Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Molla Nəsrəddin haqqındadır. Digər mənalar üçün Nəsrəddin səhifəsinə baxın. |
Molla Nəsrəddin (az-əbcəd. ملانصرالدین) və ya Xoca Nəsrəddin (osman. الدین خواجه; 1208 – 1284, Akşehir, Konya ili) — Rum sultanlığı dövründə Xorto və Ağşəhər yaxınlıqlarında yaşamış əfsanəvi şəxs.
| Molla Nəsrəddin | |
|---|---|
| Nəsruddin Nüsrət | |
 Nəsrəddin Xocanın təsvir edildiyi XVII əsrə aid miniatür. | |
| Doğum tarixi | 1208 |
| Vəfat tarixi | 1284 |
| Vəfat yeri | |
| Uşaqları | iki qız ve bir oğlan: Fatime ve ya Xatun, Dürrü Mələk, Ömər |
| Atası | Abdulla və ya Şəmsəddin (Tarixi mənbələrə görə atasının adı Abdulla, qızlarından birinin adı Fatimə olaraq qəbul edilmişdir. Yeni tədqiqatlar nəticəsində atasının adının Şəmsəddin, Fatimə olaraq bilinən qızının adının isə Xatun olduğu irəli sürülmüşdür). |
| Fəaliyyəti | qazı və filosof |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əsasən hazırcavablıq və yumor anlayışlarının ağıllı bir şəxs olaraq əks etdirildiyi hekayələrlə tanınan Xoca Nəsrəddinin həqiqətən yaşayıb-yaşamadığına, yaşasa da həqiqi şəxsiyyətinin kim olduğuna dair müzakirələrin olması ilə yanaşı həqiqi bir tarixi şəxsiyyət olduğuna dair bəzi mənbələr mövcuddur. Bu mənbələrdən əldə edilən məlumatlara əsasən 1208-ci ildə Xorto kəndində anadan olmuş Xoca Nəsrəddin burada əsas təhsilini aldıqdan sonra Sivrihisar mədrəsəsində biliklər mənimsəmiş, atasının ölümündən sonra öz kəndinə geri dönərək, burada kənd şeyxülislamı vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Bir müddət sonra Xoca Nəsrəddin dövrün sufist düşüncə mərkəzlərindən olan Ağşəhərə gəlmiş, Mahmud-i Heyraninin dərvişi olaraq Mövləvilik, Yəsəvilik və ya Rifailik təriqətlərinə mənsub olmuşdur. Ağşəhərdə mülki vəzifələri üzərinə götürən və eyni zamanda Ağşəhər yaxınlıqlarındakı ərazilərdə də qısa müddətli yaşadığı düşünülən Xoca Nəsrəddinin 1284-cü ildə Ağşəhərdə vəfat etmiş, hal-hazırdakı Nəsrəddin Xoca türbəsində dəfn edilmişdir. Deyilənlər, hekayələr ətrafında inkişaf edən əfsanəvi şəxsiyyət Xoca Nəsrəddinin ölümü ilə eyni əsr ərzində ortaya çıxmış Nəsrəddin Xoca adının həsr edildiyi abidələr əsrlərlə onlarla ifadə edilən rəqəmlərdən minlərə qədər yüksəlmişdir. Əsasən hazırcavab bir şəxs olaraq əks etdirildiyi hekayələrlə yanaşı eləcə də Nəsrəddin Xocanının mənasız sözlər söyləyən ağıldan kəm biri olaraq təqdim edildiyi özündə fərqli şəxsiyyət xüsusiyyətlərini saxlayan hekayələrdə mövcuddur.
Həyatı
1208-ci ildə qədim Xorto kəndində anadan olmuşdur. Kiçik Asiyada Konya sultanlığının quberniyası sayılan, o qədər də böyük olmayan Ağşəhərdə yaşamışdır. Atası Abdullah məsciddə axund olmuşdur. O özü Kayseri şəhərinin mədrəsələrinin birində müəllim işləmişdir. Bu məktəb Səlcuqilər dövründə ruhani məktəb kimi məşhur olmuşdur. Xalq arasında intellektuallaşdırılmış davranışa meylliliyinə görə böyük populyarlıq qazanmışdır. Müəyyən dövrdə Nəsrəddin məsul ruhani vəzifəsini – qazi vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Vətəndaş işlərinə baxılmasında şəriət hakimliyini icra etmişdir. Onun həyatı Səlcuqilər sülaləsinin süqutu, monqol ağalığının başlanması dövrünə təsadüf edir. O həm şair, həm dərviş olmuşdur. Onun şerləri zəmanəmizə qədər gəlib çatmışdır. Nəsrəddin diribaş, fərasətli adam olmuşdur. Onun üçün çətin situasiya anlayışı nadir hallarda mümkün ola bilərdi. Hər hansı bir hadisəni o, istədiyi kimi yoza bilmişdir. Onun koordinat şəbəkəsi hərəkətli və çevik olmuşdur.
Türk dünyasında
Molla Nəsrəddin müxtəlıf türk ellərində müxtəlif adlarla məşhur olmuşdur. Türkiyedə hələ qədim dövrlərdən başlayaraq elm və maarif adamına hörmət əlaməti olaraq ona "Xoca" deyərək müraciət etdirdilər. Bu ənənə indi də qalmaqdadır. 1935-ci ildən bütün titul və dərəcələr - bəy, əfəndi, paşa, xoca, ağa və s. ləğv edildi. Kişilər üçün "bay", qadınlar üçün "bayan" sözləri müəyyənləşdirildi. Lakin, "səməd" sözü Azərbaycanda indi də hörmət əlaməti olaraq müəllim və alimlər arasında geniş surətdə işlədilir.
Əfəndi isə hələ yunanlardan götürülmüş savadlı adamlara müraciət forması kimi saxlanılmaqdadır. Taciklər arasında "əfəndi", Özbəklərdə isə "əpəndi" kimi işlədilir. Orta Asiyada Nəsrəddin "əfəndi" kimi tanınır. Azərbaycanda isə "molla" ləqəbi ilə məşhurdur.
Müdriklik sindromu
Bəşəri planda Nəsrəddini "müdriklik sindromu" daim müşayiət etmişdir. Bu ağlın xüsusi vəziyyətidir. Qavranılan hər şeyi işıq filtrindən keçirir. Bu cür insanlar onlarla baş verənlərin paradoksalizmini, ziddiyyətlərin tendensiyalılığını hiss edir və özlərini qaydalardan qaçanlar kimi göstərirlər. Uşaqlıq illərində Nəsrəddinin atası nə deyirmişsə, o əksinə edərmiş. Ona görə də atası həmişə sözü əksinə deyirmiş ki, oğlu da tərsinə eləməklə, işlər düz getsin. Bu isə həmişə belə gedə bilməzdi. Həyat Nəsrəddini müdrik etməklə dünyaya çox şey vermişdir.
Xoca Nəsrəddinin tarixi haqqında ilk məcmuə XVI əsrin əvvəllərində Türkiyədə yazıçı və şair Lamii tərəfindən tərtib olunmuşdur. Lamii 1531-ci ildə ölmüşdür. Onun kompilyasiyası (müstəqil tədqiqat aparılmadan, başqalarının əsərlərindən istifadə yolu ilə düzələn əsər və onun bu əsər hələ indiyə qədər çap olunmamışdır ) ərəb, fars mənbələrini, həm də təkcə yazılı deyil, eyni zamanda şifahi ərəb mənbələrini özünə daxil etmişdir. XIX əsrdən Nəsrəddin lətifələrinin çap olunması tarixi başlanır. Əvvəl İstanbulda (1837-ci ildə) və sonra Bulakda Nəsrəddin yaradıcılığının mətbəə nəşrlərinin əsası qoyulmuşdır. Nəsrəddinin uydurma şəxsiyyət olduğunu deyənlər bir şeyi unudurlar ki, hər şeyi uydurmaq olar, müdrikliyi isə uydurmaq qeyri mümkündür. Müdriklik konkret insanı – müdriki tələb edir. Qabaqcıl, o cümlədən müdrik və təhsilli adamlar uşaqlarla həmişə mehriban olmuşlar. Nəsrəddində belə bir müdrik şəxsiyyətlərdən biri olmuşdur. Uşaqlar çətinlik olan kimi Nəsrəddinin yanına qaçar, ondan yardım alırdılar.
Güldürə-güldürə düşünməyə məcbur edir
Sosial mövqeyinə gəldikdə Nəsrəddin burada öz ağlı ilə adamları heyrətə qoyur. O, çəkinmədən hökmdarların üzünə onların günahlarını demişdir. Bir sözlə, bütün dünyanın sevdiyi türk oğlu, müdrik insan Xoca, molla, əfəndi, əfəndi Nəsrəddin 800 ildir ki, bəşəriyyəti güldürür və güldürə-güldürə düşünməyə məcbur edir.
Bu gün Orta Asiya adlandırılan qədim Türkistanda və Azərbaycanda,Türkiyədə, Tatarıstanda, Başqırdıstanda, Xakasiyada, Krımda, Kabarda-Balkarda, Qaraçay-Çərkəzdə, Balkan ölkələrində, bir sözlə, hər yerdə kimdən lətifə soruşsan, həmin şəxsin söylədiyi ilk lətifə Molla Nəsrəddinlə bağlı olacaq.
Molla Nəsrəddin müxtəlif ləhcələrdə danışan və bir-birindən minlərlə kilometr uzaqlarda yaşayan türklərin hamısı üçün doğma, başqa sözlə, özününküdür. Belə ki, Anadoluda məhəbbətlə onu Nəsrəddin Xoca, Azərbaycanda Molla Nəsrəddin, Orta Asiyada - Türkistanda Xoca Nəsrəddin adlandırırlar. O, elə əfsanəviləşib ki, özbək onun Özbəkistanda, qazax Qazaxıstanda, tatar Tatarıstanda, türkmən Türkmənistanda, azərbaycanlılar Azərbaycanda anadan olduğunu güman edir. Əslində Molla Nəsrəddin həm azərbaycanlı, həm özbəkistanlı, həm anadolulu, həm tatarıstanlıdır. Yəni harada türk yaşayırsa o da oralıdır. Nə qədər adı mifik bir şəxs kimi çəkilsə də, o, güldürərkən düşündürən və türk mədəniyyətinin tarixinə adını əbədi həkk etdirən bir şəxsiyyətdir. Onun dodaq qaçıran hər lətifəsində dərin bir məntiq var.
Molla Nəsrəddinin lətifələrindəki insanı heyrətə salan yığcamlıq və məntiq indiyədək tam araşdırılmayıb. Dünyada Molla Nəsrəddin kimi güldürən və eyni zamanda düşündürən, hər sözündə ən məşhur elm adamını belə, heyrətə salan elmi, fəlsəfi məntiqi olan ikinci bir şəxs tapmaq çətindir. Onun lətifələrində ən çətin bir vəziyyətdən çıxış yolu var. Molla Nəsrəddinin böyüklüyü də məhz bundadır.
Heykəllər
- Özbəkistan, Buxara şəhəri, N. Hüseynov küç., ev 7 (Ləbi-Haus memarlıq kompleksinin içində)
- Rusiya, Moskva şəhəri, Yartsevskaya küç., ev 25a ("Molodyojnaya" metrostansiyasının yanı) — 2006cı ilin aprelin 1də açılıb, heykəltəraşı Andrey Orlovdur.
- Türkiyə, Sivrihisar, köyü.
- Qazaxıstan, şəhəri,
- Ukrayna, Xarkov şəhəri, Dinamovskaya küç. 12 - 2013-cü ildə açılıb, heykəltəraşı Katib Məmmədovdur.
Filmoqrafiya
İstinadlar
- BNE authority file.
Qeydlər
Ədəbiyyat
- "Ön söz". Məmmədhüseyn Təhmasib. Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə. I cild. Bakı: Mütərcim, 2010. - səh. 427-430.
Xarici keçidlər
- Molla Nəsrəddin lətifələri. Bakı: "Öndər" nəşriyyat, 2004.
- "Molla Nəsrəddin" Azərbaycan-Beynəlxalq karikatur yarışması
- Özbək filmi Nəsrəddinin sərgüzəştləri (1946), (azərbaycan dilində)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Molla Nesreddin haqqindadir Diger menalar ucun Nesreddin sehifesine baxin Molla Nesreddin az ebced ملانصرالدین ve ya Xoca Nesreddin osman الدین خواجه 1208 1284 Aksehir Konya ili Rum sultanligi dovrunde Xorto ve Agseher yaxinliqlarinda yasamis efsanevi sexs Molla NesreddinNesruddin NusretNesreddin Xocanin tesvir edildiyi XVII esre aid miniatur Dogum tarixi 1208Vefat tarixi 1284Vefat yeri Aksehir Konya ili TurkiyeUsaqlari iki qiz ve bir oglan Fatime ve ya Xatun Durru Melek OmerAtasi Abdulla ve ya Semseddin Tarixi menbelere gore atasinin adi Abdulla qizlarindan birinin adi Fatime olaraq qebul edilmisdir Yeni tedqiqatlar neticesinde atasinin adinin Semseddin Fatime olaraq bilinen qizinin adinin ise Xatun oldugu ireli surulmusdur Fealiyyeti qazi ve filosof Vikianbarda elaqeli mediafayllar Esasen hazircavabliq ve yumor anlayislarinin agilli bir sexs olaraq eks etdirildiyi hekayelerle taninan Xoca Nesreddinin heqiqeten yasayib yasamadigina yasasa da heqiqi sexsiyyetinin kim olduguna dair muzakirelerin olmasi ile yanasi heqiqi bir tarixi sexsiyyet olduguna dair bezi menbeler movcuddur Bu menbelerden elde edilen melumatlara esasen 1208 ci ilde Xorto kendinde anadan olmus Xoca Nesreddin burada esas tehsilini aldiqdan sonra Sivrihisar medresesinde bilikler menimsemis atasinin olumunden sonra oz kendine geri donerek burada kend seyxulislami vezifesine teyin olunmusdur Bir muddet sonra Xoca Nesreddin dovrun sufist dusunce merkezlerinden olan Agsehere gelmis Mahmud i Heyraninin dervisi olaraq Movlevilik Yesevilik ve ya Rifailik teriqetlerine mensub olmusdur Agseherde mulki vezifeleri uzerine goturen ve eyni zamanda Agseher yaxinliqlarindaki erazilerde de qisa muddetli yasadigi dusunulen Xoca Nesreddinin 1284 cu ilde Agseherde vefat etmis hal hazirdaki Nesreddin Xoca turbesinde defn edilmisdir Deyilenler hekayeler etrafinda inkisaf eden efsanevi sexsiyyet Xoca Nesreddinin olumu ile eyni esr erzinde ortaya cixmis Nesreddin Xoca adinin hesr edildiyi abideler esrlerle onlarla ifade edilen reqemlerden minlere qeder yukselmisdir Esasen hazircavab bir sexs olaraq eks etdirildiyi hekayelerle yanasi elece de Nesreddin Xocaninin menasiz sozler soyleyen agildan kem biri olaraq teqdim edildiyi ozunde ferqli sexsiyyet xususiyyetlerini saxlayan hekayelerde movcuddur Heyati1208 ci ilde qedim Xorto kendinde anadan olmusdur Kicik Asiyada Konya sultanliginin quberniyasi sayilan o qeder de boyuk olmayan Agseherde yasamisdir Atasi Abdullah mescidde axund olmusdur O ozu Kayseri seherinin medreselerinin birinde muellim islemisdir Bu mekteb Selcuqiler dovrunde ruhani mekteb kimi meshur olmusdur Xalq arasinda intellektuallasdirilmis davranisa meylliliyine gore boyuk populyarliq qazanmisdir Mueyyen dovrde Nesreddin mesul ruhani vezifesini qazi vezifesini yerine yetirmisdir Vetendas islerine baxilmasinda seriet hakimliyini icra etmisdir Onun heyati Selcuqiler sulalesinin suqutu monqol agaliginin baslanmasi dovrune tesaduf edir O hem sair hem dervis olmusdur Onun serleri zemanemize qeder gelib catmisdir Nesreddin diribas ferasetli adam olmusdur Onun ucun cetin situasiya anlayisi nadir hallarda mumkun ola bilerdi Her hansi bir hadiseni o istediyi kimi yoza bilmisdir Onun koordinat sebekesi hereketli ve cevik olmusdur Turk dunyasindaMolla Nesreddin muxtelif turk ellerinde muxtelif adlarla meshur olmusdur Turkiyede hele qedim dovrlerden baslayaraq elm ve maarif adamina hormet elameti olaraq ona Xoca deyerek muraciet etdirdiler Bu enene indi de qalmaqdadir 1935 ci ilden butun titul ve dereceler bey efendi pasa xoca aga ve s legv edildi Kisiler ucun bay qadinlar ucun bayan sozleri mueyyenlesdirildi Lakin semed sozu Azerbaycanda indi de hormet elameti olaraq muellim ve alimler arasinda genis suretde isledilir Efendi ise hele yunanlardan goturulmus savadli adamlara muraciet formasi kimi saxlanilmaqdadir Tacikler arasinda efendi Ozbeklerde ise ependi kimi isledilir Orta Asiyada Nesreddin efendi kimi taninir Azerbaycanda ise molla leqebi ile meshurdur Mudriklik sindromuBeseri planda Nesreddini mudriklik sindromu daim musayiet etmisdir Bu aglin xususi veziyyetidir Qavranilan her seyi isiq filtrinden kecirir Bu cur insanlar onlarla bas verenlerin paradoksalizmini ziddiyyetlerin tendensiyaliligini hiss edir ve ozlerini qaydalardan qacanlar kimi gosterirler Usaqliq illerinde Nesreddinin atasi ne deyirmisse o eksine edermis Ona gore de atasi hemise sozu eksine deyirmis ki oglu da tersine elemekle isler duz getsin Bu ise hemise bele gede bilmezdi Heyat Nesreddini mudrik etmekle dunyaya cox sey vermisdir Xoca Nesreddinin tarixi haqqinda ilk mecmue XVI esrin evvellerinde Turkiyede yazici ve sair Lamii terefinden tertib olunmusdur Lamii 1531 ci ilde olmusdur Onun kompilyasiyasi musteqil tedqiqat aparilmadan basqalarinin eserlerinden istifade yolu ile duzelen eser ve onun bu eser hele indiye qeder cap olunmamisdir ereb fars menbelerini hem de tekce yazili deyil eyni zamanda sifahi ereb menbelerini ozune daxil etmisdir XIX esrden Nesreddin letifelerinin cap olunmasi tarixi baslanir Evvel Istanbulda 1837 ci ilde ve sonra Bulakda Nesreddin yaradiciliginin metbee nesrlerinin esasi qoyulmusdir Nesreddinin uydurma sexsiyyet oldugunu deyenler bir seyi unudurlar ki her seyi uydurmaq olar mudrikliyi ise uydurmaq qeyri mumkundur Mudriklik konkret insani mudriki teleb edir Qabaqcil o cumleden mudrik ve tehsilli adamlar usaqlarla hemise mehriban olmuslar Nesreddinde bele bir mudrik sexsiyyetlerden biri olmusdur Usaqlar cetinlik olan kimi Nesreddinin yanina qacar ondan yardim alirdilar Guldure guldure dusunmeye mecbur edirSosial movqeyine geldikde Nesreddin burada oz agli ile adamlari heyrete qoyur O cekinmeden hokmdarlarin uzune onlarin gunahlarini demisdir Bir sozle butun dunyanin sevdiyi turk oglu mudrik insan Xoca molla efendi efendi Nesreddin 800 ildir ki beseriyyeti guldurur ve guldure guldure dusunmeye mecbur edir Bu gun Orta Asiya adlandirilan qedim Turkistanda ve Azerbaycanda Turkiyede Tataristanda Basqirdistanda Xakasiyada Krimda Kabarda Balkarda Qaracay Cerkezde Balkan olkelerinde bir sozle her yerde kimden letife sorussan hemin sexsin soylediyi ilk letife Molla Nesreddinle bagli olacaq Molla Nesreddin muxtelif lehcelerde danisan ve bir birinden minlerle kilometr uzaqlarda yasayan turklerin hamisi ucun dogma basqa sozle ozununkudur Bele ki Anadoluda mehebbetle onu Nesreddin Xoca Azerbaycanda Molla Nesreddin Orta Asiyada Turkistanda Xoca Nesreddin adlandirirlar O ele efsanevilesib ki ozbek onun Ozbekistanda qazax Qazaxistanda tatar Tataristanda turkmen Turkmenistanda azerbaycanlilar Azerbaycanda anadan oldugunu guman edir Eslinde Molla Nesreddin hem azerbaycanli hem ozbekistanli hem anadolulu hem tataristanlidir Yeni harada turk yasayirsa o da oralidir Ne qeder adi mifik bir sexs kimi cekilse de o guldurerken dusunduren ve turk medeniyyetinin tarixine adini ebedi hekk etdiren bir sexsiyyetdir Onun dodaq qaciran her letifesinde derin bir mentiq var Molla Nesreddinin letifelerindeki insani heyrete salan yigcamliq ve mentiq indiyedek tam arasdirilmayib Dunyada Molla Nesreddin kimi gulduren ve eyni zamanda dusunduren her sozunde en meshur elm adamini bele heyrete salan elmi felsefi mentiqi olan ikinci bir sexs tapmaq cetindir Onun letifelerinde en cetin bir veziyyetden cixis yolu var Molla Nesreddinin boyukluyu de mehz bundadir HeykellerOzbekistan Buxara seheri N Huseynov kuc ev 7 Lebi Haus memarliq kompleksinin icinde Rusiya Moskva seheri Yartsevskaya kuc ev 25a Molodyojnaya metrostansiyasinin yani 2006ci ilin aprelin 1de acilib heykelterasi Andrey Orlovdur Turkiye Sivrihisar koyu Qazaxistan seheri Ukrayna Xarkov seheri Dinamovskaya kuc 12 2013 cu ilde acilib heykelterasi Katib Memmedovdur FilmoqrafiyaNesreddin Xocanin 12 mezari film 1966 IstinadlarBNE authority file QeydlerEdebiyyat On soz Memmedhuseyn Tehmasib Secilmis eserleri 2 cildde I cild Baki Mutercim 2010 seh 427 430 Xarici kecidlerMolla Nesreddin letifeleri Baki Onder nesriyyat 2004 Molla Nesreddin Azerbaycan Beynelxalq karikatur yarismasi Ozbek filmi Nesreddinin serguzestleri 1946 azerbaycan dilinde Diger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikimenbede elaqeli metnlerVikianbarda elaqeli media fayllarHemcinin baxMolla Nesreddin jurnal