Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dmitri İvanoviç Mendeleyev (8 (20) fevral 1834[…], Tobolsk, Tobolsk quberniyası[d], Rusiya imperiyası[…] – 20 yanvar (2 fevral) 1907[…], Sankt-Peterburq, Sankt-Peterburq quberniyası[d], Rusiya imperiyası[…]) — Rusiya alimi və ictimai xadimi, kimyaçı, fizik, iqtisadçı, texnoloq, geoloq, meteoroloq, pedaqoq, ensiklopediyaçı, kimyəvi elementlərin dövri cədvəlinin yaradıcısı.
| Dmitri Mendeleyev | |
|---|---|
| rus. Дмитрий Иванович Менделеев | |
 | |
| Doğum adı | Дмитрій Ивановичъ Менделѣевъ |
| Doğum tarixi | 8 (20) fevral 1834[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 20 yanvar (2 fevral) 1907[…](72 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | ağciyər iltihabı |
| Dəfn yeri |
|
| Həyat yoldaşları |
|
| Uşaqları |
|
| Atası | İvan Pavloviç Mendeleyev[d] |
| Elm sahələri | kimya, fizika, iqtisadiyyat, geologiya, metrologiya, Kimyəvi element, Kimyəvi elementlərin dövri cədvəli |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Tanınmış yetirmələri | Sergey Prokudin-Qorski |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |    |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Dmitri Mendeleyev 1834-cü ildə Tobolskda anadan olmuşdur. Onun portretinə və tərtib etdiyi kimyəvi elementlərin dövri cədvəlinə hər bir orta məktəbin kimya kabinetində rast gəlmək olar. Maraqlıdır ki, o, özünün elementlər cədvəlini yuxuda görmüş və bunu öz dostuna danışmışdı:
 | Yuxuda bütün elementlərin lazımi qaydada düzüldüyü cədvəl gördüm. Oyanan kimi, gördüklərimi bir parça kağıza köçürdüm. Yalnız bir yerdə düzəliş etmək lazım gəldi. |  |
Müasirlərinin fikrincə, kimyəvi elementlərin atom çəkisindən asılı olaraq xassələrinin dəyişməsi barədə qanunun Mendeleyev tərəfindən kəşf edilməsi kimya elmini xeyli zənginləşdirmişdir.
Ən maraqlısı budur ki, onun yazdığı 500-dən çox elmi əsərin yalnız 9%-i kimya elmindən bəhs edir! Ensiklopedik biliyə malik bu insanın elmi fəaliyyəti çoxşaxəli olmuşdur. D. Mendeleyev fizika, metrologiya, hava uçuşları, meteorologiya, kənd təsərrüfatı, iqtisadiyyat, hətta xalq maarifi ilə məşğul olur, neftin emalı üsullarını öyrənirdi. Asudə vaxtında isə çamadan tikirdi! Alim yazırdı: "Özüm də təəccüblənirəm ki, elmi həyatımda nələr etmişəm".
D. Mendeleyev fotoqrafiyaya böyük maraq göstərirdi. Fotoaparatla elmi təcrübələrin müxtəlif məqamlarını çəkirdi. Sonralar incəsənəti təbliğ etmək üçün rəssamların əsərlərinin fotoreproduksiyalarını toplamağa başladı. O, hətta "Qolos" qəzetində mənzərə əsərinin insanın psixikasına, özünü təbiətin bir parçası kimi dərk etməsinə necə təsir göstərdiyi barədə məqalə dərc etdirmişdi.
Elmi fəaliyyəti
Məşhur kimyaçı M. Cua yazırdı: "O, XIX əsrin ən dahi kimyaçılarından biridir; birləşmələrin fiziki konstantına dair çoxsaylı ölçülər aparmışdır (həcmləri, genişlənmələr və s.). Donetsk daş kömür yataqlarını tədqiq etmiş, məhlulların hidrat nəzəriyyəsini işləmişdir. "Kimyanın əsasları"nı yazmışdır (1868–1871) — Bu əsər qeyri-üzvi kimya alimlərinin tədqiqlərinə ciddi təsir etmişdir".
D. Mendeleyev kimya, kimya texnologiyası, fizika, iqtisadiyyat, texnologiya, geologiya, meteorologiya, dirijabl uçuşu, kənd təsərrüfatı, xalq maarifi və istehsalat qüvvələrinin inkişafı ilə bağlı bir çox dəyərli tədqiqatların müəllifidir.
Mendeleyev 1854–1856-cı illərdə kristallarda izofirizm halını tədqiq etmiş, birləşmələrin kristal forması ilə kimyəvi tərkibi arasında əlaqəni müəyyənləşdirmiş, eləcə də kimyəvi elementlərin xüsusiyyətlərinin onların atom kütləsindən asılılığını kəşf etmişdir.
1860-cı ildə duru maddələrin mütləq qaynama temperaturunu və ya "böhran temperaturu" anlayışını kəşf etmişdir.
16 dekabr 1860-cı ildə o yazırdı: "…mənim fəaliyyətimin əsas predmeti fiziki kimyadır".
D. İ. Mendeleyev Rusiyada ilk "Üzvi kimya" (1861) dərsliyinin müəllifidir.
1859-cu ildə piknometr quraşdırır. Cihaz vasitəsilə mayenin qatılığını müəyyənləşdirmək mümkün olur. 1865–1887-ci illərdə məhlulların hidrat nəzəriyyəsini işləyib hazırlayır. Həmçinin, dəyişik tərkibli birləşmələrin mövcudluğu ideyasını irəli sürür.
Qaz mühitünü tədqiq edərək, Mendeleyev 1874-cü ildə ideal qazın ümumi tənliyini tərtib edir. Bu 1834-cü ildə fizik Klapeyronun kəşf etdiyi qazın vəziyyətinin temperaturdan asıllılığı barədə qanuna ciddi əlavə idi. Sonradan bu bərəbərlik Klapeyron-Mendeleyev bərabərliyi adlandırıldı.
1877-ci ildə Mendeleyev neftin ağır led zeppelin yaranması nəzəriyyəsini irəli sürür. Ancaq bu ideya hazırda qəbul edilmir. Həmçinin neftin hissə-hissə ötürülməsi təklifini irəli sürür. O, Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində 20 yanvar 1907-ci ildə 72 yaşında vəfat etmişdir. Vəfatından sonra da dövri cədvəl dəyişməz halda bu dövrə gəlib çatmışdır.
İstinadlar
- https://www.biography.com/people/dmitri-mendeleyev-9405465.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Чугаев Л. Менделеев, Дмитрий Иванович (rus.). // Новый энциклопедический словарь СПб: 1915. Т. 26. Мацеевский — Молочная кислота. С. 263–269.
- Чельцов И., В. К. Менделеев, Дмитрий Иванович (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1896. Т. XIX. С. 82–85.
- Mendeléeff, Dmitri Ivanovich (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
- NNDB (ing.). 2002.
- Погодин С. А. Менделеев Дмитрий Иванович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1974. Т. 16 : Мёзия — Моршанск. С. 67–69.
- Джуа М. История химии.: — М. Мир, 1966.
- Младенцев М. Н., Тищенко В. Е. Дмитрий Иванович Менделеев, его жизнь и деятельность. М.—Л., 1938. Т. С. 254–256
Mənbə
- Летопись жизни и деятельности Д. И. Менделеева. Ответственный редактор А. В. Сторонкин. "Наука". Ленинград. 1984 (rus dilində)
- Л. А. Чугаев. Дмитрий Иванович Менделеев. Биография русского гения. // Экология и жизнь, № 1, 2009.(rus dilində)
- Манолов К. Великие химики. В 2-х томах. Т. II 2010-03-12 at the Wayback Machine, 3-е изд., Мир, 1985, 440 c.(rus dilində)
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mendeleyev bura istiqametlendirir Diger istifade formalari ucun Mendeleyev deqiqlesdirme sehifesine baxin Dmitri Ivanovic Mendeleyev 8 20 fevral 1834 Tobolsk Tobolsk quberniyasi d Rusiya imperiyasi 20 yanvar 2 fevral 1907 Sankt Peterburq Sankt Peterburq quberniyasi d Rusiya imperiyasi Rusiya alimi ve ictimai xadimi kimyaci fizik iqtisadci texnoloq geoloq meteoroloq pedaqoq ensiklopediyaci kimyevi elementlerin dovri cedvelinin yaradicisi Dmitri Mendeleyevrus Dmitrij Ivanovich MendeleevDogum adi Dmitrij Ivanovich MendelѣevDogum tarixi 8 20 fevral 1834 Dogum yeri Tobolsk Tobolsk quberniyasi d Rusiya imperiyasi Vefat tarixi 20 yanvar 2 fevral 1907 72 yasinda Vefat yeri Sankt Peterburq Sankt Peterburq quberniyasi d Rusiya imperiyasi Vefat sebebi agciyer iltihabiDefn yeri Literatorski mostki d Heyat yoldaslari Anna Ivanova Popova d 1882 bilinmir Feozva Nikiticna Leceva d 1862 1882 Usaqlari Vladimir Mendeleyev d Lyubov Blok Vasili Mendeleyev d Atasi Ivan Pavlovic Mendeleyev d Elm saheleri kimya fizika iqtisadiyyat geologiya metrologiya Kimyevi element Kimyevi elementlerin dovri cedveliElmi derecesi Doktor 1865 Is yerleri Sankt Peterburq Imperator Universiteti d 1857 1890 Reselev liseyi d 1855 1856 Sankt Peterburq Texnologiya Institutu d 1863 1872 Sankt Peterburq Dovlet UniversitetiTehsili Bas Pedoqoji Institutu d 1850 1855 Sankt Peterburq Dovlet Universiteti Sankt Peterburq Dovlet Texnologiya Institutu d Taninmis yetirmeleri Sergey Prokudin QorskiUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1892 Prussiya Elmler Akademiyasi d 1900 Serbiya Elmler ve Incesenet Akademiyasi d 1904 Isvec Kral Elmler Akademiyasi 1905 Gottingen Elmler Akademiyasi d Peterburq Elmler Akademiyasi 1876 Macaristan Elmler Akademiyasi 1900 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1889 Amerika Felsefe Cemiyyeti d ABS Milli Elmler Akademiyasi 1903 Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDmitri Mendeleyev 1834 cu ilde Tobolskda anadan olmusdur Onun portretine ve tertib etdiyi kimyevi elementlerin dovri cedveline her bir orta mektebin kimya kabinetinde rast gelmek olar Maraqlidir ki o ozunun elementler cedvelini yuxuda gormus ve bunu oz dostuna danismisdi Yuxuda butun elementlerin lazimi qaydada duzulduyu cedvel gordum Oyanan kimi gorduklerimi bir parca kagiza kocurdum Yalniz bir yerde duzelis etmek lazim geldi Muasirlerinin fikrince kimyevi elementlerin atom cekisinden asili olaraq xasselerinin deyismesi barede qanunun Mendeleyev terefinden kesf edilmesi kimya elmini xeyli zenginlesdirmisdir En maraqlisi budur ki onun yazdigi 500 den cox elmi eserin yalniz 9 i kimya elminden behs edir Ensiklopedik biliye malik bu insanin elmi fealiyyeti coxsaxeli olmusdur D Mendeleyev fizika metrologiya hava ucuslari meteorologiya kend teserrufati iqtisadiyyat hetta xalq maarifi ile mesgul olur neftin emali usullarini oyrenirdi Asude vaxtinda ise camadan tikirdi Alim yazirdi Ozum de teeccublenirem ki elmi heyatimda neler etmisem D Mendeleyev fotoqrafiyaya boyuk maraq gosterirdi Fotoaparatla elmi tecrubelerin muxtelif meqamlarini cekirdi Sonralar inceseneti teblig etmek ucun ressamlarin eserlerinin fotoreproduksiyalarini toplamaga basladi O hetta Qolos qezetinde menzere eserinin insanin psixikasina ozunu tebietin bir parcasi kimi derk etmesine nece tesir gosterdiyi barede meqale derc etdirmisdi Elmi fealiyyetiMeshur kimyaci M Cua yazirdi O XIX esrin en dahi kimyacilarindan biridir birlesmelerin fiziki konstantina dair coxsayli olculer aparmisdir hecmleri genislenmeler ve s Donetsk das komur yataqlarini tedqiq etmis mehlullarin hidrat nezeriyyesini islemisdir Kimyanin esaslari ni yazmisdir 1868 1871 Bu eser qeyri uzvi kimya alimlerinin tedqiqlerine ciddi tesir etmisdir D Mendeleyev kimya kimya texnologiyasi fizika iqtisadiyyat texnologiya geologiya meteorologiya dirijabl ucusu kend teserrufati xalq maarifi ve istehsalat quvvelerinin inkisafi ile bagli bir cox deyerli tedqiqatlarin muellifidir Mendeleyev 1854 1856 ci illerde kristallarda izofirizm halini tedqiq etmis birlesmelerin kristal formasi ile kimyevi terkibi arasinda elaqeni mueyyenlesdirmis elece de kimyevi elementlerin xususiyyetlerinin onlarin atom kutlesinden asililigini kesf etmisdir 1860 ci ilde duru maddelerin mutleq qaynama temperaturunu ve ya bohran temperaturu anlayisini kesf etmisdir 16 dekabr 1860 ci ilde o yazirdi menim fealiyyetimin esas predmeti fiziki kimyadir D I Mendeleyev Rusiyada ilk Uzvi kimya 1861 dersliyinin muellifidir 1859 cu ilde piknometr qurasdirir Cihaz vasitesile mayenin qatiligini mueyyenlesdirmek mumkun olur 1865 1887 ci illerde mehlullarin hidrat nezeriyyesini isleyib hazirlayir Hemcinin deyisik terkibli birlesmelerin movcudlugu ideyasini ireli surur Qaz muhitunu tedqiq ederek Mendeleyev 1874 cu ilde ideal qazin umumi tenliyini tertib edir Bu 1834 cu ilde fizik Klapeyronun kesf etdiyi qazin veziyyetinin temperaturdan asilliligi barede qanuna ciddi elave idi Sonradan bu bereberlik Klapeyron Mendeleyev beraberliyi adlandirildi 1877 ci ilde Mendeleyev neftin agir led zeppelin yaranmasi nezeriyyesini ireli surur Ancaq bu ideya hazirda qebul edilmir Hemcinin neftin hisse hisse oturulmesi teklifini ireli surur O Rusiyanin Sankt Peterburq seherinde 20 yanvar 1907 ci ilde 72 yasinda vefat etmisdir Vefatindan sonra da dovri cedvel deyismez halda bu dovre gelib catmisdir Istinadlarhttps www biography com people dmitri mendeleyev 9405465 Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Chugaev L Mendeleev Dmitrij Ivanovich rus Novyj enciklopedicheskij slovarSPb 1915 T 26 Maceevskij Molochnaya kislota S 263 269 Chelcov I V K Mendeleev Dmitrij Ivanovich rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1896 T XIX S 82 85 Mendeleeff Dmitri Ivanovich ing Encyclopaedia Britannica a dictionary of arts sciences literature and general information H Chisholm 11 New York Cambridge England University Press 1911 NNDB ing 2002 Pogodin S A Mendeleev Dmitrij Ivanovich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1974 T 16 Myoziya Morshansk S 67 69 Dzhua M Istoriya himii M Mir 1966 Mladencev M N Tishenko V E Dmitrij Ivanovich Mendeleev ego zhizn i deyatelnost M L 1938 T S 254 256MenbeLetopis zhizni i deyatelnosti D I Mendeleeva Otvetstvennyj redaktor A V Storonkin Nauka Leningrad 1984 rus dilinde L A Chugaev Dmitrij Ivanovich Mendeleev Biografiya russkogo geniya Ekologiya i zhizn 1 2009 rus dilinde Manolov K Velikie himiki V 2 h tomah T II 2010 03 12 at the Wayback Machine 3 e izd Mir 1985 440 c rus dilinde Xarici kecidler