Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jan Leron Dalamber (d. 16 noyabr 1717 – ö. 29 oktyabr 1783) — Fransa riyaziyyatçısı, mexanik və maarifçi-filosof, ensiklopediyaçı; maddi nöqtələr sisteminin hərəkətinin diferensial tənliklərini tərtib etmək qaydasını vermişdir; riyazi analiz, diferensial tənliklər nəzəriyyəsi, sıralar nəzəriyyəsi, cəbr üzrə əsərlərin müəllifidir.
| Jan Leron Dalamber | |
|---|---|
| Jean-Baptiste le Rond d'Alembert | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | (65 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| Elm sahələri | Riyaziyyat, Mexanika, Fizika, Fəlsəfə |
| Alma-mater | Paris Universiteti |
| Təhsili |
|
| Tanınmış yetirməsi | Pyer Simon Laplas |
| Üzvlüyü |
|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Dalamber Fransa akademiyasının (1754,1772-ci ildən oranın daimi katibi) üzvü, Peterburq Elmlər Akademiyasının(1764) və başqa elmi müəssisələrin əcnəbi fəxri üzvüdür. Mazarini Kollecini bitirmişdir(1735). Orada hüquq elmini öyrənirdi. Riyaziyyatla müstəqil məşğul olmuşdur. 1747-ci ildən Deni Didro ilə birlikdə “Elm, incəsənət və peşələrin ensiklopediyası”nın yaranması üzərində çalışmışdır. 1757-ci il dən “Ensiklopediyadakı” işindən uzaqlaşmış və riyazi fizika ilə məşğul olmuşdur. Dalamber ilk dəfə dinamika məsələlərini statikaya gətirərək (Dalamber prinsipi) maddi sistemin hərəkətini ifadə edən diferensial tənliyin tərtibi üçün ümumi qayda vermişdir (1743). O, bu üsuldan hidrodinamikanı əsaslandırmaq üçün istifadə etmişdir (1774). Astronomiyada planetlərin sarsınma nəzəriyyəsini, gecə-gündüz bərabərliyi və nutasiya nəzəriyyəsini əsaslandırmışdır (1747).
Fəaliyyəti
Dalamberin əsas riyazi tədqiqatları diferensial tənliklər nəzəriyyəsinə aiddir. O, simin eninə rəqslərini ifadə edən ikitərtibli xüsusi törəməli diferensial tənliyin (dalğa tənliyi) həlli üsulunu vermişdir. Dalamberin bu tədqiqatları və həmçinin L.Eyler və D.Bernulli ilə sonrakı işləri riyazi fizikanın əsasını təşkil etmişdir. Hidro dinamikada rast gəlinən xüsusi törəməli diferensial tən liyin həlli üçün Dalamber ilk dəfə elliptik tənliyə kompleks dəyişənli funksiyaları tətbiq etmişdir. Dalamberin (həmçinin Eylerin) işlərində analitik funksi yanın həqiqi və xə yali hissələrini əlaqələndirən əsas tənliklərə (sonralar Koşi–Riman tənlikləri adlandırılmışdır) rast gəlmək olar. Sabit əmsallı adi diferensial tənliklər nəzəriyyəsində, birtərtibli və ikitərtibli bu cür tənliklər sistemlərində mühüm nəticələr də Dalamberə məxsusdur. Dalamber sonsuz kiçilənlərin hesablanmasını limit teoremlərinin köməyi ilə əsaslandırmağa cəhd etmişdir, sıralar nəzəriyyəsində sıranın yığılması üçün kafi əlamət (Dalamber əlaməti) onun adını daşıyır. O, ilk dəfə olaraq cəbrdə cəbri tənliyin kökünün varlığı haqqında teoremin isbatını (tam ciddi olmayan) vermişdir. "Elmlərin mənşəyi və inkişafı oçerki” -nin də daxil olduğu “Ensiklopediya”ya proqram giriş məqaləsində (“Dis courspreliminaire I’Encyclopèdie”, 1751) D. F.Bekonun konsepsiyasına əsaslanan elmlərin klassifikasiyasını vermişdir. C. Lokkun ideyaları ruhunda sensualist idrak nəzəriyyəsi Dalamberdə təcrübədən kənara çıxan hər hansı metafiziki müddəaya skeptik münasibətlə birləşirdi. Dalamberin fəlsəfi baxışları Dalamber Didronun “Dalamberin yuxusu”, “Dalamber ilə Didronun söhbəti”, “Söhbətin davamı” trilogiyasında tənqid obyekti olmuşdur. “Ensiklopedistlər arasında ən çox musiqi duyumu olan” (R.Rollanın tərifi) Dalamber “Elmlərin mənşəyi və inkişafı oçerki” nin bir hissəsini və “Ensiklo pediya” üçün bir neçə məqaləsini musiqiyə həsr etmişdir. “Ramo prin siplərinə uyğun nəzə ri və praktiki musiqinin elementləri kitabında” (1752) J.F.Ramonun harmoniya haqqındakı təlimini populyarlaşdırmışdır (1752). Maarif estetikası üçün tipik olan musiqi baxışlarını müdafiə etmişdir; xüsusilə onun mimetik (təqlidi) təbiətini qeyd etmişdir (“Heç nəyi təsvir etməyən musiqi, sadəcə küydür”). “Musiqi sərbəstliyi haqqında” traktatda (1760) iştirakçısı olduğu buffonlar müharibəsi adlanan müharibənin – 18-ci əsrin ortalarında musiqi və opera incəsənəti ətrafında olan polemikanın nəticələrini vermişdir.
İstinadlar
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- Fransa Akademiyası (fr.). 1635.
- Hankins T. L. Jean d'Alembert: Science and the Enlightenment. 1990.
- https://books.google.de/books?id=pedJAgAAQBAJ&pg=PA276&lpg=PA276&dq=d%27alembert+%22Russian+Academy+of+Sciences%22&source=bl&ots=PgXmoZ-KfX&sig=15RdLyxJki30YmI0pbPviK4B0t0&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj7xqvUwMjXAhVSFOwKHQDkBUgQ6AEIQDAH#v=onepage&q=d'alembert%20%22Russian%20Academy%20of%20Sciences%22&f=false.
- М. Д'Аламбер (rus.). // Энциклопедический лексикон СПб: 1838. Т. 15. С. 307–308.
- Аламбер, Жан (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1890. Т. I. С. 350.
- Alembert, Jean le Rond d' (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 1. P. 539–540.
- "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.605
- Dalamber// Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). — VI cild. Bakı, 2009. — Səh.: 248-249.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Jan Leron Dalamber d 16 noyabr 1717 o 29 oktyabr 1783 Fransa riyaziyyatcisi mexanik ve maarifci filosof ensiklopediyaci maddi noqteler sisteminin hereketinin diferensial tenliklerini tertib etmek qaydasini vermisdir riyazi analiz diferensial tenlikler nezeriyyesi siralar nezeriyyesi cebr uzre eserlerin muellifidir Jan Leron DalamberJean Baptiste le Rond d AlembertDogum tarixi 16 noyabr 1717Dogum yeri Paris Fransa kralligi Vefat tarixi 29 oktyabr 1783 65 yasinda Vefat yeri Paris Fransa kralligi Defn yeri Paris katakombi d Elm saheleri Riyaziyyat Mexanika Fizika FelsefeAlma mater Paris UniversitetiTehsili Paris Universiteti Dord Millet Kolleci d 1735 Taninmis yetirmesi Pyer Simon LaplasUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1748 Fransa Akademiyasi 1754 1783 Prussiya Elmler Akademiyasi d 1746 Fransa Elmler Akademiyasi 1754 Peterburq Elmler Akademiyasi 1773 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1781 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDalamber Fransa akademiyasinin 1754 1772 ci ilden oranin daimi katibi uzvu Peterburq Elmler Akademiyasinin 1764 ve basqa elmi muessiselerin ecnebi fexri uzvudur Mazarini Kollecini bitirmisdir 1735 Orada huquq elmini oyrenirdi Riyaziyyatla musteqil mesgul olmusdur 1747 ci ilden Deni Didro ile birlikde Elm incesenet ve peselerin ensiklopediyasi nin yaranmasi uzerinde calismisdir 1757 ci il den Ensiklopediyadaki isinden uzaqlasmis ve riyazi fizika ile mesgul olmusdur Dalamber ilk defe dinamika meselelerini statikaya getirerek Dalamber prinsipi maddi sistemin hereketini ifade eden diferensial tenliyin tertibi ucun umumi qayda vermisdir 1743 O bu usuldan hidrodinamikani esaslandirmaq ucun istifade etmisdir 1774 Astronomiyada planetlerin sarsinma nezeriyyesini gece gunduz beraberliyi ve nutasiya nezeriyyesini esaslandirmisdir 1747 FealiyyetiDalamberin esas riyazi tedqiqatlari diferensial tenlikler nezeriyyesine aiddir O simin enine reqslerini ifade eden ikitertibli xususi toremeli diferensial tenliyin dalga tenliyi helli usulunu vermisdir Dalamberin bu tedqiqatlari ve hemcinin L Eyler ve D Bernulli ile sonraki isleri riyazi fizikanin esasini teskil etmisdir Hidro dinamikada rast gelinen xususi toremeli diferensial ten liyin helli ucun Dalamber ilk defe elliptik tenliye kompleks deyisenli funksiyalari tetbiq etmisdir Dalamberin hemcinin Eylerin islerinde analitik funksi yanin heqiqi ve xe yali hisselerini elaqelendiren esas tenliklere sonralar Kosi Riman tenlikleri adlandirilmisdir rast gelmek olar Sabit emsalli adi diferensial tenlikler nezeriyyesinde birtertibli ve ikitertibli bu cur tenlikler sistemlerinde muhum neticeler de Dalambere mexsusdur Dalamber sonsuz kicilenlerin hesablanmasini limit teoremlerinin komeyi ile esaslandirmaga cehd etmisdir siralar nezeriyyesinde siranin yigilmasi ucun kafi elamet Dalamber elameti onun adini dasiyir O ilk defe olaraq cebrde cebri tenliyin kokunun varligi haqqinda teoremin isbatini tam ciddi olmayan vermisdir Elmlerin menseyi ve inkisafi ocerki nin de daxil oldugu Ensiklopediya ya proqram giris meqalesinde Dis courspreliminaire I Encyclopedie 1751 D F Bekonun konsepsiyasina esaslanan elmlerin klassifikasiyasini vermisdir C Lokkun ideyalari ruhunda sensualist idrak nezeriyyesi Dalamberde tecrubeden kenara cixan her hansi metafiziki muddeaya skeptik munasibetle birlesirdi Dalamberin felsefi baxislari Dalamber Didronun Dalamberin yuxusu Dalamber ile Didronun sohbeti Sohbetin davami trilogiyasinda tenqid obyekti olmusdur Ensiklopedistler arasinda en cox musiqi duyumu olan R Rollanin terifi Dalamber Elmlerin menseyi ve inkisafi ocerki nin bir hissesini ve Ensiklo pediya ucun bir nece meqalesini musiqiye hesr etmisdir Ramo prin siplerine uygun neze ri ve praktiki musiqinin elementleri kitabinda 1752 J F Ramonun harmoniya haqqindaki telimini populyarlasdirmisdir 1752 Maarif estetikasi ucun tipik olan musiqi baxislarini mudafie etmisdir xususile onun mimetik teqlidi tebietini qeyd etmisdir Hec neyi tesvir etmeyen musiqi sadece kuydur Musiqi serbestliyi haqqinda traktatda 1760 istirakcisi oldugu buffonlar muharibesi adlanan muharibenin 18 ci esrin ortalarinda musiqi ve opera inceseneti etrafinda olan polemikanin neticelerini vermisdir IstinadlarMaktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 Fransa Akademiyasi fr 1635 Hankins T L Jean d Alembert Science and the Enlightenment 1990 https books google de books id pedJAgAAQBAJ amp pg PA276 amp lpg PA276 amp dq d 27alembert 22Russian Academy of Sciences 22 amp source bl amp ots PgXmoZ KfX amp sig 15RdLyxJki30YmI0pbPviK4B0t0 amp hl en amp sa X amp ved 0ahUKEwj7xqvUwMjXAhVSFOwKHQDkBUgQ6AEIQDAH v onepage amp q d alembert 20 22Russian 20Academy 20of 20Sciences 22 amp f false M D Alamber rus Enciklopedicheskij leksikonSPb 1838 T 15 S 307 308 Alamber Zhan rus Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij SPb Brokgauz Efron 1890 T I S 350 Alembert Jean le Rond d ing Encyclopaedia Britannica a dictionary of arts sciences literature and general information H Chisholm 11 New York Cambridge England University Press 1911 Vol 1 P 539 540 Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 605 Dalamber Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde VI cild Baki 2009 Seh 248 249 Hemcinin baxDeizmXarici kecidler