağa təkrar gəldi. Fəqət Qasım xanın əsgərləri qarşısında ağır bir məğlubiyyətə uğradı; məğlubiyyətə uğrayan və dağılan özbəklərin sağ qalanları Səmərqəndə qaçdı. Eyni ilin sonunda, Məhəmməd Şeybani Mərv önlərində, Səfəvi şahı ilə aparılan savaşda öldü.
Sırdəryada hakimiyətini sağlamlaşdırmaq istəyən Qasım xan, Orta Asiyada yaranmaqda olan yeni siyasi durumdan faydalanmasını bildi. Məhəmməd Şeybani oğullarının Teymurlu xanədanından Zahirəddin Məhəmməd Babur ilə çəkişmələri, Şeybanilərin diqqətlərinin Türkistanın xaricinə çevrilməsinə səbəb oldu. Onun cənubundakı bəzi şəhərləri Baburun hakimiyətini tanıdı. Babur Sayram ilə onun çevrəsinə Katta Bəki vali olaraq təyin etdi. Fəqət çox keçmədən 1512-ci ildə Şeybani Ubeydullah Sultan, Baburu məğlub etdi. Baburun valiləri bunların bölgəsindən qovuldu. Sayramda mühasirə altına alınan Katta Bək, özbəklərə qarşı dirəndi; şəhəri bütün qış boyunca nəzarəti altında tutdu. 1513-cü ildə baharın əvvəlində Karadalda qışlamaqda olan Qasım xanın qalanı ona təslim edəcəyi vəədiylə yardıma çağırdı. Qasım xan bu təklifi qəbul etdi; bundan sonra Katta Bək Qasım xanı o sırada Daşkəndi əlində tutan Şeybani Süyin xocaya qarşı səfərə çıxmağa məcbur etdi. Şəhər çevrəsini yağmalayan qazaxlar Sayrama döndü.
Qasım xan Moğolustan xanı Sultan Səid ilə dostluq münasibətlərini pozmadı. Moğolustan xanı Qasım xana o il yayın sonlarına doğru, Daşkəndə birlikdə səfərə çıxmağı təklif etdi. Ancaq Qasım xan "qış hazırlığı görməm gərək və bu mövsümdə ordunu toplamaq və savaşa hazırlamaq mümkün deyil" şəklində bir bahanə irəli sürərək təklifi qəbul etmədi.
Qasım xan, Qazax xanlığının əngin bozqırlarıdakı hökmranlığını sağlamlaşdırdı. 1514-cü ildə Sultan Səidin Şərqi Türkistana getməsi Qazax xanlığının Jetisudakı hakimiyətinin qüvvətlənməsinə səbəb oldu. Xanlığın qərbdəki hakimiyət sahəsinə, qargaşa içindəki Noğay Ordasının qəbilələri ilə boyları qruplar halında köç edərək girdi. Xanlığın sınırları Jayık (Yayık) çayı civarına qədər gənişlədi. Qasım xanın hakimiyəti, cənubdakı Sayram vilayətini də içində alaraq Sırdəryaya qədər şimal və şimal-şərqdə Uludağ ilə Balxaş gölündən ötələrə yayıldı.
Monqol işğalçılarından sonra, Jetisu da daxil olmaq üzrə Qazaxıstan torpaqları və Qazax tayfaları ilə boylarının həmən tamamı ilk dəfə bir dövlətin damı altında birləşdi. Qasım xana tabe olanların sayını, o dönəm qaynaqları (Məhəmməd Heydər Dulat) bir milyon olaraq göstərməkdədir. Onun dövründə, Qazax dövlətindən Qərb ölkələri də xəbərdar oldu. Qazax xanlığı ilə Moskva dövləti arasında elçisi gəliş-gediş edərək ikili münasibətlər başladı. Krım xanları Osmanlı sultanlarına məktub yazaraq qazaxların qərb yönündəki torpaqlarının genişləməsindən dolayı əndişələrini dilə gətirdilər.
Qasım xan öldükdən sonra, 1520-ci illərdə, Cuci xanədanından sultanların iç çəkişmələri Qazax xanın taxt varislərindən Mamaş öldürüldü.
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Siyasətçi ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qasim xan 1445 1521 Qazax xanliginin hokmdari 1511 1521 Qasim xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1455Dogum yeri Ozbek xanligiVefat tarixi 1522Vefat yeri Qazax xanligiDefn yeri Kicik SarayAilesi CingizlilerDini islam sunni islamHeyatiQazax xanliginin en guclu oldugu donem XVI esrin birinci cereyinde ozellikle Qasim xan 1511 1521 donemidir Gercekde o xanligi daha Burunduq dovrunde idare etmeye baslamisdi Onun taxta cixmasindan sonra Canibek soyundan gelenlerin eline kecti Burunduq ile Qasim oz aralarinda anlasmazliqlar yasadigi sirada Mehemmed Seybani Qazax torpaqlarina bir nece defe hucum etdi Qazax xanlari da Turkistanin cenubundaki seherleri ile Maveraunnehre seferlere cixdi Mehemmed Seybaninin seferlerinden 1509 birine qatilan Fezlullah bin Ruzbehan Isfehani meglubiyyete ugrayan Canis Sultan ulusundan ele kecirilen qenimetin cox boyuk ve cox cesidli oldugunu soyleyir O seferde ev aletleri ve esyalari geyecek ve her cur ticari mallar ile birlikde arabalara yuklenmis on minden artiq Qazax kece cadiri cox sayda minik atlari inekler develer ve qoyunlar ele kecmisdi Bu bilgiler qazaxlarin sadece iqtisadi baximdan ne qeder guclu olduqlari haqqinda deyil eyni zamanda surekli savaslarin onlara ne qeder boyuk zererler verdiyi movzusunda da bize bezi bilgiler vermekdedir Seybani xan qazaxlara qarsi apardigi uc seferin neticesinde Qazax valilerini Turkistan bolgesinin bayirina kecici olaraq atmakda bacariqli oldu Ertesi il yeni 1510 cu ilde Mehemmed Seybani Signaga tekrar geldi Feqet Qasim xanin esgerleri qarsisinda agir bir meglubiyyete ugradi meglubiyyete ugrayan ve dagilan ozbeklerin sag qalanlari Semerqende qacdi Eyni ilin sonunda Mehemmed Seybani Merv onlerinde Sefevi sahi ile aparilan savasda oldu Sirderyada hakimiyetini saglamlasdirmaq isteyen Qasim xan Orta Asiyada yaranmaqda olan yeni siyasi durumdan faydalanmasini bildi Mehemmed Seybani ogullarinin Teymurlu xanedanindan Zahireddin Mehemmed Babur ile cekismeleri Seybanilerin diqqetlerinin Turkistanin xaricine cevrilmesine sebeb oldu Onun cenubundaki bezi seherleri Baburun hakimiyetini tanidi Babur Sayram ile onun cevresine Katta Beki vali olaraq teyin etdi Feqet cox kecmeden 1512 ci ilde Seybani Ubeydullah Sultan Baburu meglub etdi Baburun valileri bunlarin bolgesinden qovuldu Sayramda muhasire altina alinan Katta Bek ozbeklere qarsi direndi seheri butun qis boyunca nezareti altinda tutdu 1513 cu ilde baharin evvelinde Karadalda qislamaqda olan Qasim xanin qalani ona teslim edeceyi veediyle yardima cagirdi Qasim xan bu teklifi qebul etdi bundan sonra Katta Bek Qasim xani o sirada Daskendi elinde tutan Seybani Suyin xocaya qarsi sefere cixmaga mecbur etdi Seher cevresini yagmalayan qazaxlar Sayrama dondu Qasim xan Mogolustan xani Sultan Seid ile dostluq munasibetlerini pozmadi Mogolustan xani Qasim xana o il yayin sonlarina dogru Daskende birlikde sefere cixmagi teklif etdi Ancaq Qasim xan qis hazirligi gormem gerek ve bu movsumde ordunu toplamaq ve savasa hazirlamaq mumkun deyil seklinde bir bahane ireli surerek teklifi qebul etmedi Qasim xan Qazax xanliginin engin bozqirlaridaki hokmranligini saglamlasdirdi 1514 cu ilde Sultan Seidin Serqi Turkistana getmesi Qazax xanliginin Jetisudaki hakimiyetinin quvvetlenmesine sebeb oldu Xanligin qerbdeki hakimiyet sahesine qargasa icindeki Nogay Ordasinin qebileleri ile boylari qruplar halinda koc ederek girdi Xanligin sinirlari Jayik Yayik cayi civarina qeder genisledi Qasim xanin hakimiyeti cenubdaki Sayram vilayetini de icinde alaraq Sirderyaya qeder simal ve simal serqde Uludag ile Balxas golunden otelere yayildi Monqol isgalcilarindan sonra Jetisu da daxil olmaq uzre Qazaxistan torpaqlari ve Qazax tayfalari ile boylarinin hemen tamami ilk defe bir dovletin dami altinda birlesdi Qasim xana tabe olanlarin sayini o donem qaynaqlari Mehemmed Heyder Dulat bir milyon olaraq gostermekdedir Onun dovrunde Qazax dovletinden Qerb olkeleri de xeberdar oldu Qazax xanligi ile Moskva dovleti arasinda elcisi gelis gedis ederek ikili munasibetler basladi Krim xanlari Osmanli sultanlarina mektub yazaraq qazaxlarin qerb yonundeki torpaqlarinin genislemesinden dolayi endiselerini dile getirdiler Qasim xan oldukden sonra 1520 ci illerde Cuci xanedanindan sultanlarin ic cekismeleri Qazax xanin taxt varislerinden Mamas olduruldu Hemcinin baxQazax xanligiIstinadlar Siyasetci ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin