Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ceyms Klerk Maksvell (ing. James Clerk Maxwell, 13 iyun 1831[…], Edinburq, Birləşmiş Krallıq – 5 noyabr 1879[…], Kembric, Birləşmiş Krallıq) – ingilis fiziki, riyaziyyatçısı və mexaniki.
| Ceyms Maksvell | |
|---|---|
| ing. James Clerk Maxwell | |
 | |
| Doğum tarixi | 13 iyun 1831[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 5 noyabr 1879[…](48 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | mədə xərçəngi |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | fizika, mexanika, riyaziyyat, Elektromaqnit sahəsi, elektrik, maqnetizm, Molekulyar-kinetik nəzəriyyə |
| İş yerləri | |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Con Ambroz Fleminq |
| Üzvlüyü | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Ceyms Maksvell tanınmış Klerklər nəslindən olan şotland əsilli zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Əvvəlcə Edinburq (1847 −1850), daha sonra Kembric universitetlərində təhsil almışdır. 1855-ci ildə Triniti-kollecinin elmi şurasının üzvü seçilmişdir. 1856–1860-cı illərdə Aberdin universitetinin Marişal kollecinin professoru, 1860-cı ildən isə London universitetinin Kinqz kollecinin fizika və astronomiya kafedrasına rəhbərlik etmişdir. 1865-ci ildə ciddi xəstəliklə əlaqədar Maksvell bu vəzifədən imtina etmək məcburiyyəti qarşısında qalır və Edinburq yaxınlığındakı ata-baba mülkü olan Qlenlerdə məskunlaşır. Bu illərdə də elmlə məşğul olmağa davam edir və fizika və riyaziyyata dair bir neçə elmi məqalə yazır. 1871-ci ildə Kembric universitetində eskprimental fizika kafedrasına rəhbər təyin olunur. 1874-cü ilin 16 iyununda Henri Kavendişin şərəfinə təsis edilmiş Kavendiş elmi-tədqiqat laboratoriyasına da rəhbərlik edir.
Maksvell ömrünün son illərini Henri Kavendişin əlyazma irsinin çapa hazırlanması və nəşrinə həsr edir. 1879-cu ildə iki böyük cild işıq üzü görür.
Elmi işləri
İlk elmi işini – oval fiqurların çəkilməsi üçün sadə üsulları hələ məktəbdə oxuduğu illərdə fikirləşıb tapır. Gənc Maksvellin bu işi sonralar Kral cəmiyyətinin iclasına məruzə olunur və onun elmi əsərləri arasında da yer alır. Triniti-kollecin elmi şurasında olduğu zaman Maksvell Karl Yunq və Helmholçun üç əsas rəng nəzəriyyəsinin davamçısı kimi çıxış etməklə rənglər nəzəriyyəsinə dair təcrübələrlə məşğul olur. Rənglərin qarışmasına dair təcrübələrdə Maksvell müxtəlif rənglərə boyanmış və sektorlara ayrılmış xüsusi disk-fırlanğıcdan (Maksvell diski) istifadə edir. Fırlanğıc sürətlə fırlandıqda rənglərin qarışması müşahidə olunur, disk rəngin spektrinin paylanması üzrə rəngləndikdə ağ, əgər bir tərəfinin qırmızı, digər tərəfini sarı rəngə boyandıqda çəhrayı rəngə çalır. Göy və sarı rənglərin qarışığı isə yaşıl rəng təəsüratı yaradırdı. 1860-cı ildə rənglər və optikaya dair elmi işinə görə Rumford medalı ilə təltif olunur.
1857-ci ildə Kembric universiteti Saturn həlqəsinin sabitliyinə və ya davamlılığına dair ən yaxşı elmi işə görə mükafat təsis edir. Bu hadisə ilk dəfə XVII əsrdə Qaliley tərəfindən müəyyən edilmişdi və Maksvellə qədər təbiətin ən sirli tapmacası olaraq qalırdı. Saturnun tərkibi bilinməyən üç konsentrik həlqə ilə əhatə olunması müəyyən edilmişdi. sübut etmişdir ki, həlqə materialı bərk ola bilməz. Maksvell riyazi analiz aparmaqla həlqə maddəsinin maye ola bilməməsini də göstərdi və belə bir nəticəyə gəldi ki, belə bir struktur o zaman sabit və ya davamlı ola bilər ki, o aralarında asılılıq olmayan meteoritlər yığınından ibarət olsun. Həlqənin davamlılığı onun Saturn tərəfindən cəzb olunması və planetin və meteoritlərin qarşılıqlı hərəkəti ilə təmin olunur. Bu işinə görə Maksvell C. Adams mükafatına layiq görülür.
Maksvellin ilk elmi işlərindən biri də qazların kinetik nəzəriyyəsi ilə bağılıdır. O, 1859-cu ildə Britaniya assosiyasiyasının növbəti iclasında yeni bir məruzə ilə çıxış edir. O, maddə molekullarının sürət üzrə paylanması (Maksvell paylanması) fikrini irəli sürür. Maksvell molekulların sərbəst hərəkətinin orta uzunluğu anlayışını irəli sürmüş Klaziusun qazların kinetik nəzəriyyəsini bir qədər də inkişaf etdirərək qazları qapalı mühitdə xaotik hərəkətdə olan çoxsaylı ideal elastik kürəciklər toplusu kimi təsəvvür edir. Kürəcikləri (molekulları) sürətləri üzrə qruplara ayırmaq olar, bununla belə stasionar halda hər bir qrupdakı molekulların sayı sabit qalır, baxmayaraq ki, bu qruplara girib-çıxa bilirlər. Bütün bunlardan belə bir nəticəyə gəlmək olurdu ki, maddə hissəcikləri sürətlər üzrə nəzəriyyədə müşahidə olunan səhvlərin ən kiçik kvardratlar metodu üzrə, yəni Qaus statistikasına uyğun olaraq paylanır. Maksvell öz nəzəriyyəsi çərçivəsində Avoqadro qanununu, diffuziya, istilikkeçiricilik, daxili sürtünmə hadisələrini izah edir. 1867-ci ildə termodinamikanın ikinci başlanğıcınin statik təbiətini nümayiş etdirir (Maksvell şeytanı).
1831-ci ildə Maksvelin doğum ilində Maykl Faradey elektromaqnit induskiyası hadisəsini kəşfi ilə nəticələnəcək klassik təcrübələr həyata keçirir. Maksvell elektrik və maqnetizm hadisələrinin tədqiqinə bundan 20 il sonra elektrik və maqnit effektlərinin təbiətinə dair ikili baxışın mövcud olduğu bir dövrdə başlayır. Andre Mari Amper və Con fon Neyman kimi alimlər elektromaqnit qüvvələrinə iki kütlə arasındakı qravitasiya cazibəsinın analoqu kimi baxırdılar. Maykl Faradey isə qüvvə xətləri ideyalarına sadiq qalaraq bu qüvvələrin mənfi və müsbət elektrik yüklərini və ya maqnitin şimal və cənub qütblərini birləşdirdiyini bildirirdi. Qüvvə xətləri bütün ətraf mühiti əhatə edir (Faradey bunu sahə adlandırırdı) və elektrik və maqnit qarşılıqlı əlaqəsini şərtləndirirdi. Faradeyin ardınca Maksvell qüvvə xətlərinin hidrodinamik modelini işləyir və o vaxtlar məşhur olan və Faradeyin mexaniki modellərinə uyğun gələn elektrodinamik əlaqənin riyazi ifadəsini verir. Bu tədqiqatların əsas nəticələri "Faradeyin qüvvə xəttləri" (Faraday’s Lines of Force, 1857) əsərində öz əksini tapır. 1860–1865-ci illərdə Makvell elektromaqnit hadisələrinin əsas qanunauyğunluqlarının öz əksini tapdığı tənliklər sistemi (Maksvell tənlikləri) şəklində hazırladığı elektromaqnit sahəsi nəzəriyyəsini yaradır. 1-ci tənlik Faradeyin elektromaqnit induksiyasını ifadə edirdi; 2-ci tənlik Maksvellin özü tərəfindən kəşf olunmuş və qarışıq cərəyanlar təsəvvürlərinə əsaslanan maqnitoelektrik induksiyasını izah edir; 3-cü tənlik elektrik miqdarının saxlanılması qanunu; 4-ü maqnit sahəsinin burulğanlı təbiətinı ifadə edirdi.
Bu ideyaları təkmilləşdirməklə Maksvell belə bir nəticəyə gəlir ki, elektrik və maqnit sahələrinin istənilən dəyişilməsi ətraf mühiti dəlib keçən qüvvə xətlərinin dəyişilməsinə səbəb olmalıdır, yəni mühitdə yayılan impulslar (və ya dalğalar) mövcud olmalıdır. Bu dalğaların yayılması sürəti (elektromaqnit həyəcanlanması) mühitin dielektrik və maqnit keçiriciliyindən asılı olub elektromaqnit vahidinin elektrostatik vahidi nisbətinə bərabərdir. Maksvell və digər tədqiqatçılara görə bu nisbət 3.4*1010 cm/s təşkil edir. Bu isə yeddi il əvvəl fransız fiziki A. Fizo tərəfindən təyin olunmuş işığın yayılma sürəti qiymətinə yaxındır. 1861-ci ilin oktyabrında Maksvell Faradeyə öz tapıntısı haqqında məlumat göndərir: işıq – qeyri-keçirici mühitdə yayıla bilən elektromaqnit həyəcanlanması, yəni elektromaqnit dalğalarının bir növüdür. Tədqiqatın bu həlledici mərhələsi özünü "Elektromaqnit sahəsinin dinamik nəzəriyyəsi" (Treatise on Electricity and Magnetism, 1864) əsərində əks etdirir. Tədqiqatın nəticələri isə sonralar elektrik və maqnetizm haqqında məşhur Traktatın işıq üzü görməsi ilə nəticələnir (1873).
Mənbə
- 1. V. Karçev "Böyük tənliklərin sərgüzəştləri", 1978
Xarici keçidlər
- Genealogy and Coat of Arms of James Clerk Maxwell (1831–1879) – Numericana
- Campbell, Lewis, "The Life of James Clerk Maxwell 2008-04-29 at the Wayback Machine". 1882. [Digital Preservation]
- Maxwell's Legacy 2009-03-27 at the Wayback Machine, James C. Rautio (2005)
- The James Clerk Maxwell Foundation Including a virtual tour of the museum.
- Maxwell Year 2006 Events planned to mark 175th anniversary of Clerk Maxwell's birth.
- James Clerk Maxwell Centre, Edinburgh Academy 2009-08-22 at the Wayback Machine Opened in Maxwell's 175th anniversary year.
- BBC Radio 4 In Our Time – JAMES CLERK MAXWELL – streaming audio
- James Clerk Maxwell on ScotlandsPeople website 2006-12-30 at the Wayback Machine – Maxwell's last will and testament
- James Clerk Maxwell's grave
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- различные авторы Энциклопедический словарь (rus.). / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1907.
- https://www.rse.org.uk/cms/files/fellows/Maxwell-to-Higgs-exhibition.pdf.
- Максвелл Джеймс Клерк // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ceyms Klerk Maksvell ing James Clerk Maxwell 13 iyun 1831 Edinburq Birlesmis Kralliq 5 noyabr 1879 Kembric Birlesmis Kralliq ingilis fiziki riyaziyyatcisi ve mexaniki Ceyms Maksvelling James Clerk MaxwellDogum tarixi 13 iyun 1831 1831 06 13 Dogum yeri Edinburq Birlesmis KralliqVefat tarixi 5 noyabr 1879 1879 11 05 48 yasinda Vefat yeri Kembric Birlesmis KralliqVefat sebebi mede xercengiDefn yeri Vestminster abbatligiElm saheleri fizika mexanika riyaziyyat Elektromaqnit sahesi elektrik maqnetizm Molekulyar kinetik nezeriyyeIs yerleri London Kral Kolleci Aberdin Universiteti Kembric UniversitetiTehsili Edinburq Universiteti Triniti Kolleci Kembric UniversitetiTaninmis yetirmeleri Con Ambroz FleminqUzvluyu London Kral Cemiyyeti Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Triniti Kolleci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiCeyms Maksvell taninmis Klerkler neslinden olan sotland esilli zadegan ailesinde anadan olmusdur Evvelce Edinburq 1847 1850 daha sonra Kembric universitetlerinde tehsil almisdir 1855 ci ilde Triniti kollecinin elmi surasinin uzvu secilmisdir 1856 1860 ci illerde Aberdin universitetinin Marisal kollecinin professoru 1860 ci ilden ise London universitetinin Kinqz kollecinin fizika ve astronomiya kafedrasina rehberlik etmisdir 1865 ci ilde ciddi xestelikle elaqedar Maksvell bu vezifeden imtina etmek mecburiyyeti qarsisinda qalir ve Edinburq yaxinligindaki ata baba mulku olan Qlenlerde meskunlasir Bu illerde de elmle mesgul olmaga davam edir ve fizika ve riyaziyyata dair bir nece elmi meqale yazir 1871 ci ilde Kembric universitetinde eskprimental fizika kafedrasina rehber teyin olunur 1874 cu ilin 16 iyununda Henri Kavendisin serefine tesis edilmis Kavendis elmi tedqiqat laboratoriyasina da rehberlik edir Maksvell omrunun son illerini Henri Kavendisin elyazma irsinin capa hazirlanmasi ve nesrine hesr edir 1879 cu ilde iki boyuk cild isiq uzu gorur Elmi isleriEdinburq UniversitetiCeyms Maksvelin elinde rengli suse 1855 Kembric Onun ilk optik eksperimenti Ilk elmi isini oval fiqurlarin cekilmesi ucun sade usullari hele mektebde oxudugu illerde fikirlesib tapir Genc Maksvellin bu isi sonralar Kral cemiyyetinin iclasina meruze olunur ve onun elmi eserleri arasinda da yer alir Triniti kollecin elmi surasinda oldugu zaman Maksvell Karl Yunq ve Helmholcun uc esas reng nezeriyyesinin davamcisi kimi cixis etmekle rengler nezeriyyesine dair tecrubelerle mesgul olur Renglerin qarismasina dair tecrubelerde Maksvell muxtelif renglere boyanmis ve sektorlara ayrilmis xususi disk firlangicdan Maksvell diski istifade edir Firlangic suretle firlandiqda renglerin qarismasi musahide olunur disk rengin spektrinin paylanmasi uzre renglendikde ag eger bir terefinin qirmizi diger terefini sari renge boyandiqda cehrayi renge calir Goy ve sari renglerin qarisigi ise yasil reng teesurati yaradirdi 1860 ci ilde rengler ve optikaya dair elmi isine gore Rumford medali ile teltif olunur 1857 ci ilde Kembric universiteti Saturn helqesinin sabitliyine ve ya davamliligina dair en yaxsi elmi ise gore mukafat tesis edir Bu hadise ilk defe XVII esrde Qaliley terefinden mueyyen edilmisdi ve Maksvelle qeder tebietin en sirli tapmacasi olaraq qalirdi Saturnun terkibi bilinmeyen uc konsentrik helqe ile ehate olunmasi mueyyen edilmisdi subut etmisdir ki helqe materiali berk ola bilmez Maksvell riyazi analiz aparmaqla helqe maddesinin maye ola bilmemesini de gosterdi ve bele bir neticeye geldi ki bele bir struktur o zaman sabit ve ya davamli ola biler ki o aralarinda asililiq olmayan meteoritler yiginindan ibaret olsun Helqenin davamliligi onun Saturn terefinden cezb olunmasi ve planetin ve meteoritlerin qarsiliqli hereketi ile temin olunur Bu isine gore Maksvell C Adams mukafatina layiq gorulur Maksvellin ilk elmi islerinden biri de qazlarin kinetik nezeriyyesi ile bagilidir O 1859 cu ilde Britaniya assosiyasiyasinin novbeti iclasinda yeni bir meruze ile cixis edir O madde molekullarinin suret uzre paylanmasi Maksvell paylanmasi fikrini ireli surur Maksvell molekullarin serbest hereketinin orta uzunlugu anlayisini ireli surmus Klaziusun qazlarin kinetik nezeriyyesini bir qeder de inkisaf etdirerek qazlari qapali muhitde xaotik hereketde olan coxsayli ideal elastik kurecikler toplusu kimi tesevvur edir Kurecikleri molekullari suretleri uzre qruplara ayirmaq olar bununla bele stasionar halda her bir qrupdaki molekullarin sayi sabit qalir baxmayaraq ki bu qruplara girib cixa bilirler Butun bunlardan bele bir neticeye gelmek olurdu ki madde hissecikleri suretler uzre nezeriyyede musahide olunan sehvlerin en kicik kvardratlar metodu uzre yeni Qaus statistikasina uygun olaraq paylanir Maksvell oz nezeriyyesi cercivesinde Avoqadro qanununu diffuziya istilikkeciricilik daxili surtunme hadiselerini izah edir 1867 ci ilde termodinamikanin ikinci baslangicinin statik tebietini numayis etdirir Maksvell seytani Ceyms Maksvelin yasli vaxti 1831 ci ilde Maksvelin dogum ilinde Maykl Faradey elektromaqnit induskiyasi hadisesini kesfi ile neticelenecek klassik tecrubeler heyata kecirir Maksvell elektrik ve maqnetizm hadiselerinin tedqiqine bundan 20 il sonra elektrik ve maqnit effektlerinin tebietine dair ikili baxisin movcud oldugu bir dovrde baslayir Andre Mari Amper ve Con fon Neyman kimi alimler elektromaqnit quvvelerine iki kutle arasindaki qravitasiya cazibesinin analoqu kimi baxirdilar Maykl Faradey ise quvve xetleri ideyalarina sadiq qalaraq bu quvvelerin menfi ve musbet elektrik yuklerini ve ya maqnitin simal ve cenub qutblerini birlesdirdiyini bildirirdi Quvve xetleri butun etraf muhiti ehate edir Faradey bunu sahe adlandirirdi ve elektrik ve maqnit qarsiliqli elaqesini sertlendirirdi Faradeyin ardinca Maksvell quvve xetlerinin hidrodinamik modelini isleyir ve o vaxtlar meshur olan ve Faradeyin mexaniki modellerine uygun gelen elektrodinamik elaqenin riyazi ifadesini verir Bu tedqiqatlarin esas neticeleri Faradeyin quvve xettleri Faraday s Lines of Force 1857 eserinde oz eksini tapir 1860 1865 ci illerde Makvell elektromaqnit hadiselerinin esas qanunauygunluqlarinin oz eksini tapdigi tenlikler sistemi Maksvell tenlikleri seklinde hazirladigi elektromaqnit sahesi nezeriyyesini yaradir 1 ci tenlik Faradeyin elektromaqnit induksiyasini ifade edirdi 2 ci tenlik Maksvellin ozu terefinden kesf olunmus ve qarisiq cereyanlar tesevvurlerine esaslanan maqnitoelektrik induksiyasini izah edir 3 cu tenlik elektrik miqdarinin saxlanilmasi qanunu 4 u maqnit sahesinin burulganli tebietini ifade edirdi Bu ideyalari tekmillesdirmekle Maksvell bele bir neticeye gelir ki elektrik ve maqnit sahelerinin istenilen deyisilmesi etraf muhiti delib kecen quvve xetlerinin deyisilmesine sebeb olmalidir yeni muhitde yayilan impulslar ve ya dalgalar movcud olmalidir Bu dalgalarin yayilmasi sureti elektromaqnit heyecanlanmasi muhitin dielektrik ve maqnit keciriciliyinden asili olub elektromaqnit vahidinin elektrostatik vahidi nisbetine beraberdir Maksvell ve diger tedqiqatcilara gore bu nisbet 3 4 1010 cm s teskil edir Bu ise yeddi il evvel fransiz fiziki A Fizo terefinden teyin olunmus isigin yayilma sureti qiymetine yaxindir 1861 ci ilin oktyabrinda Maksvell Faradeye oz tapintisi haqqinda melumat gonderir isiq qeyri kecirici muhitde yayila bilen elektromaqnit heyecanlanmasi yeni elektromaqnit dalgalarinin bir novudur Tedqiqatin bu helledici merhelesi ozunu Elektromaqnit sahesinin dinamik nezeriyyesi Treatise on Electricity and Magnetism 1864 eserinde eks etdirir Tedqiqatin neticeleri ise sonralar elektrik ve maqnetizm haqqinda meshur Traktatin isiq uzu gormesi ile neticelenir 1873 Menbe1 V Karcev Boyuk tenliklerin serguzestleri 1978Xarici kecidlerVikianbarda Ceyms Maksvell ile elaqeli mediafayllar var Vikisitatda Ceyms Maksvell ile elaqedar sitatlar var Genealogy and Coat of Arms of James Clerk Maxwell 1831 1879 Numericana Campbell Lewis The Life of James Clerk Maxwell 2008 04 29 at the Wayback Machine 1882 Digital Preservation Maxwell s Legacy2009 03 27 at the Wayback Machine James C Rautio 2005 The James Clerk Maxwell Foundation Including a virtual tour of the museum Maxwell Year 2006 Events planned to mark 175th anniversary of Clerk Maxwell s birth James Clerk Maxwell Centre Edinburgh Academy 2009 08 22 at the Wayback Machine Opened in Maxwell s 175th anniversary year BBC Radio 4 In Our Time JAMES CLERK MAXWELL streaming audio James Clerk Maxwell on ScotlandsPeople website 2006 12 30 at the Wayback Machine Maxwell s last will and testament James Clerk Maxwell s graveCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 razlichnye avtory Enciklopedicheskij slovar rus pod red I E Andreevskij K K Arsenev F F Petrushevskij SPb Brokgauz Efron 1907 https www rse org uk cms files fellows Maxwell to Higgs exhibition pdf Maksvell Dzhejms Klerk Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969