Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Macarların Avropaya yürüşləri (mac. kalandozások, alm. Ungarneinfälle) — IX əsrin sonlarından X əsrin ortalarına qədər davam edən hərbi-siyasi hadisələr zənciri. Bu dövr Macarıstan tarixində "Honfoglalás" — yəni "Vətənə yiyələnmə" dövründən dərhal sonra gəlir və onların Avropanın müxtəlif bölgələrinə etdikləri təşkilatlanmış hücumlarla xarakterizə olunur. Macarlar Karpat hövzəsini (sonradan Macarıstan krallığına çevriləcək ərazi) əvvəlcədən planlaşdırılmış şəkildə ələ keçirdilər. 862–895-ci illər arasında uzunmüddətli məskunlaşma dövrü baş verdi və bu müddətdən sonra onlar həm qərbdəki keçmiş Frank torpaqlarına, həm də cənubdakı Bizans imperiyasına qarşı hərbi yürüşlərə başladılar. Qərbə edilən hücumlar yalnız 955-ci ildə Lex döyüşündə macarların məğlubiyyətindən sonra dayandırıldı. Bu məğlubiyyət 962-ci ildə Müqəddəs Roma imperiyasının yenidən bərpasına gətirib çıxardı və Qərbi Avropada yeni siyasi nizam formalaşdı.
| Macarların Avropaya yürüşləri | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Yeri | |||
| Nəticəsi | 899-970-ci illər arasında tədqiqatçılar Avropanın müxtəlif yerlərində 47 (38-i Qərbə, 9-u Şərqə) basqınları sayırlar. Bu ekspedisiyalardan yalnız 8-i uğursuz, qalanları isə uğurlu olmuşdur. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| | |||
Bizans torpaqlarına yönəlmiş hücumlar isə X əsr boyunca davam etmiş və yalnız macarların xristianlaşdırılması və 1000-ci ildə yaradılması ilə sona çatmışdır.
Tarixi
Macar tayfaları IX əsrin sonlarında Ural dağlarının qərbindən, ardınca Qara dəniz sahilindən keçərək Karpat hövzəsinə yerləşmişdilər. Bu bölgəyə gəldikdən sonra onların yeni qonşuları arasında Şərqi Frank krallığı, Bizans imperiyası, Böyük Moraviya və digər Slavyan dövlətləri vardı. Bu dövlətlərlə münasibətlər ilk dövrdə əsasən hərbi xarakter daşıyırdı.
Yürüşlərin başlanğıcı (IX əsrin sonu)
Macarların ilk böyük yürüşləri 890-cı illərin sonlarında baş verir. 892–894-cü illərdə onlar Şərqi Frank krallığının tərkibində olan Pannoniya torpaqlarına daxil oldular. Bu dövr ərzində macarlar müxtəlif dövlətlər arasında baş verən münaqişələrdən istifadə edərək, tez-tez bir tərəfin maraqları naminə muzdlu ordu kimi çıxış edirdilər. 894–896-cı illərdə, Bolqar çarı I Simeon ilə Bizans arasında müharibə zamanı Macarlar Bizans tərəfdən muzdlu ordu kimi Bolqarlara qarşı vuruşmuşdular. Lakin bu münaqişə zamanı bolqarlar peçeneqlərlə ittifaq quraraq macarların geri çəkilməsinə səbəb olmuşdular. Bu hadisə macarların Karpat hövzəsinə tam köç etməsinə təkan vermişdir. 900-cü ildən sonra Macar hücumları daha sistematik və geniş miqyaslı xarakter alır.
- 900–910-cu illər — macarlar Almaniyanın cənub bölgələrinə, xüsusilə Bavariya və Şvabiya əyalətlərinə tez-tez hücumlar təşkil etdilər. 907-ci ildə Presburq (indiki Bratislava) yaxınlığında baş verən döyüşdə onlar Bavyera hersoqu Luitpoldun qoşunlarını məğlub etdilər.
- 911–926-cı illər — macarlar Fransa, İtaliya, İspaniya və Alp dağlarını keçərək Şimali İtaliyaya qədər hücum etdilər. 926-cı ildə onlar Şimali İtaliyada yerləşən Lombard əyalətlərini yağmalamışdılar.
- 933-cü il — alman kralı rəhbərliyi ilə macarlara qarşı təşkil edilən döyüşlərdə ilk uğur əldə olundu. Henrix macarları məğlub etdi. Bu hadisə macar yürüşlərinin dönüm nöqtəsi sayılır.
- 955-ci il — macar yürüşlərinin son və ən mühüm mərhələsi Lex (Lechfeld) döyüşü ilə başa çatdı. Alman imperatoru I Otto tərəfindən idarə olunan qoşunlar macarları ağır məğlubiyyətə uğratdı. Bu döyüşdən sonra macarların Qərbi Avropaya hücumları demək olar ki, sona çatmışdır.
Xronoloji yekun
- 895–896 — Karpat hövzəsinə köç və "Vətənə yiyələnmə".
- 894–907 — ilk yürüşlər, Moraviya və Bavyeraya hücumlar.
- 910–926 — Qərbi Avropaya genişmiqyaslı basqınlar.
- 933 — Merseburq döyüşü, macarların ilk ciddi məğlubiyyəti.
- 955 — Lex döyüşü, yürüşlərin sonu.
- 1000 — Macarıstan krallığının yaranması.
Tarixi əhəmiyyəti
Lex döyüşündən sonra macarlar daxili islahatlara yönəldilər. Onlar köçəri həyat tərzindən oturaq həyat tərzinə keçərək xristianlığın qəbuluna hazırlaşmağa başladılar. Bu proses nəticəsində I İştvan dövründə 1000-ci ildə Macarıstan krallığı rəsmi olaraq yaranmış və xristian dünyasının bir hissəsinə çevrilmişdir. Macar yürüşləri Qərbi Avropa xalqları üçün ciddi təhlükə yaratmış və bölgədə siyasi sabitliyi pozmuşdu. Bununla belə, bu yürüşlər həm də macarların öz dövlətçiliklərinin əsasını qoymalarına və Karpat hövzəsində daimi yerləşmələrinə imkan yaratmışdır.
İstinadlar
- Tóth, Sándor László. Levediától a Kárpát-medencéig (From Levedia to the Carpathian Basin). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. 1998. ISBN .
- Kristó, Gyula. A Kárpát-medence és a magyarság régmultja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians - till 1301). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. 1993. səh. 299. ISBN .
- Csorba, Csaba. Árpád népe (Árpád's people). Budapest: Kulturtrade. 1997. səh. 193. ISBN .
- Bóna, István. A magyarok és Európa a 9-10. században ("The Hungarians and Europe in the 9th-10th centuries") (macar). Budapest: História - MTA Történettudományi Intézete. 2000. səh. 11. ISBN .
- Aventinus, Johannes. Annalium Boiorum Libri Septem (latın). 1554. 481–482. İstifadə tarixi: 2015-06-26.
- 100 Decisive Battles: from Ancient Times to the Present. Oxford University Press US. 2001-04-15. səh. 110. ISBN . İstifadə tarixi: 9 August 2011.
- Stanley Sandler, Ground warfare: an international encyclopedia, Volume 1, Volume 1, ABC-CLIO, 2002, p. 527
- Nagy, Kálmán. A honfoglalás korának hadtörténete [Military History of the Age of the Hungarian Conquest] (Hungarian). Budapest: Heraldika Kiadó. 2007.
- Barbara H. Rosenwein, A short history of the Middle Ages, University of Toronto Press, 2009, p. 152 [1]
- Jean-Baptiste Duroselle, Europe: a history of its peoples, Viking, 1990, p. 124 [2]
- Gyula Kristó, Encyclopedia of the Early Hungarian History - 9-14th centuries[3]
- Lajos Gubcsi, Hungary in the Carpathian Basin, MoD Zrínyi Media Ltd, 2011
- Timothy Reuter, The New Cambridge Medieval History: c. 900-c. 1024, Cambridge University Press, 1995, p. 543, ISBN
- Peter Heather, Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe, Pan Macmillan, 2012, p. 369, ISBN
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Macarlarin Avropaya yurusleri mac kalandozasok alm Ungarneinfalle IX esrin sonlarindan X esrin ortalarina qeder davam eden herbi siyasi hadiseler zenciri Bu dovr Macaristan tarixinde Honfoglalas yeni Vetene yiyelenme dovrunden derhal sonra gelir ve onlarin Avropanin muxtelif bolgelerine etdikleri teskilatlanmis hucumlarla xarakterize olunur Macarlar Karpat hovzesini sonradan Macaristan kralligina cevrilecek erazi evvelceden planlasdirilmis sekilde ele kecirdiler 862 895 ci iller arasinda uzunmuddetli meskunlasma dovru bas verdi ve bu muddetden sonra onlar hem qerbdeki kecmis Frank torpaqlarina hem de cenubdaki Bizans imperiyasina qarsi herbi yuruslere basladilar Qerbe edilen hucumlar yalniz 955 ci ilde Lex doyusunde macarlarin meglubiyyetinden sonra dayandirildi Bu meglubiyyet 962 ci ilde Muqeddes Roma imperiyasinin yeniden berpasina getirib cixardi ve Qerbi Avropada yeni siyasi nizam formalasdi Macarlarin Avropaya yurusleriYeri Qerbi AvropaNeticesi 899 970 ci iller arasinda tedqiqatcilar Avropanin muxtelif yerlerinde 47 38 i Qerbe 9 u Serqe basqinlari sayirlar Bu ekspedisiyalardan yalniz 8 i ugursuz qalanlari ise ugurlu olmusdur Munaqise terefleriMacaristan knyazligi Boyuk Moraviya Bizans imperiyasi Birinci Bulqar dovleti Xezerler Qerbi Frank kralligi Xorvatiya knyazligi Xorvatiya kralligi Bizans torpaqlarina yonelmis hucumlar ise X esr boyunca davam etmis ve yalniz macarlarin xristianlasdirilmasi ve 1000 ci ilde yaradilmasi ile sona catmisdir TarixiMacar tayfalari IX esrin sonlarinda Ural daglarinin qerbinden ardinca Qara deniz sahilinden kecerek Karpat hovzesine yerlesmisdiler Bu bolgeye geldikden sonra onlarin yeni qonsulari arasinda Serqi Frank kralligi Bizans imperiyasi Boyuk Moraviya ve diger Slavyan dovletleri vardi Bu dovletlerle munasibetler ilk dovrde esasen herbi xarakter dasiyirdi Yuruslerin baslangici IX esrin sonu Macarlarin ilk boyuk yurusleri 890 ci illerin sonlarinda bas verir 892 894 cu illerde onlar Serqi Frank kralliginin terkibinde olan Pannoniya torpaqlarina daxil oldular Bu dovr erzinde macarlar muxtelif dovletler arasinda bas veren munaqiselerden istifade ederek tez tez bir terefin maraqlari namine muzdlu ordu kimi cixis edirdiler 894 896 ci illerde Bolqar cari I Simeon ile Bizans arasinda muharibe zamani Macarlar Bizans terefden muzdlu ordu kimi Bolqarlara qarsi vurusmusdular Lakin bu munaqise zamani bolqarlar peceneqlerle ittifaq quraraq macarlarin geri cekilmesine sebeb olmusdular Bu hadise macarlarin Karpat hovzesine tam koc etmesine tekan vermisdir 900 cu ilden sonra Macar hucumlari daha sistematik ve genis miqyasli xarakter alir 900 910 cu iller macarlar Almaniyanin cenub bolgelerine xususile Bavariya ve Svabiya eyaletlerine tez tez hucumlar teskil etdiler 907 ci ilde Presburq indiki Bratislava yaxinliginda bas veren doyusde onlar Bavyera hersoqu Luitpoldun qosunlarini meglub etdiler 911 926 ci iller macarlar Fransa Italiya Ispaniya ve Alp daglarini kecerek Simali Italiyaya qeder hucum etdiler 926 ci ilde onlar Simali Italiyada yerlesen Lombard eyaletlerini yagmalamisdilar 933 cu il alman krali rehberliyi ile macarlara qarsi teskil edilen doyuslerde ilk ugur elde olundu Henrix macarlari meglub etdi Bu hadise macar yuruslerinin donum noqtesi sayilir 955 ci il macar yuruslerinin son ve en muhum merhelesi Lex Lechfeld doyusu ile basa catdi Alman imperatoru I Otto terefinden idare olunan qosunlar macarlari agir meglubiyyete ugratdi Bu doyusden sonra macarlarin Qerbi Avropaya hucumlari demek olar ki sona catmisdir Xronoloji yekun 895 896 Karpat hovzesine koc ve Vetene yiyelenme 894 907 ilk yurusler Moraviya ve Bavyeraya hucumlar 910 926 Qerbi Avropaya genismiqyasli basqinlar 933 Merseburq doyusu macarlarin ilk ciddi meglubiyyeti 955 Lex doyusu yuruslerin sonu 1000 Macaristan kralliginin yaranmasi Tarixi ehemiyyetiLex doyusunden sonra macarlar daxili islahatlara yoneldiler Onlar koceri heyat terzinden oturaq heyat terzine kecerek xristianligin qebuluna hazirlasmaga basladilar Bu proses neticesinde I Istvan dovrunde 1000 ci ilde Macaristan kralligi resmi olaraq yaranmis ve xristian dunyasinin bir hissesine cevrilmisdir Macar yurusleri Qerbi Avropa xalqlari ucun ciddi tehluke yaratmis ve bolgede siyasi sabitliyi pozmusdu Bununla bele bu yurusler hem de macarlarin oz dovletciliklerinin esasini qoymalarina ve Karpat hovzesinde daimi yerlesmelerine imkan yaratmisdir IstinadlarToth Sandor Laszlo Levediatol a Karpat medenceig From Levedia to the Carpathian Basin Szeged Szegedi Kozepkorasz Muhely 1998 ISBN 963 482 175 8 Kristo Gyula A Karpat medence es a magyarsag regmultja 1301 ig The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians till 1301 Szeged Szegedi Kozepkorasz Muhely 1993 seh 299 ISBN 963 04 2914 4 Csorba Csaba Arpad nepe Arpad s people Budapest Kulturtrade 1997 seh 193 ISBN 963 9069 20 5 Bona Istvan A magyarok es Europa a 9 10 szazadban The Hungarians and Europe in the 9th 10th centuries macar Budapest Historia MTA Tortenettudomanyi Intezete 2000 seh 11 ISBN 963 8312 67 X Aventinus Johannes Annalium Boiorum Libri Septem latin 1554 481 482 Istifade tarixi 2015 06 26 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present Oxford University Press US 2001 04 15 seh 110 ISBN 978 0 19 514366 9 Istifade tarixi 9 August 2011 Stanley Sandler Ground warfare an international encyclopedia Volume 1 Volume 1 ABC CLIO 2002 p 527 Nagy Kalman A honfoglalas koranak hadtortenete Military History of the Age of the Hungarian Conquest Hungarian Budapest Heraldika Kiado 2007 Barbara H Rosenwein A short history of the Middle Ages University of Toronto Press 2009 p 152 1 Jean Baptiste Duroselle Europe a history of its peoples Viking 1990 p 124 2 Gyula Kristo Encyclopedia of the Early Hungarian History 9 14th centuries 3 Lajos Gubcsi Hungary in the Carpathian Basin MoD Zrinyi Media Ltd 2011 Timothy Reuter The New Cambridge Medieval History c 900 c 1024 Cambridge University Press 1995 p 543 ISBN 978 0 521 36447 8 Peter Heather Empires and Barbarians The Fall of Rome and the Birth of Europe Pan Macmillan 2012 p 369 ISBN 9780199892266