Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Oğuz xaqan dastanı — Türk dastanlarının Hun-Oğuz dastanları qrupundandır. Dastanın 4 ayrı əlyazma forması məlumdur. Çağatayca, Farsca və Uyğurca olan bu dastanın əlyazmaları, Oğuz boyları, Türk dili, ədəbiyyatı, folkloru, tarixi və mədəniyyəti haqqında bilgi verir. Əsas sujet xətti isə Oğuz Türklərinin atası sayılan Oğuz xanın həyatınından bəhs edir.
| Oğuz xaqan dastanı | |
|---|---|
 |
Paris əlyazması
Oğuz Xan dastanının Uyğur əlyazması ndadır. Uyğurca forması e.ə 201-126-cı illər arasında mövcud olmuş köçəri Hunlarla əlaqəlidir və Oğuz xanın bu dövləti quran Mete olduğu bildirilir. Zəki Validi Toğana görə isə dastanın kökü e.ə VII əsrdə Mərkəzi Asiyada olan Saklar və İskitlərlə bağlıdır.
Paris əlyazması 1891-ci ildə Radlov tərəfindən Kutadqu Bilik nəşrinin içində nəşr olunmuşdur.
Rza Nur Oğuznaməsi
Osmanlı-türk siyasətçi, yazar və türkoloqudur. O, Oğuz xan dastanını başqa dastanlardan hissələrlə zənginləşdirərək Oğuznamə adlı təxminən 6100 misralıq əsər yaradmışdır. Bu əsər 1928-ci ildə Qahirədə çap olunmuşdur. "Oğuz xanın duası" olaraq bilinən hissə başda olmaqla, daha sonralar Oğuz Dastanının bir hissəsi olaraq tanınmağa başlanan bəzi hissələr, Rza Nurun yazdığı və 1928-ci ildə Oğuznamədə yayınlanan mətinlərdir.
Vanq-Arat nəşri
Parisdə saxlanılan Uyğurca mətnin yeni bir forması Villi Banq Kauf və Rəşid Rəhməti tərəfindən hazırlanmış və 1932-ci ildə Almaniyada nəşr edilmişdir. Əsər 1936-cı ildə, Türkcəyə tərcümə olunaraq, İstanbulda çap edilmişdir. 1970-ci ildə Türkiyə Cumhuriyyəti Təhsil Nazirliyinin 100 Əsas Əsərlər sırasına Məhərrəm Erginin önsözü ilə, Uyğurca mətin də əlavə edilərək təkrar çap edilmişdir. Ergin bunu hazırlayarkən V.Bang və Rəşid Rəhmətinin nəşrini əsas götürmüşdür.
Zəki Validi Toğan versiyası
Zəki Validi Toğan, Fəzlullah Rəşidəddin Həmədaninin Came ət-Təvarix adlı əsərinin ikinci cildində Tarix-i Oğuzan və Türkan başlıqlı hissələri əsas götürərək 1972-ci ildə yeni bir "Oğuz Xan dastanı" nəşr etdirmişdir. Toğan, Rəşidəddinin "Came ət Təvarix" adlı əsərində olan yazılı və sözlü qaynaqlardan alınan məlumatların tarixi reallıqlara uyğunluğunu dastanda olan yaşayış forması və həyata baxış tərzinə görə dəyərləndirir.
-Tarix-i Oğuzan və Türkanda köçəri və döyüşkən Oğuz Xanın müəyyən bir yerə bağlanması və şəhər qurması çox diqqətə dəyərdir
-Tarix-i Oğuzan və Türkanda Oğuz Xan və atası arasında dini bir anlaşmazlıqdan bəhs edilir.
-Tarix-i Oğuzan və Türkanda Uyğurca Oğuz Xan və Dədə Qorqud Dastanındakı kimi qəhrəmanların igid kimi ad qazanmaları üçün vəhşi və yırtıcı heyvan öldürmə cəhdlərinə rast gəlinmir.
Tarix-i Oğuzan və Türkandakı formasıyla Oğuz Xan dastanıyla bağlı məqalə yazanlardan biri də Əbdülqadir İnandır. İnan, "Oğuz Dastanındakı İrkil Ata" adlı məqaləsində Oğuznamənin Rəşidəttin tərəfindən farsca yazılan hissəsində bəhs edilən Bilgə İrkil Xocanı incələyir. Burada İrkil Xoca Türk törə və ayinlərini ilk dəfə yaradan insandır. Əbülqazı Bahadur Xanın həm "Şəcəre-i Türk", həm də "Şəcəre-i Tərəkəmə" adlı əsərlərində İrkil Ata Türk bilgəsi olaraq anılar. Yakut Türklərində və Buryatlarda İrkil kultu bu günə kimi yaşamaqdadır. Yakut inancına görə ilk kamın adı An İrkildir.
Dastanla bağlı araşdırmalar
Dastanla bağlı Füzuli Bayat, Yaşar Çoruhlu, Nihad Sami Banarlı, Fuad Köprülü, Bahəddin Ögəl, Faruk Sümer, Özkül Çobanoğlu, Erman Artun, Rza Nur, Məhərrəm Ergin, Əbdülqadir İnan, Əfzələddin Əsgər, Cavad Heyət, Əsgərova A.M, Cəfərov N, Samət Əlizadə kimi alimlər araşdırmalar etmişdir. Bunlar arasında Bahəddin Ögəlin və Füzuli Bayatın əsərləri xüsusi fərqlənir.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2013-10-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-01-23.
- ERCĐLASUN, Ahmet Bican; “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Düşünceler”, Milli Folklor, 1991, S.11, s. 6-10.
- KAPLAN, Mehmet; “Türk Destanında Alp Tipi”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, 2004, Đstanbul, s. 13-21.
- İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler I, 1998, Ankara, sayfa 196-197; Sakaoğlu, Saim-Ali Duymaz; Oğuz Destanında Irkıl Ata, İslamiyet Öncesi Türk Destanları,2002, İstanbul, sayfa 113-114.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Oguz xaqan dastani Turk dastanlarinin Hun Oguz dastanlari qrupundandir Dastanin 4 ayri elyazma formasi melumdur Cagatayca Farsca ve Uygurca olan bu dastanin elyazmalari Oguz boylari Turk dili edebiyyati folkloru tarixi ve medeniyyeti haqqinda bilgi verir Esas sujet xetti ise Oguz Turklerinin atasi sayilan Oguz xanin heyatinindan behs edir Oguz xaqan dastaniTurkmenistan pul vahidi uzerinde Oguz Xanin tesviriParis elyazmasiOguz Xan dastaninin Uygur elyazmasi ndadir Uygurca formasi e e 201 126 ci iller arasinda movcud olmus koceri Hunlarla elaqelidir ve Oguz xanin bu dovleti quran Mete oldugu bildirilir Zeki Validi Togana gore ise dastanin koku e e VII esrde Merkezi Asiyada olan Saklar ve Iskitlerle baglidir Paris elyazmasi 1891 ci ilde Radlov terefinden Kutadqu Bilik nesrinin icinde nesr olunmusdur Rza Nur OguznamesiOsmanli turk siyasetci yazar ve turkoloqudur O Oguz xan dastanini basqa dastanlardan hisselerle zenginlesdirerek Oguzname adli texminen 6100 misraliq eser yaradmisdir Bu eser 1928 ci ilde Qahirede cap olunmusdur Oguz xanin duasi olaraq bilinen hisse basda olmaqla daha sonralar Oguz Dastaninin bir hissesi olaraq taninmaga baslanan bezi hisseler Rza Nurun yazdigi ve 1928 ci ilde Oguznamede yayinlanan metinlerdir Vanq Arat nesriParisde saxlanilan Uygurca metnin yeni bir formasi Villi Banq Kauf ve Resid Rehmeti terefinden hazirlanmis ve 1932 ci ilde Almaniyada nesr edilmisdir Eser 1936 ci ilde Turkceye tercume olunaraq Istanbulda cap edilmisdir 1970 ci ilde Turkiye Cumhuriyyeti Tehsil Nazirliyinin 100 Esas Eserler sirasina Meherrem Erginin onsozu ile Uygurca metin de elave edilerek tekrar cap edilmisdir Ergin bunu hazirlayarken V Bang ve Resid Rehmetinin nesrini esas goturmusdur Zeki Validi Togan versiyasiZeki Validi Togan Fezlullah Resideddin Hemedaninin Came et Tevarix adli eserinin ikinci cildinde Tarix i Oguzan ve Turkan basliqli hisseleri esas goturerek 1972 ci ilde yeni bir Oguz Xan dastani nesr etdirmisdir Togan Resideddinin Came et Tevarix adli eserinde olan yazili ve sozlu qaynaqlardan alinan melumatlarin tarixi realliqlara uygunlugunu dastanda olan yasayis formasi ve heyata baxis terzine gore deyerlendirir Tarix i Oguzan ve Turkanda koceri ve doyusken Oguz Xanin mueyyen bir yere baglanmasi ve seher qurmasi cox diqqete deyerdir Tarix i Oguzan ve Turkanda Oguz Xan ve atasi arasinda dini bir anlasmazliqdan behs edilir Tarix i Oguzan ve Turkanda Uygurca Oguz Xan ve Dede Qorqud Dastanindaki kimi qehremanlarin igid kimi ad qazanmalari ucun vehsi ve yirtici heyvan oldurme cehdlerine rast gelinmir Tarix i Oguzan ve Turkandaki formasiyla Oguz Xan dastaniyla bagli meqale yazanlardan biri de Ebdulqadir Inandir Inan Oguz Dastanindaki Irkil Ata adli meqalesinde Oguznamenin Residettin terefinden farsca yazilan hissesinde behs edilen Bilge Irkil Xocani inceleyir Burada Irkil Xoca Turk tore ve ayinlerini ilk defe yaradan insandir Ebulqazi Bahadur Xanin hem Secere i Turk hem de Secere i Terekeme adli eserlerinde Irkil Ata Turk bilgesi olaraq anilar Yakut Turklerinde ve Buryatlarda Irkil kultu bu gune kimi yasamaqdadir Yakut inancina gore ilk kamin adi An Irkildir Dastanla bagli arasdirmalarDastanla bagli Fuzuli Bayat Yasar Coruhlu Nihad Sami Banarli Fuad Koprulu Baheddin Ogel Faruk Sumer Ozkul Cobanoglu Erman Artun Rza Nur Meherrem Ergin Ebdulqadir Inan Efzeleddin Esger Cavad Heyet Esgerova A M Ceferov N Samet Elizade kimi alimler arasdirmalar etmisdir Bunlar arasinda Baheddin Ogelin ve Fuzuli Bayatin eserleri xususi ferqlenir Istinadlar Arxivlenmis suret PDF 2013 10 08 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 01 23 ERCĐLASUN Ahmet Bican Oguz Kagan Destani Uzerine Bazi Dusunceler Milli Folklor 1991 S 11 s 6 10 KAPLAN Mehmet Turk Destaninda Alp Tipi Turk Edebiyati Uzerine Arastirmalar 1 2004 Đstanbul s 13 21 Inan Abdulkadir Makaleler ve Incelemeler I 1998 Ankara sayfa 196 197 Sakaoglu Saim Ali Duymaz Oguz Destaninda Irkil Ata Islamiyet Oncesi Turk Destanlari 2002 Istanbul sayfa 113 114