Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nahuatl dili — Meksikanın yerli xalqları arasında danışılan qədim və zəngin bir dil. Əsasən Azteklər tərəfindən istifadə edilən bu dil, Aztek İmperiyasının rəsmi dili olmuş və o dövrdə geniş coğrafiyada yayılmışdır. Nahuatl, Uto-Aztek dil ailəsinə aiddir və bu ailəyə daxil olan digər dillər kimi xüsusi fonologiya, qrammatik quruluş və zəngin bir lüğətə malikdir.
| Nahuatl dili | |
|---|---|
 | |
| Orijinal adı | Nawatlahtolli nawatl mexkatl |
| Ölkələr | |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | ацт 075 |
| ISO 639-5 | nah |
| IETF | nah |
| Glottolog | azte1234 |
 Bu dildə olan Vikipediya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Nahuatl dilinin tarixi və coğrafi yayılması
Nahuatl, əsrlər boyu Meksika ərazisində yayılmış və İspaniyanın XVI əsrdə bu bölgəni işğal etməsinə qədər əsas yerli dildən biri olmuşdur. İspan müstəmləkəsi dövründə də Nahuatl, İspanlar və yerli əhali arasında əlaqəni qorumaq üçün bir ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edilmişdir. Hətta bu dövrdə Nahuatl ilə İspan dili arasında müəyyən dərəcədə söz alış-verişi də baş vermişdir. Hal-hazırda Nahuatl əsasən Meksikanın mərkəzi və cənub bölgələrində danışılır. Əsas danışıcı icmalar Puebla, Veracruz, Hidalqo, San Luis Potosi və Querrero əyalətlərində yerləşir. Müasir dövrdə Nahuatl dialektlərə bölünmüşdür və bu dialektlər arasında fərqlər mövcuddur.
Nahuatl dilinin xüsusiyyətləri
1. Fonologiya: Nahuatl dilinin səs sistemi unikal xüsusiyyətlərə malikdir. Xüsusilə "tl" (tlə) kimi səslər, bu dilin səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biridir və digər dillərdə nadir hallarda rast gəlinir. 2. Aqqlütinativ qrammatika: Nahuatl aqqlütinativ bir dildir, yəni sözlərin mənasını dəyişdirmək və ya genişləndirmək üçün köklərə müxtəlif şəkilçilər əlavə edilir. Bu struktur sayəsində bir çox mənanı ifadə etmək üçün mürəkkəb və uzun sözlər yaradıla bilir. 3. Söz Hazırlama və İnkişaf: Nahuatl dilində leksik zənginlik və mənalı ifadələr yaratmaq üçün mürəkkəb söz birləşmələrindən istifadə olunur. Məsələn, "nahualli" sözü "gizli gücə malik insan" mənasında istifadə edilir və Nahuatl dilində gizli güc, sehr və inanclarla bağlı ifadələrin dərinliyini göstərir. 4. Yazılı Qrafika: Nahuatl dilində İspan istilasından əvvəl yazılı bir sistem mövcud deyildi; lakin piktoqramlar və digər qrafik təsvirlər vasitəsilə dilin yazılı təzahürləri saxlanılırdı. İspanlar gəlişindən sonra Nahuatl üçün Latın əlifbası istifadə olunmağa başlandı və beləliklə dil yazılı şəkildə qeyd olundu.
Nahuatl dilinin müasir vəziyyəti
Nahuatl dili bu gün də Meksikada danışılmağa davam etsə də, dilin davamlılığı və qorunması problemlidir. UNESCO tərəfindən "təhlükə altında olan dillər" siyahısına daxil edilmişdir. Bu dilin yaşadılması və yeni nəsillərə öyrədilməsi üçün müxtəlif təşəbbüslər, məktəblərdə Nahuatl dil dərslərinin tədrisi, dilin rəqəmsal mühitdə istifadəsi və dil kursları təşkil olunmaqdadır. Həmçinin Meksika hökuməti və bəzi qeyri-hökumət təşkilatları dilin qorunması və tanıdılması üçün müxtəlif layihələr həyata keçirir.
Nahuatl dilinin mədəni əhəmiyyəti
Nahuatl, yalnız bir ünsiyyət vasitəsi deyil, eyni zamanda Meksikanın yerli mədəni irsinin və tarixi yaddaşının əsas elementlərindən biridir. Bu dil vasitəsilə Aztek mifologiyası, ənənəvi biliklər, inanclar və sənət əsərləri günümüzə qədər çatdırılmışdır. Nahuatl dilində mövcud olan mətnlər, Azteklərin sosial quruluşunu, təbiətə yanaşmasını və dünya görüşünü anlamamıza kömək edir.
İstinadlar
- Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
- Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student's Handbook, Edinburgh
- "Náhuatl" (ispan). rae.es. 8 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 July 2012.
- "Nahuatl Family". SIL Mexico. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
- "Introduction to Nahuatl". Center for Latin American Studies. 2024-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-02.
- Alex. "Etymology of Country Names". Vivid Maps. 2018-03-23. 2024-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-07.
- "Etymology of Nicaragua". 2024-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.
- "Nahuatl Dictionary Letter N". 2024-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nahuatl dili Meksikanin yerli xalqlari arasinda danisilan qedim ve zengin bir dil Esasen Aztekler terefinden istifade edilen bu dil Aztek Imperiyasinin resmi dili olmus ve o dovrde genis cografiyada yayilmisdir Nahuatl Uto Aztek dil ailesine aiddir ve bu aileye daxil olan diger diller kimi xususi fonologiya qrammatik qurulus ve zengin bir lugete malikdir Nahuatl diliOrijinal adi Nawatlahtolli nawatl mexkatlOlkeler Meksika SalvadorDanisanlarin umumi sayi 1 925 620 nef 2015 Tesnifati vd vd vd Uto Aztek dilleri vd Nahuatl dili dd dd dd dd dd Yazi latin elifbasiDil kodlariQOST 7 75 97 act 075ISO 639 5 nahIETF nahGlottolog azte1234Bu dilde olan Vikipediya Vikianbarda elaqeli mediafayllarLatin elifbasi ile yazilmis nahuatl dilini eks etdiren Florentin Kodeksiden IV Kitabin sehifesiNahuatl dilinin tarixi ve cografi yayilmasiTerrence terefinden verilmis Nahuan dilinin daxili tesnifatina esaslanan Nahuan dilleri ile Uto Aztecan dil ailesinin qalan hissesi arasindaki elaqenin agac diaqrami Nahuatl esrler boyu Meksika erazisinde yayilmis ve Ispaniyanin XVI esrde bu bolgeni isgal etmesine qeder esas yerli dilden biri olmusdur Ispan mustemlekesi dovrunde de Nahuatl Ispanlar ve yerli ehali arasinda elaqeni qorumaq ucun bir unsiyyet vasitesi kimi istifade edilmisdir Hetta bu dovrde Nahuatl ile Ispan dili arasinda mueyyen derecede soz alis verisi de bas vermisdir Hal hazirda Nahuatl esasen Meksikanin merkezi ve cenub bolgelerinde danisilir Esas danisici icmalar Puebla Veracruz Hidalqo San Luis Potosi ve Querrero eyaletlerinde yerlesir Muasir dovrde Nahuatl dialektlere bolunmusdur ve bu dialektler arasinda ferqler movcuddur Nahuatl dilinin xususiyyetleriMeksikada nahuatl dilinde danisanlarin muasir yayilmasi 1 Fonologiya Nahuatl dilinin ses sistemi unikal xususiyyetlere malikdir Xususile tl tle kimi sesler bu dilin seciyyevi xususiyyetlerinden biridir ve diger dillerde nadir hallarda rast gelinir 2 Aqqlutinativ qrammatika Nahuatl aqqlutinativ bir dildir yeni sozlerin menasini deyisdirmek ve ya genislendirmek ucun koklere muxtelif sekilciler elave edilir Bu struktur sayesinde bir cox menani ifade etmek ucun murekkeb ve uzun sozler yaradila bilir 3 Soz Hazirlama ve Inkisaf Nahuatl dilinde leksik zenginlik ve menali ifadeler yaratmaq ucun murekkeb soz birlesmelerinden istifade olunur Meselen nahualli sozu gizli guce malik insan menasinda istifade edilir ve Nahuatl dilinde gizli guc sehr ve inanclarla bagli ifadelerin derinliyini gosterir 4 Yazili Qrafika Nahuatl dilinde Ispan istilasindan evvel yazili bir sistem movcud deyildi lakin piktoqramlar ve diger qrafik tesvirler vasitesile dilin yazili tezahurleri saxlanilirdi Ispanlar gelisinden sonra Nahuatl ucun Latin elifbasi istifade olunmaga baslandi ve belelikle dil yazili sekilde qeyd olundu Nahuatl dilinin muasir veziyyetiNahuatl dili bu gun de Meksikada danisilmaga davam etse de dilin davamliligi ve qorunmasi problemlidir UNESCO terefinden tehluke altinda olan diller siyahisina daxil edilmisdir Bu dilin yasadilmasi ve yeni nesillere oyredilmesi ucun muxtelif tesebbusler mekteblerde Nahuatl dil derslerinin tedrisi dilin reqemsal muhitde istifadesi ve dil kurslari teskil olunmaqdadir Hemcinin Meksika hokumeti ve bezi qeyri hokumet teskilatlari dilin qorunmasi ve tanidilmasi ucun muxtelif layiheler heyata kecirir Nahuatl dilinin medeni ehemiyyetiNahuatl yalniz bir unsiyyet vasitesi deyil eyni zamanda Meksikanin yerli medeni irsinin ve tarixi yaddasinin esas elementlerinden biridir Bu dil vasitesile Aztek mifologiyasi enenevi bilikler inanclar ve senet eserleri gunumuze qeder catdirilmisdir Nahuatl dilinde movcud olan metnler Azteklerin sosial qurulusunu tebiete yanasmasini ve dunya gorusunu anlamamiza komek edir IstinadlarEthnologue ing 25 19 Dallas Texas SIL International 1951 ISSN 1946 9675 Laurie Bauer 2007 The Linguistics Student s Handbook Edinburgh Nahuatl ispan rae es 8 December 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 July 2012 Nahuatl Family SIL Mexico Istifade tarixi 2021 02 22 Introduction to Nahuatl Center for Latin American Studies 2024 04 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 04 02 Alex Etymology of Country Names Vivid Maps 2018 03 23 2024 06 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 06 07 Etymology of Nicaragua 2024 06 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 11 05 Nahuatl Dictionary Letter N 2024 11 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 11 05