Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Naukan yupikləri – Rusiya Federasiyasına tabe olan Çukotka Muxtar Dairəsində Naukan (Посёлок Наукан) ilə Dejnyov (Посёлок Дежнёв) adlı iki kənddə yaşayan və nəsli tükənmək üzrə olan Yupik qolundan bir eskimos xalqıdır.
 | |||
| Çukotka Muxtar Dairəsində Yupik eskimos coğrafiyası 6 – Çukça rayonu (Чукотский район) və Lavrentiya (Лаврентия; eskimosca Ӄышы) qəsəbəsi. Rayonun şimal-şərqindəki uzantı Naukan kəndidir 4 – Provideniya rayonu (Провиденский район) və Provideniya (Провидения ) qəsəbəsi. Bu rayonun sahillərində Sirenik yupikləri ilə Sibir (Çaplino) yupikləri tapılar. | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Qohum xalqlar | |||
| Sibir yupikləri , Sirenik yupikləri , Alyaska yupikləri, İnyupiklər |
Təsnifatı
- Aleut xalqı
- Eskimoslar
- Sirenik eskimosları¹
- Sirenik yupikləri¹
- Əsl Yupik xalqları
- Sibir yupikləri
- Naukan yupikləri
- Alyaska yupikləri
- Nunivak çupikləri
- Supiklər
- İnyupiklər
- İnuitlər və ya Kanada inuitləri
Tarixi
Naukan yupikləri Rusiya ərazisində olan eyni adlı kənddə yaşayırlar. Naukan kəndi 1958-ci ildə köçürülmüşdür.Kənd köçürülənə qədər Avrasiyanın ən şərq nöqtədə yerləşən kəndi idi. Naukan kəndi təxminən 14-cü əsrdə salınmışdır. 1958-ci ildə köçürmədən əvvəl təxminən 400 nəfərin yaşadığı kiçik bir kənd idi. ABŞ və SSRİ arasında ola biləcək bir döyüş təhlükəsinə görə strateji mövqedə olan kəndin 1954-cü ildə köçürülməsi müzakirə edilirdi. Rəsmi olaraq 20 noyabr 1958-ci ildə Çukça rayonu soveti tərəfindən kəndin köçürülməsinə və ən əsası Naukan yupiklərinin köçünə qərar verildi. Köç etdirilən Naukan ailələri, Çukotka Muxtar Dairəsinin müxtəlif istiqamətlərinə, Uelen (Уэлен), Lavrentiya (Лаврентия), Lorino (Лорино) kənd və qəsəbələrinə yerləşdirilirdilər. Bu gün, Novoye Çaplino (Новое Чаплино), Sireniki (Сиреники) və Uelkal (Уэлькаль) qəsəbələrində də Naukan yupiyi vardır. Bu evakuasiya və köç, Naukan yupiklərinin mədəniyyətlərinin yox olması prosesini sürətləndirmişdir.
Dil
2005-ci ildə aparılan hesablamalara görə bu dil cəmi 50 tərəfindən istifadə edilir.
İctimai həyat
Qarqi
(Qarqi) İnyupikcə; Çupikcə qaygiq Sibirdə eskimoslar xalqları arasında yalnız Naukan yupikləri tərəfindən istifadə edilən daxma formalı yaşayış yeri.Alyaskada İnyupiklər ilə Yupiklərin tikdiyi formadan istifadə edilir.Qarqilər yalnız kişilər tərəfindən istifadə edilir.
Ovçuluq və yığıcılıq
Bütün eskimos xalqları kimi Naukan yupikləri də ovçu və yığıcıdır. Bu ovçu və yığıcılığın izləri ay adlarında aşkar şəkildə görünür:
- Yanvar ayı üçün Nayyughaghhsiq ('suitilərin ağ görünüşlü olduqları ay'),
- İyun ayı üçün Kigyughvik (əvəlik yığma ayı')
Naukan yupikləri dəniz məməliləri arasında daha çox morj, suiti, ağ ayı ovlayırlar. Çukçalardan şimal maralını əhiləşdirməyi öyrənmişlər.Qütb tülküsüdə ovlanan heyvalar arasında yer alır.
Xarici keçidlər
- www.kunstkamera.ru Поселок Наукан 2009-02-28 at the Wayback Machine (Naukan kəndinin şəkilləri)
İstinadlar
- Rusça Vikipedinin Наукан Arxivləşdirilib 2011-08-28 at the Wayback Machine maddesi
- Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 2011-06-07 at the Wayback Machine, Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161
- "Qasgimi : In the Qasgi (Yupiklərdə)". 2010-09-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-09.
- "Sodhouse (Qaygiq)(Çupiklərdə)". 2011-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-09.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Naukan yupikleri Rusiya Federasiyasina tabe olan Cukotka Muxtar Dairesinde Naukan Posyolok Naukan ile Dejnyov Posyolok Dezhnyov adli iki kendde yasayan ve nesli tukenmek uzre olan Yupik qolundan bir eskimos xalqidir Naukan yupikleri Cukotka Muxtar Dairesinde Yupik eskimos cografiyasi 6 Cukca rayonu Chukotskij rajon ve Lavrentiya Lavrentiya eskimosca Ӄyshy qesebesi Rayonun simal serqindeki uzanti Naukan kendidir 4 Provideniya rayonu Providenskij rajon ve Provideniya Provideniya qesebesi Bu rayonun sahillerinde Sirenik yupikleri ile Sibir Caplino yupikleri tapilar Yasadigi erazilerRusiya Cukotka Muxtar Dairesi Dilirus diliDiniPravoslavliq SamanizmQohum xalqlarSibir yupikleri Sirenik yupikleri Alyaska yupikleri InyupiklerTesnifatiAleut xalqi Eskimoslar Sirenik eskimoslari Yupik xalqlari Sirenik yupikleri Esl Yupik xalqlari Sibir yupikleri Naukan yupikleri Alyaska yupikleri Nunivak cupikleri Supikler Inyupikler Inuitler ve ya Kanada inuitleriTarixiSimal maralina qosulmus xizek Arxangelsk vilayeti 1890 1900 Naukan yupikleri Rusiya erazisinde olan eyni adli kendde yasayirlar Naukan kendi 1958 ci ilde kocurulmusdur Kend kocurulene qeder Avrasiyanin en serq noqtede yerlesen kendi idi Naukan kendi texminen 14 cu esrde salinmisdir 1958 ci ilde kocurmeden evvel texminen 400 neferin yasadigi kicik bir kend idi ABS ve SSRI arasinda ola bilecek bir doyus tehlukesine gore strateji movqede olan kendin 1954 cu ilde kocurulmesi muzakire edilirdi Resmi olaraq 20 noyabr 1958 ci ilde Cukca rayonu soveti terefinden kendin kocurulmesine ve en esasi Naukan yupiklerinin kocune qerar verildi Koc etdirilen Naukan aileleri Cukotka Muxtar Dairesinin muxtelif istiqametlerine Uelen Uelen Lavrentiya Lavrentiya Lorino Lorino kend ve qesebelerine yerlesdirilirdiler Bu gun Novoye Caplino Novoe Chaplino Sireniki Sireniki ve Uelkal Uelkal qesebelerinde de Naukan yupiyi vardir Bu evakuasiya ve koc Naukan yupiklerinin medeniyyetlerinin yox olmasi prosesini suretlendirmisdir DilEsas meqale 2005 ci ilde aparilan hesablamalara gore bu dil cemi 50 terefinden istifade edilir Ictimai heyatQarqi Qarqi Inyupikce Cupikce qaygiq Sibirde eskimoslar xalqlari arasinda yalniz Naukan yupikleri terefinden istifade edilen daxma formali yasayis yeri Alyaskada Inyupikler ile Yupiklerin tikdiyi formadan istifade edilir Qarqiler yalniz kisiler terefinden istifade edilir Ovculuq ve yigiciliqMorj Somateria mollissima AyveqErkek Amaghullek ve disi Amaghullek ordekler Butun eskimos xalqlari kimi Naukan yupikleri de ovcu ve yigicidir Bu ovcu ve yigiciligin izleri ay adlarinda askar sekilde gorunur Yanvar ayi ucun Nayyughaghhsiq suitilerin ag gorunuslu olduqlari ay Iyun ayi ucun Kigyughvik evelik yigma ayi Naukan yupikleri deniz memelileri arasinda daha cox morj suiti ag ayi ovlayirlar Cukcalardan simal maralini ehilesdirmeyi oyrenmisler Qutb tulkusude ovlanan heyvalar arasinda yer alir Xarici kecidlerwww kunstkamera ru Poselok Naukan 2009 02 28 at the Wayback Machine Naukan kendinin sekilleri IstinadlarRusca Vikipedinin Naukan Arxivlesdirilib 2011 08 28 at the Wayback Machine maddesi Steven A Jacobson 2005 History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 2011 06 07 at the Wayback Machine Etudes Inuit Studies 29 1 2 149 161 Qasgimi In the Qasgi Yupiklerde 2010 09 02 tarixinde Istifade tarixi 2011 08 09 Sodhouse Qaygiq Cupiklerde 2011 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2011 08 09