Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uto-Aztek dilləri — Mərkəzi Meksikadan ABŞ-ın qərb hissələrinə qədər uzanan geniş coğrafiyada danışılan böyük bir dil ailəsidir. Bu dil ailəsi adını iki əsas qolundan alır: Ute dilləri (ABŞ-ın cənub-qərbində danışılan) və Aztek dilləri (Meksika bölgəsində danışılan). Uto-Aztek dilləri tarixi cəhətdən həm Şimali, həm də Mərkəzi Amerikada çox geniş yayıldığı üçün bu bölgələrin ən vacib dil ailələrindən biri sayılır.
| Uto-astek dilləri | |
|---|---|
| — | |
| Areal | — |
| Təsnifat | |
| Kateqoriya | ??? |
| |
| Tərkib | |
| — | |
| Dil qrupunun kodları | |
| (ISO 639-2) | — |
| (ISO 639-5) | azc |
Coğrafi yayılma
Uto-Aztek dil ailəsi iki əsas coğrafi bölgüyə bölünür: Şimali qolu — ABŞ-ın qərbində (Nevada, Kaliforniya, Arizona, Utah, Vyominq) və Meksikanın şimalında danışılan dilləri əhatə edir. Cənub qolu — Meksikanın mərkəzində və cənubunda danışılan dillərdir.
Şimali qolu
- Ute — ABŞ-ın Kolorado və Utah ərazilərində danışılan yerli dil.
- Hopi — ABŞ-ın Arizona ştatında yaşayan Hopi xalqının danışdığı dil.
- Şoşoni — ABŞ-ın Nevada, Utah və Vyominq bölgələrində danışılır.
- Paiute — Nevada və Koliforniya bölgələrində danışılır.
Cənubi qolu
Nahuatl — Aztek imperiyasının rəsmi dili və Uto-Aztek dillərinin ən məşhur nümunəsidir. Bu dil hələ də Meksikada milyonlarla insan tərəfindən danışılır. Nahuatl dili Azteklərin siyasi, hərbi və dini dili idi və bu dilin leksikası ispan dilinə də müəyyən təsir göstərmişdir. Pipil — El Salvadorun qərb bölgəsində danışılan dil, Nahuatl dilinə çox yaxındır.
Uto-Aztek dillərinin tarixi və mədəni əhəmiyyəti
Uto-Aztek dilləri xüsusilə Cənubi Amerikadakı Aztek imperiyasının dil mədəniyyətinə böyük təsir göstərmişdir. Nahuatl, Azteklərin dili olaraq geniş siyasi və mədəni əhəmiyyətə malikdir. Aztek imperiyasının yüksəlişi ilə birlikdə Nahuatl dili mərkəzi Meksikada lingua franca rolunu oynadı. Azteklərin böyük mədəni irsi nəticəsində Nahuatl dilindən bir çox sözlər digər dillərə, xüsusilə də ispan və ingilis dillərinə keçmişdir.
Ümumi dil xüsusiyyətləri
Uto-Aztek dilləri bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir: Aqqlütinativ morfologiya — bu dillər müxtəlif prefiks və suffikslərin köklərə birləşdirilərək yeni sözlər yaratma xüsusiyyəti ilə xarakterizə olunur. Söz sırası dilin növünə görə dəyişsə də, bir çox Uto-Aztek dillərində subyekt-obyekt-fel qaydası geniş yayılmışdır. Zəngin morfologiya- Bu dillər xüsusilə mürəkkəb feillərə və geniş qrammatik formalar toplusuna malikdirlər.
Mövcud vəziyyəti
Bəzi Uto-Aztek dilləri, xüsusən Şimali qoldakı dillər, demək olar ki, yox olmaq təhlükəsi altındadır və yalnız az sayda yaşlı nəsil tərəfindən danışılır. Buna baxmayaraq, Nahuatl kimi dillər hələ də canlıdır və bu gün Meksikada təxminən 1.5 milyon insan tərəfindən danışılır. Nahuatl dili həm məktəblərdə öyrədilir, həm də mədəni və tarixi baxımdan qorunur.
Uto-Aztek dilləri zəngin tarixə malik olub, həm qədim Mezoamerika, həm də ABŞ-da müxtəlif xalqların mədəniyyətində mühüm rol oynamışdır.
İstinadlar
- "Nahuatl ailəsi". Beynəlxalq. İstifadə tarixi: 16 October 2020.
- Ethnologue. "Dil ailəsinə görə xülasə". Beynəlxalq. 2014. 2016-01-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul, 2014.
- Ahland, Michael. "The Pahka'anil Language". The Pahka'anil (Tübatulabal) Text Project. March 13, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 21, 2023.
- Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press, p. 269–273.
- Amerika hind dilləri: Doğma Amerikanın tarixi dilçiliyi. Nyu York: Oksford Universiteti Nəşriyyatı, səh. 269–273.
Ədəbiyyat
- Caballero, G. "Behind the Mexican Mountains: Recent Developments and New Directions in Research on Uto-Aztecan Languages". Language and Linguistics Compass. 5 (7). 2011: 485–504. doi:10.1111/j.1749-818x.2011.00287.x.
- Campbell, Lyle. American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America. Oxford University Press. 1997. ISBN .
- Campbell, Lyle. What drives linguistic diversification and language spread? // Bellwood, Peter; Renfrew, Colin (redaktorlar ). Examining the farming/language dispersal hypothesis. Cambridge(U.K.): McDonald Institute for Archaeological Research. 2003. 49–63.
- Campbell, Lyle; Poser, William J. Language classification, history and method. Cambridge University Press. 2008. ISBN . 10438309M.
- Cortina-Borja, M; Valiñas-Coalla, L. "Some remarks on Uto-Aztecan Classification". International Journal of American Linguistics. 55 (2). 1989: 214–239. doi:10.1086/466114.
Xarici keçidlər
- Uto-Aztecan.org, a website devoted to the comparative study of the Uto-Aztecan language family
- Swadesh vocabulary lists for Uto-Aztecan languages (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uto Aztek dilleri Merkezi Meksikadan ABS in qerb hisselerine qeder uzanan genis cografiyada danisilan boyuk bir dil ailesidir Bu dil ailesi adini iki esas qolundan alir Ute dilleri ABS in cenub qerbinde danisilan ve Aztek dilleri Meksika bolgesinde danisilan Uto Aztek dilleri tarixi cehetden hem Simali hem de Merkezi Amerikada cox genis yayildigi ucun bu bolgelerin en vacib dil ailelerinden biri sayilir Uto astek dilleri Areal TesnifatKateqoriya vd vd vd Uto Aztek dilleri dd dd dd Terkib Dil qrupunun kodlariISO 639 2 ISO 639 5 azcCografi yayilmaMeksika ve etrafindaki uto Aztek dilli icmalar Uto Aztek dil ailesi iki esas cografi bolguye bolunur Simali qolu ABS in qerbinde Nevada Kaliforniya Arizona Utah Vyominq ve Meksikanin simalinda danisilan dilleri ehate edir Cenub qolu Meksikanin merkezinde ve cenubunda danisilan dillerdir Simali qolu Ute ABS in Kolorado ve Utah erazilerinde danisilan yerli dil Hopi ABS in Arizona statinda yasayan Hopi xalqinin danisdigi dil Sosoni ABS in Nevada Utah ve Vyominq bolgelerinde danisilir Paiute Nevada ve Koliforniya bolgelerinde danisilir Cenubi qolu Nahuatl Aztek imperiyasinin resmi dili ve Uto Aztek dillerinin en meshur numunesidir Bu dil hele de Meksikada milyonlarla insan terefinden danisilir Nahuatl dili Azteklerin siyasi herbi ve dini dili idi ve bu dilin leksikasi ispan diline de mueyyen tesir gostermisdir Pipil El Salvadorun qerb bolgesinde danisilan dil Nahuatl diline cox yaxindir Uto Aztek dillerinin tarixi ve medeni ehemiyyetiUto Aztek dilleri xususile Cenubi Amerikadaki Aztek imperiyasinin dil medeniyyetine boyuk tesir gostermisdir Nahuatl Azteklerin dili olaraq genis siyasi ve medeni ehemiyyete malikdir Aztek imperiyasinin yukselisi ile birlikde Nahuatl dili merkezi Meksikada lingua franca rolunu oynadi Azteklerin boyuk medeni irsi neticesinde Nahuatl dilinden bir cox sozler diger dillere xususile de ispan ve ingilis dillerine kecmisdir Umumi dil xususiyyetleriUto Aztek dilleri bir sira xususiyyetlere malikdir Aqqlutinativ morfologiya bu diller muxtelif prefiks ve suffikslerin koklere birlesdirilerek yeni sozler yaratma xususiyyeti ile xarakterize olunur Soz sirasi dilin novune gore deyisse de bir cox Uto Aztek dillerinde subyekt obyekt fel qaydasi genis yayilmisdir Zengin morfologiya Bu diller xususile murekkeb feillere ve genis qrammatik formalar toplusuna malikdirler Movcud veziyyetiBezi Uto Aztek dilleri xususen Simali qoldaki diller demek olar ki yox olmaq tehlukesi altindadir ve yalniz az sayda yasli nesil terefinden danisilir Buna baxmayaraq Nahuatl kimi diller hele de canlidir ve bu gun Meksikada texminen 1 5 milyon insan terefinden danisilir Nahuatl dili hem mekteblerde oyredilir hem de medeni ve tarixi baximdan qorunur Uto Aztek dilleri zengin tarixe malik olub hem qedim Mezoamerika hem de ABS da muxtelif xalqlarin medeniyyetinde muhum rol oynamisdir Istinadlar Nahuatl ailesi Beynelxalq Istifade tarixi 16 October 2020 Ethnologue Dil ailesine gore xulase Beynelxalq 2014 2016 01 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 iyul 2014 Ahland Michael The Pahka anil Language The Pahka anil Tubatulabal Text Project March 13 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi May 21 2023 Campbell Lyle 1997 American Indian languages The historical linguistics of Native America New York Oxford University Press p 269 273 Amerika hind dilleri Dogma Amerikanin tarixi dilciliyi Nyu York Oksford Universiteti Nesriyyati seh 269 273 EdebiyyatCaballero G Behind the Mexican Mountains Recent Developments and New Directions in Research on Uto Aztecan Languages Language and Linguistics Compass 5 7 2011 485 504 doi 10 1111 j 1749 818x 2011 00287 x Campbell Lyle American Indian Languages The Historical Linguistics of Native America Oxford University Press 1997 ISBN 0195094271 Campbell Lyle What drives linguistic diversification and language spread Bellwood Peter Renfrew Colin redaktorlar Examining the farming language dispersal hypothesis Cambridge U K McDonald Institute for Archaeological Research 2003 49 63 Campbell Lyle Poser William J Language classification history and method Cambridge University Press 2008 ISBN 9780521880053 10438309M Cortina Borja M Valinas Coalla L Some remarks on Uto Aztecan Classification International Journal of American Linguistics 55 2 1989 214 239 doi 10 1086 466114 Xarici kecidlerUto Aztecan org a website devoted to the comparative study of the Uto Aztecan language family Swadesh vocabulary lists for Uto Aztecan languages from Wiktionary s Swadesh list appendix Vikianbarda elaqeli media fayllar