Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Narınqala və ya İçqala — Dərbənd qalasının mərkəzini təşkil edən islamdan əvvəlki dövrə aid qədim qəsrdir. Sasanilər imperiyasının Kaspi qapısını bağlayan qoşa qala divarları vasitəsilə Xəzər dənizi ilə əlaqələndirilmişdir. Abidə UNESCO Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.
| Narın-Qala | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Şəhər | Dərbənd |
| Yerləşir | Dərbənd |
| Aidiyyatı | Qafqaz Albaniyası Sasanilər imperiyası |
| Tikilmə tarixi | VIII başanılıb ya XI əsrdə tamamlanıb |
| Üslubu | Alban memarlığı Sasani memarlığı |
| Material | Əhəng daşı |
| Rəsmi adı: Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | iii, iv |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 1070 |
| Dövlət | Rusiya |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 0510052000 |
| Mühafizə dərəcəsi | Federal |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Etimologiya
Qalanın adının mümkün tərcümələrindən biri "Günəşli qala" kimi qeyd edilir. Digər məlumata görə, qala Sasani şahının qızının şərəfinə "Narın" – "incə", "gözəl" adlandırılmışdır.
Tarixi
Dərbənd, Böyük Qafqaz dağlarının Xəzər dənizinə yaxınlaşaraq 3 km-lik ensiz düzən formalaşdırdığı Böyük Qafqaz keçidinin ən zəif müdafiə olunan ərazisində yerləşir. Dərbənd qalası Cənubi Qafqaz (xüsusilə Qafqaz Albaniyası) və Ön Asiya xalqlarınıköçəri türk xalqlarının hücumlarından qoruyan nəhəng müdafiə sisteminin bir hissəsidir. Müdafiə sisteminə Narınqala ilə yanaşı Dərbənd qala divarları, Dağ barısı, Gilgilçay səddi, Beşbarmaq səddi və Çıraqqala da daxildir.
Qərb tərəfdən Dərbənd divarları Narınqala qəsrinə birləşir, qəsrin inşa edilməsinə kimi, həmin hündür təpə ərazisində düşmənin yaxınlaşmasını bildirən tonqallar qalanırdı.
Dərbənd qalasının inşasına VI əsrdə Sasani şahı I Xosrov Ənuşirəvanın göstərişi ilə Calqan vadisində başlanılmışdır. 735-ci ildə Dərbənd və Narınqala Ərəb Xilafətinin Dağıstanda hərbi-inzibati mərkəzinə çevrilməklə, həm də İslamın bu ərazilərdə yayılma mənbəyi olmuşdur.
Orta əsrlərdə Dərbənd ərazisi Dərbənd əmirliyinin, Şirvanşahlar dövlətinin və Səfəvilər imperiyasının tərkibinə daxil olmuşdur. Rusiyanın Xəzəryanı bölgələrə hərbi yürüşü (1722–1723) zamanı Dərbənd qalası ələ keçirilərək müvəqqəti olaraq Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılmışdır. Hazırda yerli əhəmiyyətli abidə hesab edilən xan sarayına gələn I Pyotr şəhər bəyləri tərəfindən qarşılanaraq ona üzərinə İran parçası (hazırda Sankt-Peterburqdakı Kunstkamerada saxlanılır) atılmış gümüş tabaq içində şəhər qalasının açarı təqdim edilmiş və deyilmişdir:
 | Dərbənd şəhərinin əsası Makedoniyalı İskəndər tərəfindən qoyulmuşdur, ona görə də, böyül monarxın saldırdığı şəhərin böyüklükdə ondan geri qalmayan başqa bir monarxa təslim edilməsindən daha ədalətli və doğru iş yoxdur. |  |
Lakin qısa müddət sonra Dərbənd yenidən Səfəvilər dövlətinin tərkibinə qatılmışdır. 1747-ci ildə Dərbəndə Məhəmmədhəsən xan tərəfindən Dərbənd xanlığının əsası qoyulmuşdur. Xanlıq 1806-cı ildə general-anşef Valerian Zubovun rəhbərlik etdiyi Rusiya ordusu tərəfindən işğal edilərək imperiyanın tərkibinə qatılmışdır. Bundan sonra Narınqalada Zubovun hərbi qərargahı yerləşdirilmişdir.
Narınqala ərazisində hələ də arxeoloji qazıntı işləri aparılmaqdadır. Dərbənd qalası və Narınqala UNESCO Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.
Təsviri
Narınqala qəsri dənizə yaxın təpə üzərində yerləşir. Sahilboyu yolu qərbdən qəsrə birləşən, şərqdən isə dənizin dərinliklərinə gedən qoşa qala divarları ilə müdafiə olunur. Qala divarları sahilə su keçməsinə imkan verərək, qapalı liman formalaşdırır. 350–450 metr boyunca uzanmış ikiqat şəhər divarları içində orta əsrlər Dərbənd şəhəri yerləşirdi. Qəsrdən qərbə doğru 40 km boyunca uzanan Dağ barısı adlı qala divarları isə dağ keçidləri və dolamalarını qoruyurdu. Yaşına baxmayaraq, Dərbənd qalası yüz illər ərzində mühüm müdafiə rolunu oynamışdır. Yeni sahibləri daima qalanı yenidən inşa etmiş və möhkəmləndirmişlər ki, bunun da sayəsində Dərbəndin tarixini ilbəil izləmək mümkündür.
Qeyri-düzgün formaya malik qəsr 4.5 hektar sahəyə malikdir. Qəsr 180 metr enə və 280 metr uzunluğa malikdir; qəsr divarları bir-birindən 20–30 metr aralıda yerləşən kiçik qüllələrlə möhkəmlənmişdir; qəsrin cənub-qərbində silah qülləsi yerləşir. Bundan əlavə qəsri üç tərəfdən əhatə edən dik dağ yamacları da əlavə müdafiə rolunu yerinə yetirir.
Qəsrin daxilində vaxtilə burdakı bütün binaları su ilə təmin etmiş saxsı borularla çəkilmiş sus sistemi, hamam və xan sarayının xarabalıqları (təntənəli giriş portalı və divar qalıqları) dövrümüzə çatmışdır. Qəsr ərazisində vaxtilə IV–V əsrlərə aid erkən xristian məbədinin (Rusiya Federasiyası ərazisində bilinən ən qədim xristian məbədi) olması haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Bəzi tədqiqatçılar qəsrdəki xaç-günbəz formalı tikilini su anbarı hesab edirlər; digərləri isə aşağıda su ötürücüsünün olmaması, tikilinin tamamilə yerüstündə olması (su anbarları adətən tamamilə yer altında və ya yarım yer altında inşa edilirdi), formasının su anbarı üçün rahat olmaması (Dərbənddə su anbarları adətən düzbucaq və ya kvadrat formaya malikdir) və tikilinin işığa doğru istiqamətlənmiş olmasını əsas gətirərək onu xristian məbədi hesab edirlər. Qəsrin hər divarında üç qapı yerləşir ki, onlardan da ən qədimi Orta qapıdır.
3 metr qalınlığa malik xarici divarlar isə perimetr boyunca qəsrin divarlarını əhatə edirlər.
-
![image]()
Narın qapı -
![image]()
Bayat qapısı -
![image]()
Dağ qapısı -
![image]()
Daş qapı -
![image]()
Qırxlar qapısı -
![image]()
Dübari qapı -
![image]()
Orta qapı -
![image]()
Carçı qapısı
İstinadlar
- . tarix.gov.az. 2018-05-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 avqust 2018.
- Хан-Магомедов, Селим. Дербент. Государственное издательство литературы по строительству, архитектуре и строительным материалам. 1958. 134. 2022-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- Микаилов, Шихабудин. Дагестан в фотографиях. Мгновения истории. Эпоха. 2012. 464. ISBN . 2022-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- Лебедева, И. 100 самых красивых мест России. Москва: Эксмо. 2013. ISBN . 2022-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 14 avqust 2018.
- "Крепость Нарын-Кала". OZON.travel (rus). www.ozon.travel. 2020-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 13 avqust 2018.
- Тревер, Камилла Васильевна. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании: IV в. до н.э.- VII в. н.э. Москва-Ленинград: АН СССР. 1959. 419. 2022-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- Потто, Василий. Кавказская война. В 5 томах. От древнейших времен до Ермолова (Т. 1.). Центрполиграф. 2006. 528. ISBN . 2022-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- Шишов, Алексей. Орден Святого Георгия. Всё о самой почетной награде Российской Империи. Москва: Яуза, Эксмо. 2013. 227. ISBN . 2022-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- "Новая эра старого Дербента" (21 июля (№ 154)). Московский комсомолец. 2014. 2022-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- Проценко, Николай. Очень почтенный юбиляр (№ 1—2). Эксперт Юг. 2014. 50–52. 2022-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- Алексеев Ю. В., Сомов Г.Ю. Объекты культурного наследия. Том 1 и 2. Учебник. Проспект. 2015. 662. ISBN . 2022-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-08-14.
- "Крепость Нарын-Кала". OZON.travel (rus). www.ozon.travel. 2020-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-05.
Ədəbiyyat
- Кудрявцев А. А. Древний Дербент. Монография. М.: Наука, 1982.
- Кудрявцев А. А. Великий город на Каспии. Дербент в эпоху феодализма. Монография. Махачкала: Дагкнигоиздат, 1982.
- Кудрявцев А. А. Дербенту — 5000 лет. Монография. М., 1989.
- Кудрявцев А. А. Феодальный Дербент. Монография. М., 1993.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Narinqala ve ya Icqala Derbend qalasinin merkezini teskil eden islamdan evvelki dovre aid qedim qesrdir Sasaniler imperiyasinin Kaspi qapisini baglayan qosa qala divarlari vasitesile Xezer denizi ile elaqelendirilmisdir Abide UNESCO Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir Narin Qala42 03 10 sm e 48 16 26 s u Olke RusiyaSeher DerbendYerlesir DerbendAidiyyati Qafqaz Albaniyasi Sasaniler imperiyasiTikilme tarixi VIII basanilib ya XI esrde tamamlanibUslubu Alban memarligi Sasani memarligiMaterial Eheng dasiUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Citadel Ancient City and Fortress Buildings of DerbentTipiMedeniKriteriyaiii ivTeyin edilib2003Istinad nom 1070DovletRusiyaRegionAvropaIstinad nom 0510052000Muhafize derecesiFederalDerbend qalasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarEtimologiyaQalanin adinin mumkun tercumelerinden biri Gunesli qala kimi qeyd edilir Diger melumata gore qala Sasani sahinin qizinin serefine Narin ince gozel adlandirilmisdir TarixiDerbend Boyuk Qafqaz daglarinin Xezer denizine yaxinlasaraq 3 km lik ensiz duzen formalasdirdigi Boyuk Qafqaz kecidinin en zeif mudafie olunan erazisinde yerlesir Derbend qalasi Cenubi Qafqaz xususile Qafqaz Albaniyasi ve On Asiya xalqlarinikoceri turk xalqlarinin hucumlarindan qoruyan neheng mudafie sisteminin bir hissesidir Mudafie sistemine Narinqala ile yanasi Derbend qala divarlari Dag barisi Gilgilcay seddi Besbarmaq seddi ve Ciraqqala da daxildir Qerb terefden Derbend divarlari Narinqala qesrine birlesir qesrin insa edilmesine kimi hemin hundur tepe erazisinde dusmenin yaxinlasmasini bildiren tonqallar qalanirdi Derbend qalasinin insasina VI esrde Sasani sahi I Xosrov Enusirevanin gosterisi ile Calqan vadisinde baslanilmisdir 735 ci ilde Derbend ve Narinqala Ereb Xilafetinin Dagistanda herbi inzibati merkezine cevrilmekle hem de Islamin bu erazilerde yayilma menbeyi olmusdur Orta esrlerde Derbend erazisi Derbend emirliyinin Sirvansahlar dovletinin ve Sefeviler imperiyasinin terkibine daxil olmusdur Rusiyanin Xezeryani bolgelere herbi yurusu 1722 1723 zamani Derbend qalasi ele kecirilerek muveqqeti olaraq Rusiya imperiyasinin terkibine qatilmisdir Hazirda yerli ehemiyyetli abide hesab edilen xan sarayina gelen I Pyotr seher beyleri terefinden qarsilanaraq ona uzerine Iran parcasi hazirda Sankt Peterburqdaki Kunstkamerada saxlanilir atilmis gumus tabaq icinde seher qalasinin acari teqdim edilmis ve deyilmisdir Derbend seherinin esasi Makedoniyali Iskender terefinden qoyulmusdur ona gore de boyul monarxin saldirdigi seherin boyuklukde ondan geri qalmayan basqa bir monarxa teslim edilmesinden daha edaletli ve dogru is yoxdur Lakin qisa muddet sonra Derbend yeniden Sefeviler dovletinin terkibine qatilmisdir 1747 ci ilde Derbende Mehemmedhesen xan terefinden Derbend xanliginin esasi qoyulmusdur Xanliq 1806 ci ilde general ansef Valerian Zubovun rehberlik etdiyi Rusiya ordusu terefinden isgal edilerek imperiyanin terkibine qatilmisdir Bundan sonra Narinqalada Zubovun herbi qerargahi yerlesdirilmisdir Narinqala erazisinde hele de arxeoloji qazinti isleri aparilmaqdadir Derbend qalasi ve Narinqala UNESCO Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir TesviriNarinqala qesri denize yaxin tepe uzerinde yerlesir Sahilboyu yolu qerbden qesre birlesen serqden ise denizin derinliklerine geden qosa qala divarlari ile mudafie olunur Qala divarlari sahile su kecmesine imkan vererek qapali liman formalasdirir 350 450 metr boyunca uzanmis ikiqat seher divarlari icinde orta esrler Derbend seheri yerlesirdi Qesrden qerbe dogru 40 km boyunca uzanan Dag barisi adli qala divarlari ise dag kecidleri ve dolamalarini qoruyurdu Yasina baxmayaraq Derbend qalasi yuz iller erzinde muhum mudafie rolunu oynamisdir Yeni sahibleri daima qalani yeniden insa etmis ve mohkemlendirmisler ki bunun da sayesinde Derbendin tarixini ilbeil izlemek mumkundur Qeyri duzgun formaya malik qesr 4 5 hektar saheye malikdir Qesr 180 metr ene ve 280 metr uzunluga malikdir qesr divarlari bir birinden 20 30 metr aralida yerlesen kicik qullelerle mohkemlenmisdir qesrin cenub qerbinde silah qullesi yerlesir Bundan elave qesri uc terefden ehate eden dik dag yamaclari da elave mudafie rolunu yerine yetirir Qesrin daxilinde vaxtile burdaki butun binalari su ile temin etmis saxsi borularla cekilmis sus sistemi hamam ve xan sarayinin xarabaliqlari tenteneli giris portali ve divar qaliqlari dovrumuze catmisdir Qesr erazisinde vaxtile IV V esrlere aid erken xristian mebedinin Rusiya Federasiyasi erazisinde bilinen en qedim xristian mebedi olmasi haqqinda muxtelif fikirler vardir Bezi tedqiqatcilar qesrdeki xac gunbez formali tikilini su anbari hesab edirler digerleri ise asagida su oturucusunun olmamasi tikilinin tamamile yerustunde olmasi su anbarlari adeten tamamile yer altinda ve ya yarim yer altinda insa edilirdi formasinin su anbari ucun rahat olmamasi Derbendde su anbarlari adeten duzbucaq ve ya kvadrat formaya malikdir ve tikilinin isiga dogru istiqametlenmis olmasini esas getirerek onu xristian mebedi hesab edirler Qesrin her divarinda uc qapi yerlesir ki onlardan da en qedimi Orta qapidir 3 metr qalinliga malik xarici divarlar ise perimetr boyunca qesrin divarlarini ehate edirler Narin qapi Bayat qapisi Dag qapisi Das qapi Qirxlar qapisi Dubari qapi Orta qapi Carci qapisiIstinadlar tarix gov az 2018 05 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 avqust 2018 Han Magomedov Selim Derbent Gosudarstvennoe izdatelstvo literatury po stroitelstvu arhitekture i stroitelnym materialam 1958 134 2022 05 19 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Mikailov Shihabudin Dagestan v fotografiyah Mgnoveniya istorii Epoha 2012 464 ISBN 9785457879478 2022 05 19 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Lebedeva I 100 samyh krasivyh mest Rossii Moskva Eksmo 2013 ISBN 5457545768 2022 09 01 tarixinde Istifade tarixi 14 avqust 2018 Krepost Naryn Kala OZON travel rus www ozon travel 2020 06 23 tarixinde Istifade tarixi 13 avqust 2018 Trever Kamilla Vasilevna Ocherki po istorii i kulture Kavkazskoj Albanii IV v do n e VII v n e Moskva Leningrad AN SSSR 1959 419 2022 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Potto Vasilij Kavkazskaya vojna V 5 tomah Ot drevnejshih vremen do Ermolova T 1 Centrpoligraf 2006 528 ISBN 5 9524 2105 9 2022 05 19 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Shishov Aleksej Orden Svyatogo Georgiya Vsyo o samoj pochetnoj nagrade Rossijskoj Imperii Moskva Yauza Eksmo 2013 227 ISBN 9785457595934 2022 05 19 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Novaya era starogo Derbenta 21 iyulya 154 Moskovskij komsomolec 2014 2022 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Procenko Nikolaj Ochen pochtennyj yubilyar 1 2 Ekspert Yug 2014 50 52 2022 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Alekseev Yu V Somov G Yu Obekty kulturnogo naslediya Tom 1 i 2 Uchebnik Prospekt 2015 662 ISBN 9785392197484 2022 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2018 08 14 Krepost Naryn Kala OZON travel rus www ozon travel 2020 06 23 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 05 EdebiyyatKudryavcev A A Drevnij Derbent Monografiya M Nauka 1982 Kudryavcev A A Velikij gorod na Kaspii Derbent v epohu feodalizma Monografiya Mahachkala Dagknigoizdat 1982 Kudryavcev A A Derbentu 5000 let Monografiya M 1989 Kudryavcev A A Feodalnyj Derbent Monografiya M 1993