Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aqlütinativ dillər – Söz formaları aqlütinasiya yolu ilə düzələn dilllər. Türk, Fin-Uqor dilləri belə dillərdən hesab olunur. Bu dillər üçün şəkilçilərlə sözdüzəltmə və sözdəyişmə sistemli xarakter daşıyır, vahid təsriflənmə və hallanma xüsusiyyəti olmaqla şəkilçilərin eyni funksiyalılığı mövcuddur.
F.Şlegel (1772-1829) dilləri flektiv dillər və aqlütinativ dillər (affiksli) olmaqla iki yerə bölürdü. Sonradan onun qardaşı A.Şlegel (1767-1845) bu bölgünün yetərli olmadığını başa düşərək o bölgüyə birini də əlavə edib: amorf dillər.
Aqlütinativ dillərə aqlütinativləşən, iltisaqi, şəkilçili, şəkilçiləşən dillər də deyilir. Bu dillərdə bütün leksik-qrammatik, yəni sözdüzəltmə (derivasiya) və qrammatik, yəni sözdəyişmə (relyasiya) əlaqələr, ilk növbədə, şəkilçi morfemlər vasitəsilə realizə olunur.
Aqlütinativ dillərin səciyyəvi xüsusiyyəti bundan ibarətdir ki, həmin dillərdə kök və şəkilçi morfemlər hər bir halda öz müstəqilliyini qoruyur. Təsadüfi deyildir ki, A.Şleyxer aqqlütinativ dilləri bitkilərlə müqayisə etmişdir. Doğrudan da həmin dillərdə kök sanki ağacın gövdəsi, şəkilçilər isə onun şaxələri və ya budaqları kimi mövcud olur. Şəkilçisi olan, daha doğrusu, sözdüzəltmə və sözdəyişmə prosesləri şəkilçi morfemlərlə "mexanizmləşdirilən" digər dil tiplərindən fərqli olaraq aqqlütinativ dillərdə kök qrammatik vahid olmaqla, öz leksik və fonetik tərkibini həmişə mufahizə edir və şəkilçidən kənarda da mövcud olur. Bu dillərdə bütün söz kökləri sözə bərabər olur və müxtəlif lüğətlərdə müstəqil leksik vahidlər kimi qeyd olunur.
Aqlütinativ dillərdə, məsələn, Azərbaycan dilində bütün söz kökləri müstəqil leksik vahidlərdir, yəni müstəqil sözlərdir. Kökün söz olması üçün heç bir şəkilçiyə ehtiyac yoxdur. Şəkilçilər, bir qayda olaraq, sözdən kənarda olur, yəni sözə əlavə edilir. Məsələn, rus dilindəki "книга" sözünün Azərbaycan dilində leksik ekvalenti olan kitab sözünü nəzərdən keçirək. Rus dilində həmin sözü, deyək ki, yiyəlik halda işlətmək üçün onu dəyişdirməli oluruq: "книга-книги". Azərbaycan dilində isə qrammatik proses zamanı sözdə heç bir dəyişiklik baş vermir, sözə yalnız şəkilçi əlavə olunur: kitab+ın.
Aqlütinativ dillərdə kök kimi, şəkilçilər də spesifik xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Başqa tipli dillərdən fərqli olaraq aqqlütinativ dillərdə şəkilçilər təkmənalı olur, daha doğrusu, hər şəkilçi yalnız bir qrammatik məna daşıyır.
Mənbə
N.Məmmədov, A.Axundov. Dilçiliyə giriş. Bakı, 1980, s. 291-313.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aqlutinativ diller Soz formalari aqlutinasiya yolu ile duzelen dilller Turk Fin Uqor dilleri bele dillerden hesab olunur Bu diller ucun sekilcilerle sozduzeltme ve sozdeyisme sistemli xarakter dasiyir vahid tesriflenme ve hallanma xususiyyeti olmaqla sekilcilerin eyni funksiyaliligi movcuddur F Slegel 1772 1829 dilleri flektiv diller ve aqlutinativ diller affiksli olmaqla iki yere bolurdu Sonradan onun qardasi A Slegel 1767 1845 bu bolgunun yeterli olmadigini basa duserek o bolguye birini de elave edib amorf diller Aqlutinativ dillere aqlutinativlesen iltisaqi sekilcili sekilcilesen diller de deyilir Bu dillerde butun leksik qrammatik yeni sozduzeltme derivasiya ve qrammatik yeni sozdeyisme relyasiya elaqeler ilk novbede sekilci morfemler vasitesile realize olunur Aqlutinativ dillerin seciyyevi xususiyyeti bundan ibaretdir ki hemin dillerde kok ve sekilci morfemler her bir halda oz musteqilliyini qoruyur Tesadufi deyildir ki A Sleyxer aqqlutinativ dilleri bitkilerle muqayise etmisdir Dogrudan da hemin dillerde kok sanki agacin govdesi sekilciler ise onun saxeleri ve ya budaqlari kimi movcud olur Sekilcisi olan daha dogrusu sozduzeltme ve sozdeyisme prosesleri sekilci morfemlerle mexanizmlesdirilen diger dil tiplerinden ferqli olaraq aqqlutinativ dillerde kok qrammatik vahid olmaqla oz leksik ve fonetik terkibini hemise mufahize edir ve sekilciden kenarda da movcud olur Bu dillerde butun soz kokleri soze beraber olur ve muxtelif lugetlerde musteqil leksik vahidler kimi qeyd olunur Aqlutinativ dillerde meselen Azerbaycan dilinde butun soz kokleri musteqil leksik vahidlerdir yeni musteqil sozlerdir Kokun soz olmasi ucun hec bir sekilciye ehtiyac yoxdur Sekilciler bir qayda olaraq sozden kenarda olur yeni soze elave edilir Meselen rus dilindeki kniga sozunun Azerbaycan dilinde leksik ekvalenti olan kitab sozunu nezerden kecirek Rus dilinde hemin sozu deyek ki yiyelik halda isletmek ucun onu deyisdirmeli oluruq kniga knigi Azerbaycan dilinde ise qrammatik proses zamani sozde hec bir deyisiklik bas vermir soze yalniz sekilci elave olunur kitab in Aqlutinativ dillerde kok kimi sekilciler de spesifik xususiyyetleri ile ferqlenir Basqa tipli dillerden ferqli olaraq aqqlutinativ dillerde sekilciler tekmenali olur daha dogrusu her sekilci yalniz bir qrammatik mena dasiyir MenbeN Memmedov A Axundov Dilciliye giris Baki 1980 s 291 313