Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mixail İllarionoviç Artamonov (23 noyabr (5 dekabr) 1898 – 31 iyul 1972, Leninqrad) — sovet arxeoloqu və tarixçisi. Sovet xəzərşünaslığının banisi.
| Mixail Artamonov | |
|---|---|
| rus. Михаил Илларионович Артамонов | |
 | |
| Doğum tarixi | 23 noyabr (5 dekabr) 1898 |
| Vəfat tarixi | 31 iyul 1972(73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | arxeologiya, tarix, sənətşünaslıq |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri | |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Svetlana Pletnyova, Lev Qumilyov, Lev Kleyn |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Mixail İllarionoviç Artamonov 5 dekabr 1898-ci ildə Rusiya imperiyasının Tver quberniyasının Vıqolovo kəndində anadan olmuşdu.1913-cü ildə Şəhər 4 sinifli məktəbi bitirmişdi.Oktyabr inqilabına qədər Sankt-Peterburq şəhərdi kantorşik işləmişdi.1914–1916-cı illərdə axşam ümumtəhsil məktəbində oxumuşdu.1917-ci ildə orduya çağrılmışdı.Fevral burjua-demokratik inqilabı entuziazm ilə qarşılamışdı.Həmin ilin aprel ayında əsgər deputatları şurasının üzvü seçilmişdi.Lakin könüllü olaraq cəbhəyə yollanmışdı.Qərbi Dvində bir çox döyüşlərə qatılmışdı.
Mixail Artamonov 1917-ci ilin dekabrında ordudan tərxis olundu. Petroqrada çağrılaraq milliləşdirilmiş Beynəlxalq bankda çalışmağa başladı. 1918-ci ilin yayından 1920-ci ilin sonunadək Tver vilayətinin maarif şöbəsində müəllim və məktəb müdiri kimi işlədi.
Mixail Artamonov 1921-ci ildən 1924-cü ilədək Sankt-Peterburq Dövlət Universitetində təhsil aldı.Universiteti tamamlayandan sonra arxeoloji kabinədə kiçik assisent kimi qaldı.
Mixail Artamonov 31 iyul 1972-ci ildə Leninqrad şəhərində vəfat edib.
Artamonov və Xəzərşünaslıq
M.İ.Artamonov xəzərlər tarixinə dair son tədqiqatında xəzərlərin Albaniyada qalmaları müddətinin nə qədər uzun olduğu barədə belə deyir: "Zaqafqaziyada türkütlər haqqında "Alban tarixi"nin ətraflı məlumatı bununla bitir, bundan sonra nə varsa, hamısı him və eyhamlardan toxunmuşdur".
Lakin M.İ.Artamonovun bu fıkri ilə razılaşmaq olmaz ki, xəzərlər məğlubiyyətə uğradıqdan sonra Albaniyanı həmişəlik tərk etdilər. Qeyd etdiyimiz kimi, hələ Xosrov Ənuşirəvan dövründə Albaniyaya 10 min xəzər köçürülmüşdü, xəzərlərin əlində olan Qəbələ şəhərində onların inzibati mərkəzi yerləşirdi; çox ehtimal ki, xəzərlər cənuba doğru növbəti hücumları zamanı məğlubiyyətə uğradıqda, M.İ.Artamonovun dediyi kimi, Albaniyanı tərk etmədilər, sadəcə Albaniya ərazisində əvvəlki hərəkət yerinə, Qəbələ rayonuna qayıtdılar. Burada onlar öz soyğunçu yürüşləri üçün əlverişli hadisələrin baş verməsini gözləməyə başlayaraq, qərbdə çox ehtimal ki, Gürcüstan sərhədlərinədək, cənubda isə Kür çayınadək uzanan, şübhəsiz, böyük bir ərazini nəzarət altında saxladılar. Onlar şərqdə öz mərkəzi hakimiyyətlərilə daimi əlaqə saxlayaraq təkcə Dərbənd keçidini deyil, Dərbənddən qərbdəki bütün dağ keçidlərini (Ağbulaq, Salavat keçidləri, Bazardüzü dağındakı iki keçidi) də diqqətlə nəzarət altında saxlayırdılar, çünki bu keçidlərdən ən qısa müddətdə Albaniya ərazisinə qoşun yeritmək olardı.
M.İ.Artamonov belə güman edir ki, onun monofizit hesab etdiyi Viro, knyaz Varaz-Qriqoru xaçaçuran etdiyi halda xalkedonçu Bizans imperatoru I İraklinin Varaz-Qriqoru ikinci dəfə xaçaçuran etməsi Vironun xoşuna gəlməyə bilərdi. Gördüyümüz kimi, Viro da xalkedonçu idi; odur ki, Varaz-Qriqorun İrakli tərəfindən ikinci dəfə xaçaçuran olunması Albaniya kilsəsini Gürcüstanın da mənsub olduğu xalkedon kilsə yığıncağına daha möhkəm bağladı. Albaniya tarixində baş verən sonrakı hadisələr təsdiq edir ki, Albaniya kilsəsi məhz katolikos Vironun hökmranlığı dövründən etibarən xalkedon kilsə yığıncağı mövqeyində idi. Viro 25 illik həbsdən azad olunduqdan sonra vətənə getdi. "Viro vətəninə gəldikdən sonra öz yerarxiya kilsələrinin qarşısında səcdə edib qapı və döşəmələrini qucaqlayır, sel kimi göz yaşı axıdıb dizi üstə yerdə sürünürdü". Lakin katolikosa "bir az istirahət etmək və həsrətini çəkdiyi" doğma yurdunu "doyunca görmək" müyəssər olmadı, çünki "onu dəhşətli kədər, zəhmət və məşəqqətlər gözləyirdi və çox keçmədən baş verən dağıntının şahidi olmalı idi".
Məlum olduğu kimi, 627-ci ildə, Vironun azad olmasına bir il qalmış, Bizans ilə xəzərlər arasında İrana qarşı bağlanan hərbi ittifaqa görə Xəzər orduları Zaqafqaziya ərazisinə ilk böyük basqına başladılar. Bizans tarixçisinin bildirdiyinə görə, "İmperator İraklinin Sasanilərlə müharibəsi zamanı İrakli xəzərlər adlanan Şərq türkləri ilə ittifaq bağladı. Onlar xaqandan sonra ən böyük şəxs sayılan [Cebu Xaqanın] rəhbərliyi ilə Atrpatakan əyalətinə soxuldular. Xəzərlərin bu hücumu "Ağvan tarixi"ndə əks olunmuşdur; burada deyilir: "xəzərlərin saysız-hesabsız quldur dəstələri İraklinin buyruğu ilə ölkəmizə [Albaniyaya] basqınlar edirdi".
Ölkəyə soxulan xəzərlər birinci zərbəni Dərbəndə endirdilər. Onlar şəhəri uzun müddət mühasirəyə alandan sonra Dərbəndin "gözəl hasarlarını" dağıtdılar; halbuki İran şahları bu hasarları çəkmək üçün memarları səfərbərliyə alıb bir çox müxtəlif materiallar axtarmaqla ölkəmizi [Albaniyanı] taqətdən salmışdılar".
M.İ.Artamonov belə hesab edir ki, xəzərlərin Albaniyadakı üçillik hökmranlığı bununla başa çatır və A.Y.Krımski iddia etdiyi kimi, xəzərlərin bu ölkədə "yüzillik hökmranlığı barəsində heç söz ola bilməz". O öz iddiasını əsaslandırmaq üçün M.Kalankatukluya istinad edir ki, o da belə yazır: xəzərlər 10 minlik İran ordu-sunu darmadağın etdikdən sonra, yenidən "keçidlərlə üç dövlətə — Ermənistan, Gürcüstan və Albaniyaya tərəf üz qoydular", lakin "məğlub edildilər". M.İ.Artamonov xəzərlər tarixinə dair son tədqiqatında xəzərlərin Albaniyada qalmaları müddətinin nə qədər uzun olduğu barədə əvvəlki nöqteyi-nəzərini dəyişdirib belə deyir: "Zaqafqaziyada türkütlər (xəzərlər — Ə.Ç.) haqqında "Alban tarixi"nin ətraflı məlumatı bununla (xəzərlərin məğlubiyyətindən sonra — Ə.Ç.) bitir, bundan sonra nə varsa, hamısı him və eyhamlardan toxunmuşdur".
M.İ. Artamonov L.N.Qumilyevin fərziyyələrinə əsaslanaraq bu faktı əsassız hesab edir ki, "M.Kalankatuklu L.N.Qumilyevin "türkütlər" adlandırdığını "xəzərlər adlandırır və xəzərlərin qısa müddət üçün Albaniyada olmamasını 630-cu ildə Qərbi türkütlər xaqanlığındakı hadisələrlə əlaqələndirir".
Lakin M.İ.Artamonovun bu fıkri ilə razılaşmaq olmaz ki, xəzərlər məğlubiyyətə uğradıqdan sonra Albaniyanı həmişəlik tərk etdilər. Qeyd etdiyimiz kimi, hələ Xosrov Ənuşirəvan dövründə Albaniyaya 10 min xəzər köçürülmüşdü, xəzərlərin əlində olan Qəbələ" şəhərində onların inzibati mərkəzi yerləşirdi1; çox ehtimal ki, xəzərlər cənuba doğru növbəti hücumları zamanı məğlubiyyətə uğradıqda, M.İ.Artamonovun dediyi kimi, Albaniyanı tərk etmədilər, sadəcə Albaniya ərazisində əvvəlki hərəkət yerinə, Qəbələ rayonuna qayıtdılar. Burada onlar öz soyğunçu yürüşləri üçün əlverişli hadisələrin baş verməsini gözləməyə başlayaraq, qərbdə çox ehtimal ki, Gürcüstan sərhədlərinədək, cənubda isə Kür çayınadək uzanan, şübhəsiz, böyük bir ərazini nəzarət altında saxladılar. Onlar şərqdə öz mərkəzi hakimiyyətlərilə daimi əlaqə saxlayaraq təkcə Dərbənd keçidini deyil, Dərbənddən qərbdəki bütün dağ keçidlə-rini (Ağbulaq, Salavat keçidləri, Bazardüzü dağındakı iki keçidi) də diqqətlə nəzarət altında saxlayırdılar, çünki bu keçidlərdən ən qısa müddətdə Albaniya ərazisinə qoşun yeritmək olardı.
Xəzərlərin Arran əhalisinə münasibəti haqqında "Azərbaycan tarixi"ndən verilən izahat heyrətə səbəb olur, çünki burada deyilir ki, İranla Bizans arasındakı müharibələr zamanı xəzərlər "albanlarla dostlaşıb onlarla birlikdə Bizans qoşununu düşməncəsinə qarşıladılar". Gətirilən material bunun əksini göstərir.
M.İ.Artamonov yazır ki, xəzərlərin əzəmətli paytaxtı Varaçan — Bələncər, yaxud Bulker-Bolqar kimi əraziləri əhatə edirdi və onun əhalisinin əksəriyyəti barsil-bersullardan ibarət idi. Varaçan şəhəri dağıldıqdan sonra paytaxt hunlar ölkəsinin digər bir hissəsinə — Səməndər şəhərinə köçürüldü.
M.İ Artamanova görə, ərəb və Bizans mənbələri xəzərləri türk xalqları sırasına aid edir. O, sözlərinə davam edərək yazır ki, Xəzər xaqanı İosifin (Yusifin) məktubu da xəzərlərin türk xalqlarından biri olmasını təsdiq edir.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- RKDartists (nid.).
- Артаманов М. И. История Хазар. Л, 1962, 523 с. стр. 114.
Xarici keçidlər
- Список печатных работ М. А. Артамонова[ölü keçid]
- Три поля деятельности М. И. Артамонова 2005-10-28 at the Wayback Machine.
- Артамонов Михаил Илларионович 2016-09-23 at the Wayback Machine // "Мировая антропология, этнография и археология в лицах"
- Столяр А. Д. Память — богатство историка 2008-01-27 at the Wayback Machine // Санкт-Петербургский университет. — 2004. — 14 октября.
- Столяр А. Д. Международная научная конференция, посвященная 100-летию со дня рождения профессора М. И. Артамонова
- Энциклопедия Санкт-Петербурга
- Тверская область: Энциклопедический справочник[ölü keçid]
- Тихонов И. Л. Артамонов Михаил Илларионович // Сетевой биографический словарь историков Санкт-Петербургского университета XVIII–XX вв.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mixail Illarionovic Artamonov 23 noyabr 5 dekabr 1898 31 iyul 1972 Leninqrad sovet arxeoloqu ve tarixcisi Sovet xezersunasliginin banisi Mixail Artamonovrus Mihail Illarionovich ArtamonovDogum tarixi 23 noyabr 5 dekabr 1898Vefat tarixi 31 iyul 1972 1972 07 31 73 yasinda Vefat yeri Leninqrad RSFSR SSRIElm saheleri arxeologiya tarix senetsunasliqElmi derecesi tarix elmleri doktoruIs yerleri Sankt Peterburq Dovlet Universiteti ErmitajTehsili Sankt Peterburq Dovlet UniversitetiTaninmis yetirmeleri Svetlana Pletnyova Lev Qumilyov Lev KleynUzvluyu Polsa Elmler Akademiyasi d Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMixail Illarionovic Artamonov 5 dekabr 1898 ci ilde Rusiya imperiyasinin Tver quberniyasinin Viqolovo kendinde anadan olmusdu 1913 cu ilde Seher 4 sinifli mektebi bitirmisdi Oktyabr inqilabina qeder Sankt Peterburq seherdi kantorsik islemisdi 1914 1916 ci illerde axsam umumtehsil mektebinde oxumusdu 1917 ci ilde orduya cagrilmisdi Fevral burjua demokratik inqilabi entuziazm ile qarsilamisdi Hemin ilin aprel ayinda esger deputatlari surasinin uzvu secilmisdi Lakin konullu olaraq cebheye yollanmisdi Qerbi Dvinde bir cox doyuslere qatilmisdi Mixail Artamonov 1917 ci ilin dekabrinda ordudan terxis olundu Petroqrada cagrilaraq millilesdirilmis Beynelxalq bankda calismaga basladi 1918 ci ilin yayindan 1920 ci ilin sonunadek Tver vilayetinin maarif sobesinde muellim ve mekteb mudiri kimi isledi Mixail Artamonov 1921 ci ilden 1924 cu iledek Sankt Peterburq Dovlet Universitetinde tehsil aldi Universiteti tamamlayandan sonra arxeoloji kabinede kicik assisent kimi qaldi Mixail Artamonov 31 iyul 1972 ci ilde Leninqrad seherinde vefat edib Artamonov ve XezersunasliqM I Artamonov xezerler tarixine dair son tedqiqatinda xezerlerin Albaniyada qalmalari muddetinin ne qeder uzun oldugu barede bele deyir Zaqafqaziyada turkutler haqqinda Alban tarixi nin etrafli melumati bununla bitir bundan sonra ne varsa hamisi him ve eyhamlardan toxunmusdur Lakin M I Artamonovun bu fikri ile razilasmaq olmaz ki xezerler meglubiyyete ugradiqdan sonra Albaniyani hemiselik terk etdiler Qeyd etdiyimiz kimi hele Xosrov Enusirevan dovrunde Albaniyaya 10 min xezer kocurulmusdu xezerlerin elinde olan Qebele seherinde onlarin inzibati merkezi yerlesirdi cox ehtimal ki xezerler cenuba dogru novbeti hucumlari zamani meglubiyyete ugradiqda M I Artamonovun dediyi kimi Albaniyani terk etmediler sadece Albaniya erazisinde evvelki hereket yerine Qebele rayonuna qayitdilar Burada onlar oz soyguncu yurusleri ucun elverisli hadiselerin bas vermesini gozlemeye baslayaraq qerbde cox ehtimal ki Gurcustan serhedlerinedek cenubda ise Kur cayinadek uzanan subhesiz boyuk bir erazini nezaret altinda saxladilar Onlar serqde oz merkezi hakimiyyetlerile daimi elaqe saxlayaraq tekce Derbend kecidini deyil Derbendden qerbdeki butun dag kecidlerini Agbulaq Salavat kecidleri Bazarduzu dagindaki iki kecidi de diqqetle nezaret altinda saxlayirdilar cunki bu kecidlerden en qisa muddetde Albaniya erazisine qosun yeritmek olardi M I Artamonov bele guman edir ki onun monofizit hesab etdiyi Viro knyaz Varaz Qriqoru xacacuran etdiyi halda xalkedoncu Bizans imperatoru I Iraklinin Varaz Qriqoru ikinci defe xacacuran etmesi Vironun xosuna gelmeye bilerdi Gorduyumuz kimi Viro da xalkedoncu idi odur ki Varaz Qriqorun Irakli terefinden ikinci defe xacacuran olunmasi Albaniya kilsesini Gurcustanin da mensub oldugu xalkedon kilse yigincagina daha mohkem bagladi Albaniya tarixinde bas veren sonraki hadiseler tesdiq edir ki Albaniya kilsesi mehz katolikos Vironun hokmranligi dovrunden etibaren xalkedon kilse yigincagi movqeyinde idi Viro 25 illik hebsden azad olunduqdan sonra vetene getdi Viro vetenine geldikden sonra oz yerarxiya kilselerinin qarsisinda secde edib qapi ve dosemelerini qucaqlayir sel kimi goz yasi axidib dizi uste yerde surunurdu Lakin katolikosa bir az istirahet etmek ve hesretini cekdiyi dogma yurdunu doyunca gormek muyesser olmadi cunki onu dehsetli keder zehmet ve meseqqetler gozleyirdi ve cox kecmeden bas veren dagintinin sahidi olmali idi Melum oldugu kimi 627 ci ilde Vironun azad olmasina bir il qalmis Bizans ile xezerler arasinda Irana qarsi baglanan herbi ittifaqa gore Xezer ordulari Zaqafqaziya erazisine ilk boyuk basqina basladilar Bizans tarixcisinin bildirdiyine gore Imperator Iraklinin Sasanilerle muharibesi zamani Irakli xezerler adlanan Serq turkleri ile ittifaq bagladi Onlar xaqandan sonra en boyuk sexs sayilan Cebu Xaqanin rehberliyi ile Atrpatakan eyaletine soxuldular Xezerlerin bu hucumu Agvan tarixi nde eks olunmusdur burada deyilir xezerlerin saysiz hesabsiz quldur desteleri Iraklinin buyrugu ile olkemize Albaniyaya basqinlar edirdi Olkeye soxulan xezerler birinci zerbeni Derbende endirdiler Onlar seheri uzun muddet muhasireye alandan sonra Derbendin gozel hasarlarini dagitdilar halbuki Iran sahlari bu hasarlari cekmek ucun memarlari seferberliye alib bir cox muxtelif materiallar axtarmaqla olkemizi Albaniyani taqetden salmisdilar M I Artamonov bele hesab edir ki xezerlerin Albaniyadaki ucillik hokmranligi bununla basa catir ve A Y Krimski iddia etdiyi kimi xezerlerin bu olkede yuzillik hokmranligi baresinde hec soz ola bilmez O oz iddiasini esaslandirmaq ucun M Kalankatukluya istinad edir ki o da bele yazir xezerler 10 minlik Iran ordu sunu darmadagin etdikden sonra yeniden kecidlerle uc dovlete Ermenistan Gurcustan ve Albaniyaya teref uz qoydular lakin meglub edildiler M I Artamonov xezerler tarixine dair son tedqiqatinda xezerlerin Albaniyada qalmalari muddetinin ne qeder uzun oldugu barede evvelki noqteyi nezerini deyisdirib bele deyir Zaqafqaziyada turkutler xezerler E C haqqinda Alban tarixi nin etrafli melumati bununla xezerlerin meglubiyyetinden sonra E C bitir bundan sonra ne varsa hamisi him ve eyhamlardan toxunmusdur M I Artamonov L N Qumilyevin ferziyyelerine esaslanaraq bu fakti esassiz hesab edir ki M Kalankatuklu L N Qumilyevin turkutler adlandirdigini xezerler adlandirir ve xezerlerin qisa muddet ucun Albaniyada olmamasini 630 cu ilde Qerbi turkutler xaqanligindaki hadiselerle elaqelendirir Lakin M I Artamonovun bu fikri ile razilasmaq olmaz ki xezerler meglubiyyete ugradiqdan sonra Albaniyani hemiselik terk etdiler Qeyd etdiyimiz kimi hele Xosrov Enusirevan dovrunde Albaniyaya 10 min xezer kocurulmusdu xezerlerin elinde olan Qebele seherinde onlarin inzibati merkezi yerlesirdi1 cox ehtimal ki xezerler cenuba dogru novbeti hucumlari zamani meglubiyyete ugradiqda M I Artamonovun dediyi kimi Albaniyani terk etmediler sadece Albaniya erazisinde evvelki hereket yerine Qebele rayonuna qayitdilar Burada onlar oz soyguncu yurusleri ucun elverisli hadiselerin bas vermesini gozlemeye baslayaraq qerbde cox ehtimal ki Gurcustan serhedlerinedek cenubda ise Kur cayinadek uzanan subhesiz boyuk bir erazini nezaret altinda saxladilar Onlar serqde oz merkezi hakimiyyetlerile daimi elaqe saxlayaraq tekce Derbend kecidini deyil Derbendden qerbdeki butun dag kecidle rini Agbulaq Salavat kecidleri Bazarduzu dagindaki iki kecidi de diqqetle nezaret altinda saxlayirdilar cunki bu kecidlerden en qisa muddetde Albaniya erazisine qosun yeritmek olardi Xezerlerin Arran ehalisine munasibeti haqqinda Azerbaycan tarixi nden verilen izahat heyrete sebeb olur cunki burada deyilir ki Iranla Bizans arasindaki muharibeler zamani xezerler albanlarla dostlasib onlarla birlikde Bizans qosununu dusmencesine qarsiladilar Getirilen material bunun eksini gosterir M I Artamonov yazir ki xezerlerin ezemetli paytaxti Varacan Belencer yaxud Bulker Bolqar kimi erazileri ehate edirdi ve onun ehalisinin ekseriyyeti barsil bersullardan ibaret idi Varacan seheri dagildiqdan sonra paytaxt hunlar olkesinin diger bir hissesine Semender seherine kocuruldu M I Artamanova gore ereb ve Bizans menbeleri xezerleri turk xalqlari sirasina aid edir O sozlerine davam ederek yazir ki Xezer xaqani Iosifin Yusifin mektubu da xezerlerin turk xalqlarindan biri olmasini tesdiq edir IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi RKDartists nid Artamanov M I Istoriya Hazar L 1962 523 s str 114 Xarici kecidlerSpisok pechatnyh rabot M A Artamonova olu kecid Tri polya deyatelnosti M I Artamonova 2005 10 28 at the Wayback Machine Artamonov Mihail Illarionovich 2016 09 23 at the Wayback Machine Mirovaya antropologiya etnografiya i arheologiya v licah Stolyar A D Pamyat bogatstvo istorika 2008 01 27 at the Wayback Machine Sankt Peterburgskij universitet 2004 14 oktyabrya Stolyar A D Mezhdunarodnaya nauchnaya konferenciya posvyashennaya 100 letiyu so dnya rozhdeniya professora M I Artamonova Enciklopediya Sankt Peterburga Tverskaya oblast Enciklopedicheskij spravochnik olu kecid Tihonov I L Artamonov Mihail Illarionovich Setevoj biograficheskij slovar istorikov Sankt Peterburgskogo universiteta XVIII XX vv