Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mayya — Qızıldərili Mayya xalqı tərəfindən qurulan Xristofor Kolumbdan əvvəlki Amerika sivilizasiyalarından biridir. Mərkəzi Amerika sivilizasiyası olan Mayya sivilizasiyası, min illər ərzində Meksikanın cənub-şərqindən, Honduras, Salvador və Qvatemalaya qədər uzanan Mezoamerika bölgəsində hökm sürmüşdür. Meksikanın cənub-şərqində beş dövlət qurmuş Mayyalar (Campeche, Chiapas, Quintana Roo, Tabasco və Yucatn), tarixləri boyu yüzlərlə dialekt istehsal etmişlər və bu dialektlərdən bəziləri günümüzdə hələ də danışılan 21–44 Mayya dilinin əmələ gəlməsini təmin etmişdir. Bu sivilizasiya e.ə.600 vasitələrində yüksəlişə keçmiş, b.e. 3-cü əsrdə qızıl dövrünə (klassik dövr, b.e. 250–900-cü illərində addım atmış, kənd-dövlətlərinin siyasi qarışıqlıqlar nəticəsində dağıldığı b.e.900-cü ilə qədər geniş bir sahədə varlığını davam etdirmiş və İspaniya işğalı ilə də, dağılma prosesinə girmişdir. Mayya sivilizasiyası bir çox baxımdan bitmiş olsa da, geniş inancın əksinə, Mayyalar yox olmamışlar, hazırda bu ölkələrdə yaşayır və Mayya dillərindən bəzilərini danışırlar.
| Tarixi dövlət | |
| Mayya sivilizasiyası | |
|---|---|
 | |
| | |
| Rəsmi dilləri | Mayya dili |
| İdarəetmə forması | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Köhnə Mayyaların (Mayyaların indiki nəsillərinə nisbətən deyilən termin) astronomiya, riyaziyyat, memarlıq və incəsənət kimi bir çox sahədə inkişaf etmiş bir mədəniyyət səviyyəsindədir. Rabinal Achi, Popol-Vuh, Çilam Balam, Mayya ədəbiyyatı bu mədəniyyətin həyatını təsvir edir. İspaniya işğalı 1697-ci ildə Itza Mayya'nın paytaxtı Tayas və Qvatemaladakı Mayyaların paytaxtı Zacpeten'in alınması ilə sona çatdı və son Mayya dövləti 1901-ci ildə paytaxtı Meksika işğalı ilə yox oldu.
Mayyalıların torpağı üç bölgəyə bölünür: Cənubun "Yuxarı Torpaqları" cənubun (və ya ortanın) "Aşağı Torpaqları" və şimalın "Aşağı Torpaqları". "Yuxarı ərazilər" kapsları Qvatemala və Kiapasın yüksək hündürlükdə ki, ərazilərini əhatə edir. Cənubun aşağı torpaqları "Yuxarı torpaqlar"ın şimalında yerləşir və Meksikadakı Peteni, Quintana Roo şimali Qvatemalanı, Beliz və Salvador daxildir. Şimaldakı "Aşağı Torpaqlar" isə Yukatan yarımadası və Puuc yüksəkliklərinin qalan hissəsini əhatə edir.
Klassik dövrdən bəri qeyri-adi quruluşlar qoymuş və Nakbe, Mirador, San Bartolo, Cival, Tikal, Quiriguá (hər ikisi Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir) kimi Palenque, Copan, Río Azul kimi klassik dövrdə Mayya tərəfindən qurulmuş bəzi məşhur şəhərlər. Mayya sivilizasiyasının ən maraqlı abidələri dini mərkəzlərdəki piramidalardır. Bundan əlavə, hökmdarların sarayları və divar rəsmləri və plasterlərlə bəzədilmiş nəcib insanların evləri maraqlı abidələr sırasındadır. Maraqlı Mayya əsərlərindən biri, hökmdarların şəcərələrini və hərbi qələbələrini təsvir edən ustad daş oymaları ilə bəzədilmiş Mayunca totem(ağac-daş). Mayyanın ticarət mallarına yeşim, kakao, qarğıdalı, duz və obsidian daxildir. Türklər kimi Mayyalılar da Yeşim daşına xüsusi əhəmiyyət verirdilər.
Mayyaların tarixi
Klassik dövrdən əvvəl
Tapıntılar Mayya bölgəsinin eramızdan əvvəl 10000–11000-ci illərdə yaşadığnı göstərir. Hələ klassikdən əvvəlki dövrlə bağlı böyük bir mübahisə var. Bu mövzuda bir kəşflər və tapıntı azdır.
Arxeoloqların çox istəmədiyi bir fikir James Jamesward tərəfindən irləi sürülmüşdür. Jameswarda görə Mayyalar təxminən 12000 il əvvəl (e.ə 10000) Sakit okean sahillərində ki, Mu qitəsindən bu qitəyə köç etmiş bir xalqdır. Dissertasiyasının bir hissəsi mineraloq və arxeoloq idi. William Niven'in 1921-ci ildə Mexiko şəhəri yaxınlığındakı Santiago Ahuizoctla'nda qazıntı işləri, Trano, Drezden kimi Maya əlyazmalarına və Uxmal məbədi və Xochicalo Piramidasının kitablarına və Asiya ilə Amerika xalqlarına bənzər tərəflərə əsaslanan 2600 tablet tapdı. izah etməyə çalışır. Churchwarda görə, Munun bat etibarən dünya mədəniyyətlərində bir irəliləyiş yox, bir çöküş, yəni yüksək bir mədəniyyət səviyyəsindən geriləmə baş vermişdir. Doğma məsələsi oxşarlıqları açıqlamaq üçün ortaya atılmış bir başqa görüş isə miqrasiyanın Asiyadan Amerikaya Berinq Boğazı vasitəsilə aparılmış ola biləcəyinə inanar. Mövzuya dair son elmi tədqiqatlar, tamamilə sübut edilmiş bir nəzəriyyə hələ ortaya qoymamaqla yanaşı, Mayya dilinin də daxil olduğu Amerindiyen dil ailesinin təxminən 16.000 il əvvəl Sibir mənbəli bir köç dalğası ilə yarandığı, yəni Amerindiyen dil ailesindekilerle Sibirdə yaşayanların o vaxta qədər eyni dildə danışdığı nəticəsinə gəlmişdir). Bu oxşarlıqlar üzərində çalışan adlardan biri də Dr. Dr. Haluk Bərkməndir.
Maya bölgəsində klasik-öncesi dövrünün əvvəl əmin olacağımız bir şey, iqlim şəraitinin müxtəlif heyvan növlərinin aradan qalxmasına yol açmış böyük dəyişikliklərə uğramış olmasıdır. Bu dəyişikliklər yəqin ki, əsas tədbir olan ov mövzusunda yer dəyişikliyinə və yabanı meyvə, toxum və köklərin yeyilməsinə səbəb olmuşdu. Bütün Yucatan Yarımadasında nəsli kəsilmiş heyvan növlərinə və bu dövrə aid insan tədbirlərinin izlərinə rast gəlinmişdir; Campechedeki Industria de la Concepcin alətləri və Loltndaki mağaralarda olan divar resimleri [20] bu dövrə aid insan tədbirlərini göstərən tapıntılara nümunə olaraq göstərmək olar.
Мaya şahlıqları
Tarixə aşağıdakı şahlıqlar məlumdur: Baakul şahlığı, Mutul şahlığı, Kanul şahlığı.
Mayya xalqı bu gün
Hal-hazırda Yukatan yarımadasında, Belizdə, Qvatemalada və Hondurasda 6,1 mln. çox mayya yaşayır. Mayyaların hazırkı dinləri katolik dini ilə ənənəvi mayya dini ilə sintez şəklində qurulmuşdur. Yukatanda yaşayan mayya xalqlarının bölgəyə görə fərqli geyim tərzi var.
Din və Qurbanvermə
Mərkəzi Amerika hindularındakı kimi, mayya xalqında da qan çox böyük önəm kəsb edirdi. Bizim günlərə kimi çatmış bir çox keramik əşyalarda qanburaxma mistik rituallarını görmək olar. Dodaqlarını, dilini, penisini, qollarını deşməklə onlar yığılan qanı ritual qablara doldururdular. Mayya inanclarına görə, qan insan enerjisinin mənbəyi və insanın ruhunu simvolu sayılırdı. Mayya dini politeistikdir. Yəni mayya panteonunda olan Tanrılar, yaşama müddəti orta insan yaşam müddəti ilə eynidir. Bunun üçün insan qurban verilməsi, mayyalar üçün bir cür ilahların yaşama müddətinin uzadılması ilə əlaqələnə bilər. İnsanın Tanrılara qurban verilməsi fərqli formada həyata keçirilirdi — suda boğma, vulkanik daşdan hazırlanmış iti bıçaqlarla sinədə kəsik edərək "döyünən ürəyin" çıxarılması, senot adlanan böyük kəhrizlərə atma və s.
Yazı
Arxeoloqlar tərəfindən aşkar edilmiş ən qədim monument stella, indiki Meksikanın Oaxako ştatındadır. Onun yaşı b.e. 700 ilinə təsadüf edir. Yukatan yarımadasının ispan konkistador tərəfindən sonra mayya heroqliflərinin öyrənilməsinə başlanılır. Bunlardan ən birinciləri katolik monaxları idilər. Onlar bu yazıları öyrənməklə mayya xalqını xrıstian dininə çevirmək arzusunda idilər. Mayya yazısı ilə ilk elmi kitab yazan isə Dieqo de Landa idi. O yanlışça hesab edirdi ki, mayya yazısı latın əlifbasına çox bənzəyir, və hər simvol bir hərfin mənasındadır. İlk olaraq mayya heroqliflərinin açılmasında tanınmış oldu.
Süqutu
Mayya mədəniyyətinin süqutu haqqında bir sıra fikirlər mövcuddur:
- I fikir:Epidemiya — İddia edilir ki, mayya mədəniyyəti epidemiya nəticəsində süqut etmişdir.
- II fikir:Qlobal istiləşmə — 2017-ci ildə tarixçilər belə bir fikir irəli sürdülər ki, 250-ci ildə qlobal istiləşmə baş vermiş və insanlar aqressivləşdiyindən daxili çəkişmələr baş vermiş və dövlət dağılmışdır.
Mənbə
- "Источники по древней истории Центральной и Южной Америки 2007-10-21 at the Wayback Machine"
- "Обзор важнейших литературных источников об индейцах майя"
- Диего де Ланда, "Сообщение о делах в Юкатане"
- Берналь Диас дель Кастильо, "История Индий"
- Бартоломе де Лас Касас, "Кратчайшее сообщение о разрушении Индий"
- Диего де Лопес Когольюдо, История Юкатана. КНИГА 4. Мадрид, 1688 (пер. В.Талах). — Киев, 2009.
- Летопись какчикелей, "Франсиско Эрнандес Арана Шахиль. "Памятная записка из Солола или Текпан-Атитлан, называемая также Летопись Какчикелей" (пер. В. Талах). — Киев, 2009". 2012-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-29.
- "ХРОНИКИ БААКУЛЬСКИХ ВЛАДЫК. — Киев, 2009 (пер. В.Талах)". 2012-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-29.
- Книги Чилам Балам из Чумайеля — священная книга юкатекских майя
- Веретенникова А.М, "Города майя и ацтеков", Москва, изд-во Вече, 2003 год
- Гуляев В., "Древние Майя. Загадки погибшей цивилизации"; "Забытые города майя"; "Города-государства майя"
- Джилберт Э., Коттерелл M., "Тайны майя"
- Керам К., "Первый американец. Загадка индейцев доколумбовой эпохи 2007-12-14 at the Wayback Machine"
- Кузьмищев В., "Тайна жрецов майя"
- Майкл Ко, "Майя. Исчезнувшая цивилизация: легенды и факты" М., Центрполиграф, 2004.
- Деметрио Соди, "Великие культуры Месоамерики"
- Спенс, Льюис, "Мифы инков и майя", Пер. с англ. Л. А. Карповой, Центрполиграф; Москва; 2005,
- Милослав Стингл, "Тайны индейских пирамид 2007-10-08 at the Wayback Machine" М., Прогресс, 1982. Книга написана в конце 60-х годов XX века и частично устарела.
- Таубе, Карл Мифы ацтеков и майя, Пер. с англ. К. Ткаченко, М.: ФАИР-ПРЕСС, 2005. — 112 с.: ил., тираж 3000 экз.
- Энциклопедия "Исчезнувшие цивилизации" Затерянный мир майя, Пер. с англ. Н. Усовой. — М.: ТЕРРА, 3–37 1997. — 168 с.: ил.
- Глуховский Д. "Сумерки"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Mayya Mayya Qizilderili Mayya xalqi terefinden qurulan Xristofor Kolumbdan evvelki Amerika sivilizasiyalarindan biridir Merkezi Amerika sivilizasiyasi olan Mayya sivilizasiyasi min iller erzinde Meksikanin cenub serqinden Honduras Salvador ve Qvatemalaya qeder uzanan Mezoamerika bolgesinde hokm surmusdur Meksikanin cenub serqinde bes dovlet qurmus Mayyalar Campeche Chiapas Quintana Roo Tabasco ve Yucatn tarixleri boyu yuzlerle dialekt istehsal etmisler ve bu dialektlerden bezileri gunumuzde hele de danisilan 21 44 Mayya dilinin emele gelmesini temin etmisdir Bu sivilizasiya e e 600 vasitelerinde yukselise kecmis b e 3 cu esrde qizil dovrune klassik dovr b e 250 900 cu illerinde addim atmis kend dovletlerinin siyasi qarisiqliqlar neticesinde dagildigi b e 900 cu ile qeder genis bir sahede varligini davam etdirmis ve Ispaniya isgali ile de dagilma prosesine girmisdir Mayya sivilizasiyasi bir cox baximdan bitmis olsa da genis inancin eksine Mayyalar yox olmamislar hazirda bu olkelerde yasayir ve Mayya dillerinden bezilerini danisirlar Tarixi dovletMayya sivilizasiyasie e II minillik 1521Resmi dilleri Mayya diliIdareetme formasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Kohne Mayyalarin Mayyalarin indiki nesillerine nisbeten deyilen termin astronomiya riyaziyyat memarliq ve incesenet kimi bir cox sahede inkisaf etmis bir medeniyyet seviyyesindedir Rabinal Achi Popol Vuh Cilam Balam Mayya edebiyyati bu medeniyyetin heyatini tesvir edir Ispaniya isgali 1697 ci ilde Itza Mayya nin paytaxti Tayas ve Qvatemaladaki Mayyalarin paytaxti Zacpeten in alinmasi ile sona catdi ve son Mayya dovleti 1901 ci ilde paytaxti Meksika isgali ile yox oldu Mayyalilarin torpagi uc bolgeye bolunur Cenubun Yuxari Torpaqlari cenubun ve ya ortanin Asagi Torpaqlari ve simalin Asagi Torpaqlari Yuxari eraziler kapslari Qvatemala ve Kiapasin yuksek hundurlukde ki erazilerini ehate edir Cenubun asagi torpaqlari Yuxari torpaqlar in simalinda yerlesir ve Meksikadaki Peteni Quintana Roo simali Qvatemalani Beliz ve Salvador daxildir Simaldaki Asagi Torpaqlar ise Yukatan yarimadasi ve Puuc yuksekliklerinin qalan hissesini ehate edir Klassik dovrden beri qeyri adi quruluslar qoymus ve Nakbe Mirador San Bartolo Cival Tikal Quirigua her ikisi Umumdunya Irs Siyahisina daxil edilmisdir kimi Palenque Copan Rio Azul kimi klassik dovrde Mayya terefinden qurulmus bezi meshur seherler Mayya sivilizasiyasinin en maraqli abideleri dini merkezlerdeki piramidalardir Bundan elave hokmdarlarin saraylari ve divar resmleri ve plasterlerle bezedilmis necib insanlarin evleri maraqli abideler sirasindadir Maraqli Mayya eserlerinden biri hokmdarlarin secerelerini ve herbi qelebelerini tesvir eden ustad das oymalari ile bezedilmis Mayunca totem agac das Mayyanin ticaret mallarina yesim kakao qargidali duz ve obsidian daxildir Turkler kimi Mayyalilar da Yesim dasina xususi ehemiyyet verirdiler Mayyalarin tarixiKlassik dovrden evvel Tapintilar Mayya bolgesinin eramizdan evvel 10000 11000 ci illerde yasadigni gosterir Hele klassikden evvelki dovrle bagli boyuk bir mubahise var Bu movzuda bir kesfler ve tapinti azdir Arxeoloqlarin cox istemediyi bir fikir James Jamesward terefinden irlei surulmusdur Jameswarda gore Mayyalar texminen 12000 il evvel e e 10000 Sakit okean sahillerinde ki Mu qitesinden bu qiteye koc etmis bir xalqdir Dissertasiyasinin bir hissesi mineraloq ve arxeoloq idi William Niven in 1921 ci ilde Mexiko seheri yaxinligindaki Santiago Ahuizoctla nda qazinti isleri Trano Drezden kimi Maya elyazmalarina ve Uxmal mebedi ve Xochicalo Piramidasinin kitablarina ve Asiya ile Amerika xalqlarina benzer tereflere esaslanan 2600 tablet tapdi izah etmeye calisir Churchwarda gore Munun bat etibaren dunya medeniyyetlerinde bir irelileyis yox bir cokus yeni yuksek bir medeniyyet seviyyesinden gerileme bas vermisdir Dogma meselesi oxsarliqlari aciqlamaq ucun ortaya atilmis bir basqa gorus ise miqrasiyanin Asiyadan Amerikaya Berinq Bogazi vasitesile aparilmis ola bileceyine inanar Movzuya dair son elmi tedqiqatlar tamamile subut edilmis bir nezeriyye hele ortaya qoymamaqla yanasi Mayya dilinin de daxil oldugu Amerindiyen dil ailesinin texminen 16 000 il evvel Sibir menbeli bir koc dalgasi ile yarandigi yeni Amerindiyen dil ailesindekilerle Sibirde yasayanlarin o vaxta qeder eyni dilde danisdigi neticesine gelmisdir Bu oxsarliqlar uzerinde calisan adlardan biri de Dr Dr Haluk Berkmendir Maya bolgesinde klasik oncesi dovrunun evvel emin olacagimiz bir sey iqlim seraitinin muxtelif heyvan novlerinin aradan qalxmasina yol acmis boyuk deyisikliklere ugramis olmasidir Bu deyisiklikler yeqin ki esas tedbir olan ov movzusunda yer deyisikliyine ve yabani meyve toxum ve koklerin yeyilmesine sebeb olmusdu Butun Yucatan Yarimadasinda nesli kesilmis heyvan novlerine ve bu dovre aid insan tedbirlerinin izlerine rast gelinmisdir Campechedeki Industria de la Concepcin aletleri ve Loltndaki magaralarda olan divar resimleri 20 bu dovre aid insan tedbirlerini gosteren tapintilara numune olaraq gostermek olar Maya sahliqlariTarixe asagidaki sahliqlar melumdur Baakul sahligi Mutul sahligi Kanul sahligi Mayya xalqi bu gunHal hazirda Yukatan yarimadasinda Belizde Qvatemalada ve Hondurasda 6 1 mln cox mayya yasayir Mayyalarin hazirki dinleri katolik dini ile enenevi mayya dini ile sintez seklinde qurulmusdur Yukatanda yasayan mayya xalqlarinin bolgeye gore ferqli geyim terzi var Din ve QurbanvermeMerkezi Amerika hindularindaki kimi mayya xalqinda da qan cox boyuk onem kesb edirdi Bizim gunlere kimi catmis bir cox keramik esyalarda qanburaxma mistik rituallarini gormek olar Dodaqlarini dilini penisini qollarini desmekle onlar yigilan qani ritual qablara doldururdular Mayya inanclarina gore qan insan enerjisinin menbeyi ve insanin ruhunu simvolu sayilirdi Mayya dini politeistikdir Yeni mayya panteonunda olan Tanrilar yasama muddeti orta insan yasam muddeti ile eynidir Bunun ucun insan qurban verilmesi mayyalar ucun bir cur ilahlarin yasama muddetinin uzadilmasi ile elaqelene biler Insanin Tanrilara qurban verilmesi ferqli formada heyata kecirilirdi suda bogma vulkanik dasdan hazirlanmis iti bicaqlarla sinede kesik ederek doyunen ureyin cixarilmasi senot adlanan boyuk kehrizlere atma ve s YaziArxeoloqlar terefinden askar edilmis en qedim monument stella indiki Meksikanin Oaxako statindadir Onun yasi b e 700 iline tesaduf edir Yukatan yarimadasinin ispan konkistador terefinden sonra mayya heroqliflerinin oyrenilmesine baslanilir Bunlardan en birincileri katolik monaxlari idiler Onlar bu yazilari oyrenmekle mayya xalqini xristian dinine cevirmek arzusunda idiler Mayya yazisi ile ilk elmi kitab yazan ise Dieqo de Landa idi O yanlisca hesab edirdi ki mayya yazisi latin elifbasina cox benzeyir ve her simvol bir herfin menasindadir Ilk olaraq mayya heroqliflerinin acilmasinda taninmis oldu Palenke muzeyinde yerlesen heroqliflerSuqutuMayya medeniyyetinin suqutu haqqinda bir sira fikirler movcuddur I fikir Epidemiya Iddia edilir ki mayya medeniyyeti epidemiya neticesinde suqut etmisdir II fikir Qlobal istilesme 2017 ci ilde tarixciler bele bir fikir ireli surduler ki 250 ci ilde qlobal istilesme bas vermis ve insanlar aqressivlesdiyinden daxili cekismeler bas vermis ve dovlet dagilmisdir Menbe Istochniki po drevnej istorii Centralnoj i Yuzhnoj Ameriki 2007 10 21 at the Wayback Machine Obzor vazhnejshih literaturnyh istochnikov ob indejcah majya Diego de Landa Soobshenie o delah v Yukatane Bernal Dias del Kastilo Istoriya Indij Bartolome de Las Kasas Kratchajshee soobshenie o razrushenii Indij Diego de Lopes Kogolyudo Istoriya Yukatana KNIGA 4 Madrid 1688 per V Talah Kiev 2009 Letopis kakchikelej Fransisko Ernandes Arana Shahil Pamyatnaya zapiska iz Solola ili Tekpan Atitlan nazyvaemaya takzhe Letopis Kakchikelej per V Talah Kiev 2009 2012 12 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 08 29 HRONIKI BAAKULSKIH VLADYK Kiev 2009 per V Talah 2012 12 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 08 29 Knigi Chilam Balam iz Chumajelya svyashennaya kniga yukatekskih majya Veretennikova A M Goroda majya i actekov Moskva izd vo Veche 2003 god Gulyaev V Drevnie Majya Zagadki pogibshej civilizacii Zabytye goroda majya Goroda gosudarstva majya Dzhilbert E Kotterell M Tajny majya Keram K Pervyj amerikanec Zagadka indejcev dokolumbovoj epohi 2007 12 14 at the Wayback Machine Kuzmishev V Tajna zhrecov majya Majkl Ko Majya Ischeznuvshaya civilizaciya legendy i fakty M Centrpoligraf 2004 Demetrio Sodi Velikie kultury Mesoameriki Spens Lyuis Mify inkov i majya Per s angl L A Karpovoj Centrpoligraf Moskva 2005 ISBN 5 9524 2004 4 Miloslav Stingl Tajny indejskih piramid 2007 10 08 at the Wayback Machine M Progress 1982 Kniga napisana v konce 60 h godov XX veka i chastichno ustarela Taube Karl Mify actekov i majya Per s angl K Tkachenko M FAIR PRESS 2005 112 s il tirazh 3000 ekz Enciklopediya Ischeznuvshie civilizacii Zateryannyj mir majya Per s angl N Usovoj M TERRA 3 37 1997 168 s il Gluhovskij D Sumerki