Nyuton qanunları

Nyuton qanunları — klassiki mexanikanın qanunları olub, verilən mexaniki sistemin hərəkət tənliyini yazmağa imkan verir. 1687-ci ildə İsaak Nyutonun məşhur əsəri "" çap olunur. Burada Nyuton mexanikanın üç qanununu təsvir edir. Bu qanunlar "Nyuton aksiomu" və ya "Nyuton qanunları" kimi məşhurdur.

Klassik mexanika

${\displaystyle {\vec {F}}={\frac {\mathrm {d} }{\mathrm {d} t}}(m{\vec {v}})}$ Nyutonun ikinci qanunu

Fundamental anlayışlar · Zaman · Kütlə · Enerji · İmpuls İfadələr Nyuton mexanikası ? Bölmələri Bütöv mühit mexanikası Alimlər Qalileo Qaliley · İohan Kepler · İsaak Nyuton · Leonard Eyler · Pyer Simon Laplas · Jan Leron Dalamber · Jozef Lui Laqranj · Vilyam Hamilton · Auqusto Koşi

redaktə

Nyutonun birinci və ikinci qanununun "Riyaziyyatın prinsipləri"ndə orijinal nəşri, 2003.

Nyutonun birinci qanunu

Birinci qanun ətalət prinsipinə aiddir. Bu yalnız ətalətli sistemlərdə mövcuddur və ilk dəfə olaraq 1638-ci ildə Qalileo Qaliley tərəfindən tərtib edilmişdir: Əgər cismə heç bir qüvvə təsir etmirsə, ya sükut vəziyyətində qalır, ya da öz sürətini saxlayır.

burada, ${\displaystyle {\vec {a}}}$ — cismin təcili, ${\displaystyle {\vec {F}}}$ — cismə təsir edən qüvvə, m — cismin kütləsidir.

Və ya daha məlum formada:

• ${\displaystyle {\vec {F}}}$ = ${\displaystyle m{\vec {a}}}$ və ya ${\displaystyle {\vec {F}}\cdot t=\Delta {\vec {p}}}$, p — cismin impulsudur.

Əgər cismə bir neçə qüvvə təsir edirsə, onda Nyutonun ikinci qanunu belə yazılır:

• ${\displaystyle \sum _{i=1}^{n}{\vec {F_{i}}}=m{\vec {a}}}$ və ya ${\displaystyle t\cdot \sum _{i=1}^{n}{\vec {F_{i}}}=\Delta {\vec {p}}}$, p — cismin impulsudur.

Cismin kütləsi zamandan asılı olaraq dəyişərsə, onda Nyutonun ikinci qanununu aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: Cismin impulsunun dəyişməsi ona təsir edən qüvvəyə bərabərdir.

• ${\displaystyle {\frac {d(m{\vec {v}})}{dt}}={\vec {F}}}$

burada, ${\displaystyle m{\vec {v}}}$ — cismin impulsu, t — zaman, ${\displaystyle {\frac {d}{dt}}}$ — isə zamanın törəməsidir. Nyutonun ikinci qanunu yalnız işıq sürətindən kiçik sürətlər və ətalətli sistemlər üçün düzgündür.

a_max/a_min=F₁+F₂/F₁-F₂

Nyutonun üçüncü qanunu

Üçüncü prinsip qarşılıqlı təsirə əsaslanır: İxtiyari iki cismin qarşılıqlı təsir qüvvələri modulca bərabər, istiqamətcə əksdir.

Qüvvələr cüt-cüt yaranırlar. Lakin müxtəlif cisimlərə tətbiq olunduqlarından bir- birini tarazlaşdırmırlar. Əgər A cismi başqa bir B cisminə qüvvə ilə təsir edərsə, onda A cisminə də B cismi tərəfindən eyni qiymətdə, ancaq əks tərəfə yönəlmiş qüvvə təsir edəcək. Yəni, qüvvə əks qüvvə yaradır.

İstinadlar

1. Philosophiae naturalis principia mathematica. Bd.1: Tomus Primus, London 1726, 13 (Digitalist 2015-12-22 at the Wayback Machine) – fast ebenso in der Auflage Genf 1739, 20 (Digitalisat 2022-01-29 at the Wayback Machine): Corpus omne perseverare in statu suo quiescendi vel movendi uniformiter in directum, nisi quatenus a viribus impressis cogitur statum illum mutare.