Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lüdviq Bolsman (alm. Ludwig Eduard Boltzmann) (20.2.1844-5.9.1906) — Avstriyalı fizik.
| Lüdviq Bolsman | |
|---|---|
| alm. Ludwig Eduard Boltzmann | |
 | |
| Doğum adı | Ludwig Eduard Boltzmann |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Vyana Avstriya İmperiyası |
| Vəfat tarixi | (62 yaşında) |
| Vəfat yeri | Duino,  İtaliya |
| Vəfat səbəbi | intihar |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | Avstriya-Macarıstan |
| Atası | Eduard Bolsman |
| Elm sahəsi | fizika |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yeri | Vyana universiteti |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Paul Ehrenfest |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Bolsman (Ludwig Eduard Boltzmann) 1844-cü ildə Vyanada anadan olub. Gimnaziyanı bitirdikdən sonra Vyana universitetinə daxil olur və fizika elminə ürəkdən vurulur. Onun müəllimlərindən biri məşhur fizik Y.Stefan olub. Tələbə olarkən öz müəllimləri Y.Loşmidt və Y.Stefanla dostluq etmişdir. Şüalanmaya aid Stefanın elmi işini ölümündən sonra Bolsman davam etdirib.
L.Bolsman 1876-cı ildə yenidən Qrats universitetinə qayıdır və 1889-cu ilə kimi orada işləyir. Bu vaxtlar o, statistik fizikaya aid bir sıra görkəmli işlərini yazır. O, geniş diapazonlu alim olub, fizikanın demək olar ki, bütün sahələrinə və riyaziyyatın bəzi sahələrinə aid mühüm işlərin müəllifidir. Onun məşğul olduğu sahələr: riyaziyyat, mexanika, elektromaqnit sahəsi nəzəriyyəsi, optika, şüalanma nəzəriyyəsi, termodinamika və qazların kinetik nəzəriyyəsidir.
Onun, qazların kinetik nəzəriyyəsinə və termodinamikanın statistik əsaslandırılmasına dair işləri daha mühüm yer tutur. Bolsman statistik metoddan istifadə edərək termodinamikanın ikinci prinsipini əsaslandırmışdır. Onun fikrincə təbiətdə baş verən hadisələr az ehtimal edilən haldan çox ehtimal edilən hala doğru gedir. Fiziki sabitlərdən k (Bolsman sabiti) onun adını daşıyır (k =1,38.10-23 C/dər).
1879-cu ildə Stefan şüa buraxma üçün E1 = σ т4 düsturunu verir və onun bütün cisimlərə aid olduğunu söyləyir. Lakin Stefanın bu fikri səhvdir. Bolsman 1884-cü ildə nəzəri olaraq istilik şüalanmasının kəmiyyət qanununu müəyyən etmişdir. Aydın oldu ki, şüalanan istiliyin miqdarı temperaturun yüksəlməsi ilə əlaqədar olub, cismin mütləq temperaturunun dördüncü dərəcəsi ilə mütənasib artır. Bolsman bu qanunun yalnız mütləq qara cisimlər üçün doğru olduğunu sübut etmişdir.
Statistik fizikanın bünövrəsi Bolsman tərəfindən qoyulmuşdur. Entropiya ilə sistem halının ehtimalı arasındakı əlaqəni ifadə edən düstur Bolsmanın abidəsində nəqş olunmuşdur. Buxar maşınlarının texnikadakı tətbiqinin zəruriliyini görən Bolsman buxar texnikasını təkmilləşdirmək üçün istilik nəzəriyyəsi sahəsindəki tədqiqatları inkişaf etdirməyə başlayıb. Bolsmanın sağlığında onun ideya və tədqiqatları mühafizəkar alman filosofları tərəfindən qeyri-elmi hesab edilərək istehzaya səbəb olurdu. Lakin fizika elminin tədqiqatı belə bir həqiqəti aşkara çıxartdı ki, Bolsmanın ideya və nəzəriyyələri doğrudur. Elmin sonrakı inkişafı alimin işlərinin doğruluğunu təsdiq etdi. Onun işləri müasir fizikanın bünövrəsini təşkil etmiş, alim isə maddənin molekulyar-kinetik nəzəriyyəsinin yaradıcısı kimi şərəfli ad qazanmışdır.
Bolsman bir çox Elmlər Akademiyasının üzvü və EA-nın müxbir üzvü (1899) olmuşdur.
 | Şəxs və ya bioqrafiya haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
Fizika
Bolsmanın ən mühüm elmi töhfələri , o cümlədən qazda molekulyar sürətlərin təsviri kimi əsaslandırılması idi. və klassik statistik mexanikanın əsaslarında mərkəzi yer tutur. Onlar həmçinin tələb etməyən və temperaturun mənasını başa düşməyi təmin edən digər hadisələrə də şamil edilir.
1808-ci ildə Con Dalton və Şotlandiyada Ceyms Klerk Maksvell və ABŞ-da kəşflərindən bəri əksər kimyaçılar Bolsmanın atom və molekullara olan inancına qatılırdılar, lakin fizika quruluşlarının çox hissəsi onilliklər sonrasına qədər bu inanca qatılmadı. Bolsmanın dövrünün görkəmli Alman fizika jurnalının redaktoru ilə uzun müddət davam edən mübahisəsinə baxmayaraq, o, Boltzmanın atomlara və molekullara qəbul edilən quruluşdan başqa bir şey kimi istinad etməsinə icazə vermədi.
Boltzmanın ölümündən sadecə bir neçə il sonra, Eynşteynin 1905-ci ildəki nəzəri araşdırmalarına əsaslanan kolloid süspansiyonlar üzərində apardığı tədqiqatlar (1908-1909) Avoqadro sayının və Boltsman sabitinin dəyərlərini təsdiqlədi və dünyanı kiçik hissəciklərin həqiqətən mövcud olduğuna inandırdı.
Plankdan sitat gətirmək gərəkirsə, "Entropiya və ehtimal arasındakı loqarifmik əlaqəni ilk dəfə L. Bolsman qazların kinetik nəzəriyyəsində ifadə etmişdir". S entropiyası üçün bu məşhur düstur aşağıdakı kimidir.
Son illər və ölümü
Bolsman öz nəzəriyyələrini müdafiə etmək üçün son illərində çox səy göstərdi. O, Vyanadakı bəzi həmkarları ilə, xüsusən 1895-ci ildə fəlsəfə və elmlər tarixi professoru olmuş ilə anlaşa bilmədi. Elə həmin il Georg Helm və Vilhelm Ostvald Lübekdə keçirilən görüşdə energetika ilə bağlı mövqelərini təqdim etdilər. Onlar kainatın əsas komponenti kimi maddəni deyil, enerjini görürdülər. Bolsmanın mövqeyi mübahisələrdə onun atom nəzəriyyələrini dəstəkləyən digər fiziklər arasında uğurlu qəbul edildi. 1900-cü ildə Bolsman Vilhelm Ostvaldın dəvəti ilə Leypsiq Universitetinə getdi. Ostvald Bolsmana Qustav Heinrich Wiedemann öldükdən sonra boş qalan fizika üzrə professor kafedrasını təklif etdi. səhhətinə görə təqaüdə çıxdıqdan sonra Bolsman 1902-ci ildə Vyanaya qayıtdı. 1903-cü ildə Bolsman Qustav von Escherich və Emil Müller ilə birlikdə Avstriya Riyaziyyat Cəmiyyətini qurdu. Onun tələbələri Karl Přibram, Paul Ehrenfest və Lise Meitner idi.
Vyanada Bolsman fizikadan dərs deyir, eyni zamanda fəlsəfədən mühazirələr oxuyurdu. Boltzmanın təbiət fəlsəfəsinə dair mühazirələri çox populyar idi və kifayət qədər diqqət çəkirdi. Onun ilk mühazirəsi böyük uğur qazandı. Onun üçün ən böyük mühazirə zalı seçilsə də, insanlar dinləmək üçün pilləkənin sonuna kimi dayanırdı. Bolsmanı fəlsəfi mühazirələrində böyük uğur qazandığı üçün imperator onu sarayda qəbula dəvət etdi.
1906-cı ildə Bolsmanın pisləşən psixi vəziyyəti onu vəzifəsindən istefa verməyə məcbur etdi və onun simptomları göstərir ki, o, bu gün bipolyar pozğunluq kimi diaqnoz qoyulacaq şeyi yaşayıb. Dörd ay sonra o, 5 sentyabr 1906-cı ildə Triest (o zaman Avstriya) yaxınlığındakı Duino da həyat yoldaşı və qızı ilə tətildə olarkən özünü asaraq intihar etdi. O, Vyana Zentralfridhofunda dəfn olunub. Onun məzar daşında Bolsmanın entropiya düsturu qeyd edilib:
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ludviq Bolsman alm Ludwig Eduard Boltzmann 20 2 1844 5 9 1906 Avstriyali fizik Ludviq Bolsmanalm Ludwig Eduard Boltzmann Dogum adi Ludwig Eduard BoltzmannDogum tarixi 20 fevral 1844Dogum yeri Vyana Avstriya ImperiyasiVefat tarixi 5 sentyabr 1906 62 yasinda Vefat yeri Duino ItaliyaVefat sebebi intiharDefn yeri Vyana merkezi qebiristanligi d Vetendasligi Avstriya MacaristanAtasi Eduard BolsmanElm sahesi fizikaElmi derecesi felsefe doktoru 1866 Is yeri Vyana universitetiTehsili Vyana UniversitetiTaninmis yetirmeleri Paul EhrenfestUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1899 Isvec Kral Elmler Akademiyasi Bavariya Elmler Akademiyasi d Peterburq Elmler Akademiyasi 1899 Fransa Elmler Akademiyasi Macaristan Elmler Akademiyasi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Dei Lincei Akademiyasi Avstriya Elmler Akademiyasi Prussiya Elmler Akademiyasi d ABS Milli Elmler Akademiyasi 1904 Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiBolsman Ludwig Eduard Boltzmann 1844 cu ilde Vyanada anadan olub Gimnaziyani bitirdikden sonra Vyana universitetine daxil olur ve fizika elmine urekden vurulur Onun muellimlerinden biri meshur fizik Y Stefan olub Telebe olarken oz muellimleri Y Losmidt ve Y Stefanla dostluq etmisdir Sualanmaya aid Stefanin elmi isini olumunden sonra Bolsman davam etdirib L Bolsman 1876 ci ilde yeniden Qrats universitetine qayidir ve 1889 cu ile kimi orada isleyir Bu vaxtlar o statistik fizikaya aid bir sira gorkemli islerini yazir O genis diapazonlu alim olub fizikanin demek olar ki butun sahelerine ve riyaziyyatin bezi sahelerine aid muhum islerin muellifidir Onun mesgul oldugu saheler riyaziyyat mexanika elektro maqnit sahesi nezeriyyesi optika sualanma nezeriyyesi termodinamika ve qazlarin kinetik nezeriyyesidir Onun qazlarin kinetik nezeriyyesine ve termodinamikanin statistik esaslandirilmasina dair isleri daha muhum yer tutur Bolsman statistik metoddan istifade ederek termo dinamikanin ikinci prinsipini esaslandirmisdir Onun fikrince tebietde bas veren hadiseler az ehtimal edilen haldan cox ehtimal edilen hala dogru gedir Fiziki sabitlerden k Bols man sabiti onun adini dasiyir k 1 38 10 23 C der 1879 cu ilde Stefan sua buraxma ucun E1 s t4 dusturunu verir ve onun butun cisimlere aid oldugunu soyleyir Lakin Stefanin bu fikri sehvdir Bolsman 1884 cu ilde nezeri olaraq istilik sualanmasinin kemiyyet qanununu mueyyen et misdir Aydin oldu ki sualanan istiliyin miqdari temperaturun yukselmesi ile elaqedar olub cismin mutleq temperaturunun dorduncu derecesi ile mutenasib artir Bolsman bu qanunun yalniz mutleq qara cisimler ucun dogru oldugunu subut etmisdir Statistik fizikanin bunovresi Bolsman terefinden qoyulmusdur Entropiya ile sistem halinin ehtimali arasindaki elaqeni ifade eden dustur Bolsmanin abidesinde neqs olunmusdur Buxar masinlarinin texnikadaki tetbiqinin zeruriliyini goren Bolsman buxar texnikasini tekmillesdirmek ucun istilik nezeriyyesi sahesindeki tedqiqatlari inkisaf etdirmeye baslayib Bolsmanin sagliginda onun ideya ve tedqiqatlari muhafizekar alman filosoflari terefinden qeyri elmi hesab edilerek istehzaya sebeb olurdu Lakin fizika elminin tedqiqati bele bir heqiqeti askara cixartdi ki Bolsmanin ideya ve nezeriyyeleri dogrudur Elmin sonraki inkisafi alimin islerinin dogrulugunu tesdiq etdi Onun isleri muasir fizikanin bunovresini teskil etmis alim ise maddenin molekulyar kinetik nezeriyyesinin yaradicisi kimi serefli ad qazanmisdir Bolsman bir cox Elmler Akademiyasinin uzvu ve EA nin muxbir uzvu 1899 olmusdur Sexs ve ya bioqrafiya haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Mathematics Genealogy Project ing 1997 FizikaBolsmanin en muhum elmi tohfeleri o cumleden qazda molekulyar suretlerin tesviri kimi esaslandirilmasi idi ve klassik statistik mexanikanin esaslarinda merkezi yer tutur Onlar hemcinin teleb etmeyen ve temperaturun menasini basa dusmeyi temin eden diger hadiselere de samil edilir 1808 ci ilde Con Dalton ve Sotlandiyada Ceyms Klerk Maksvell ve ABS da kesflerinden beri ekser kimyacilar Bolsmanin atom ve molekullara olan inancina qatilirdilar lakin fizika quruluslarinin cox hissesi onillikler sonrasina qeder bu inanca qatilmadi Bolsmanin dovrunun gorkemli Alman fizika jurnalinin redaktoru ile uzun muddet davam eden mubahisesine baxmayaraq o Boltzmanin atomlara ve molekullara qebul edilen qurulusdan basqa bir sey kimi istinad etmesine icaze vermedi Boltzmanin olumunden sadece bir nece il sonra Eynsteynin 1905 ci ildeki nezeri arasdirmalarina esaslanan kolloid suspansiyonlar uzerinde apardigi tedqiqatlar 1908 1909 Avoqadro sayinin ve Boltsman sabitinin deyerlerini tesdiqledi ve dunyani kicik hisseciklerin heqiqeten movcud olduguna inandirdi Plankdan sitat getirmek gerekirse Entropiya ve ehtimal arasindaki loqarifmik elaqeni ilk defe L Bolsman qazlarin kinetik nezeriyyesinde ifade etmisdir S entropiyasi ucun bu meshur dustur asagidaki kimidir S kBln W displaystyle S k mathrm B ln W Son iller ve olumuBolsman oz nezeriyyelerini mudafie etmek ucun son illerinde cox sey gosterdi O Vyanadaki bezi hemkarlari ile xususen 1895 ci ilde felsefe ve elmler tarixi professoru olmus ile anlasa bilmedi Ele hemin il Georg Helm ve Vilhelm Ostvald Lubekde kecirilen gorusde energetika ile bagli movqelerini teqdim etdiler Onlar kainatin esas komponenti kimi maddeni deyil enerjini gorurduler Bolsmanin movqeyi mubahiselerde onun atom nezeriyyelerini destekleyen diger fizikler arasinda ugurlu qebul edildi 1900 cu ilde Bolsman Vilhelm Ostvaldin deveti ile Leypsiq Universitetine getdi Ostvald Bolsmana Qustav Heinrich Wiedemann oldukden sonra bos qalan fizika uzre professor kafedrasini teklif etdi sehhetine gore teqaude cixdiqdan sonra Bolsman 1902 ci ilde Vyanaya qayitdi 1903 cu ilde Bolsman Qustav von Escherich ve Emil Muller ile birlikde Avstriya Riyaziyyat Cemiyyetini qurdu Onun telebeleri Karl Pribram Paul Ehrenfest ve Lise Meitner idi Vyanada Bolsman fizikadan ders deyir eyni zamanda felsefeden muhazireler oxuyurdu Boltzmanin tebiet felsefesine dair muhazireleri cox populyar idi ve kifayet qeder diqqet cekirdi Onun ilk muhaziresi boyuk ugur qazandi Onun ucun en boyuk muhazire zali secilse de insanlar dinlemek ucun pillekenin sonuna kimi dayanirdi Bolsmani felsefi muhazirelerinde boyuk ugur qazandigi ucun imperator onu sarayda qebula devet etdi 1906 ci ilde Bolsmanin pislesen psixi veziyyeti onu vezifesinden istefa vermeye mecbur etdi ve onun simptomlari gosterir ki o bu gun bipolyar pozgunluq kimi diaqnoz qoyulacaq seyi yasayib Dord ay sonra o 5 sentyabr 1906 ci ilde Triest o zaman Avstriya yaxinligindaki Duino da heyat yoldasi ve qizi ile tetilde olarken ozunu asaraq intihar etdi O Vyana Zentralfridhofunda defn olunub Onun mezar dasinda Bolsmanin entropiya dusturu qeyd edilib S kBln W displaystyle S k mathrm B ln W