Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qaragöz və Xacivat — təqlidə və qarşılıqlı dialoqa əsaslanan iki ölçülü təsvirlərlə bir pərdədə oynadılan kölgə oyunudur. Qaragöz oynadana qurğusal, xəyalbaz deyirlər. Köməkçiləri çıraq, yardaq, dayrezen, sandıqkardır. Oyunda dialoqların dəyişməsi baş rollarla edilir.
Bu iki xarakterin həqiqətən yaşayıb yaşamadığı, yaşayıbsa, harada necə yaşadığı dəqiq olaraq bilinmir. Danışılanlar rəvayətlərə əsaslanır, həqiqətən yaşamış olsalar da, böyük ehtimalla bəhs edilən dövrdə tarix kitablarına girəcək qədər əhəmiyyətli görülməyiblər. Folklorşünaslar Qaragözün bəzi oyunlarda qaraçı olduğunu öz dili ilə deməsi və Bulqar qaydası çalmasını əsas götürərək onun Bizans imperatoru Konstantinin qaraçı seyisi Sofyozlu Bali Çələbi olduğunu söyləyirlər. Bir digər rəvayətə görə isə Hacı İvaz Ağa, ya da xalqın bildiyi adı ilə Xacivat və Trakyada yerləşən Samakol kəndindən olan dəmirçi ustası Qaragöz Orxan Qazi dövründə Bursada yaşayan və məscid inşaatında işləyən iki işçidir. Özləri işləmədikləri kimi başqa işçilərin işləməsinə də imkan vermirdilər. Orhan Qazinin "məscid vaxtında bitməsə, kəlləni alaramm" dediyi məscid memarı məscidin inşaatının vaxtında bitməməsinə görə Qaragöz və Xacivatı şikayət edir. Bundan sonra onlar başları kəsilərək edam edilir. Qaragöz və Xacivatı çox sevən və ölümlərinə çox kədərlənən ölümlərindən sonra kuklalarını düzəldərək pərdə arxasından oynatmağa başlayıb. Buna görə də Qaragöz və Xacivat məşhurlaşıb.
Mənşəyi
XVII əsrdə son vəziyyətini alan Qaragöz kölgə teatrının nə zaman Osmanlı torpaqlarına gəldiyi ilə əlaqədar fərqli fikirlər irəli sürülmüşdür. Bu fikirlərdən bəziləri aşağıdakılardır:
- Birinci fikir: Çindən Monqollara keçən bu kölgə oyununu türklər də Anadoluya köçərkən özləri ilə gətiriblər. Orta Asyada çadırlarda oynadılan və "Çadır Hayal" ya da "Kolkorçak" adı verilən bir cür kukla oyunu ile Qaragöz oyunu arasında büyük bənzərliklər var. "Kolkorçak" sözünün türk dilində korçok, konçak kimi "çocuk" mənasına gələn bir çox sözlə məna yaxınlığı var.
- İkinci fikir: Yavuz Sultan Səlimin 1517-ci ildə Misiri ələ keçirməsindən sonra bu ölkədən Anadoluya gəlmişdir. Sultan Səlim Məmlük sultanı asılışının canlandırıldığı kölgə oyununu izləmiş və çok bəyənmişdir. Sənətçiləri İstanbula gətirtmiş, bu sənətçilər də İstanbulda başqa sənətçiləri yetişdirmişlər.
- Üçüncü fikir: Anadoluya Cava Adalarından və Hindistandan qaraçılar əliylə gətirilmişdir. Buna sübut olaraq qaraçıların Anadoluya gəldikləri vaxt ilə Qaragözün gəliş vaxtının kəsişməsi göstərilir. Bundan başqa Qaragöz oyunlarında görülən bəzi qaraçı xüsusiyyətləri də bunu sübut edir.
- Dördüncü fikir: yəhudilər tərəfindən İspaniyadan və Portuqaliyadan gətirilmişdir.
Obrazlar
"Qaragöz və Xacivat" oyunlarında Osmanlı İmperiyasında yaşayan və cəmiyyətin fərqli sosial və iqtidasi təbəqələrindən gələn tiplərlə (xuliqanlar, narkomanlar, əlillər və s.) imperatorluq çətiri altında yaşayan müxtəlif millətləri təmsil eden parodiyaların (yəhudi, rum, ərəb, əcəm, alban və s.) hamısı var. Bu parodiyalar təmsil etdikləri kütlənin ən əsas xüsusiyyətlərini (görünüş, geyim, davranış formaları, mahnılar, rəqslər, manilər və.) ilə ön plana çıxırlar və pərdədə göründükləri anda bu xüsusiyyətləri ile çox tez fərqlənirlər. Bu parodiyalar və xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- "Qaragöz": Keçəl başına “ışqırlaq” adı verilən papaq geyir. Heç bir zaman düzgün bir işi olmayan Qaragözün təhsili yoxdur. Xacivatın onun üçün tapdığı müvəqqəti işlərdə işləyir. İçi çölü bir, olduğu kimi görünən, etirazını tez bildirən bir xalq adamıdır. Xalqın səsini təmsil etməkdədir. Mərd və cəsur olduğu üçün həmişə başı bəlalıdır. Hər şeylə maraqlanandır, düşüncəsiz və açıq-saçıq danışır. Bəzən hiylə işlədərək başqalarını aldatmağa çalışır. Arvadı ilə həmişə dava edir.
- "Xacivat": Yuxarıya doğru qıvrıq sivri bir saqqalı olan Xacivat hiyləgərdir. Təhsil almış olduğu bəllidir və hər mövzuda az-çox məlumatlıdır. Hər kəslə xasiyyətinə görə danışır. Qaragöze görə mədəniyyətli, ağlı başında və etibarlı adamdır. Ərəbcə və farsca sözləri tez-tez araya soxduğu bəzəkli bir dillə danışır. Buna görə də Qaragöz onun dediklərini çox zaman başa düşməz ya da özünü başa düşməmiş kimi aparır. Oyunlardakı güldürücü sözlər ümumən bu söz oyunlarına və yanlış anlaşılmalara əsaslanır.
Qaragöz oyunları
|
|
|
Ədəbiyyat
- "Halk Hikâyeleri və Halk Hikâyeciliği", Pertev Naili Boratav, Adam Yayınları, İstanbul, 1988.
- "Önemli Bir Kültür Mirası: Qaragöz", Yıktın Perdeyi Eğledin Virân, Metin And, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.
- "Dünkü Qaragöz",Uğur Göktaş, Akademi Kitabevi, İzmir, 1992.
- "Qaragöz Akademisi", Şahin Koçak, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2009.
- "Qaragöz Musikisi", Etem Ruhi Alper, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
- "Qaragöz Perde Gazelleri", Ünver Oral, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
- "Qaragöz", Sabri Esat Siyavuşgil, Saim Toraman Basımevi, Ankara, 1955.
- "Qaragöz Topkapı Sarayındaki Tasvirleriyle", Arkeoloji və Sanat Yayınları, 2000.
- "Qaragöz", Muhittin Sevilen (Hayalî Küçük Ali), Kültür Bakanlığı Yayınları, 1969.
- Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Koç Kitaplığı, 2003.
İstinadlar
- Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü 2010-01-02 at the Wayback Machine. Phoenix yayınları. İstanbul, 2009 s
- . 2013-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-12.
Xarici keçidlər
- Karagoz.net
- Bursa BBB Qaragöz Müzesi
- www.unima.org.tr Qaragöz Hakkında 2013-12-13 at the Wayback Machine
- Qaragöz Hakkında Bilgiler..
- Karagozevi.com 2019-01-13 at the Wayback Machine
- Xacivat-Qaragöz[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qaragoz ve Xacivat teqlide ve qarsiliqli dialoqa esaslanan iki olculu tesvirlerle bir perdede oynadilan kolge oyunudur Qaragoz oynadana qurgusal xeyalbaz deyirler Komekcileri ciraq yardaq dayrezen sandiqkardir Oyunda dialoqlarin deyismesi bas rollarla edilir Qaragoz ve XacivatIstanbul Boyukcekmecedeki Qaragoz ve Xacivat fiqurlari Bu iki xarakterin heqiqeten yasayib yasamadigi yasayibsa harada nece yasadigi deqiq olaraq bilinmir Danisilanlar revayetlere esaslanir heqiqeten yasamis olsalar da boyuk ehtimalla behs edilen dovrde tarix kitablarina girecek qeder ehemiyyetli gorulmeyibler Folklorsunaslar Qaragozun bezi oyunlarda qaraci oldugunu oz dili ile demesi ve Bulqar qaydasi calmasini esas goturerek onun Bizans imperatoru Konstantinin qaraci seyisi Sofyozlu Bali Celebi oldugunu soyleyirler Bir diger revayete gore ise Haci Ivaz Aga ya da xalqin bildiyi adi ile Xacivat ve Trakyada yerlesen Samakol kendinden olan demirci ustasi Qaragoz Orxan Qazi dovrunde Bursada yasayan ve mescid insaatinda isleyen iki iscidir Ozleri islemedikleri kimi basqa iscilerin islemesine de imkan vermirdiler Orhan Qazinin mescid vaxtinda bitmese kelleni alaramm dediyi mescid memari mescidin insaatinin vaxtinda bitmemesine gore Qaragoz ve Xacivati sikayet edir Bundan sonra onlar baslari kesilerek edam edilir Qaragoz ve Xacivati cox seven ve olumlerine cox kederlenen olumlerinden sonra kuklalarini duzelderek perde arxasindan oynatmaga baslayib Buna gore de Qaragoz ve Xacivat meshurlasib MenseyiXVII esrde son veziyyetini alan Qaragoz kolge teatrinin ne zaman Osmanli torpaqlarina geldiyi ile elaqedar ferqli fikirler ireli surulmusdur Bu fikirlerden bezileri asagidakilardir Birinci fikir Cinden Monqollara kecen bu kolge oyununu turkler de Anadoluya kocerken ozleri ile getiribler Orta Asyada cadirlarda oynadilan ve Cadir Hayal ya da Kolkorcak adi verilen bir cur kukla oyunu ile Qaragoz oyunu arasinda buyuk benzerlikler var Kolkorcak sozunun turk dilinde korcok koncak kimi cocuk menasina gelen bir cox sozle mena yaxinligi var Ikinci fikir Yavuz Sultan Selimin 1517 ci ilde Misiri ele kecirmesinden sonra bu olkeden Anadoluya gelmisdir Sultan Selim Memluk sultani asilisinin canlandirildigi kolge oyununu izlemis ve cok beyenmisdir Senetcileri Istanbula getirtmis bu senetciler de Istanbulda basqa senetcileri yetisdirmisler Ucuncu fikir Anadoluya Cava Adalarindan ve Hindistandan qaracilar eliyle getirilmisdir Buna subut olaraq qaracilarin Anadoluya geldikleri vaxt ile Qaragozun gelis vaxtinin kesismesi gosterilir Bundan basqa Qaragoz oyunlarinda gorulen bezi qaraci xususiyyetleri de bunu subut edir Dorduncu fikir yehudiler terefinden Ispaniyadan ve Portuqaliyadan getirilmisdir ObrazlarPTT idaresi Qaragoz movzulu iki seriya poct markasi hazirlamisdir Yuxaridaki hissede 1967 ci il tarixli Turizm Ili seriyasindan 2 poct markasinda Qaragoz ve Xacivat tesviri var Asagidaki hissede 2007 ci il tarixli Medeniyyet varliqlarimiz seriyasindan 3 poct markasinda Xacivat Qaragoz Tuzsuz Deli Bekir Efe Tiryaki ve Celebi tesvirleri var Qaragoz ve Xacivat oyunlarinda Osmanli Imperiyasinda yasayan ve cemiyyetin ferqli sosial ve iqtidasi tebeqelerinden gelen tiplerle xuliqanlar narkomanlar eliller ve s imperatorluq cetiri altinda yasayan muxtelif milletleri temsil eden parodiyalarin yehudi rum ereb ecem alban ve s hamisi var Bu parodiyalar temsil etdikleri kutlenin en esas xususiyyetlerini gorunus geyim davranis formalari mahnilar reqsler maniler ve ile on plana cixirlar ve perdede gorundukleri anda bu xususiyyetleri ile cox tez ferqlenirler Bu parodiyalar ve xususiyyetleri asagidakilardir Qaragoz Kecel basina isqirlaq adi verilen papaq geyir Hec bir zaman duzgun bir isi olmayan Qaragozun tehsili yoxdur Xacivatin onun ucun tapdigi muveqqeti islerde isleyir Ici colu bir oldugu kimi gorunen etirazini tez bildiren bir xalq adamidir Xalqin sesini temsil etmekdedir Merd ve cesur oldugu ucun hemise basi belalidir Her seyle maraqlanandir dusuncesiz ve aciq saciq danisir Bezen hiyle islederek basqalarini aldatmaga calisir Arvadi ile hemise dava edir Xacivat Yuxariya dogru qivriq sivri bir saqqali olan Xacivat hiylegerdir Tehsil almis oldugu bellidir ve her movzuda az cox melumatlidir Her kesle xasiyyetine gore danisir Qaragoze gore medeniyyetli agli basinda ve etibarli adamdir Erebce ve farsca sozleri tez tez araya soxdugu bezekli bir dille danisir Buna gore de Qaragoz onun dediklerini cox zaman basa dusmez ya da ozunu basa dusmemis kimi aparir Oyunlardaki guldurucu sozler umumen bu soz oyunlarina ve yanlis anlasilmalara esaslanir Qaragoz oyunlariEcemAptal Bekci Bahce Balik Bursali Leyla Buyuk Evlenme Cambazlar Cazular Cincilik Eczane Ferhat ile Sirin Hain Kahya Hamam Hekimlik Kagithane safasi Kanli Kavak Kanli Nigar Agalik Ascilik Bakkallik Ters Evlenme Sairlik Kirginlar Kutahya Cesmesi Leyla ile Mecnun Mak Cikarma Mandira safasi Meyhane Orman Ortaklar Odullu Sahte Esirci Salincak Oyunu Sunnet oyunu Tahir ile Zuhre Tahmis Timarhane Yalova safasi YaziciEdebiyyat Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciligi Pertev Naili Boratav Adam Yayinlari Istanbul 1988 Onemli Bir Kultur Mirasi Qaragoz Yiktin Perdeyi Egledin Viran Metin And Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2004 Dunku Qaragoz Ugur Goktas Akademi Kitabevi Izmir 1992 Qaragoz Akademisi Sahin Kocak Anadolu Universitesi Yayinlari Eskisehir 2009 Qaragoz Musikisi Etem Ruhi Alper Kultur Bakanligi Yayinlari 1989 Qaragoz Perde Gazelleri Unver Oral Kultur Bakanligi Yayinlari 1996 Qaragoz Sabri Esat Siyavusgil Saim Toraman Basimevi Ankara 1955 Qaragoz Topkapi Sarayindaki Tasvirleriyle Arkeoloji ve Sanat Yayinlari 2000 Qaragoz Muhittin Sevilen Hayali Kucuk Ali Kultur Bakanligi Yayinlari 1969 Pertev Naili Boratav 100 Soruda Turk Halk Edebiyati Koc Kitapligi 2003 IstinadlarOzhan Ozturk Folklor ve Mitoloji Sozlugu 2010 01 02 at the Wayback Machine Phoenix yayinlari Istanbul 2009 ISBN 9786955738266 s 2013 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 12 Xarici kecidlerKaragoz net Bursa BBB Qaragoz Muzesi www unima org tr Qaragoz Hakkinda 2013 12 13 at the Wayback Machine Qaragoz Hakkinda Bilgiler Karagozevi com 2019 01 13 at the Wayback Machine Xacivat Qaragoz olu kecid