Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin şübhə doğurur. |
Pərixan Sultan (tam titulu: Dürri-dürət Padşahi Şahhiran Sultan Cahan və Cahaniyan Fatimə üz-Zamani Pərixan Sultan; 3 avqust 1548 — 12 fevral 1578) — Səfəvi Sultanı, Səfəvilər dövlətinin hökmdarı atası I Təhmasib, anası bacısı Sultan Ağa xanım idi.
| Pərixan Sultan | |
|---|---|
| Pərixan Sultan Təhmasib şah qızı Səfəvi | |
 | |
| 1548 – 1578 | |
| 1564 – 1576 | |
| Əvvəlki | Məhinbanu Sultan |
| Sonrakı | Peykər Sultan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Əhər |
| Vəfat tarixi | (29 yaşında) |
| Vəfat yeri | Qəzvin |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
| Atası | I Şah Təhmasib |
| Anası | Sultan Ağa xanım |
| Həyat yoldaşı | Sultan Bədiüzzaman Mirzə |
| Dini | İslam |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | Ədəbiyyat |
| Tanınır | Natiq |
Həyatı
Pərixan Sultan 3 avqust 1548-ci ildə Əhərdə doğulmuşdur. Hələ 1558-ci ildə əmisioğlu Sultan Bədiüzzaman Mirzə ilə nişanlandırılmışıdır. Atasının ən sevdiyi qızı olub, ən yaxın məsləhətçilərindən idi. Bibisi Məhinbanu Sultandan xüsusi təlim, tərbiyə almış onun 'Naibə'lik varisi olmuşdur. Bu sayədə də çoxlu nüfuz əldə etmişdir.İsgəndər bəy Münşi, onun haqqında deyir:
 | Adlı-sanlı şahzadələrdən örpəkli Pərixan Sultan ağıl və biliyinin çoxluğuna görə başqa möhtərəm xanımlardan üstün və atasının yanında hamıdan izzətli, hörmətli, əziz olan rəy və məşvərət sahibi idi və başqaları ona həsəd aparırdı. Hətta o Təbriz əhlinin narazılığını qaldırmış, atasını onları vergilərdən azad etməyi məsləhət bilmişdir. |  |
Heydər Mirzə dövründə
Atasının ölüm ayağında qardaşlarından İsmayılın tərəfini tuturdu. Rumlu, Əfşar və Qacar tayfaları da onun tərəfində idi:
| | Pərixan Sultan və şahzadə qardaşlarının təhriki ilə anası bu işlər barədə şaha məlumat verib,Şahzadə Heydər Mirzəni öz yaradanına qarşı xain və qəddar adlandırdı, o həzrətin mübarək fikrini o şahzadədən uzaqlaşdırdı. | |
Təhmasibin ölümündən sonra İsmayıl hələ də Qəhqəhə qalasında olduğu üçün 14 may 1576-cı ildə Heydər mirzə hakimiyyəti ələ keçirdi. Təhlükəli vəziyyəti görən Pərixan xanım Heydərlə mülayim davranmağa səy göstərsə də, əslində ona plan hazırlamışdı… Heydər mirzə ona inandığı üçün qardaşı Süleyman mirzə və Pərixan Sultanın dayısı-Şamxal Sultana saraydan getməyə icazə verdi. Lakin Pərixan bilirdi ki, Heydər Mirzə və fəsad anası-Gürcü qızı Tinatin onu və qardaş, bacılarını sarayda sağ qoymayacaq. Bu səbəbdən fürsətdən istifadə edən Pərixan xanım dayısına sarayın əsas qapısının açarını verdi. Şamxal sultan çərkəzlərdən ibarət 300 nəfərlik şəxsi heyəti ilə Heydər Mirzəni öldürdü. Taxt yolu II İsmayıl üçün artıq açılmışdı. Pərixan Sultan Heydərin ölümünü istəmirdi, lakin özü də istəmədən bu ölmə şahid olmuşdu. Özünü saraya yetirsə də, artıq Heydər Mirzənin kəlləsi alınmış, iş-işdən keçmişdi. Anası-Sultanağa Sultan da qardaşı-Şamxal Sultanın bu işinə görə şillə vurmuş, onu saraydan qovmuşdu. Və bundan sonra Pərixan Sultanın dərin mənəvi böhran dövrü başlamışdı.
Qısamüddətli hakimiyyəti
İsmayılın Qəhqəhədən paytaxta gəlməsinə qədər olan müddətdə Pərixan Sultan hakimiyyəti əlinə almışdı. 23 may 1576-cı ildə İsmayılın adına xütbə oxutdurmuşdu. 4 iyun 1576-cı ilədək hələ də hakimiyyət onun əlində idi.
II İsmayıl dövründə
Yeni şah taxta çıxandan sonra Pərixan Sultanın gücündən çəkinməyə başlamışdı. Onu min bir əziyyətlə taxta çıxardan Pərixanı özünə təhdid sayırdı. Hətta İsmayıl bir dəfə belə bəhanə gətirərək demişdi:
| | Məgər dostlar başa düşmürlər ki, məmləkət işlərinə qadınların qarışması ölkə və şahlıq namusuna layiq hərəkət deyil? Məgər onlar bilmirlər ki, kişilərin bu xanədan qadınları ilə aşinalığı qəbih bir haldır? | |
Şah, çox keçmədən bütün əyanların Pərixan Sultanın sarayına girməsinə qadağa qoydu və özü də Sultanın onunla görüş istəklərinə məhdudiyyət qoymağa başladı. Az müddətdən sonra Şah, zövcəsinin də təhriki ilə anasından başqa bütün qohumlarının əsas saraya girməsinə qadağa, onların şəxsi xəzinəsinə və qulamlarına isə əl qoydu. Daha sonra təzə şah xənədanda bir yenilik edib, ata-babasından fərqlilik gətirib, bir çox qohumlarını, hətta onların övladlarını günahsız və durduq yerə öldürməyə başladı. O cümlədən Pərixan xanımın qardaşlarını, onlardan biri də Şahzadə Süleyman Mirzə idi. Həmçinin Sultanın nişanlısını və şahın öz əmisioğlu Bədiüzzaman mirzə də öldürülmüşdü. Bacısı-Gövhər Sultanın həyat yoldaşı, özünün naibi, ən əsası əmisioğlu Şahzadə İbrahim Mirzənin öldürülməsi, Gövhər Sultanın bu nailədən vəfat etməsi Pərixan Sultan üçün "həyat faciəsi" demək idi. Bu işdə isə Şahın zövcəsi Peykər Sultan ilə yanaşı anasının da rolu böyük idi. Bir dəfəsində bu edamlardan sonra Pərixan Sultan Şah'a belə demişdi:"And olsun ki, Şah, bu edam, qətillərlə nə bu xənədan (dövlət) irəli gedəcək, nədəki sən". Burada Pərixan Sultanın qardaşına "Şah"-deyə müraciət etməsi vəziyyətin kökdən dəyişdiyini, Pərixanla İsmayıl arasında yaxınlığın qalmadığını görürük. Xənədan qətilləridən çox keçmədi ki, Səfəvi xənədanının "ölüm mələyi"-II İsmayıl özü də qətlə yetirildi."Pərixan Sultan dövləti və xənədanı üçün hətta doğma qardaşlarından çox sevdiyi, ümid bəslədiyi, xəyalındakı o mərd, igid sərkərdəni, özü taxta gətirdiyi kimi də taxdan saldı".
Yenidən hakimiyyəti
Şah İsmayılın öldürülməsindən sonra Pərixan Sultan əsas hakimiyyəti əlinə almışdı:
| | Şiraz hakimi Vəli Sultan Qalxançıoğlu Zülqədər dedi: "- Atanın mirası oğula çatar. Şah Şücanı padşah edin". Əmirlər ona etiraz edərək dedilər: "- Sən vəkilüssəltənə və qızılbaşların böyüyü olmaq istəyirsən. Səkkiz aylıq uşaq necə İran padşahı ola bilər?" | |
Vəli sultan Zülqədər Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyətə gəlməyini istəmirdi və 8 aylıq oğlu Şücaəddin Məhəmmədi (dolayısı ilə Pərixan xanımı) dəstəkləyirdi . Pərixan xanım isə şahzadə Məhəmməd paytaxta gələnəcən qəyyum olacağını bildirmişdi. Pərixan xanım onun hakimiyyətini sorğulayan, qadınlığını aşağılayan bir çox kişiləri meydanda edam etdirmiş və tikə-tikə edib Qəzvin sarayının 4 bir yanına ibrətə buraxmışdır. Vəli sultanın da danışıqlarına əhəmiyyət verməyərək öz adına da sikkə basdırmışdı. Pərixan xanım ilk iş olaraq qardaşının həbs etdirdiyi önəmli şəxsləri həbsdən azad etdirdi. Lakin bu dəfə də Məhdi Ülya və Pərixan arasında problem yarandı. Belə ki, vəzir Mirzə Salman əsas gücün Pərixan xanımda olacağı barədə onu məlumatlandırmışdı. Bununla belə şahın taxta çıxması mərasimində Məhdi Ülya Pərixan Sultana təzim etmişdi. Hakimiyyəti ələ alsa da, Pərixan Sultan kədərlərə qərq olmuşdu iki qardaşının ölümünə bais olduğunu unuda bilmirdi. Bu, onun anasını da çox narahat edirdi. Qızı-Pərixan Sultan "sanki günbəgün çiçək kimi solurdu".
Ölümü
Şah Məhəmməd taxta çıxandan sonra Pərixan Sultana, dayısına, qardaşı evladına və digərlərinə toxunmayacağını desə də,12 fevral 1578-ci ildə Şamxal sultanı bir qrup əfşar tərəfindən hiylə ilə şəhərdən çıxardaraq öldürtdü. Pərixan Sultan özü bir neçə saat sonra bel bağladığı adamlardan, onu sevənlərdən biri olan Xəlil xan Əfşar tərəfindən Məhdi Ülyanın əmri ilə boğduruldu. II İsmayılın bir yaşlı oğlu Şahzadə Şücaəddin Məhəmməd də eyni gün öldürüldü. Beləliklə, Məhdi Ülya Sultan həm mərhum oğlu-Şahzadə Həsənin intiqamını aldı, həm də ona və ailəsinə təhdid olan adamları aradan götürdü və öz "hakimiyyətini" başlatdı.
Ailəsi
Anası Şamxal sultanın bacısı-Sultanağa Sultandır. Əmisioğlu Bədiüzzaman Mirzə ilə evlənmişdir. Qardaşı- Şahzadə Süleyman mirzə 1576-cı ildə öldürülmüşdür.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Royal Ark — Safavi". 2017-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-21.
- "Pərixan xanım — Encyclopedia Iranica". 2019-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-21.
- İsgəndər bəy Münşi Türkman. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi). Bakı, "Şərq-Qərb Nəşriyyat evi, 2011, səh 236
- İsgəndər bəy Münşi, səh. 237
- İsgəndər bəy Münşi, səh.356
- İsgəndər bəy Münşi, səh. 388–389
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar istirak edesiniz Perixan Sultan tam titulu Durri duret Padsahi Sahhiran Sultan Cahan ve Cahaniyan Fatime uz Zamani Perixan Sultan 3 avqust 1548 12 fevral 1578 Sefevi Sultani Sefeviler dovletinin hokmdari atasi I Tehmasib anasi bacisi Sultan Aga xanim idi Perixan SultanPerixan Sultan Tehmasib sah qizi SefeviSefevi Sultani1548 1578Sefeviler Dovletinin Naibesi1564 1576EvvelkiMehinbanu SultanSonrakiPeyker SultanSexsi melumatlarDogum tarixi 3 avqust 1548Dogum yeri EherVefat tarixi 12 fevral 1578 29 yasinda Vefat yeri QezvinFealiyyeti yaziciAtasi I Sah TehmasibAnasi Sultan Aga xanimHeyat yoldasi Sultan Bediuzzaman MirzeDini IslamElmi fealiyyetiElm sahesi EdebiyyatTaninir NatiqHeyatiPerixan Sultan 3 avqust 1548 ci ilde Eherde dogulmusdur Hele 1558 ci ilde emisioglu Sultan Bediuzzaman Mirze ile nisanlandirilmisidir Atasinin en sevdiyi qizi olub en yaxin meslehetcilerinden idi Bibisi Mehinbanu Sultandan xususi telim terbiye almis onun Naibe lik varisi olmusdur Bu sayede de coxlu nufuz elde etmisdir Isgender bey Munsi onun haqqinda deyir Adli sanli sahzadelerden orpekli Perixan Sultan agil ve biliyinin coxluguna gore basqa mohterem xanimlardan ustun ve atasinin yaninda hamidan izzetli hormetli eziz olan rey ve mesveret sahibi idi ve basqalari ona hesed aparirdi Hetta o Tebriz ehlinin naraziligini qaldirmis atasini onlari vergilerden azad etmeyi meslehet bilmisdir Heyder Mirze dovrundeAtasinin olum ayaginda qardaslarindan Ismayilin terefini tuturdu Rumlu Efsar ve Qacar tayfalari da onun terefinde idi Perixan Sultan ve sahzade qardaslarinin tehriki ile anasi bu isler barede saha melumat verib Sahzade Heyder Mirzeni oz yaradanina qarsi xain ve qeddar adlandirdi o hezretin mubarek fikrini o sahzadeden uzaqlasdirdi Tehmasibin olumunden sonra Ismayil hele de Qehqehe qalasinda oldugu ucun 14 may 1576 ci ilde Heyder mirze hakimiyyeti ele kecirdi Tehlukeli veziyyeti goren Perixan xanim Heyderle mulayim davranmaga sey gosterse de eslinde ona plan hazirlamisdi Heyder mirze ona inandigi ucun qardasi Suleyman mirze ve Perixan Sultanin dayisi Samxal Sultana saraydan getmeye icaze verdi Lakin Perixan bilirdi ki Heyder Mirze ve fesad anasi Gurcu qizi Tinatin onu ve qardas bacilarini sarayda sag qoymayacaq Bu sebebden fursetden istifade eden Perixan xanim dayisina sarayin esas qapisinin acarini verdi Samxal sultan cerkezlerden ibaret 300 neferlik sexsi heyeti ile Heyder Mirzeni oldurdu Taxt yolu II Ismayil ucun artiq acilmisdi Perixan Sultan Heyderin olumunu istemirdi lakin ozu de istemeden bu olme sahid olmusdu Ozunu saraya yetirse de artiq Heyder Mirzenin kellesi alinmis is isden kecmisdi Anasi Sultanaga Sultan da qardasi Samxal Sultanin bu isine gore sille vurmus onu saraydan qovmusdu Ve bundan sonra Perixan Sultanin derin menevi bohran dovru baslamisdi Qisamuddetli hakimiyyetiIsmayilin Qehqeheden paytaxta gelmesine qeder olan muddetde Perixan Sultan hakimiyyeti eline almisdi 23 may 1576 ci ilde Ismayilin adina xutbe oxutdurmusdu 4 iyun 1576 ci iledek hele de hakimiyyet onun elinde idi II Ismayil dovrundeYeni sah taxta cixandan sonra Perixan Sultanin gucunden cekinmeye baslamisdi Onu min bir eziyyetle taxta cixardan Perixani ozune tehdid sayirdi Hetta Ismayil bir defe bele behane getirerek demisdi Meger dostlar basa dusmurler ki memleket islerine qadinlarin qarismasi olke ve sahliq namusuna layiq hereket deyil Meger onlar bilmirler ki kisilerin bu xanedan qadinlari ile asinaligi qebih bir haldir Sah cox kecmeden butun eyanlarin Perixan Sultanin sarayina girmesine qadaga qoydu ve ozu de Sultanin onunla gorus isteklerine mehdudiyyet qoymaga basladi Az muddetden sonra Sah zovcesinin de tehriki ile anasindan basqa butun qohumlarinin esas saraya girmesine qadaga onlarin sexsi xezinesine ve qulamlarina ise el qoydu Daha sonra teze sah xenedanda bir yenilik edib ata babasindan ferqlilik getirib bir cox qohumlarini hetta onlarin ovladlarini gunahsiz ve durduq yere oldurmeye basladi O cumleden Perixan xanimin qardaslarini onlardan biri de Sahzade Suleyman Mirze idi Hemcinin Sultanin nisanlisini ve sahin oz emisioglu Bediuzzaman mirze de oldurulmusdu Bacisi Govher Sultanin heyat yoldasi ozunun naibi en esasi emisioglu Sahzade Ibrahim Mirzenin oldurulmesi Govher Sultanin bu naileden vefat etmesi Perixan Sultan ucun heyat faciesi demek idi Bu isde ise Sahin zovcesi Peyker Sultan ile yanasi anasinin da rolu boyuk idi Bir defesinde bu edamlardan sonra Perixan Sultan Sah a bele demisdi And olsun ki Sah bu edam qetillerle ne bu xenedan dovlet ireli gedecek nedeki sen Burada Perixan Sultanin qardasina Sah deye muraciet etmesi veziyyetin kokden deyisdiyini Perixanla Ismayil arasinda yaxinligin qalmadigini goruruk Xenedan qetilleriden cox kecmedi ki Sefevi xenedaninin olum meleyi II Ismayil ozu de qetle yetirildi Perixan Sultan dovleti ve xenedani ucun hetta dogma qardaslarindan cox sevdiyi umid beslediyi xeyalindaki o merd igid serkerdeni ozu taxta getirdiyi kimi de taxdan saldi Yeniden hakimiyyetiSah Ismayilin oldurulmesinden sonra Perixan Sultan esas hakimiyyeti eline almisdi Siraz hakimi Veli Sultan Qalxancioglu Zulqeder dedi Atanin mirasi ogula catar Sah Sucani padsah edin Emirler ona etiraz ederek dediler Sen vekilusseltene ve qizilbaslarin boyuyu olmaq isteyirsen Sekkiz ayliq usaq nece Iran padsahi ola biler Butun emirler ve dovlet bascilari nevvab Perixan Sultanin hokmune tabe olduqlarindan Veli Sultan nevvab Sultanin xosuna gelmekden otru dedi Seltenet islerinin icrasi Perixan Sultan terefinden heyata kecirilsin Amma Sikke qoy Sah Sucanin adina zerb edilsin Veli sultan Zulqeder Mehemmed Xudabendenin hakimiyyete gelmeyini istemirdi ve 8 ayliq oglu Sucaeddin Mehemmedi dolayisi ile Perixan xanimi destekleyirdi Perixan xanim ise sahzade Mehemmed paytaxta gelenecen qeyyum olacagini bildirmisdi Perixan xanim onun hakimiyyetini sorgulayan qadinligini asagilayan bir cox kisileri meydanda edam etdirmis ve tike tike edib Qezvin sarayinin 4 bir yanina ibrete buraxmisdir Veli sultanin da danisiqlarina ehemiyyet vermeyerek oz adina da sikke basdirmisdi Perixan xanim ilk is olaraq qardasinin hebs etdirdiyi onemli sexsleri hebsden azad etdirdi Lakin bu defe de Mehdi Ulya ve Perixan arasinda problem yarandi Bele ki vezir Mirze Salman esas gucun Perixan xanimda olacagi barede onu melumatlandirmisdi Bununla bele sahin taxta cixmasi merasiminde Mehdi Ulya Perixan Sultana tezim etmisdi Hakimiyyeti ele alsa da Perixan Sultan kederlere qerq olmusdu iki qardasinin olumune bais oldugunu unuda bilmirdi Bu onun anasini da cox narahat edirdi Qizi Perixan Sultan sanki gunbegun cicek kimi solurdu OlumuSah Mehemmed taxta cixandan sonra Perixan Sultana dayisina qardasi evladina ve digerlerine toxunmayacagini dese de 12 fevral 1578 ci ilde Samxal sultani bir qrup efsar terefinden hiyle ile seherden cixardaraq oldurtdu Perixan Sultan ozu bir nece saat sonra bel bagladigi adamlardan onu sevenlerden biri olan Xelil xan Efsar terefinden Mehdi Ulyanin emri ile bogduruldu II Ismayilin bir yasli oglu Sahzade Sucaeddin Mehemmed de eyni gun olduruldu Belelikle Mehdi Ulya Sultan hem merhum oglu Sahzade Hesenin intiqamini aldi hem de ona ve ailesine tehdid olan adamlari aradan goturdu ve oz hakimiyyetini baslatdi AilesiAnasi Samxal sultanin bacisi Sultanaga Sultandir Emisioglu Bediuzzaman Mirze ile evlenmisdir Qardasi Sahzade Suleyman mirze 1576 ci ilde oldurulmusdur IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Royal Ark Safavi 2017 07 15 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 21 Perixan xanim Encyclopedia Iranica 2019 11 17 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 21 Isgender bey Munsi Turkman Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Tarixe alemaraye Abbasi Baki Serq Qerb Nesriyyat evi 2011 seh 236 Isgender bey Munsi seh 237 Isgender bey Munsi seh 356 Isgender bey Munsi seh 388 389Hemcinin baxXarici kecidler